1. Kumbi wakutumika Peturo wangupereka ulongozgi wuli kwa Akhristu anyaki, ndipu ntchifukwa wuli ulongozgi wenuwu ungawoneka kuti ngwakusuzga kuwulondo?

KWALI te ndi chilindizga chakuluta kuchanya pamwenga kuzija pacharu chapasi, tingayanduwa ndi ulongozgi wo wakutumika Peturo wangupereka kwa Akhristu akusankhika a mu nyengu ya akutumika. Peturo wangulemba kuti: “Nge mo Mtuŵa yo wakukudanani waliri, namwi muje atuŵa mu vakuchita vinu vosi, pakuti kukulembeka kuti: ‘Muje atuŵa, chifukwa ini nde mtuŵa.’” (1 Petu. 1:15, 16) Mazu yanga ngatitisambiza kuti tingamuyezga Yehova, yo ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya utuŵa. Tingaja atuŵa ndipu titenere kuja atuŵa mu vakuchita vidu. Venivi vingawoneka nge kuti vingachitika cha chifukwa te ambula kufikapu. Peturo wangunangisa kananandi ŵaka, kweni chakuwoniyapu chaki chilongo kuti ‘tingaja atuŵa.’

2. Kumbi tikambiskanengi mafumbu nanga mu nkhani iyi?

² Mu nkhani iyi, tikambiskanengi mafumbu yanga: Kumbi kuja atuŵa kung’anamuwanji? Kumbi Bayibolu lititisambizanji vakukwaskana ndi utuŵa waku Yehova? Kumbi tingaja wuli atuŵa mu vakuchita vidu? Kumbi pe kukoliyana wuli pakati pa kuja atuŵa ndi ubwezi widu ndi Yehova?

3. Kumbi ŵanthu anandi aŵanaŵananji asani avwa mazu ngakuti kuja atuŵa, nanga ndi nunkhu ko tingasaniya uneneska pa nkhani yeniyi?

³ Asani ŵanthu aŵanaŵaniya za munthu mtuŵa, anandi aŵona kuti ndi munthu yo watanja cha kuseka, yo wavwala yunifomu ya ku tchalitchi kweniso yo watanja vakusopasopa. Kweni wenuwu mbuneneska cha. Yehova yo ndi mtuŵa, wakambika kuti ndi “Chiuta walikondwa.” (1 Timo. 1:11) Ŵanthu wo atimusopa adanika kuti ‘mbakukondwa.’ (Salimo 144:15) Yesu wangususka  ŵanthu wo avwalanga malaya ngapade kweniso kuchita urunji pa masu pa ŵanthu. (Mate. 6:1; Mariko 12:38) Akhristu auneneska aziŵa vo kuja mtuŵa kung’anamuwa chifukwa cha vo asambira mu Bayibolu. Tiziŵa kuti Chiuta widu mtuŵa kweniso yo watitiyanja, wangatikambiya cha kuti tichiti vinthu vo tingatondeka kuchita. Mwaviyo, asani Yehova watitikambiya kuti “muje atuŵa,” tikayika cha kuti tingafiska. Kweni techendaje atuŵa mu vakuchita vidu, tikhumbika kuziŵa kuti kuja atuŵa kung’anamuwanji.

4. Kumbi mazu ngakuti “mtuŵa” ndipuso “utuŵa” ngang’anamuwanji?

⁴ Kumbi kuja atuŵa kung’anamuwanji? Mazu ngakuti “mtuŵa” ndipuso “utuŵa” kanandi ngang’anamuwa kuja ndi mijalidu yamampha ndipuso kutowa pa nkhani yakusopa pamwenga kupaturika. Ngangang’anamuwa so kujipatuwa kuti uteŵete Chiuta. Mu mazu nganyaki tingaja atuŵa asani te ndi mijalidu yamampha, asani Yehova wazomereza kusopa kwidu ndipuso asani te pa ubwezi wakukho ndi iyu. Tizizwa kuti chinanga kuti ndisi ambula kufikapu ndipu Chiuta ndi mtuŵa ukongwa, kweni wakhumba mbwenu kuti tije nayu pa ubwezi wakukho.

5. Kumbi tingasambiranji vakukwaskana ndi Yehova kwa angelu akugomezgeka?

⁵ Yehova ndi mtuŵa mu nthowa zaki zosi. Tiziŵa venivi chifukwa cha vo angukamba aserafi wo mbangelu wo aja kufupi ndi mpandu waki wa Ufumu. Anyaki aku yiwu angudaniriza kuti: “Mtuŵa, mtuŵa, mtuŵa ndi Yehova wa mizinda.” (Yesa. 6:3) Kweni kuti aje pa ubwezi wakukho ndi Chiuta wawu mtuŵa, angelu atenere kuja atuŵa, ndipu yiwu mbatuŵa nadi. Ndichu chifukwa chaki malu ngo angelu aku Yehova aperekiyangapu uthenga pacharu chapasi ngaŵanga ngatuŵa. Venivi ndivu vinguchitika pa nyengu yo Mozesi wenga pa chivwati cha minga cho chakoliyanga motu.—Eki. 3:2-5; Yoswa 5:15.

6-7. (a) Mwakukoliyana ndi Ekisodo 15:1, 11, kumbi Mozesi wangudidimiziya wuli kuti Chiuta ndi mtuŵa? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vawovyanga Ayisirayeli kukumbuka kuti Chiuta ndi mtuŵa? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

⁶ Mozesi wati walongozga Ayisirayeli kuyambuka pa Nyanja Yiyera, iyu wanguŵasimikiziya kuti Yehova Chiuta wawu ndi mtuŵa. (Ŵerengani Ekisodo 15:1, 11.) Ŵanthu aku Ijipiti wo asopanga achiuta aboza ŵenga atuŵa cha. Akanani wo nawu asopanga achiuta aboza ŵenga atuŵa cha. Kusopa kwawu kwasazgangapu kupereka sembi ŵana kweniso kuchita ureŵi. (Levi. 18:3, 4, 21-24; Doto. 18:9, 10) Kweni Yehova wakhumba cha kuti ŵanthu wo atimusopa achitengi chinthu chechosi cho chingaŵafipiska. Iyu ndi mtuŵa ukongwa. Kuti wakumbusengi Ayisirayeli venivi, pamphumphu ya wasembi mura, pajanga kachisulu kagolidi. Pa kachisulu kenaka alembangapu mazu mwakuchita kujoba ngakuti: “Utuŵa ngwaku Yehova.”​—Eki. 28:36-38.

⁷ Uthenga wo wenga pakachisulu kenaka wasimikiziyanga weyosi kuti Yehova ndi mtuŵa nadi. Nanga vaŵanga wuli ndi Myisirayeli yo wengavi mwaŵi wakuwona kachisulu kenaka chifukwa chakuti wafikanga kufupi cha ndi mura wesembi? Kumbi wapambananga ndi uthenga wakukhumbika wenuwu? Awa! Myisirayeli weyosi wavwanga pa nyengu yo Dangu laŵerengekanga pamasu pa anthulumi, anthukazi ndipuso ŵana. (Doto. 31:9-12) Asani mwengaku pa nyengu yo, mwatingi muvwengi mazu yanga ngakuti: “Ini ndini Yehova Chiuta winu . . . mutenere kuja atuŵa chifukwa ini nde mtuŵa.” “Muje atuŵa kwaku ini chifukwa ini Yehova nde mtuŵa.”​—Levi. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Kumbi tisambiranji pa Levitiko 19:2 kweniso pa 1 Peturo 1:14-16?

⁸ Tiyeni tikambiskani fundu yimoza yo yisanirika pa Levitiko 19:2, yo Yehova wangukamba kuti yiŵerengeki kwa Ayisirayeli wosi. Yehova  wangukambiya Mozesi kuti: “Longoro ndi Ayisirayeli wosi ndipu uŵakambiyi kuti, ‘Mujengi atuŵa, chifukwa ini Yehova Chiuta winu nde mtuŵa.’” Peturo watenere kuti wanguko mazu ngenanga pa nyengu yo wachiskanga Akhristu kuti ‘aje atuŵa.’ (Ŵerengani 1 Peturo 1:14-16.) Mbuneneska kuti mazuŵa nganu te pasi pa Dangu laku Mozesi cha. Kweni vo Peturo wangulemba visimikiziya fundu ya pa Levitiko 19:2, yakuti Yehova ndi mtuŵa kweniso kuti ŵanthu wo atimuyanja, atenere kuyesesa kuja atuŵa. Fundu yeniyi njauneneska kwali te ndi chilindizga chakuluta kuchanya pamwenga kuzija mu paradayisu pacharu chapasi.​—1 Petu. 1:4; 2 Petu. 3:13.

9. Kumbi tiyanduwengi wuli kukambiskana lemba la Levitiko chaputala 19?

⁹ Chifukwa chakuti tikhumba kukondwesa Chiuta widu mtuŵa, tikhumbisiska kusambira mo tingajaliya atuŵa. Yehova wapereka ulongozgi wakovya wa mo tingachitiya venivi. Tingasaniya ulongozgi wakovya wenuwu mu Levitiko chaputala 19. Kaswiri munyaki wa Chiheberi Marcus Kalisch wangulemba kuti: “Chenichi chitenere kuja chaputala chakuzirwa ukongwa mu buku la Levitiko kweniso mu mabuku 5 ngakwamba nga Bayibolu.” Tiyeni tiwoni mavesi nganyaki mu chaputala chenichi, ngo ngangatisambiza vinthu vinyaki vakukhumbika ukongwa vakukwaskana ndi vinthu vo tichita pa umoyu widu wa zuŵa ndi zuŵa. Tichichita venivi tikumbukengi kuti fundu yakwamba yo tisambira mu chaputala ichi njakuti: “Mujengi atuŵa.”

10-11. Kumbi lemba la Levitiko 19:3, likamba kuti tikhumbika kuchitanji, nanga ntchifukwa wuli venivi vakukhumbika?

¹⁰ Wati wakamba kuti Ayisirayeli ajengi atuŵa, Yehova wangukamba so kuti: “Weyosi waku yimwi watumbikengi anyina ndi awisi . . . Ini ndini Yehova Chiuta winu.”​—Levi. 19:2, 3.

¹¹ Yapa, vakuwoneke limu kuti tikhumbika kuvwiya ulongozgi waku Chiuta wakuti titumbikengi apapi ŵidu. Kumbukani vo Yesu wangumuka munthu munyaki wati wamufumba kuti: “Kumbi ntchinthu wuli chamampha cho ndingachita kuti ndizilonde umoyu wamuyaya?” Chigaŵa chinyaki cha kumuka kwaku Yesu, chenga chakuti munthu wakhumbika kutumbika awisi ndi anyina. (Mate. 19:16-19) Yesu wanguchenya chinanga Mbafarisi ndi alembi, chifukwa ayesesanga kuchita vosi vo angafiska kuti alekengi kuphwere apapi ŵawu. Mwaviyo, yiwu  ‘apepuwanga Mazu ngaku Chiuta.’ (Mate. 15:3-6) “Mazu ngaku Chiuta” ngasazgapu Dangu la chinkhondi pa Marangu 10 kweniso vo tiŵerenga pa Levitiko 19:3. (Eki. 20:12) Ndipuso kumbukani kuti ulongozgi wo usanirika pa Levitiko 19:3, wakuti munthu watumbikengi awisi ndi anyina, ukambika pavuli pa fundu yakuti: “Mujengi atuŵa, chifukwa ini Yehova Chiuta winu nde mtuŵa.”

12. Mwakukoliyana ndi ulongozgi wo usanirika pa Levitiko 19:3, kumbi tingajifumba fumbu nili?

¹² Mwakukoliyana ndi ulongozgi waku Yehova wakuti titumbikengi apapi ŵidu, tingajifumba kuti, ‘Kumbi ini ndichita wuli pachigaŵa chenichi?’ Asani muwona kuti kali mwachitanga vinandi cha pachigaŵa chenichi, ndikuti sonu mukhumbika kusintha kuti muchitengi umampha ukongwa. Vo mungunangisa kali mungavisintha cha kweni sonu panu mungayesesa kuti musaniyengi nyengu yinandi yakucheze ndi apapi ŵinu kweniso kuŵawovya ukongwa. Panyaki munganozga vakuti musazgiyeku nyengu yinandi yakuti mucheziyengi nawu. Pamwenga mungachita vinandi kuti muŵawovyi mwakuliŵavu, mwauzimu pamwenga kuŵachiska. Asani muchita venivi, ndikuti muvwiya Dangu lo le pa Levitiko 19:3.

13. (a) Kumbi ndi ulongozgi unyaki nuwu so wo usanirika pa Levitiko 19:3? (b) Mwakukoliyana ndi lemba la Luka 4:16-18, kumbi tingamuyezga wuli Yesu mazuŵa nganu?

¹³ Lemba la Levitiko 19:3, lititisambiza so kanthu kanyaki pa nkhani yakuja atuŵa. Lizumbuwa nkhani yakusunga Sabata. Akhristu ŵe pasi pa Dangu cha, mwaviyo, tikhumbika kusunga Sabata cha. Kweni tingasambira vinandi pa nkhani ya mo Ayisirayeli asungiyanga Sabata kweniso mo ayanduliyanga chifukwa chakuchita venivi. Zuŵa la Sabata lenga lakupumuliya ku ntchitu zawu ndi kuchita vinthu vauzimu. * Ndichu chifukwa chaki Yesu pa zuŵa lenili walutanga musinagogi wa mutawuni yakwawu ndi kuŵerenga Mazu ngaku Chiuta. (Eki. 31:12-15; ŵerengani Luka 4:16-18.) Dangu laku Chiuta lakuti ‘asungengi masabata ngaki’ litenere kutichiska kuti tisaniyengi nyengu yakuchitiya vinthu vauzimu. Kumbi muwona kuti mukhumbika kusintha vinthu vinyaki pachigaŵa chenichi? Asani nyengu zosi mupatuŵa nyengu yakuti muŵikengi maŵanaŵanu pa vinthu vauzimu, mujengi pa ubwezi wakukho ndi Yehova, vo vakukhumbika kuti muje atuŵa.

14. Kumbi ndi fundu yauneneska yakukhumbika niyi yo yikambika mwakuwerezawereza mu Levitiko chaputala 19?

¹⁴ Lemba la Levitiko chaputala 19 likamba mwakuwerezawereza fundu yauneneska yakukhumbika ukongwa yo yingatiwovya kuti tilutirizgi kuja atuŵa. Vesi 4 limaliza ndi mazu ngakuti: “Ini ndini Yehova Chiuta winu.” Mazu ngenanga pamwenga ngakuyananaku nangu, ngasanirika maulendu 16 mu chaputala chenichi. Venivi vititikumbusa dangu lakwamba lakuti: “Ini ndini Yehova Chiuta waku . . . Ungajanga ndi achiuta anyaki cha, kupatuwaku ini.” (Eki. 20:2, 3) Mkhristu weyosi yo wakhumba kuja mtuŵa, watenere kuwonesesa kuti munthu pamwenga chinthu chechosi, vingatimbanyizanga cha ubwezi waki ndi Chiuta. Ndipu chifukwa chakuti tiziŵika ndi zina lakuti Akaboni aku Yehova, titesesa kukhwecha kuchita chinthu chechosi cho chingayuyuwa pamwenga kufipiska zina laki lituŵa.​—Levi. 19:12; Yesa. 57:15.

15. Kumbi mavesi ngo nge mu Levitiko chaputala 19 ngakukwaskana ndi sembi, ngatenere kutichiska kuchitanji?

¹⁵ Kuti Ayisirayeli aziŵi Yehova nge Chiuta wawu, akhumbikanga kusunga marangu nganandi. Lemba la Levitiko 18:4 likamba kuti: “Mulondongi vyeruzgu vangu, musungengi marangu ngangu kweniso mungalondongi.  Ini ndini Yehova Chiuta winu.” Chaputala 19 cha Levitiko che ndi “marangu” so nganyaki ngenanga ngakuluta kwa Ayisirayeli. Mwakuyeruzgiyapu, mavesi 5-8, 21, 22 ngakamba va sembi zanyama. Sembi zenizi akhumbikanga kuzipereka mu nthowa yakuti zileki ‘kufipiska chinthu chakupaturika chaku Yehova.’ Kuŵerenga mavesi ngenanga, kutenere kutichiska kuti tikondwesengi Yehova kweniso kumuthamika, ko kwe nge kupereka sembi zakuzomerezeka kwaku iyu, nge mo lemba la Aheberi 13:15 likambiya kuti tichitengi.

16. Kumbi ndi fundu niyi yo yingatikumbusa mphambanu yo yilipu pakati pa ŵanthu wo ateŵete Chiuta ndi wo aleka kumuteŵete?

¹⁶ Kuti tije atuŵa titenere kupambana ndi ŵanthu wo aleka kusopa Chiuta. Kuchita venivi kungaŵa kwakusuzga. Nyengu zinyaki wo tisambira nawu sukulu, wo tichita nawu bizinesi, abali ŵidu wo mbakaboni cha kweniso ŵanthu anyaki, angatichichizga kuchitaku vinthu vinyaki vo vingatimbanyizga kusopa kwidu. Asani achita viyo, tikhumbika kusankha chinthu chakukhumbika ukongwa. Kumbi ntchinthu wuli cho chingatiwovya kusankha umampha? Ŵanaŵaniyani fundu yakukondwesa yo yisanirika pa Levitiko 19:19, po mazu nganyaki ngakamba kuti: “Mungavwalanga cha chakuvwala chakupangika ndi wuzu wa mitundu yiŵi wakulukika pamoza.” Dangu lenili lawovyanga Ayisirayeli kuti apambanengi ndi mitundu yinyaki yo yinguŵazunguliya. Mbuheni cha kuti Mkhristu wavwalengi vakuvwala vakupangika ndi vinthu vakupambanapambana nge thonji, wuzu, nayiloni pamwenga vinthu vinyaki. Kweni tikana kuja nge ŵanthu wo vakuchita vawu kweniso vo agomezga vikoliyana cha ndi vo Bayibolu lisambiza chinanga kuti angaŵa kuti tisambira nawu sukulu, tichita nawu bizinesi pamwenga mbabali ŵidu. Mbuneneska kuti titanja abali ŵidu kweniso titiŵalongo chanju ŵanthu anyaki. Kweni asani tikhumba kusankha vinthu vakukhumbika ukongwa pa umoyu, tikhumbisiska kuja akupambana ndi ŵanthu anyaki. Venivi vakukhumbika ukongwa chifukwa chakuti asani tikhumba kuja atuŵa, titenere kujipatuwa kuti titeŵete Chiuta.​—2 Akori. 6:14-16; 1 Petu. 4:3, 4.

17-18. Kumbi tingasambira fundu yakukhumbika niyi pa Levitiko 19:23-25?

¹⁷ Mazu ngakuti “Ini ndini Yehova Chiuta winu,” ngatenere kuti ngangukumbusa Ayisirayeli kuti ubwezi wawu ndi Yehova ndichu chenga chinthu chakukhumbika ukongwa pa umoyu wawu. Kumbi atingi achitengi wuli venivi? Lemba la Levitiko 19:23-25 lilongo nthowa yimoza yo atingi achitiyengi. (Ŵerengani.) Ŵanaŵaniyani mo mazu ngenanga ngatingi  ngawovwiyengi Ayisirayeli asani asere mu Charu Chakulayizgika. Asani munthu wapanda chimiti cha vipasu, wakhumbikanga cha kurya vipasu vaki kwa vyaka vitatu. Mu chaka chachinayi vipasu avipatuŵanga kuti vigwiriskikiyi ntchitu pa malu ngakupaturika ngaku Chiuta. Mweneku wayambanga kurya vipasu vaki mu chaka chachinkhondi. Dangu lenili litenere kuti linguwovya Ayisirayeli kuvwisa fundu yakuti akhumbikanga cha kuŵika pakwamba vakukhumba vawu. Yiwu akhumbikanga kuthemba Yehova kweniso kuŵika vinthu vakukwaskana ndi kusopa pa malu ngakwamba. Iyu watingi wawonesesengi kuti ŵe ndi chakurya chakukwana. Ndipu Chiuta wanguŵachiska kuti aperekengi mphasu ndi mtima wosi ku malu ngakupaturika ngo amusopiyangaku.

¹⁸ Dangu lo lisanirika pa Levitiko 19:23-25 lititikumbusa mazu ngo Yesu wangukamba pa Upharazgi wa Paphiri. Iyu wangukamba kuti: “Lekani kufipiya mtima . . . kuti muryengenji pamwenga mumwengenji.” Yesu wangulutirizga kukamba kuti: “Awusemwi akuchanya aziŵa kuti yimwi mukhumbika vosi venivi.” Chiuta watipasengi vosi vo tikhumbika nge mo wachitiya ndi viyuni. (Mate. 6:25, 26, 32) Tigomezga kuti Yehova watiphweriyengi. Ndipu kwambula kumba mbata, tipereka “mphasu zalisungu” kuti tiwovyi ŵanthu wo akhumbika chovyu. Ndipuso tipereka ndalama zakuti ziwovyengi pampingu. Yehova wawona jalidu lenili lakupaska ndipu wazakutiweze. (Mate. 6:2-4) Asani tichita viyo, tilongo kuti tivwisa vo tisambira pa lemba la Levitiko 19:23-25.

19. Kumbi mwayanduwa wuli ndi mavesi nganyaki nga mu buku la Levitiko?

¹⁹ Tasambira mavesi ngamanavi ŵaka nga mu buku la Levitiko chaputala 19, ndipu ngatiwovya kuziŵa mo tingajaliya nge Chiuta widu mtuŵa. Asani tiyezga iyu ndikuti titesesa ‘kuja atuŵa mu vakuchita vidu vosi.’ (1 Petu. 1:15) Ŵanthu anandi wo aleka kuteŵete Yehova ajiwone ŵija nkharu yamampha ya ateŵeti ŵaki. Ndipu venivi, vawovya ŵanthu anyaki kuti akankhuski Yehova. (1 Petu. 2:12) Kweni peche vinthu vinandi vo tingasambira mu buku la Levitiko chaputala 19. Nkhani yakulondopu, yazamukonkhoska so mavesi nganyaki nga mu chaputala ichi ndipuso yazakutiwovya kuziŵa nthowa zinyaki zo ‘tingajaliya atuŵa’ pa umoyu widu, nge mo Peturo wangukambiya.