1. Khu wevbini wusingalagadzi owu mupostoli Pedro a ningidego makristo nya lizana nya myaga nyo gupheye nigu khu ginani wusingalagadzi waye wu girago gu khatshi kha si kodzegi gu wu landrisa?

GANI hi na ni gutumba nyo vbanye ndzadzini mwendro mafuni, hi nga phasega khu wusingalagadzi owu mupostoli Pedro a ningidego Makristo matodzidwego ya lizana nya myaga nyo pheye. Pedro a di lova gu khuye: “Vbelelani guaga ga satshavbo esi mu girago, kha nga Uye a mi ranidego a agidego. Kholu Milowo nya Guage yari, khiyo: ‘Enu agani, kholu eni nyi agide.’” (1 Ped. 1:15, 16) Malito yaya ma gu hi hevbudza gu khayo hi nga pimedzeya Jehovha oyu a gu giyeyedzo nya gyadi nya guage. Hi nga si kodza nigu hi yede guaga mavbanyeloni yathu. Isoso, si nga gira gu khatshi kha si kodzegi kholu ethu kha ha vbeleya. Pedro giride sihoso nyo khaguri, ganiolu giyeyedzo gyaye gyo yeyedza gu khigyo ethu hi nga khala vathu nyo ‘age.’

2. Siwudziso muni hi na hlamulago avba nya ndrima yeyi?

² Ga ndrima yeyi hi na hlamula siwudziso sesi. So thula ginani guaga? Bhibhiliya, ya gu hi hevbudza ginani maningano ni guaga ga Jehovha? Hi nga khala kharini vathu nya guage mavbanyeloni yathu? Nigu gupwanana muni gu gomogo avbo nya guage ni wupari wathu ni Jehovha?

3. Vathu nya vangi va gu dundrugeya khu muthu nya guage va gu wona muthu nyo khale kharini, ganiolu hi nga ma mana hayi mahungu nya lisine?

³ Tepo vathu nya vangi va dundrugeyago khu muthu nya guage, va gu wona muthu nya gu gima kha hegi, a ambalago sombo nya wukhongeyi, nigu nya mba olovelega. Ganiolu, muthu nya guage kha khala kharato. Jehovha, oyu a agidego a gu wonwa kha nga “Nungungulu nya gutsake.” (1 Thim. 1:11, NM) Avo va mu khozeyago va gu wonwa kha nga vathu ‘nyo tsake.’ (Ndzi. 144:15) Jesu tsayiside vathu va ambalago sombo nyo hathege nigu gira silo  nya sadi khu gu vbweta gu wonwa khu vambe. (Mat. 6:1; Marko 12:38) Makristo nya lisine ma ngu dziti gu khayo so thula ginani guaga khu kotani nya esi Bhibhiliya yi ganeyago. Hi ngu dziti gu khethu Jehovha a ngu hi haladza, nigu uye gima kha na nga hi lomba gu gira gilo hi gu mba gi kodza. Khu kharato, tepo Jehovha a hi embeyago gu khuye “enu agani” hi ngu tiyisega gu khethu esi si ngu kodzega. Khu lisine, na hi nga si manegi ni mavbanyelo ma agidego, hi yede gu pwisisa gu khethu ginani guaga.

4. Lito “gu aga” lo thula ginani?

⁴ Umo nya Bhibhiliya lito “guaga” lo thula guaga umo nya mavbanyelo yathu ni umo nya wukhongeyi. Lito leli gambe li nga thula gu vega khu bambe silo nyo khaguri. Khu mambe maganelelo, hi na wonwa na hi ri vathu nya guage ha gu manega ni mavbanyelo ma agidego, hi khozeya Jehovha khu ndziya a yi tsakeyago hi bwe hi manega ni wupari nyo tiye naye. Si ngu hi hlamadzisa gu wona gu khethu ambari olu hi nga mba vbeleya, Jehovha a agidego a nga gu dzina gu manega ni wupari nyo tiye ni ethu.

5. Dzingilozi nyo tumbege dza gu hi hevbudza ginani maningano ni Jehovha?

⁵ Jehovha agide khu dzindziya dzatshavbo. Hi nga hevbula isoso khu esi si ganedwego khu dziserafini mwendro dzingilozi dzi khalago vbafuvbi ni gikhalo gya Jehovha. Dzingilozi nyo khaguri dzi di huweleya khidzo: “Agide, agide, agide Pfhumu Nungungulu nya tshivba yatshavbo.” (Isa. 6:3) Dzingilozi dzedzi dzi nga manega ni wupari nyo tiye ni Nungungulu a agidego, kholu anidzo dzi agide. Khu lisine, khu gu basi ngilozi mweyo ya Jehovha yi manega wulanga nyo khaguri yi nga gira wulanga wowo wu aga. Khiso si giregidego tepo Mosi a nga wona malavbelavbe nya nilo mugipopwanani. — Ekiso. 3:2-5; Jos. 5:15.

6-7. (a) Guya khu Ekisodha 15:1, 11, Mosi a si vegide kharini guagani gu khuye Nungungulu agide? (b) Ginani gi nga ba gi phasa Vaisrayeli gu dundruga gu khavo Nungungulu agide? (Wona foto avbo nya kapa.)

⁶ Hwane nya gu ba Vaisrayeli va tshatugide Yiphwa nya Gufuviye, Mosi a di tshingisa gu khuye Jehovha Nungungulu wawe a agide. (Leri Ekisodha 15:1, 11.) Vagipiti va di gu khozeya vanungungulu nya malipha nigu avo kha va nga ba va agide. Vakhanani anavo va di gu khozeya vanungungulu nya malipha, khu ndziya yoyo avo kha va nga ba va agide. Nigu, avbo nya wukhozeyi wawe gu di gu pata gu vbisa sanana kha nga muphaso ni gu gira wubhayi. (Levhi 18:3, 4, 21-24; Dhet. 18:9, 10) Ganiolu, Jehovha hambanide ni vanungungulu vava nya malipha, nigu uye gima kha lombi vakhozeyi vaye gu gira silo nya mba handzega. Uye agide, gasi gu dundrugisa va na Israyeli khu mahungu yaya gu diri ni libhareti mwendro lâmina nya Ouro avba nya gihugo gya Mupristi nya khongolo. Avba nya lâmina yeyi gu di lovidwe gu pwani “guaga ga gu lumba Jehovha.” — Ekiso. 28:36-38, NM.

⁷ Malito ma nga ba ma lovidwe ma di hadzi gu gira ni wevbini a tiyisega gu khuye Jehovha a agide khu lisine. Ganiolu, ahati Muisrayeli a gu mba si kodza gu wona libhareti khu kotani nya olu a gu mba vboha vbafuvbi ga mupristi nya khongolo ke? Ina a di hadzi gu dziti gu khuye Jehovha agide? Ina. Vatshavbo Vaisrayeli va di pwide mahungu yaya tepo nayo wu nga lerwi ga vama, vanyamayi ni sanana. (Dhet. 31:9-12) Nari khatshi anuwe u diri vbale, na wu pwide malito yaya: “Eni kheni Pfhumu Nungungulu wanu, [nigu] . . . agani kholu eni nyi agide.” “Agani mahoni gwangu, kholu Eni Pfhumu Nungungulu nyi agide.” — Levhi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ginani hi hevbulago khesi Levhi 19:2 ni 1 Pedro 1:14-16 a ganeyago?

⁸ Hongoleni hi wona gilo nyo khaguri egi Jehovha a ganedego gu khuye gi di yedwe gu  leredwa Vaisrayeli vatshavbo gi gomogo umo ga Levhi 19:2. Jehovha a di embeya Mosi khuye: “Ganela ga tshangano watshavbo nya sanana sa Israyeli, u va embela, khuwe: ‘Agani, kholu Eni Pfhumu Nungungulu wanu nyi agide.’” Pedro adzina saye a di gu khumbuga livhesi leli tepo a nga embeya Makristo khuye “agani.” (Leri 1 Pedro 1:14-16.) Muhuno ethu hi mwalo vbavbatshi nya Nayo wa Mosi, ambari ulolo esi Pedro a si lovidego sa gu tiyisegisa esi hi si hevbulago umo ga Levhi 19:2, si gu khiso Jehovha agide nigu a gu vbweta gu khuye ava va mu haladzago anavo va aga. Malito yaya ma nga thuma ga hatshavbo, gani hi nani gutumba nya guya vbanyi ndzadzini mwendro paradhesini mafuni. — 1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13.

9. Hi na wuyedwa khu ginani ha gu hevbula Levhi gipimo 19?

⁹ Gu dogoreya gwathu khu gu tsakisa Nungungulu wathu nya guage, khu kharato ha gu vbweta guti edzi hi nga agago khidzo. Jehovha a ngu hi ninga wusingalagadzi nyo khaguri wu nga hi phasago gu gira isoso. Hi nga mana wusingalagadzi wowo omu ga Levhi gipimo 19. Gihevbuli nya Muhebheru Markus Kalisch gi lovide gu khigyo: “Gipimo gegi adzina khigyo gi tshingisago sipandre nya lisima nya libhuku la Levhi, vbavbandzi nya mabhuku nya gupheye nya Bhibhiliya (Pentatewuku).” Dundruga gu khuwe Levhi gipimo 19 a gu pheya khu lito: ‘agani’. Olu hi na bhula khu mavhesi nya gipimo gegi, hi wona idzo ma nga hi phasago khidzo khu dzindziya nyo gu hambanehambane gasi hi kodza gu aga.

10-11. Ginani Levhi 19:3 a hi kutsago gu gira, nigu khu ginani isoso si gu nani lisima?

¹⁰ Hwane nya gu ba Jehovha a embede Vaisrayeli khuye agani, a di engedza khuye: “Moyo ni moyo nya enu a na ninge githawo mayi waye, ni babe waye . . . Eni kheni Pfhumu Nungungulu wanu.” — Levhi 19:2, 3.

¹¹ Khu lisine si nani lisima gu engisa gileletelo hi ningidwego khu Nungungulu nya gu engise vavelegi vathu. Dundruga esi Jesu a embedego mwama moyo tepo a nga mu wudzisa gu khuye: “Ginani nya gyadi nyi fanedego gu gira gasi gu mana guvbanya nya gupindruge?” Hlamulo owu Jesu a ningidego mwama wule wu di gu pata gileletelo gi gu khigyo ninga githawo papayi ni  mamayi wago. (Mat. 19:16-19) Jesu a di kawuka vahevbudzi nya nayo ni Vafarisi kholu avo, va di gu gira satshavbo gasi gu mba sayisa vavelegi vawe. Khu kharato avo va “tshipiside lito la Nungungulu.” (Mat. 15:3-6) “Lito la Nungungulu” li di gu pata nayo nya wu 5 avba nya likhume milayo kha nga esi hi si hevbulago umo ga Levhi 19:3. (Ekiso. 20:12) Dundruga gambe gu khuwe malito hi ma hevbulago umo ga Levhi 19:3, nya gu ninge githawo babe ni mayi, ma guta khu hwane nya malito ma gu khayo: “Agani, kholu Eni Pfhumu Nungungulu wanu nyi agide.”

12. Hi nga engisa kharini gileletelo gi gomogo ga Levhi 19:3?

¹² Tepo hi pimisago khu gileletelo egi Jehovha a hi ningidego nya gu ninge githawo Papayi ni mamayi, dzi wudzise esi: ‘Ina nyi ngu ninga githawo vavelegi vangu?’ Wa gu dzipwa gu khatshi kha wa gira isoso gale, olu u nga gira gilogyo. Lisine gu kha wu na nga vbindrugedza esi u giridego gale, ganiolu u nga dzi emiseya gu gireya nya singi vavelegi vago, adzina u nga dzi emiseya gu vbedza tepo nyo laphe navo, adzina u nga dzi emiseya gu vbweta dzindziya nya gu va phase gu hidzimeya ga Jehovha ni gu simama gu mu thumeya, mwendro gu va tiyisa ni gu va ninga esi si va keneleyago. Wa gu gira isoso, u na ba u engisa gileletelo gi gomogo umo ga Levhi 19:3.

13. (a) Khu wevbini wumbe wusingalagadzi hi wu manago umo ga Levhi 19:3? (b) Hi nga pimedzeya kharini giyeyedzo gya Jesu gi lovidwego umo ga Luka 4:16-18?

¹³ Levhi 19:3 a gu hi hevbudza gimbe gilo maningano ni guaga. Livhesi leli la gu ganeya khu gu vegedza Sabhadho. Makristo ma mwalo vbavbatshi nya nayo wa Mosi, khu kharato kha ma yeli gu vegedza Sabhadho. Ambari ulolo, hi nga hevbula nya singi khedzi Vaisrayeli va nga ba va vegedza khidzo Sabhadho ni edzi isoso si nga ba siri ni lisima gwawe. Sabhadho li diri litshigu eli Vaisrayeli va nga ba va ema gu gira silo sawe va vega gupima avbo nya silo sa liphuvboni. * Khu gighelo gyogyo, khu litshigu leli nya Sabhadho Jesu a di gu oloveya gu hongola sinaghogha a bwe a leri lito la Nungungulu. (Ekiso. 31:12-15; leri Luka 4:16-18.) Gileletelo gya Nungungulu gi guromo umo ga Levhi 19:3 nya gu khigyo “vegedzani matshigu nya Sabhadho” gi yede gu hi kutsa gu vega tepo gasi hi gira silo sa liphuvboni. Ina u ngu dzipwa khatshi u yede gu gira silo nya singi gasi gu ingisa gileletelo gegi? Wa gu dzi vegeya tepo tshigu ni tshigu gasi u gira silo sa liphuvboni wupari wago ni Jehovha wu na tiya, nigu isoso silo nya lisima gasi hi aga.

14. Lisine muni nya lisima li tshingisidwego umo ga Levhi gipimo 19?

¹⁴ Levhi gipimo 19 li ngu tshingisa lisine nya lisima li nga hi phasago gu simama na hi agide. Livhesi 4 la gu hegisa khu malito yaya: “Eni kheni Pfhumu Nungungulu wanu.” Malito yaya ma gu khumbugwa 16 nya ugo umo nya gipimo gegi. Isoso, sa gu hi dundrugisa nayo nyo pheye wu gu khuwo: “Eni kheni Pfhumu Nungungulu wago . . . U nga manegi nuri ni vambe vanungungulu mbeli gwangu.” (Ekiso. 20:2, 3) Watshavbo Mukristo a yede gu tiyisega gu khuye gi mwalo gilo mwendro muthu a na tsholopeteyago wupari waye ni Nungungulu. Kha nga olu hi gu na ni lina nya Dzifakazi dza Jehovha hi dzi emisede gu mba tsundzisa lina nya guage la Jehovha. — Levhi 19:12; Isa. 57:15.

15. Mavhesi ya Levhi gipimo 19 ma ganeyago khu miphaso ma yede gu hi kutsa gu gira ginani?

¹⁵ Vaisrayeli va di gu yeyedza gu khavo va ngu dzumeya Jehovha kha nga Nungungulu wawe khu gu engisa milayo yaye. Levhi 18:4 wari khuye: “Mu na landrisa sileletelo sangu, mu sayisa milayo yangu, mu vbanya khiyo. Eni kheni  Pfhumu Nungungulu wanu.” Umo nya gipimo 19 yomo milayo nyo khaguri yi khumbugidwego umo nya livhesi leli yi ningidwego va na Israyeli. Khu giyeyedzo, mavhesi 5-8, 21, 22 ma gu ganeya khu miphaso nya sirengo. Vaisrayeli va di yede gu gira miphaso yeyi, ganiolu ‘khu ndziya yi nga ba yi si nyenyezisi esi si phasidwego Jehovha.’ Gu leri mavhesi yaya, si yede gu hi kutsa gu tsakisa Jehovha ni gu mu ninga miphaso yi mu tsakisago kha nga edzi Vahebheru 13:15 a hi kutsago gu gira.

16. Khu levbini litshina nya nayo li gomogo umo ga Levhi gipimo 19 li nga hi phasago gu wona guhambana gu guromo vbakari nya avo va thumeyago Nungungulu ni ava va gu mba mu thumeya?

¹⁶ Gasi hi khala vathu nya guage hi yede gu dzi emiseya gu khala vathu nyo hambane ni ava va gu mba thumeya Jehovha. Isoso si nga garadza. Dzimbe dzitepo, dzikolega xikwatunu, sithumi kwathu, valongo va gu mba khozeya Jehovha, adzina va nga hi kutsedzeya gu gira silo si na tsolopeteyago wukhozeyi wathu ga Jehovha. Tepo avo va girago isoso, hi yede gu hunga gu gira silo nya lisima. Ginani gi nga hi phasago gu hatha gu gira silo nya sadi? Wona litshina nya nayo li gomogo ga Levhi 19:19, gipandre nyo khaguri gyari khigyo: “U nga ambali dzingandzu nya gulugwe khu dzikhindra nya mafumbu nya guhambane.” Nayo wowo wu di gu phasa va na Israyeli gu dzi hambanisa ni vathu va nga ba va va randrede. Kha nga olu hi gu mwalo vbavbatshi nya nayo wa Mosi kha sa vivba gu mukristo a ambala sombo nyo girwe khu dzikhindra dzimbili nyo hambane, khu giyeyedzo wughama (algodão) ni fibra. Ganiolu, ethu kha hi dzumeyi gu fana ni vathu va khodwago ni gu gira silo si gu mba pwanana ni sihevbudzo nya Bhibhiliya ambari nari kolega ya xikwatunu, githumi kwathu mwendro valongo. Khu lisine, ethu hi ngu gola valongo vathu nigu hi ngu yeyedza lihaladzo ga vambe vathu. Esi hi hungago gu gira womini gwathu so yeyedza gu khiso ethu hi na engisa Jehovha ambari isoso sa gu hi hambanisa ni vathu va hi randredego. Isoso kha lisima, kholu ha gu vbweta gu khala vathu nya guage, hi yede gu lumba basi Jehovha. — 2 Kor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4.

17-18. Gihevbudzo muni hi nga gi hevbulago umo ga Levhi 19:23-25?

¹⁷ Malito ma gu khayo: ‘Eni kheni Jehovha Nungungulu wago’ adzina ma phaside va na Israyeli gu wona wupari wawe ni Jehovha kha nga gilo nya lisima gwawe. Khu ndziya muni? Levhi 19:23-25, a ngu ninga hlamulo. (Leri.) Dundrugeya khedzi malito yaya ma nga hadzi phasa khidzo va na Israyeli hwane nya gu ba va bede tigoni nya gitumbiso. Muthu a gu yala simbo wu ningago mihandro kha nga ba a yede gu hodza mihandro yakona kala gu vbindra  myaga miraru. Khu mwaga nya wu 4, mihandro yi di gu duswa gasi gu thumiswa avbo nya giluvelo gya Nungungulu. Ganiolu, khu mwaga nya wu 5, khavbo Vaisrayeli va nga ba va yede gu hodza mihandro nya misimbo va yadego. Nayo wowo, wu phaside Vaisrayeli gu pwisisa gu khavo va di yede gu thangisa gugola ga Nungungulu womini gwavo. Jehovha a di gu vbweta gu khuye avo va manega ni gutumba nya gu khavo uye a na va sayisa va bwe va thangisa wukhozeyi waye womini gwawe. Jehovha tepo yatshavbo a di hadzi va ninga guhodza nya gueneye. Nigu Nungungulu va kutside gu manega ni wuhindzi tepo va nga ba va gira miningelo giluvelotunu avbo wu nga ba wu giredwa avbo wukhozeyi.

¹⁸ Nayo wu gomogo ga Levhi 19:23-25 wa gu hi dundrugisa malito aya Jesu a ganedego avbo nya ganelo yaye ya gigomoni. Uye a di khuye “Mu nga garadzegi khu . . . gu khenu mu na hodza ginani, mu na sela ginani.” Jesu a di engedza gambe khuye: “Papayi wanu a guromo ndzadzini a ngu dziti gukhuye mu ngu si vbweta satshavbo soso.” Nungungulu a na hi ninga satshavbo hi si vbwetago kha nga idzo a khataleyago khidzo sinyoni. (Mat. 6:25, 26, 32) Khu lisine hi ngu tiyisega gu khethu Jehovha a na hi khataleya. Nigu hi ngu yeyedza wuhindzi ga vale va vbwetago giphaso nya mba si yeyedza ga vathu. Nigu gambe, hi ngu tsaka khu gu ningeya ni gevbini hi gu nagyo gasi gu phasedzeya libandlani. Jehovha a ngu si wona tepo hi yeyedzago wuhindzi gasi gu seketeya wukhozeyi waye. Nigu uye a na hi tshatshazeya. (Mat. 6:2-4) Tepo hi yeyedzago wuhindzi ha gu yeyedza gu khethu hi ngu pwisisa sihevbudzo si guromo ga Levhi 19:23-25.

19. U phasegide kharini khu gu hevbula libhuku la Levhi?

¹⁹ Hi wonide mavhesi nya madugwana ya Levhi gipimo 19, nigu ayo ma hi phaside gu pwisisa edzi hi nga agago khidzo gu fana ni Nungungulu wathu a agidego. Tepo hi mu pimedzeyago, ho yeyedza gu khethu ho vbweta gu ‘vbeleya guaga ga satshavbo esi hi girago.’ (1 Ped. 1:15) Nyavangi va gu mba thumeya Jehovha va ngu wona mavbanyelo nya yadi ya vathu va Nungungulu. Khu lisine isoso si kutside vathu nyo khaguri gu zundza Jehovha. (1 Ped. 2:12) Gu na ni silo nya singi hi nga si hevbulago omu ga Levhi gipimo 19. Ga ndrima yi landreyago hi na bhula khu mambe mavhesi nya gipimo gegi. Nigu yi na hi phasa gu pwisisa dzimbe dzindziya hi nga khalago khidzo vathu nyo ‘age’ kha nga edzi Pedro a hi kutsidego khidzo.