1. Wusungukati muni legi Pedro a nga nyika maKristu-kuloni, niku hikuyini zvi nga wonekisako ku khwatsi a zvi koteki ku gi tirisa?

KANI hi rindzela ku ya hanya le tilweni kutani kwalaha misaveni, hi nga vhuneka hi ku kambisisa wusungukati legi mupostoli Pedro a nga nyika maKristu ma totilweko ka zana ga malembe go sangula. Pedro i tsalile lezvi: “Khwatsi hi a Basileko loyi a mu vitanileko, n’winawu basani mahanyeleni ya n’wina wontlhe, hakuva ku tsalilwe ku ngalo: ‘Basani, hakuva mina ndzi basile.’” (1 Ped. 1:15, 16) Ka magezu lawa, hi gondza lezvaku hi nga zvi kota ku mu pimanyisa Jehovha, loyi a nga yena cikombiso ca hombe ka vontlhe mhakeni ya ku basa. Hi nga zvi kota futsi niku hi fanele ku basa mahanyeleni ya hina. Lezvi hi nga vanhu vo kala kumbhela, lezvo zvi nga wonekisa ku khwatsi a zvi koteki. Pedro futsi i mahile zvihoxo zvo tala. Kanilezvi, a cikombiso cakwe ci komba lezvaku hi nga ‘basa’.

2. Zviwutiso muni hi to bhula hi zvona ka ndzima leyi?

² Ka ndzima leyi, hi ta bhula hi zviwutiso lezvi: Zvi wula yini a ku basa? Zvini lezvi a Bhibhiliya gi zvi gondzisako xungetano hi kubasa ka Jehovha? Hi nga basisa kuyini mahanyeleni ya hina? A ku basa ni wunghana ga hina na Jehovha zvi yelanisa kuyini?

3. Loku a vanhu vo tala va alakanyela munhu wo basa, va wona munhu wo tshamisa kuyini? Cini ci nga hi vhunako ku tiva ku zvi wula yini a ku basa?

³ A vanhu vo tala loku va alakanyela munhu wo basa, va wona munhu wo miyela, wa ku boha tinguwo to hlawuleka ta wukhongeli ni wo tshama a te hwi, a nga hleki hi kuhlakana. Kanilezvi, lezvo a hi zvona a munhu wo basa a nga zvona. A Bhibhiliya gi komba ku Jehovha, loyi a basileko, i “Nungungulu wo tsaka”. (1 Tim. 1:11) Lava va mu khozelako vonawu va vitaniwa ku vanhu vo tsaka. (Lis. 144:15) Jesu i konile lava va nga boha tinguwo  to hlawuleka ni ku maha zvilo zva zvi nene, na va fela ku woniwa hi van’wani. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Kota maKristu, lezvi a Bhibhiliya gi wulako zva hi vhuna ku tiva ku zvi wula yini a ku basa. Ha zvi tiva ku Jehovha, Nungungulu wa hina wo basa, wa hi randza niku a nge tshuki a hi ruma ku maha zvilo zva ku a hi nge zvi koti ku maha. Hikwalaho, loku Jehovha a hi byela ku: “Basani” zvi komba ku hi nga zvi kota. A lisine hi ku kasi hi zvi kota ku basa mahanyeleni ya hina, hi fanele ku ranga hi ku tiva ku zvi wula yini a ku basa.

4. A gezu “kubasa” gi wula yini?

⁴ Zvi wula yini a ku basa? Lomu ka Bhibhiliya, a gezu “kubasa” gi yelana ni mahanyela ma basileko ni wukhozeli gi basileko. A gezu legi kambe gi nga wula ku ti hambanisa kasi ku tirela Nungungulu. Hi magezu man’wani, hi nga wuliwa vo basa loku hi basile mahanyeleni ya hina, hi khozela Jehovha kota lezvi a zvi lavisako zvona, ni loku hi hi ni wunghana go tiya naye. A zvo ku tiyisa a ku tiva lezvaku hambu lezvi hi nga kala ku mbhelela, hi ngava ni wunghana go tiya na Jehovha, loyi a basile hi kumbhelela!

5. Ka tingilozi to tsumbeka hi gondza yini xungetano hi Jehovha?

⁵ Jehovha i basile hi tindlela tontlhe. Lezvo hi zvi wona ka magezu ma wulilweko hi maserafima — a tingilozi ti nga kusuhani ni citshamu ca wuhosi ca Jehovha. A yo kari ma te: ‘Basa, basa, basa, yena Jehovha wa tiyimpi.’ (Isa. 6:3) Kasi a tingilozi tiva ni wunghana ni Nungungulu a basileko, ti fanele ku basa — niku ti basile futsi. Hi lisine, loku a ngilozi yin’we yiva ka wutshamu go kari laha misaveni, a wutshamu lego gi ngava go basa. Hi zvalezvo zvi nga humelela Mosi a cikhati a nga hi laha ka cihlahla ci nga vhura ndzilo. — Ekso. 3:2-5; Jox. 5:15.

6-7. (a) Hi kuya hi Eksodusi 15:1, 11, Mosi i dlunyatisile hi ndlela muni lezvaku Jehovha i basile? (b) Cini ci nga kari ci vhuna vaIzrayeli a ku alakanya ku Jehovha i basile? (Wona mufota wa kapa.)

⁶ Andzhako ka loku Mosi a rangele vaIzrayeli va tsemakanya Bimbi go Pswhuka, i no dlunyatisa lezvaku Jehovha, a Nungungulu wabye, i basile. (Lera Eksodusi 15:1, 11.) A mahanyela ya vanhu va nga khozela vanungungulu va Gibhite, ma wa nga basangi ne ni kutsongwani. Lava va nga khozela vanungungulu va Khanani vonawu va wa nga hi na mahanyela yo basa. A wukhozeli gabye gi wa patsa ku maha miphahlo hi zvivanana ni ku maha wubhayi go nyenyeza. (Levi 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Kanilezvi, Jehovha i hambene ni vanungungulu lavo va mawunwa. I wa nga ta tshuka a byela vakhozeli vakwe a ku va maha ni wihi nchumu wu va chipisako. Jehovha i basile hi kumbhelela. Kasi a vaIzrayeli va nga yi rivali a mhaka leyo, ku no tsaliwa magezu yo kari ka xapa ga ouro gi nga vekeliwa laha ka cihuko ca mupristi wa hombe. Ka xapa lego ku wa tsalilwe magezu lawa: ‘Ku basiselwe Jehovha.’ — Ekso. 28:36-38.

⁷ Ni wihi muIzrayeli a nga wa ta wona magezu lawo laha ka xapa lego, i wa ta alakanya ku Jehovha i basile zva lisine. Kanilezvi, ahati loku a muIzrayeli wo kari zvi nga koteki a ku a gi wona a xapa lego hi ku ngha a nga gamakani ni mupristi wa hombe ke, i wa ta yi alakanya a mhaka leyo ya lisima? Ina, i wa ta yi alakanya. Vontlhe a vaIzrayeli va ma zwile a mahungu lawo, a cikhati leci a Nayo wu nga leriwa mahlweni ka vavanuna ni vavasati ni vanana. (Deut. 31:9-12) Loku wenawu u wa hi kona laho, na u ma zwile a magezu lawa yaku: ‘Hi mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina; hikwalaho mu ta ti basisa, . . . hakuva mina ndzi basile.’ ‘N’wina mu tava va basileko ka mina, hakuva mina Jehovha ndzi basile.’ — Levi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Zvini hi gondzako ka Levi 19:2 na 1 Pedro 1:14-16?

 ⁸ Zvezvi a hi vekeni kupima ka magezu ma nga ka Levi 19:2, lawa ma nga lerelwa vaIzrayeli vontlhe. Jehovha i byelile Mosi, aku: ‘Byela a hlengeletano wontlhe wa vanana va ka Izrayeli, uku ka vona: Basani, hakuva mina ndzi basile, mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.’ Zva koteka ku mupostoli Pedro na a tshahile vhesi legi a cikhati leci a nga kuca maKristu aku “basani”. (Lera 1 Pedro 1:14-16.) Lisine ku a hi hasi ka Nayo wa Mosi. Hambulezvo, lezvi Pedro a nga wula zvi tiyisekisa lezvi zvi nga ka Levi 19:2, zvaku Jehovha i basile niku lava va mu randzako vonawu va fanele ku ti karatela ku basa. Kani hi rindzela ku ya hanya le tilweni kutani paradhiseni kwalaha misaveni, hontlheni hi fanele ku basa. — 1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13.

9. Hi ta vhunekisa kuyini hi ku gondza Levi cipimo 19?

⁹ Kota lezvi hi lavako ku tsakisa Jehovha, a Nungungulu wa hina wo basa, hi zvi lava nguvhu a ku tiva lezvi hi nga mahako kasi hinawu hi basa. Jehovha wa hi nyika wusungukati gi hi vhunako ku tiva lezvi hi nga mahako kasi hi basa. A wusungukati lego hi gi kuma ka Levi cipimo 19. A tlhari yo kari ya muHebheru ya ku hi Marcus Kalisch, yi tsalile lezvi: “Kuzvilava a cipimo leci hi cona ca lisima nguvhu ka bhuku ga Levi; kuzvilava ni ka ntlhanu wa mabhuku yo sangula ya Bhibhiliya futsi.” Zvezvi hi ta wona mavhesi yo kari ya cipimo leci ma hi gondzisako a ku hi basa ka zvilo zvo kari wutomini ga hina ga siku ni siku. Laha hi kambisisako mavhesi lawo, alakanya ku le kusanguleni ka cipimo ku wulilwe ku: “Basani.”

10-11. Levi 19:3 i hi fanele ku maha yini, niku hikuyini lezvo zvi nga zva lisima?

¹⁰ Andzhako ka loku Jehovha a byelile vaIzrayeli aku va fanele ku basa, i no tlhavinyeta aku: ‘Loyi ni loyi a chave a mamani wakwe ni papayi wakwe; . . . Hi mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.’ — Levi 19:2, 3.

¹¹ Handle ko kanakana, zva lisima nguvhu a ku hi ingisa nayo wa Nungungulu wa ku va kombisa cichavo a vapswali va hina. Alakanya lezvi Jesu a nga wula a cikhati leci a wanuna wo kari a nga mu wutisa ku: “Zvini zva zvi nene ndzi faneleko ku maha kasi ndzi kuma wutomi ga pindzukelwa?” A cin’we ca lezvi Jesu a nga hlamula ku a wanuna loye i fanele ku kombisa  cichavo ka papayi ni ka mamani wakwe. (Mat. 19:16-19) Jesu i zile a kona vaFarisi ni Vatsali hi lezvi va nga hlota tindlela ta ku nga hlayisi vapswali vabye. Va wo ‘chipisa a mhaka ya Nungungulu’ hi lezvi va nga kari va maha. (Mat. 15:3-6) “A mhaka ya Nungungulu” laha, yi wa patsa nayo wa wu 5 ka leyi ya 10, ni lezvi zvi wuliwako ka Levi 19:3. (Ekso. 20:12) Alakanya kambe lezvaku a nayo wu nga ka Levi 19:3, wa ku hi fanele ku ingisa mamani na papayi, hi wona wu landzelako magezu lawa yaku ‘basani, hakuva mina ndzi basile, mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.’

12. Hi nga ci ingisisa kuyini a cileletelo ci nga ka Levi 19:3, niku zvini hi nga ti wutisako?

¹² Xungetano hi nayo wa Jehovha wa ku hi fanele ku va kombisa cichavo a vapswali va hina, hi nga ti wutisa ku: ‘Ndza va kombisa cichavo a vapswali va mina ke?’ Loku u wona ku zvi kona u ngata na u nga zvi mahi khwatsi, kuzvilava u nga chukwatisa zvezvi. Lisine ku a wu nge zvi koti ku cica lezvi zvi hundzileko. Kanilezvi u nga ti yimisela ku zvezvi, ni cikhatini ci tako, u maha zvontlhe u zvi kotako kasi u va kombisa cichavo a vapswali va wena. Kuzvilava u nga ti nyika cikhati ca ku tshama navo, kutani ku hlota tindlela ta ku va vhuna hi tlhelo ga nyama ni ga moya, kutani ku va tiyisa ni ku va chavelela. Loku u maha lezvo, u ta komba ku wa ingisa lezvi zvi wuliwako ka Levi 19:3.

13. (a) Wusungukati muni gin’wani hi gi kumako ka Levi 19:3? (b) Hi nga ci pimanyisisa kuyini a cikombiso ca Jesu, hi ci wonako ka Luka 4:16-18?

¹³ Levi 19:3 i hi gondzisa zvin’wani xungetano hi ku basa. A vhesi legi gi wulawula hi ku hlayisa Sabhadho kambe. Kota maKristu, a hi hasi ka Nayo wa Mosi. Hikwalaho, a hi ingisi nayo wa ku hlayisa Sabhadho vhiki ni vhiki. Hambulezvo, hi nga gondza zvotala ka lezvi a vaIzrayeli va nga yi hlayisisa zvona a Sabhadho, ni lezvi va nga kari va vhunekisa zvona hi ku ingisa. A Sabhadho ci wa hi cikhati ca ku a vaIzrayeli va humula mitiro yabye va veka kupima ka zvilo zva moya. * Hi zvalezvo zvi nga maha ku Jesu a tolovela kuya sinagogeni ga lomu dhoropeni gabye hi Sabhadho a ya lera Mhaka ya Nungungulu. (Ekso. 31:12-15; lera Luka 4:16-18.) Lezvi Nungungulu a nga wula ka Levi 19:3, zvaku ‘hlayisa masabhadho ya mina’, zvi fanele ku hi kuca ku ti siyela cikhati ka mitiro ya hina ya siku ni siku kasi ku maha zvilo zva moya. U zvi wonisa ku zvi kona u faneleko ku maha kasi u ci ingisa khwatsi a cileletelo leci ke? Loku u khandzakanya ku ti siyela cikhati kasi ku maha zvilo zva moya, u ta tiyisa wunghana ga wena na Jehovha, gi nga gona gi lavekako nguvhu kasi hi basa.

14. Magezu muni ya lisima ma phindaphindilweko ka Levi cipimo 19?

¹⁴ Levi cipimo 19 i phindaphinda lisine la lisima nguvhu li nga hi vhunako ku simama hi basile. A vhesi 4 gi gemeta hi magezu lawa: ‘Hi mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.’ A magezu lawa, kutani man’wani yo fana ni lawa, ma phindilwe 16 wa makhati ka cipimo leci. Lezvo zvi hi alakanyisa nayo wo sangula, waku: ‘Hi mina Jehovha, Nungungulu wa wena . . . U nga ta kuva ni van’wani vanungungulu mahlweni ka mina.’ (Ekso. 20:2, 3) A maKristu wontlhe ma lavako ku basa, a ma faneli ku tsika nchumu ne munhu ava wa lisima a ku hundza wunghana gabye na Jehovha. Kota Vakustumunyu va Jehovha hi ti yimisele ku nga tshuki hi maha ni wihi nchumu wu nga chakisako kutani ku nyenyezisa vito go basa ga Jehovha. — Levi 19:12; Isa. 57:15.

15. A mavhesi ya Levi cipimo 19 ma wulawulako hi miphahlo ma fanele ku hi kuca ku maha yini?

 ¹⁵ Kasi a vaIzrayeli va komba lezvaku Jehovha i Nungungulu wabye, zvi wa lava ku va ingisa milayo yakwe. Levi 18:4 i wula lezvi: ‘Mu ta ingisa zvileletelo zva mina, mu landzela milayo ya mina, mu famba ha yona. Hi mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.’ Ka Levi cipimo 19 ku na ni milayo yo kari leyi Jehovha a nga nyika vaIzrayeli. Hi cikombiso, a vhesi 5 kala 8, ni 21, ni 22 ma wulawula hi miphahlo ya zvihari. A miphahlo leyo, yi wa fanele ku mahiwa hi ndlela ya ku yi nga nyenyezisi ‘lezvi zvi basiselweko Jehovha’. A ku lera mavhesi lawo, zvi fanele ku hi kuca ku lava ku tsakisa Jehovha ni ku mu mahela miphahlo yi mu tsakisako kasi ku mu dhumisa, khwatsi hi lezvi hi kuciwako ka Mahebheru 13:15.

16. I tshinya muni gi nga ka Levi 19 gi nga hi alakanyisako lisima la ku hiva vo hambana ni lava va nga mu tireliko Jehovha?

¹⁶ Kasi hi basa, hi fanele ku ti yimisela ku a vanhu va zvi wona ku hi hambene ni lava va kalako va nga khozeli Jehovha. Hambulezvo, zvi nga tshuka zvi karata, hakuva ka zvikhati zvin’wani a zvigondzani-kuloni, vatiri-kuloni, ni maxaka ma nga mu tiviko Jehovha, va nga hi kucetela ku maha zvilo zvi nga mu tsakisiko. Loku lezvo zvi humelela, ku ni ciboho ca lisima hi faneleko ku maha. Makunu, cini ci nga hi vhunako ku maha ciboho ca ci nene? Wona tshinya go hlamalisa hi gi kumako ka Levi 19:19, gi wulako lezvi: “U nga ambali a nguwo leyi yi lukilweko hi tixaka ti hambeneko.” A nayo lowu wu wa vhuna vaIzrayeli a ku vava vo hambana ni va matiko lawa va nga gamekene nawo. Ka hina maKristu nyamutlha, a zvi bihangi a ku boha nguwo yi mahilweko hi zvilo zvo hambana, zvo kota wuluva ni zvin’wani. Kanilezvi, zvi bihile a ku pimanyisa lava va kholwako ni ku maha zvilo zvi lwisanako ni lezvi a Bhibhiliya gi gondzisako, hambu loku va hi zvigondzani-kuloni, vatiri-kuloni, vaxavisi-kuloni kutani maxaka. Lisine ku ha ma randza maxaka ya hina, niku hi ti karatela ku randza vaakelani va hina kambe. Hambulezvo, a zviboho hi mahako wutomini ga hina zvi fanele ku komba lezvaku hi ingisa Jehovha, hambu loku zvi lava ku hiva vo hambana ni van’wani. Lezvo zva lisima hakuva loku hi lava kuva vanhu vo basa hi fanele ku ti hambanisa kasi hi tirela Nungungulu. — 2 Kor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4.

17-18. Zvini hi nga gondzako ka Levi 19:23-25?

¹⁷ A magezu lawa yaku ‘hi mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina’, handle ko kanakana ma vhunile vaIzrayeli a ku rangisa wunghana gabye na Jehovha wutomini. Hi ndlela muni? Levi 19:23-25 i hi komba yin’we ya tindlela. (Lera.) Hi nga alakanyela lezvi a mavhesi lawa  ma kombako lezvi a vaIzrayeli va nga fanele ku maha loku va nghenile Tikweni gi Tsumbisilweko: Loku a wokari a byala tisinya ta mihandzu, ku wa fanele ku hundza malembe manharu na a nga sega mihandzu ya kona. Ka legi ga wu 4, a mihandzu ya kona yi wa fanele ku tekiwa yi ya tirisiwa Wutshan’wini go Basa ga Nungungulu. Ntsena ka lembe ga wu 5, hi kona a n’winyi wa kona makunu a ngaga mihandzu ya kona. Handle ko kanakana a Nayo lowu wu vhunile vaIzrayeli a ku zwisisa lezvaku va wa nga faneli ku rangisa zvilaveko zvabye. Va wa fanele ku rangisa ku khozela Jehovha wutomini gabye va tlhela va tsumba ku i ta va nyika zvontlhe zvi nga laveka kasi va hanya. Jehovha i wa nga ta tshuka a va tsika va xoka hi ndlala. Jehovha kambe i va kucile ku va maha minyikelo yo nyawula le Wutshan’wini gakwe go Basa, laha va nga mu khozela kona.

¹⁸ A nayo wu nga ka Levi 19:23-25 wu hi alakanyisa lezvi Jesu a nga wula ka Kanelo yakwe laha Citsungeni; i te: ‘Mu nga karateki muku mu taga yini, kutani mu tanwa yini.’ I no tlhavinyeta aku: “A Papayi wa n’wina wa le tilweni wa zvi tiva lezvaku ma zvi lava zvontlhe lezvo.” Nungungulu wa hina i ta hi hlayisa, a ku fana ni lezvi a hlayisako zvinyanyani. (Mat. 6:25, 26, 32) Ha mu tsumba Jehovha. I ta hi hlayisa futsi. Ahandle ka lezvo, hi maha minyikelo kasi ku vhuna lava va vhumalako, na hi nga ti laveli nduma. Hi tlhela hi hatlisa ku maha minyikelo kasi ku khatalela zvilaveko zva bandla. Jehovha wa gi wona wuhana lego hi kombisako, niku i ta hi bhatala. (Mat. 6:2-4) Loku hi hana, hi komba lezvaku ha zvi zwisisa lezvi hi gondzako ka Levi 19:23-25.

19. U vhunekisile kuyini hi ku kambisisa mavhesi lawa ya bhuku ga Levi?

¹⁹ Kala laha, hi no kambisisa zvitsongwani basi ka Levi cipimo 19, lezvi zvi nga hi vhuna ku tiva lezvi hi nga mahako kasi hi basa a ku fana ni Nungungulu wa hina wo basa. Loku hi mu pimanyisa, hi komba lezvaku hi lava ku ‘basa mahanyeleni ya hina wontlhe’. (1 Ped. 1:15) Ku ni votala va nga tireliko Jehovha va ma wonako mahanyela lawo ya ma nene. Hi lisine, lezvo zvi kucile vokari lezvaku va dhumisa Jehovha. (1 Ped. 2:12) Kanilezvi, ka ha hi ni zvin’wani zvo tala hi nga gondzako ka Levi cipimo 19. Ka ndzima yi landzelako, hi ta kambisisa mavhesi man’wani ka cipimo leci kasi hi wona zvipandze zvin’wani zva wutomi ga hina lomu hi nga ‘basako’, khwatsi hi lezvi Pedro a nga hi kuca.