1. ¿Ima nispam apostol Pedro iñiqmasinkunaman qillqarqa? ¿Imanasqataq chuya kayqa sasa hina rikchakuwachwan?

HANAQ pachapi utaq kay pachapi kawsakunapaq suyaptinchikpas, iñiqmasinkunaman apostol Pedropa nisqanqa anchatam yanapawasun. Paykunamanmi kaynata qillqarqa: “Imaynam qayasuqnikichik Diospas chuya, chaynayá qamkunapas tukuy kawsaynikichikpi chuya kaychik. Qillqasqam kachkan: ‘Chuyam kanaykichik, ñuqapas chuya kasqayrayku’”, niq (1 Ped. 1:15, 16). ¿Imatam chayna nisqan yachachiwanchik? Jehova Dios chuya kaptinpas atichwanmi qatipakuytaqa. Kawsakuyninchikpiqa chuyam kananchik pantaq kasqanchikrayku sasa rikchakuwaptinchikpas. Kikin apostol Pedropas achka kutipim pantarqa. Chaywanpas, imayna kasqanwanmi yachanchik chuya kay atinanchikta.

2. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasun?

² Kay yachachikuypim yachasun kay tapukuykunamanta: ¿Ima ninantaq chuya kayqa? ¿Imatam biblia niwanchik Jehova Diospa chuya kayninmanta? ¿Imaynatam kawsakuyninchikpi chuya kachwan? ¿Imapim chuya kayqa tupan Jehova Diospa kuyawasqanchikwan?

3. ¿Imatam achka runakuna piensanku santokunamanta uyarispanku? ¿Maypim kaymanta allinta yachachwan?

³ Runakunaqa santokunamanta uyarispankuqa llakisqallaña uyayuq fotokunapi utaq retratokunapi lluqsimuq runakunapim piensanku. ¿Chaynachu Jehova Diospas? Manam. Bibliam niwanchik Diosqa santo utaq chuya kaspanpas ‘kusisqa’ kasqanta (1 Tim. 1:11). Niwanchiktaqmi yupaychaqninkunapas kusisqa kasqanchikta (Sal. 144:15). Jesusqa qaqcharqam santo tukuspanku hatun pachawan churakuruspa  hukkuna qawanallankupaq imapas ruwaqkunataqa (Mat. 6:1; Mar. 12:38). Ñuqanchikqa biblia ima niwasqanchikwanmi yachanchik chuya kay ima ninan kasqanta. Yachanchiktaqmi taytanchik Jehova Diosqa chuya hinaspa kuyakuq kasqanrayku imapas mana ruway atinanchiktaqa mana kamachiwasqanchikta. Chayraykum chuya kaytaqa atichwan. Kikinmi niwanchik: “Chuyam kanaykichik”, nispa. Tukuy kawsakuyninchikpi chuya kanapaqqa chuya kay ima ninan kasqantam entiendenanchik.

4. ¿Ima ninantaq chuya kayqa?

⁴ ¿Ima ninantaq chuya kayqa? Bibliapi chuya kaymanta rimaspanqa nichkan piensayninchikpi hinaspa Dios serviyninchikpi limpio kaymantam. Arí, Diospa munasqanman hina yupaychaspanchikqa hinaspa paywan allin amistad kaspanchikqa chuyam kasun pantaq kaspapas.

5. ¿Imatam angelkunapa chuya kasqanqa Jehova Diosmanta yachachiwanchik?

⁵ Tukuy imapim Jehova Diosqa chuya. Chayna kasqantam Jehova Diospa muyuriqninpi kaq angelkunapas nirqaku, paykunam nirqaku: “Chuyam, chuyam, chuyam [...] Diosqa”, nispa (Is. 6:3). Angelkunapas chuya kasqankuraykum Diospa amistadnin kanku. Chayna kasqanraykum huk angelpas rupachkaq tankar kichkamanta Moisesta nirqa sarusqan allpaqa sapaqchasqa utaq chuya kasqanta (Ex. 3:2-5; Jos. 5:15).

6, 7. (1) Exodo 15:1, 11 nisqanman hinaqa, ¿imayna Jehova Dios kasqantam Moises nirqa? (2) ¿Imaynatam Israel runakuna yachaqku Dios chuya kasqanta? (Qaway qaranpi kaq dibujota).

⁶ Israel runakuna Puka lamar quchata chimparuptinkum Moises yuyarichirqa Jehova Diosqa chuya kasqanta (leey Exodo 15:1, 11). Egipto nacionniyuq runakunaqa taytacha-mamachakunata yupaychasqankuraykum mana chuyachu karqaku. Chaynataqmi karqaku Canaan nacionniyuq runakunapas. Paykunaqa taytacha-mamachankupaqmi churi-wawankuta kañaqku, hinaspapas diosninkupaq millakuypaq kaqkunata ruwaspankum huchapakuqku (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10). Jehova Diosqa manam yupaychaqninkuna mana allinkunata ruwananchikpaqqa kamachiwanchikchu. Payqa chuya Diosmi. Chayna kasqantam yachanchik sacerdotekunata kamachiqpa urkunpi apasqanku letreropi ima nisqanwan. Chaypim nirqa: “Jehova Diosqa chuyam”, nispa (Ex. 28:36-38, TNM).

⁷ Chay letrerota qawaspanmi pipas yachaq Jehova Diosqa chuyay-chuyay kasqanta. Ichaqa, ¿imaynatam sacerdotekuna kamachiqta mana rikuqkunaqa yachanmanku karqa Jehova Dios chuya kasqanta? Kamachikuykunata leeptinkum. Chaytaqa llapallan Israel runakunam uyariqku qaripas, warmipas chaynataq warmachakunapas (Deut. 31:9-12). Ñuqanchikpas chaypi kaspaqa chay leesqankutaqa uyarichwanchá karqa, chaypim uyariqku: ‘Ñuqam kani yupaychasqaykichik Jehova Dios, [...] chuyayá kaychik ñuqapas chuya kasqayrayku’. ‘Qamkunaqa chuyayá kaychik ñuqa Jehova Diospas chuya kasqayrayku’, niqta (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26).

8. ¿Imatam yachachiwanchik Levitico 19:1, 2 hinaspa 1 Pedro 1:14-16 nisqan?

⁸ Kunanñataq yuyaymanasun llapallan Israel runakunaman leesqankupa wakin yachachikuypi, chaymi kachkan Levitico 19:1, 2 nisqanpi. Israel runakunaman ninanpaqmi  Moisesta Jehova Dios nirqa: ‘Chuyayá kaychik yupaychasqaykichik tayta Diospas chuya kasqayrayku’, nispa. Yaqapaschá apostol Pedroqa chayna nisqanta yachasqanrayku iñiqmasinkunata nirqa: “Chuyayá kaychik”, nispa (leey 1 Pedro 1:14-16). Kunanqa manamá Moisespa chaskisqan kamachikuykunata kasukunapaqqa obligasqañachu kanchik. Chaywanpas, Levitico 19:1, 2 nisqanman hina apostol Pedropa qillqasqanwanmi yachanchik Jehova Dios chuya kasqanta hinaspa yupaychaqninkunapas chuya kanapaq kallpanchakunanchikta. Llapallanchikmi chuya kananchik hanaq pachapi utaq kay pachapi kawsakunanchik kaptinpas (1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13).

9. ¿Imanasqataq ancha allin Levitico 19 capitulopa nisqanmanta yachayninchik?

⁹ Jehova Diosta kusichiyta munasqanchikraykum imayna chuya kananchikmanta yachayta munanchik. Chaypaq imakunata ruwanapaqmi Jehova Diosqa Levitico 19 capitulopi willawanchik. Hebreo rimayta estudiaq Marcus Kalisch sutiyuq runam kaynata qillqarqa: “Levitico 19 capituloqa achka yachachikuykunamantam riman, yaqachusmi chay capituloqa Levitico qillqapa wakin capitulonkunamantapas utaq Genesismanta Deuteronomio qillqakama nisqankunamantapas aswan allin”, nispa. Levitico 19 capitulopa wakin versiculonkuna ima yachachiwasqanchikmantayá qawaykusun. Chay capitulopa qallariyninpim nin: “Chuyayá kaychik”, nispa.

10, 11. ¿Imatam Levitico 19:3 nisqan kamachiwanchik? ¿Imanasqam chayta kasukuyqa ancha allin?

¹⁰ Israel runakuna chuya kanankupaq Moisesman Jehova Dios niruspanmi kaynatawanraq nirqa: ‘Sapakamayá respetaychik tayta-mamaykichikta. [...] Ñuqaqa kani yupaychasqaykichik tayta Diosmi’, nispa (Lev. 19:1-3).

¹¹ Tayta-mamanchikta respetananchikpaq Jehova Diospa kamachiwasqanchikqa ancha allinmi. Huk kutipim Jesusta huk runa tapuykurqa: “¿Ima allintataq ruwanay wiñay kawsayta chaskinaypaq?”, nispa. Jesusqa chay runata contestasqanpim nirqataq  tayta-mamanta respetananpaqpas (Mat. 19:16-19). Jesusqa fariseokunatawan escribakunatapas chay kamachikuyta mana kasukusqankuraykum nirqa: ‘Diospa palabrantam yanqacharunkichik’, nispa (Mat. 15:3-6). ‘Diospa palabran’ nisqanwanqa rimachkarqataqmi chunka kamachikuypi pichqa kaq kamachikuymantapas chaynataq Levitico 19:3 nisqanpi tayta-mamanchikta respetaymantapas (Ex. 20:12). Levitico 19:3 nisqanpi tayta-mamanchikta respetanapaq kamachikuyqa kachkan ‘chuyayá kaychik yupaychasqaykichik tayta Diospas chuya kasqayrayku’ nisqanpa qipallanmanmi.

12. Levitico 19:3 nisqanman hinaqa, ¿imatam sapakama sunqunchikpi tapukunanchik?

¹² Sapakamam sunqunchikpi tapukunanchik: “¿Yaqachu kasukuchkani tayta-mamayta respetanaypaq Jehova Diospa kamachiwasqanta?”, nispa. Chay nisqanta mana cumplisqanchikta cuentata qukuspaqa tayta-mamanchikpaq astawan imatapas ruwanapaqyá kallpanchakusun. Ichapas paykunapaq astawan tiempochakuchwan, imapas necesitasqankuta rantiykapuchwan, hinalla Diosman sunqu kanankupaq yanapachwan utaq imapipas sunqunkuta tiyaykachichwan. Chayta ruwaspaqa Levitico 19:3 nisqanpi kamachikuytam kasukuchkanchik.

13. (1) ¿Imata ruwanapaqmi kallpanchawanchik Levitico 19:3 nisqan? (2)  Lucas 4:16-18 nisqanman hinaqa, ¿imaynatam Jesusta qatipakuchwan?

¹³ Levitico 19:3 nisqanpiqa willawanchiktaqmi sabado punchawpi samanamantapas. Ñuqanchikqa Moisespa kamachikuyninkunata kasukunapaq manaña obligasqa kasqanchikraykum manaña samanchikchu. Chaywanpas, Israel runakuna sabado punchawpi ima ruwasqankumantawan chay kamachikuyta kasukusqankurayku ima bendicionkuna chaskisqankumantam yachachwan. Chay punchawpiqa imapas ruwayninkuta saqiykuspankum Jehova Diosta yupaychananku karqa. * Chaymi Jesuspas chay punchawpiqa yupaychana wasiman rispan Diospa palabranta leeq (Ex. 31:12-15; leey Lucas 4:16-18). Levitico 19:3 nisqanpi Diospa kamachisqanmi ñuqanchiktapas kallpanchawanchik imapas ruwayninchikkunamanta Dios serviyninchikpi imatapas ruwanapaq tiempochakunanchikpaq. Chayta ruwanapaq sapa kuti kallpanchakuspanchikqa Jehova Dioswanmi allin amistad kasun, hinaspapas chuyam kasun.

14. ¿Imataq Levitico 19 capitulopi achkakama rikurin?

¹⁴ Levitico 19 capitulopim achka kutikama niwanchik chuya kanapaq imakuna ruwanamanta. Tawa versiculopa tukuyninpim niwanchik: ‘Ñuqaqa kani yupaychasqaykichik tayta Diosmi’, nispa. Chayna nisqanqa 19 capitulopiqa achka kutikamam rikurin. Chaymi yuyarichiwanchik Moisespa chaskisqan chunka kamachikuypi Diospa punta kaq kamachikuyninta, chaypim nin: ‘Ñuqam kani yupaychasqaykichik tayta Dios [...]. Ñuqallam Diosqa kani, amam huk dioskunaqa kapusunkichu’, nispa (Ex. 20:2, 3). Dios serviyninchikpi chuya kanapaqqa paywan amistadninchikmi imamantapas puntapi kanan. Jehova Diospa testigonkuna kasqanchikraykutaqmi mana munanchikchu imawanpas chuya sutinta yanqachaytaqa (Lev. 19:12; Is. 57:15).

15. Levitico 19 capitulopi animalkunata kañanapaq nisqanqa, ¿imapaqmi kallpanchawananchik?

 ¹⁵ Israel runakunaqa Diosninku Jehova kasqantam qawachiqku kamachikuyninkunata kasukuspanku. Levitico 18:4 nisqanpim nin: ‘Reglamentoykunata cumplispayá decretoykunatapas kasukuychiktaq. Chaykunaman hinayá kawsaychik. Ñuqaqa kani yupaychasqaykichik tayta Diosmi’, nispa. 19 capitulopipas Israel runakuna imakuna ruwanankumantam nichkan. Chaymi 5-8, 21 hinaspa 22 versiculokunapi willawanchik animalkunata kañanapaq kamachikuymanta. Chaytaqa cuidadowanmi ruwananku karqa Diospa sutin pinqaypi mana kananpaq. Chay versiculokunata leeymi kallpanchawananchik Hebreos 13:15 nisqanman hina animalta quchkaq hina Jehova Diospaq imatapas ruwanapaq.

16. ¿Levitico 19 capitulopi ima nisqantaq yuyarichiwanchik wakin runakunawan mana chaynalla kasqanchikta?

¹⁶ Chuya kanapaqqa manam hawa runakuna hinachu kananchik. Chayna kawsakuyqa manam facilchu. Wakinpiqa estudiaqmasinchikkuna, llamkaqmasinchikkuna utaq ayllunchikkunam hikutawachwan mana allinkunata ruwanapaq. Chayna kaptinqa yuyaywanmi tantiananchik kanqa. Chaypaqmi yanapawasun Levitico 19:19 nisqan. Chay versiculopa tukuyninpim nin: ‘Amam churakunkichu iskay rikchaq qaytuwan ruwasqa pachawanqa’, nispa. Chayna pachakusqankuwanmi Israel runakunaqa huklaw nacionniyuqkuna hina mana kasqankuta qawachirqaku. Kunan tiempopiqa manamá imananchu ima clase pachawan churakuypas. Ichaqa, ¿imatam yachachwan Israel runakunaman Diospa kamachisqanmanta? Manam qatipakunanchikchu estudiaqmasinchikkuna, llamkaqmasinchikkuna utaq familianchikkuna Diospa chiqnisqan kaqkunata ruwaptinkuqa. Aswanqa bibliapa nisqanman hinam kawsakunanchik. Chaywanqa manam nichkanchik familianchikkunata chiqninamantachu. Imapas tantiasqanchikwanmi qawachinanchik Jehova Diosta serviqkunaqa mana wakin runakuna hina kasqanchikta. Amayá qunqasunchu: Diospaq sapaqchasqa kasqanchikraykum chuya kananchik (2 Cor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4).

17, 18. ¿Imakunatam yachachwan Levitico 19:23-25 nisqanmanta?

¹⁷ ‘Ñuqaqa kani yupaychasqaykichik tayta Diosmi’ nisqanqa Israel runakunatachá yuyarichiq Jehova Dioswan amistadninku imamantapas aswan allin kasqanta. Chaypaqyá  qawaykusun Levitico qillqapa ima nisqanmanta (leey Levitico 19:23-25). ¿Imatam Israel runakunaqa prometesqa allpaman yaykuruspanku kasukunanku karqa? Pipas frutata plantaspanqa kimsa watankamam rurunta mana mikunanchu karqa. Tawa kaq watapiñataqmi Jehova Diosta yupaychananku carpaman apanan karqa. Pichqa watamanñam dueñonqa rurunta mikunan karqa. Chay kamachikuywanmi Israel runakunaqa entiendenanku karqa Diospa munaynin puntapi kasqanta. Manam iskayrayanankuchu karqa Jehova Dios cuidananmantaqa. Paymá ima mikunankutapas mana faltachinanchu karqa. Chaymantapas, Israel runakunatam Dios kallpancharqa carpanman imapas kapuqninkuta apanankupaq.

¹⁸ Levitico 19:23-25 nisqanpi kamachikuymi yuyarichiwanchik Jesuspa nisqanta, paymi nirqa: “Amañayá [...] llakikuychikchu, ‘¿imataraq mikusaq? ¿Imataraq tomasaq? ¿Imawanraq pachakusaq?’ nispaqa”, nispa. Nirqataqmi: “Hanaq pachapi taytaykichikqa yachanmi tukuy chaykuna pisipususqaykichiktaqa”, nispa. Diosqa alton pawaqkunata hinam cuidawasunchik (Mat. 6:25, 26, 32). Manamá chaymantaqa iskayrayanchikchu. Chaymantapas necesitaqkunatam yanapanchik, hinaspapas huñunakusqanchikpi imapas gastokunapaqmi yanapakunchik. Tukuy chay ruwasqanchikkunataqa manam Jehova Diosqa qunqanchu (Mat. 6:2-4). Qukuykuq kaspanchikqa Levitico 19:23-25 nisqantam kasukuchkanchik.

19. ¿Imaynatam yanaparusunki Levitico qillqamanta yachasqanchik?

¹⁹ Levitico 19 capitulopa nisqankunam yachachiwanchik Jehova Dios hina chuya kanapaq imakunata ruwananchikpaq. Payta qatipakuspaqa tukuy kawsayninchikpim chuya kasun (1 Ped. 1:15). Diosta mana serviq achka runakunam tukuy sunquwan Dios servisqanchikta qawanku. Chayraykum wakinninkuqa Jehova Diosta hatunchanku (1 Ped. 2:12). Levitico 19 capituloqa achka yachachikuykunamantaraqmi willawanchik. Chaymi qatiqnin yachachikuypi yachasun wakin versiculonkunamanta. Chaymi yanapawasunchik apostol Pedropa nisqanman hina tukuy kawsakuyninchikpi chuya kanapaq.