1. ¿Tuku tastakyaw kamaxkilh apóstol Pedro xnatalan chu tuku xlakata tuwa tamakgkatsi nastalaniyaw?

MASKI kgalhkgalhimaw nalatamayaw kKatiyatni o kʼakgapun tlan nalitamakgtayayaw tastakyaw nema apóstol Pedro kamaxkilh xatalaksakni kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo. Xla tsokgli: «Xaskulunku [o xasantos, nota] kalitaxtutit kxliputum milatamatkan xtachuna la xaskulunku Dios tiku katasanin, xlakata tatsokgnit: “Xaskulunku miliwanatkan xlakata akit xaskulunku”» (1 Ped. 1:15, 16). ¿Tuku kinkamasiyanikgoyan umakgolh tachuwin? Pi tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Jehová, tlakg xatlan liʼakxilhtit xlakata tiku xasanto. Maski tuwa makgkatsiyaw xlakata makglakgalhinanin akinin, tlan xasantos nawanaw kkilatamatkan. Apóstol Pedro makglhuwa tlawalh tuku nitlan, pero xliʼakxilhtit kinkamasiyaniyan pi tlan xasantos nawanaw.

2. ¿Tuku takgalhskinin nakgalhtiyaw kʼuma artículo?

² Kʼuma artículo nakgalhtiyaw makgapitsi takgalhskinin: ¿tuku kilhchanima xasanto nawanaw?, ¿tuku kinkamasiyaniyan Biblia akxni wan pi Jehová xasanto?, ¿la tlan nalimasiyayaw kkilatamatkan pi xasantos akinin?, chu ¿la tatalakxtumi xasantos wankan chu xʼamigo Jehová litaxtukan?

3. ¿Tuku lakpuwankgo lhuwa latamanin xlakata chatum lataman tiku xasanto, pero la tlan nakatsiyaw tiku xlikana xasanto litaxtu?

³ Akxni lilakpuwankgo tiku xasanto, lhuwa latamanin lilakpuwankgo tiku nikxni lakalitsin, ankgalhin tasiya pi lipuwama chu maklakaskin lhakgat nema limasiya pi makgtapakgsi kʼakgtum takanajla. Pero uma nichuna. Biblia wan pi Jehová,  tiku santo, «xapaxuwana Dios» (1 Tim. 1:11). Nachuna, wan pi kachikin nema kakninani xapaxuwana (Sal. 144:15). Jesús wa pi nitlan tuku xtlawamakgolh lakgtsokgkinanin tiku xwilikgo xalaklhman xlhakgatkan chu xtlawakgo tuku tlan kaj xlakata amakgapitsin xkaʼakxilhkgolh (Mat. 6:1; Mar. 12:38). Kstalaninanin Cristo katsiyaw tuku kilhchanima santo nalitaxtukan xlakata tuku wan Biblia. Chu katsiyaw pi Jehová tiku santo chu xapaxkina nikxni kintikaskinin natlawayaw tuku nila katimakgantaxtiw. Wa xlakata, komo Jehová kinkaskiniyan pi xasantos kiliwanatkan, katsi pi tlan namakgantaxtiyaw. Pero xlakata xasanto nawanaw kkilatamatkan pulana kiliʼakgatekgsatkan tuku kilhchanima xasanto litaxtukan.

4. ¿Tuku kilhchanima tachuwin santo chu xaskulunku litaxtukan?

⁴ ¿Tuku kilhchanima xasanto, o xaskulunku litaxtukan? Anta kBiblia, tachuwin xasanto chu xaskulunku litaxtukan kilhchanima ni xataxkajwani nalipina milatamat chu tuku xla mintakanajla. Uma tachuwin na kilhchani pi chatum lataman skujnani Dios. Uma wamputun pi xasanto nawanaw komo nitu nalitaxkajwaniyaw kkilatamatkan, komo kakninaniyaw Jehová chuna la xla lakaskin chu komo lu tlan natalalinaw. Lu kaks kinkamalakawaniyan pi maski makglakgalhinanin akinin, tlan xʼamigos Jehová nalitaxtuyaw, tiku lu xaskulunku.

5. ¿Tuku kinkamasiyanikgoyan xlakata Jehová ángeles nema ni makgxtakgkgo?

⁵ Jehová xaskulunku chu nitu litaxkajwani. Wa uma tuku wankgolh makgapitsi serafines, ángeles tiku skujmakgo lakatsu kxputawilh Jehová. Wankgolh: «Santo, santo, santo Jehová tiku pulalin lhuwa soldados» (Is. 6:3). Chu xlakata lu tlan natalalinkgo Dios, na xasanto xliwanatkan, chu xasantos litaxtukgo. Wa xlakata akxni chatum xʼangel Jehová xmin kKatiyatni, santo xlitaxtu niku xkitatayayachi. Wa uma tuku lalh akxni Moisés talakatsuwinilh kiwi nema xlakgpasama (Éx. 3:2-5; Jos. 5:15).

6, 7. 1) Chuna la wan Éxodo 15:1, 11, ¿la limasiyalh Moisés pi Dios xasanto? 2) ¿Tuku xkamalakapastaka israelitas pi Dios xasanto? (Kaʼakxilhti xmakni revista).

⁶ Akxni Moisés xkapulalinita israelitas kxaSpinini pupunu, lichuwinalh pi xDios, Jehová, xasanto (kalikgalhtawakga Éxodo 15:1, 11). Xtayatkan tiku xkakninanikgo dioses xalak Egipto nipara tsinu xasanto xwanit. Chu nachuna tiku xkakninanikgo dioses xalak Canaán, tiku xmakamastakgo laktsu kamanan klhkuyat chu xtlawakgo talakgxtumit akxni xkakninanikgo umakgolh dioses (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10). Pero Jehová nixtachuna la umakgolh nixaxlikana dioses, xlakata nikxni kinkaskiniyan tuku natlawa pi nakinkamaktujuyan. Xla lu xasanto. Uma liwana xlitasiya tuku xtatsokgtawilanit kplaca xaʼoro nema xwakanilh tuku xlitaʼakgchi sacerdote tiku tlakg xkgalhi limapakgsin niku xwan: «Taskulunkit wa lakgchan Jehová» (Éx. 28:36-38).

⁷ Kaxatikawa tiku xʼakxilha tuku xwan kʼuma placa, xmalakapastaka pi Jehová wa tiku tlakg xasanto. ¿Chu komo chatum israelita nila xʼakxilha tuku xwan placa xlakata nila xlakgtalakatsuwi sacerdote tiku tlakg xkgalhi limapakgsin? ¿Xʼanan atanu la xkatsilh pi Jehová xasanto? Chuna. Putum israelitas, lakchixkuwin, lakpuskatin chu laktsu kamanan tlan xkgaxmatkgo uma akxni xkalikgalhtawakganikan limapakgsin (Deut. 31:9-12). Komo anta xtawilaw xkgaxmatwi umakgolh tachuwin: «Akit Jehová miDioskan [...] chu wixin xasantos miliwanatkan, xlakata akit xasanto, wixin xasantos miliwanatkan xlakata akit, Jehová, xasanto» (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26).

8. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku wan Levítico 19:2 chu 1 Pedro 1:14-16?

⁸ Kaʼakxilhwi amakgapitsi tachuwin nema  xkalikgalhtawakganikan putum israelitas nema tatekgsa kLevítico 19:2. Jehová wanilh Moisés: «Kakatachuwinanti putum xkamanan Israel, chu kakawani: “Xasantos miliwanatkan xlakata akit, Jehová miDioskan, xasanto”». Max apóstol Pedro maklakaskilh umakgolh tachuwin akxni kawanilh xnatalan: «Xaskulunku miliwanatkan» (kalikgalhtawakga 1 Pedro 1:14-16). Xlikana pi la uku nialh wa stalaniyaw Limapakgsin nema xmaxkikanit Moisés, pero tuku Pedro tsokgwililh tatalakxtumi tuku katsiniyaw kLevítico 19:2: pi Jehová xasanto chu tiku paxkikgo nachuna xliwanatkan. Putum chuna kiliwanatkan, maski tiku kgalhkgalhimaw nalatamayaw kKatiyatni putum kilhtamaku o tiku kgalhkgalhimakgo naʼankgo kʼakgapun (1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13).

9. ¿La nakinkamakgtayayan komo nalakputsananiyaw capítulo 19 xla Levítico?

⁹ Xlakata makgapaxuwaputunaw kiDioskan, katsiputunaw la tlan xasanto nawanaw chuna la xla. Xlakata tlan namakgantaxtiyaw, Jehová kinkamaxkiyan laktlan tastakyaw. Katekgsaw makgapitsi anta kcapítulo 19 xla Levítico. Marcus Kalisch tiku lu katsini xlakata tachuwin hebreo, tsokgwililh: «Uma capítulo wa tlakg xaʼakchan, tlakg xatakgatsin chu wa tuku tlakg xlakaskinka lichuwinan Levítico chu tuku litalakgapasa Pentateuco». Kaʼakxilhwi makgapitsi versículos xla uma capítulo nema lhuwa tuku lu xlakaskinka nakinkamasiyaniyan xlakata kilatamatkan. Akxni nakalikgalhtawakgayaw, kalakapastakwi pi akxni nina kinkamasiyaniyan uma, capítulo 19 litsuku: «Xasantos miliwanatkan».

10, 11. ¿Tuku wan Levítico 19:3 pi kilitlawatkan, chu tuku xlakata lu xlakaskinka?

¹⁰ Akxni Jehová xkawaninita israelitas pi xasantos xliwanatkan, wampa: «Chatunu wixin milimaxkitkan kakni minatsetnikan chu minatlatnikan […]. Akit Jehová miDioskan» (Lev. 19:2, 3).

¹¹ Liwana tasiya pi kilikgalhakgaxmatatkan xlimapakgsin Dios pi nakamaxkiyaw kakni kinatlatnikan. Kalakapastakwi pi akgtum kilhtamaku chatum chixku kgalhskilh Jesús: «¿Tuku tlan tatlaw kilimakgantaxtit xlakata nakmakglhtinan latamat nema ni kgalhi xlisputni?». Takgalhtin nema Jesús maxkilh  Jesús xmakgtanuma pi xlimaxkit xwanit kakni xtlat chu xtse (Mat. 19:16-19). Jesús asta wa pi nitlan tuku xtlawamakgo lakgtsokgkinanin chu fariseos xlakata kaxatukawa tuku xlikilhankgo xlakata ni namakgantaxtikgo uma xlimapakgsin Dios. Wa xlakata kawanilh pi tuku xtlawakgonit limasiyalh pi “xlakgmakgankgonit xtachuwin Dios” (Mat. 15:3-6). «Xtachuwin Dios» xmakgtanuma xlipulakkitsis limapakgsin nema xmaxkikanit Moisés chu tuku likgalhtawakgayaw kLevítico 19:3 (Éx. 20:12). Kalakapastakwi pi limapakgsin xla Levítico 19:3 xlakata nakamaxkiyaw kakni kinatlatnikan stalani umakgolh tachuwin «Wixin xasantos miliwanatkan xlakata akit, Jehová, xasanto».

12. ¿Tuku tlan xlilakpuwaw xlakata tuku wan Levítico 19:3?

¹² Chatunu kstalanina Cristo tlan nalilakpuwan uma takgalhskinin: «¿Liwana kmakgantaxtima limapakgsin nema wan pi kilimaxkit kakni kinatlatni?». Komo naʼakxilhaw pi ni putum makgantaxtinitaw tuku kilitlawatkan xwanit, kaliskujwi xlakata namakgantaxtiyaw. Xlikana pi nila lakgpaliyaw tuku titaxtunita, pero la uku tlan naliskujaw xlakata wi tuku natlawayaw xpalakata kinatlatnikan o tlan tuku akxtum nakatatlawayaw. Max tlan tlakg lhuwa kilhtamaku nakalimaxtuniyaw. ¿Tlan tlakg xkamakgtayaw xlakata tuku makgkatsikgo, xlakata xtakanajlakan chu xlakata tumin? Komo chuna natlawayaw, kgalhakgaxmatmaw nawan tuku limapakgsinan Levítico 19:3.

13. 1) ¿Tuku atanu tastakyaw tekgsaw kLevítico 19:3? 2) ¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Jesús nema talichuwinan kLucas 4:16-18?

¹³ Levítico 19:3 wi tuku atanu kinkamasiyaniyan xlakata xasanto litaxtukan. Anta xwan pi xlitamaxkit xwanit kakni kilhtamaku sábado. Xlakata kstalaninanin Cristo nialh wa tapakgsiniyaw Limapakgsin nema xmaxkikanit Moisés, ni talakaskin najaxaw sábado akgatunu semana. Pero wi tuku nakatsiniyaw xlakata tuku xtlawakgo israelitas uma kilhtamaku chu tasikulunalin nema xmakgamakglhtinankgo akxni chuna xtlawakgo. Xlijaxatkan xwanit uma kilhtamaku chu xlikakninanitkan xwanit Jehová. * Wa xlakata, Jesús xʼan uma kilhtamaku ksinagoga chu xlikgalhtawakga xTachuwin Dios (Éx. 31:12-15; kalikgalhtawakga Lucas 4:16-18). Xlimapakgsin Dios nema tekgsaw kLevítico 19:3 xlakata maxkikan kakni kilhtamaku sábado xlitlawat pi tlakg nalimaxtuyaw kilhtamaku xlakata tlakg naliskujaw tuku xla kintakanajlakan. ¿Akxilhaw pi kiliskujatkan xlakata uma? Komo ankgalhin nalimaxtuyaw kilhtamaku xlakata kintakanajlakan, chuna la talalinaw Jehová tlakg natatliwakglha. Chu uma lu xlakaskinka xlakata xaskulunku nawanaw.

14. ¿Tuku lu xlakaskinka lichuwinankan kputuminika capítulo 19 xla Levítico?

¹⁴ Capítulo 19 xla Levítico makglhuwa lichuwinan pulaktum tuku lu xlakaskinka nema nakinkamakgtayayan chuntiya xaskulunku nawanaw. Versículo 4 likgalhsputa: «Akit Jehová miDioskan». Umakgolh tachuwin chu tuku xtachuna makgkuchaxan min kʼuma capítulo. Uma kinkamalakapastakayan xapulana limapakgsin nema min kLimapakgsin nema maxkika Moisés, nema wan: «Akit Jehová miDios […]. Ni milikgalhit atanu dioses» (Éx. 20:2, 3). Kaxatikawa kstalanina Cristo tiku xaskulunku litaxtuputun kuentajxlitlawat pi ni naʼanan tuku tlakg xlakaskinka nixawa la talalin Dios. Chu xlakata kinkalimapakuwikanan xtatayananin Jehová, liwana lakkaxwilinitaw nitu natlawayaw tuku namaxkajwi xtukuwani (Lev. 19:12; Is. 57:15).

15. ¿Tuku xlilat nakinkamatlawiyan versículos xla Levítico 19 nema lichuwinan tamakamastan?

 ¹⁵ Israelitas xlimasiyakgo pi xmakgamakglhtinankgo Jehová chuna la xDioskan, akxni xkgalhakgaxmatkgo xlimapakgsin. Levítico 18:4 wan: «Kamakgantaxtitit kilimapakgsin, chu kalilatapatit tuku kwan chu kakgalhakgaxpattit. Akit Jehová miDioskan». Capítulo 19 limin makgapitsi umakgolh limapakgsin nema Dios kamaxkilh kachikin Israel. Akgtum liʼakxilhtit, versículos 5 asta 8, 21 chu 22 lichuwinan xlakata tamakamastan nema xtlawakan xlakata animales. Uma tamakamastan xlitatlawat xwanit chuna la ni xmaxkajwilh tuku xasanto xʼakxilha Jehová. Umakgolh versículos xlitlawat pi namakgapaxuwaputunaw Jehová chu namakamaxkiyaw tamakamastan nema namalanki chu nema makgamakglhtinan, chuna la kinkamaʼakgpuwantiniyan Hebreos 13:15.

16. ¿Tuku tastakyaw xla Levítico 19 kinkamalakapastakayan pi tiku skujnanikgo Dios nichuna likatsikgo la amakgapitsi latamanin?

¹⁶ Xlakata xaskulunku nawanaw, talakaskin nalimasiyayaw pi nichuna likatsiyaw la amakgapitsi. Uma tuwa xlakata tiku akxtum kataʼanaw kʼescuela, tiku akxtum kataskujaw chu kintalilakgapasnikan tiku ni xtatayananin Jehová chu amakgapitsin nakinkamatlawiputunkgoyan tuku nalaktlawa chuna la skujnaniyaw Jehová. Akxni chuna tlawakgo, wi tuku lu xlakaskinka kililaksakatkan. ¿Tuku nakinkamakgtayayan tlan tuku nalaksakaw? Kaʼakxilhwi akgtum tastakyaw nema kaks kinkamalakawaniyan chu wi kLevítico 19:19, wan: «Ni kalhakgatit lhakgat nema litatlawanit pulaktiy hilos». Uma limapakgsin xtlawa pi Israel xlitasiyalh pi nichuna xwanit la amakgapitsi kachikinin nema xlistilikgo. La uku, nitu wamputun nawiliyaw lhakgat nema kgalhi algodón chu poliéster, o lana chu rayón. Pero nitlan xkitaxtulh komo xlitaxtuw chuna la latamanin tiku kanajlakgo chu tlawakgo tuku lakatsala Biblia, max tiku kataʼanaw kʼescuela, kataskujaw o kintalilakgapasnikan. Xlikana, kapaxkiyaw kifamiliajkan chu kalimasiyaniyaw tapaxkit latamanin. Pero akxni kililaksakatkan tuku lu xlakaskinka, liwana lakkaxwilinitaw nalimasiyayaw pi akinin nichuna likatsiyaw la amakgapitsin. Kalakapastakwi pi komo xaskulunku litaxtuputunaw, lu xlakaskinka nalimasiyayaw pi skujnaniyaw Dios (2 Cor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4).

17, 18. ¿Tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan Levítico 19:23-25?

¹⁷ Tachuwin «Akit Jehová miDioskan» xkalimakgtayatkan xwanit israelitas naʼakxilhkgo pi chuna la xtalalinkgo Jehová wa uma tuku lu xlakaskinka xwanit. Kaʼakxilhwi pulaktum la tlan chuna xtlawakgolh chuna la wan Levítico 19:23-25 (kalikgalhtawakga). Kalilakpuwaw  tuku kilhchanilh uma xpalakata israelitas akxni xtanukgonita kTiyat nema xkawanikanit pi xʼamaka kamaxkikan. Komo wi tiku xchan akgatum kiwi nema xmastalh xtawakat nila xwa xtawakat akgtutu kata. Xliʼakgtati kata, uma tawakat xmakamastakan kxtabernáculo Dios. Chu tlan xwa xtawakat xliʼakgkitsis kata. Uma limapakgsin xkalimakgtayat xwanit israelitas nakatsikgo pi tuku maklakaskinkgo ni wa tuku pulana xliwilitkan xwanit. Xtalakaskin xlipawankgolh pi Jehová xʼama kamaxki tuku xmaklakaskinkgolh chu pulana xwilikgolh la kskujnanikgo Jehová. Xla xʼama kamaxki tuku xwakgolh. Chu Dios kamaʼakgpuwantinilh xatapaxuwan tuku namastakgo ktabernáculo, anta niku xkakninanikgo.

¹⁸ Limapakgsin xla Levítico 19:23-25 kinkamalakapastakayan tuku wa Jesús kTaʼakgchuwin xalak Sipi: «Nialh kalilakgaputsatit […] xlakata tuku nawayatit o nalikgotnanatit». Chu wampa: «MinTlatkan xalak akgapun katsi pi wixin maklakaskinatit putum umakgolh». Dios nakinkamaxkiyan tuku maklakaskinaw chuna la tlawa xpalakata laktsu tsiktsi (Mat. 6:25, 26, 32). Lipawanaw pi xla nakinkakuentajtlawayan. Nachuna, kamakgtayayaw tiku maklakaskinkgo maski amakgapitsin ni nakatsikgo chu xatapaxuwan limakgtayananaw xlakata tuku maklakaskinkan kcongregación. Jehová kuentajtlawa tuku xatapaxuwan mastayaw chu xla nakinkalakgxokgoniyan (Mat. 6:2-4). Komo xatapaxuwan tuku mastayaw, nalimasiyayaw pi akgatekgsnitaw tuku kinkamasiyaniyan Levítico 19-25.

19. ¿La makgtayanitan tuku akxilhwi kmakgapitsi versículos xla Levítico capítulo 19?

¹⁹ Tuku lichuwinanitaw makgapitsi versículos xla capítulo 19 xla Levítico pulaklhuwa tuku kinkamasiyaninitan tuku tlan natlawayaw xlakata xaskulunku nawanaw chuna la Jehová. Akxni stalaniyaw xliʼakxilhtit limasiyayaw pi liskujaw xlakata xaskulunku nawanaw xliputum kilatamatkan (1 Ped. 1:15). Lhuwa latamanin tiku ni skujnanikgo Jehová akxilhkgonit xatlan kintayatkan. Makgapitsi asta malankikgonit Jehová (1 Ped. 2:12). Capítulo 19 xla Levítico tlakg lhuwa tuku kinkamasiyaniyan. Kʼartículo nema stala nalichuwinanaw amakgapitsi versículos xla Levítico nema nakinkamakgtayayan atanu la nalimasiyayaw kkilatamatkan pi xaskulunku akinin, chuna la wa apóstol Pedro.