1. He xini xitsratsriyo lexi mupostola Petro a xi nyikiki vakriste nakone ha yini swi nga ha tikombaka ingiki swa kazrata ku xi landzra?

SWI nge na mhaka leswaku hi ni dumbo dzra ku hanya a tilweni kumbe dzra ku hanya lani misaveni, hinkwezru hi nga pfuneka ka leswi mupostola Petro a swi byeliki vakriste lava totiwiki ka dzana dzra ku sungula. Petro a te: ‘Swanga hi leswi lwa n’wi vitaniki a xwengiki, hi swoswo na n’wine xwengani a mahanyeleni yenu hinkwawu, hikusa ku tsraliwi leswaku: Xwengani leswi ndzri xwengiki.’ (1Pe 1:15, 16) Mazritu lawa, ma swi beka livaleni leswaku hi nga mu yetisela Yehovha, lweyi a nga xikombiso lexikulu xa mhunu lweyi a xwengiki. Hi fanela ku xwenga nakone leswo swa koteka. Swi nga ha tikomba ingiki a swi koteki hi leswi hi kalaka hi nga hetisekanga. Hi xikombiso, Petro a yentxe swihoxo swinyingi, kambe xikombiso xake xi swi beka a livaleni leswaku hi nga swi kota ku xwenga.

2. Xana he swini swivutiso leswi hi taka swi hlamula ka xidondzro lexi?

² Ka xidondzro lexi, hi ta hlamula swivutiso leswi: I yini ku xwenga? Xana Bibele dzri hi dondzrisa yini mayelanu ni ku xwenga ka Yehovha? Hi nga xwenga a mahanyeleni yezru hi ndlela yini? Nakone he kwini ku yelana loku nga kone a xikazri ka ku xwenga ni ku va munghanu wa Yehovha?

3. Xana vhanu vanyingi va yanakanya yini hi mhunu lweyi a xwengiki, kambe hi nga yi kuma kwini nhlamulo leyi nga yone?

³ Loko vhanu va pimisa hi mhunu lweyi a xwengiki, vanyingi va yanakanya hi mhunu lweyi a kalaka a nga hleki ni lweyi a yambalaka mpahla ya wukhongoti. Kambe a hi swone leswi mhunu lwa xwengiki a nga swone. A Bibele dzri hlaya leswaku Yehovha i Xikwembu Nkulukumba lwa tsrhaviki. (1Tm 1:11) Nakone vhanu lava mu gandzrelaka va vitaniwa lava nyonxiki. (Ps 144:15) Yesu a va be ndleve lava a va yambala mpahla leyi hambaniki ni ya van’wana kumbe lava a va tiyentxa lava lulamiki akuva va ta voniwa hi vambeni. (Mt 6:1; Mr 12:38) Ka hine, vakriste, lexi hi yentxaka hi twisisa leswaku i yini ku xwenga, hi leswi hi swi dondzraka a Bibeleni. Ha tiyiseka leswaku Xikwembu Nkulukumba  wezru lweyi a xwengiki ni lweyi a hi zrandzraka a nge hi zrumi ku va hi yentxa ntxhumu lowu swi kalaka swi nga koteki ku wu yentxa. Loko Yehovha a hi byela a ku: ‘Mi fanela ku va lava xwengiki’, a hi na ku ganaganeka leswaku leswi swi nga koteka. Kambe na hi nga si na kota ku va lava xwengiki a mahanyeleni yezru, ku sungula hi fanela ku tiva leswaku i yini ku xwenga.

4. Xana zritu ledzri liki ku xwenga dzri tlhamuxela yini?

⁴ Xana i yini ku xwenga? A Bibeleni, zritu ledzri liki “ku xwenga” dzri tlhamuxela ku basa ni ku xwenga hi tlhelo dzra mahanyela ni ka wukhongoti. Xiga lexi xi nga ha tlhela xi tlhamuxela ku va mhunu a langiwile leswaku a yentxa ntizro wa Xikwembu Nkulukumba. Hi mazritu mambeni hi ta va lava xwengiki loko hi basile hi tlhelo dzra mahanyela, hi gandzrela Yehovha hi ndlela leyi nga yone ni loko hi ni wuxaka bya le kusuhi na yene. Ntsena hi ku tiva leswaku hi nga va ni wuxaka bya le kusuhi na Xikwembu Nkulukumba swa hi hlamalisa. Ngopfungopfu loko hi tiva leswi Bibele dzri hi dondzrisaka swone mayelanu ni ku xwenga ka Yehovha.

5. Xana tintsrumi ta ku dumbeka ti hi dondzrisa yini ha Yehovha?

⁵ Yehovha a basile ka swiyimu hinkwaswu. Hi nga xiya leswo, ka mazritu lama hlayiwiki hi maserafime, ku nga tintsrumi leti nga kusuhi ni xiluvelo xa Yehovha. Man’we ya wone ma te: ‘A hlawulekile, a hlawulekile, a hlawulekile, Yehovha wa makhandzra.’ (Eza 6:3) I ntiyiso leswaku ku va tintsrumi ti va ni wuxaka bya le kusuhi ni Xikwembu Nkulukumba, ti fanela ku va leti xwengiki. Nakone tone ti xwengile. Ntsena hi ku va ntsrumi hi va ka mbangu wa kukazri, yi yentxa leswaku mbangu lowo wu xwenga. Hi leswi yentxekiki loko Moxe a vone xihlahla na xi pfuzra.​—Eks 3:2-5; Yš 5:15.

6-7. a) Xana Moxe a swi tshimisise hi ndlela yini leswaku Yehovha a xwengile ka Eksoda 15:1, 11? b) Xana i yini leswi a swi pfuna va-Israyele akuva va dzrimuka leswaku Yehovha a xwengile?

⁶ Ntsrhaku ka loko va-Israyele va khalutile hi lwandle bya ku pswhuka, Moxe a byele va-Israyele leswaku Yehovha, Xikwembu Nkulukumba wavu a xwengile. (Dondzra Eksoda 15:1, 11.) Vhanu lava a va gandzrela swikwembu swa va-Egipta a va nga xwenganga. Na vone lava a va gandzrela swikwembu swa Vakanana a va nga xwenganga. A va hamba magandzrelo hi vana nakone a va ni mikhuva leyi nyenyentsaka hi tlhelo dzra tinkuku. (Lv 18:3, 4, 21-24; Dt 18:9, 10) Yehovha nge pfumeli leswaku lava mu gandzrelaka va yentxa mintxhumu leyi taka va yentxa va nga titwi ha hombe. Yehovha a xwengile ka swiyimu hinkwaswu. Leswi a swi va pfuna ku dzrimuka ku xwenga ka Yehovha a a li xiphephezretana xa woru lexi a xi tsrhama a xilembeni xa muprista lwenkulu. Xiphephezretana lexo a xi tsraliwi swa ku: ‘A ku hlawuleka [i ka] Yehovha.’​—Eks 28:36-38.

⁷ Mu-Israyele mun’wana ni mun’wana lweyi a a ta vona mazritu lawa, a a ta dzrimuka leswaku Yehovha a xwengile. Kambe swi li yini loko mu-Israyele wa kukazri a nga swi koti ku ma vona mazritu lawa hi leswi a a nga tlhasi kusuhi ni muprista lwenkulu? Xana a a ta swi tiva leswaku Yehovha a xwengile? Ina, a a ta swi tiva. Mu-Israyele mun’wana ni mun’wana a wu twile nawu lowo loko wu dondzriwile ka vavanuna, vavasati ni vana. (Dt 31:9-12) Loko na wene a wu li kone ka mbangu lowo, ina u ma twile mazritu lawa, lama liki: ‘Ndzri Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu . . . tihlawulani, hikusa ndzri hlawulekile.’ ‘N’wi va hlawuleka ku mine; hikusa mine Yehovha ndzri hlawulekile.’​—Lv 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ha yini swi li swinene ku dondzra leswi nga ka Levitika 19:2 ni 1 Petros 1:14-16?

⁸ Swoswi a hi beki miyanakanyu yezru ka nawu wa kukazri lowu Yehovha a hlayiki  leswaku a wu fanela ku dondzriwa ka va-Israyele hinkwavu, lowu nga ka Levitika 19:2. Yehovha a byele Moxe a ku: ‘Byela nhlengeletanu ya vana va Israyele hinkwayu, u ku ku vone: N’wi va hlawuleka; hikusa mine Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu ndzri hlawulekile.’ Swi nga yentxeka mupostola Petro a a pimisa hi ndzrimana leyi loko a kutxe vakriste leswaku va xwenga. (Dondzra 1 Petros 1:14-16.) I ntiyiso leswaku a hi hansi ka Nawu wa Moxe. Nambi tanu, mazritu ya Petro ma tiyisekisa leswi nga ka buku dzra Levitika 19:2, leswi tlhamuxelaka leswaku Yehovha a xwengile nakone lava mu gandzrelaka va fanela ku tikazratela ku va lava xwengiki. Nakone leswo swi tizra ka hinkwezru swi nge na mhaka leswaku hi ni dumbo dzra ku hanya a tilweni kumbe lani misaveni.​—1Pe 1:4; 2Pe 3:13.

9. Ha yini swi li swinene ku va hi dondzra buku dzra Levitika ndzrima 19?

⁹ Ku navela kwezru i ku nyonxisa Xikwembu Nkulukumba wezru lweyi a xwengiki. Xileswo, hi swi djula ngopfu ku tiva ndlela leyi hi nga vaka lava xwengiki ha yone. Yehovha a hi komba tindlela ta kukazri leti hi nga vaka lava xwengiki ha tone. Tin’we ta tindlela leto hi ti kuma ka Levitika ndzrima 19. Mudondzri wa kukazri wa Xiheberu lweyi a vitaniwaka Marcus Kalisch a tsrale leswi: ‘Swi nga yentxeka ndzrima leyi yi li yone ya lisima ka buku dzra Levitika ni ka ntlhanu wa mabuku ya ku sungula ya Bibele.’ A hi vone tindzrimana ta kukazri ta ndzrima leyi leti hi dondzrisaka mintxhumu ya lisima ngopfu swinene leyi hi nga yi tizrisaka ka wutomi bya siku ni siku. Dzrimuka leswaku tindondzro leto ti buya ntsrhaku ka xiga lexi liki: ‘Xwengani.’

10-11. Xana buku dzra Levitika 19:3 dzri hi tsratsriya ku yentxa yini nakone ha yini leswo swi li swa lisima?

¹⁰ Ntsrhaku ka ku hlaya leswaku va-Israyele va fanela ku va lava xwengiki, Yehovha a tlhele a ku: ‘Txhavani, a mun’wana ni mun’wana, a mamana wakwe ni tatana wakwe.’​—Lv 19:2, 3.

¹¹ Handle ka ku ganaganeka hi fanela ku teka xitsratsriyo lexi xa ku hlonipha vapswele vezru na xi li xa lisima. Dzrimuka leswi Yesu a swi hlayiki loko wanuna wa kukazri a te: “Hi yini mintxhumu leyinene leyi ni nga yi yentxaka akuva ni kuma wutomi lebyi nga gamikiki?” Swin’we swa leswi a swi hlayiki hi leswaku wanuna lwiyani a a fanela ku kombisa xitxhavu ka vapswele  vake. (Mt 19:16-19) Yesu a patsre ni ku kawuka vafarisi ni vatsrali hikusa a va nga swi djuli ku hlayisa vapswele vavu. Hi mhaka ya leswo, Yesu a hlaye leswaku a va yentxa “Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba dzri nga ha pfuni ntxhumu”. (Mt 15:3-6) “Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba” dzri patsra nawu wa wu 5 ka milawu ya 10 leyi Yehovha a nyikiki Moxe nakone dzri patsra buku dzra Levitika 19:3. (Eks 20:12) U nga dzrivali leswaku xitsratsriyo lexi nga ka Levitika 19:3 xa ku hlonipha papayi na mamana xi buya ntsrhaku ka mazritu lama liki: ‘N’wi va hlawuleka; hikusa mine Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu ndzri hlawulekile.’

12. Xana hi nga swi landzra hi ndlela yini leswi tsraliwiki ka Levitika 19:3?

¹² Na ha ha pimisa hi nawu wa Yehovha wa ku hlonipha papayi na mamana, tivutise leswi: ‘Xana na swi kota?’ Loko u vona leswaku a wu fanela ku yampswisa nkama lowu khalutiki, ku ni mintxhumu ya kukazri leyi u nga yi yentxaka swoswi. I ntiyiso leswaku a wu nge swi txintxi leswi yentxekiki khale. Kambe u nga tiyimisela ku va ku sukela ka swoswi u yentxela vapswele vaku leswi yengetelekiki. U nga ha sungula ku tilulamisela ku va u heta nkama na vone. Kumbe u nga djuletela tindlela ta ku va pfuna hi tlhelo dzra nyama ni dzra moya. Loko u yentxa leswo, u ta va na wu landzra leswi nga ka Levitika 19:3.

13. a) Xana he xini xitsratsriyo ximbeni hi xi kumaka ka buku dzra Levitika 19:3? b) Xana hi nga xi landzra hi ndlela yini xitsratsriyo xa Yesu lexi nga ka Luka 4:16-18?

¹³ Buku dzra Levitika 19:3 dzri hi dondzrisa swimbeni mayelanu ni ku va lava xwengiki. Ndzrimana leyi yi khanela hi ku bekisa Savata. Vakriste a va le hansi ka nawu wa Moxe, kutani a hi fanelanga ku va hi bekisa Savata dzrin’wana ni dzrin’wana. Nambi tanu, hi nga dondzra swinyingi mayelanu ni ndlela leyi va-Israyele a va bekisa Savata ha yone ni leswaku ha yini a swi li swinene kuva va yentxa leswo. Savata a a li siku ledzri va-Israyele a va ta wisa ka mintizro yavu ni ku beka miyanakanyu ka mintizro ya moya. * Hi leswi yentxiki leswaku Savata dzrin’wana ni dzrin’wana Yesu a ya Sinagogeni akuva a dondzra Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba. (Eks 31:12-15; dondzra Luka 4:16-18.) Nawu wa Yehovha lowu nga ka Levitika 19:3 lowu liki: ‘N’wi bekisa ni masavata yanga’, ma nga hi kutxa ku va siku ni siku hi siya nkama wa kukazri akuva hi beka miyanakanyu ka mintxhumu ya moya. Xana u vona na ku ni ntxhumu wa kukazri lowu u nga wu yampswisaka? Loko siku ni siku u tibekela nkama wa ku dondzra mintxhumu ya moya, u ta tiyisa wuxaka byaku na Yehovha nakone leswo i swa lisima swinene akuva hi va lava xwengiki.

14. Hi wini ntiyiso wa lisima lowu nga ka Levitika ndzrima 19?

¹⁴ Minkama yinyingi Levitika ndzrima 19 yi hi komba mintiyiso leyi hi pfunaka ku va hi tsrhama na hi li lava xwengiki. Ndzrimana 4 yi gama hi mazritu lama liki: ‘Ndzri Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu.’ Mazritu ya ku fana ni lawa ma phindhiwa 16 wa makhambi ka ndzrima leyi. Leswi swi hi dzrimuxa nawu wa ku sungula, lowu liki: ‘Ndzri Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu . . . U nga txhuke u va ni swikwembu swin’wana mahlweni kwanga.’ (Eks 20:2, 3) Mukriste mun’wana ni mun’wana lweyi a djulaka ku xwenga, a fanela ku tiyisela leswaku a ku na ntxhumu nakone a ku mhunu lweyi a kavanyetaka wunghanu byake na Yehovha. Nakone swanga hi leswi hi vitaniwaka Timboni ta Yehovha, hi tiyimisele ku va hi nga yentxi ntxhumu lowu nga ntxhimisaka vito ledzri xwengiki dzra Yehovha.—Lv 19:12; Eza 57:15.

15. Xana tindzrimana ta Levitika ndzrima 19, leti khanelaka hi magandzrelo, ti hi kutxa ku yentxa yini?

 ¹⁵ Va-Israyele a va kombisa leswaku va pfumela leswaku Yehovha i Hosi yavu hi ku va va yingiseta milawu yinyingi. Levitika 18:4 yi li: ‘Ya ni ku hamba swiyavukanyiso swanga, n’wi bekisa swiyimiso swanga nwi famba ha swone; ndzri Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu.’ Ka ndzrima 19 hi kuma swin’we swa ‘swiyavukanyiso’ leswi nyikiwiki va-Israyele. Hi xikombiso, tindzrimana 5-8, 21, 22 ti khanela hi magandzrelo ya swihazri. A ma fanela ku nyikeliwa hi ndlela leyi a ma nge ti ‘dzrela wuhlawuleko bya Hosi [Yehovha]’, BX. Ku dondzra tindzrimana leti swi hi kutxa ku djula ku nyonxisa Yehovha ni ku nyikela magandzrelo lama yamukelekaka kwake, hi lani buku dzra Ba-Heberu 13:15 dzri hi ku kutxaka ha kone.

16. Xana he wini nsinya wa nawu lowu nga ka Levitika 19 lowu hi pfunaka ku vona ku hambana ka lava tizrelaka Yehovha ni lava nga mu tizreliki?

¹⁶ Akuva hi xwenga hi fanela ku tiyimisela ku va lava hambaniki ni lava kalaka va nga mu tizreli Yehovha. Leswo swi nga ha kazrata. Minkama yimbeni vatizrikulozri, vadondzrikulozri ni maxaka lama nga liki vakriste va nga hi kutxa ku yentxa mintxhumu leyi taka hi sivela ku tizrela Yehovha hi ndlela leyinene. Loko va yentxa leswo, hi ni xiboho xa lisima lexi hi fanelaka ku xi teka. I yini xi taka hi pfuna ku va hi teka xiboho lexinene? Yanakanya hi leswi nga ka buku dzra Levitika 19:19. Yi hlaya leswi: ‘U nga yambale xiyambalu lexa ku lukiwa hi leswa tibidzri tinxaka.’ Nawu lowu a wu yentxa leswaku va-Israyele va hambana ni vhanu vambeni. Namunhla a hi swi voni na swi bihile ku yambala mpahla ya mivala yibidzri hi xikombiso algodão ni seda. Kambe a hi swi voni na swi li swinene ku fana ni vhanu lava nga ni mahanyela lama hambaniki ni leswi Bibele dzri swi hlayaka. Leswo swi patsra vadondzrikulozri, vatizrikulozri kumbe maxaka lama nga tizreliki Yehovha. I ntiyiso leswaku ha ma zrandzra maxaka yezru nakone hi tikazratela ku zrandzra vhanu vambeni. Nambi tanu loko hi teka swiboho swa lisima a wuton’wini hi djula ku tihambanisa swanga vhanu va Xikwembu Nkulukumba. Leswo i swa lisima hikusa loko hi djula ku va vhanu lava xwengiki hi fanela ku teka swiboho leswi kombisaka leswaku hi tizrela Yehovha. Leswi i swa lisima akuva hi va lava xwengiki.​—2Ko 6:14-16; 1Pe 4:3, 4.

17-18. Xana hi dondzra yini ka mazritu lama nga ka Levitika 19:23-25?

¹⁷ Swi nga yentxeka xiga lexi liki: ‘Ndzri Yehovha Xikwembu Nkulukumba wenu’, xi pfune va-Israyele akuva va zrangisa wuxaka byavu na Yehovha. Hi ndlela yini? Levitika 19:23-25 ya hlamula. (Dondzra.) Yanakanya hi ndlela leyi mazritu lawa a ma ta khumba va-Israyele ha yone loko va nghena a tikweni dzra xidumbiso. Loko mhunu o o byala nsinya lowu bekaka mihandzru  yinyingi a a nga fanelanga ku da mihandzru yoleyo ku dzringana malembe mazrazru. Hi lembe dzra wumune a a nyikela mihandzru yoleyo ka Yehovha. Kutani hi lembe dzra wuntlhanu, hi kone mu-Israyele a a ta da. Nawu lowo a wu pfuna va-Israyele akuva va vona leswaku a va nga fanelanga ku zrangisa swivileleko swavu. A va fanela ku dumba leswaku Yehovha a a ta va nyika leswi a va swi vilela akuva va zrangisa wugandzreli byake. Yehovha a a ta va nyika leswi a va swi vilela akuva va da. Nakone Yehovha a va kutxe ku va va hamba swihanano leswinyingi.

¹⁸ Nawu lowu nga Levitika 19:23-25 wu hi dzrimuxa mazritu ya Yesu a Nhaveni ya Minhlwazri. A te: “Tsrhikani ku hlatiyela . . . mi ku hi ta da yini hi ta nwa yini.” Yesu a tlhele a ku: “Papayi wenu wa le matilweni awa swi tiva leswaku ma yi vilela mintxhumu leyi hinkwayu.” Xikwembu Nkulukumba a ta hi hlayisa hi tlhelo dzra nyama hi lani a yentxaka ha kone hi swinyanyana. (Mt 6:25, 26, 32) Ha dumba leswaku Yehovha a ta hi hlayisa. Hi ndlela ya wutlhazri hi ‘hanana swisiwana’ akuva hi swi pfuna ka swivileleko swa swone. Nakone ha nyonxa hi ku nyikela swihanano akuva hi pfunisa ka swivileleko swa bandla. Yehovha awa swi xiya loko hi ni moya wa ku hanana nakone a dumbisa ku hi hakela. (Mt 6:2-4) Loko hi hanana hi kombisa leswaku ha ma twisisa mazritu lama nga ka Levitika 19:23-25.

19. Xana i yini swi ku nyonxisiki ka swiyenge leswi hi swi voniki swa buku dzra Levitika?

¹⁹ Hi dondzre tindzrimana ti nge tingani ta buku dzra Levitika ndzrima 19, nakone tindzrimana leti ti hi kombe leswaku hi nga xwenga hi ndlela yini ku fana na Xikwembu Nkulukumba. Loko hi mu yetisela hi djula ku kombisa leswaku hi djula ku xwenga a mahanyeleni yezru hinkwawu. (1Pe 1:15) Vanyingi lava kalaka va nga mu tizreli Yehovha va swi vona leswaku hi mahanyela lamanene nakone leswi swi kutxe vanyingi akuva va dzrumisa Yehovha. (1Pe 2:12) Kambe ku ni mintxhumu yinyingi leyi hi nga yi dondzraka ka Levitika ndzrima 19. Ka xidondzro lexi landzrelaka hi ta dondzra swimbeni ka buku dzra Levitika ndzrima 19, hi tlhela hi vona swiyenge swa wutomi byezru lani hi nga kombisaka leswaku hi djula ku va lava xwengiki hi lani Petro a hi kutxiki ha kone.