1. Ne a pati fakatonutonu ne tuku atu ne te apositolo ko Petelu ki taina tali‵tonu, kae kaia e foliga faigata ei te mea tenā?

FAITALIA me e fakamoe‵moe tatou ke ola i te lagi io me i te lalolagi, e mafai o maua ne tatou a manatu aoga mai i pati fakatonutonu a te apositolo ko Petelu ki Kelisiano fakaekegina i te senitenali muamua. Ne tusi mai a Petelu: “E pelā mo te Atua Tapu telā ne kalagagina ne ia koutou, ke tapu koutou i otou amioga katoa, me e penei a muna i te tusi: ‘E ‵tau mo koutou o tapu, me i a au e tapu.’” (1 Pe. 1:15, 16) Mai i pati konei, ne tauloto ne tatou me e mafai o fakaakoako tatou ki a Ieova, telā ko te ‵toe fakaakoakoga sili o te tulaga ‵malu. E mafai kae e ‵tau mo tatou o tapu i ‵tou amioga. Kae e mafai o foliga faigata te mea tenā ona ko ‵tou tulaga sē ‵lei katoatoa. Ne fai ne Petelu a nisi mea ‵se kae fakaasi mai i tena fakaakoakoga me e mafai eiloa tatou “o tapu.”

2. Ne a fesili ka mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu tenei?

² Ka mafau‵fau tatou i te mataupu tenei ki fesili konei: Se a te tulaga ‵malu? Ne a mea e akoako mai i te Tusi Tapu e uiga ki te tulaga ‵malu o Ieova? E mafai pefea o tapu tatou i ‵tou amioga? Kae se a te sokoga o te tulaga ‵malu mo ‵tou fesokotakiga mo Ieova?

3. Se a te kilokiloga a tino e tokouke e uiga ki te tulaga ‵malu, kae tefea te koga e mafai o maua i ei a fakamatalaga ‵tonu?

³ Kafai e mafau‵fau ki se tino telā e tapu, e fakaataata ne tino e tokouke se tino se fiafia telā e pei ki gatu fakalotu kae mata fia ‵malu. Kae e se tonu te mea tenā. E fakamatala mai me i a Ieova telā e tapu ko “te Atua fiafia.” (1 Timo. 1:11) A tino kolā e tapuaki ki a ia e taku me ne tino “fia‵fia.” (Sala. 144:15) Ne taku fakamasei ne Iesu a latou kolā e tu ‵kese mo olotou gatu  kae fakaasiasi te lotou fia amio‵tonu i mua o tino. (Mata. 6:1; Male. 12:38) E pelā me ne Kelisiano, e fakafetaui aka ne tatou te ‵tou kilokiloga ki te tulaga ‵malu e ‵tusa mo mea e tauloto ne tatou i te Tusi Tapu. E tali‵tonu tatou me i te ‵tou Atua tapu kae alofa ka se tuku lele mai eiloa ne ia se fakatonuga telā e se mafai ne tatou o faka‵logo ki ei. Tela la, i te faimaiga a Ieova: “E ‵tau mo koutou o tapu,” e seai se fakalotolotolua me e mafai eiloa o fai te mea tenei. E tonu, e ‵tau mo tatou o malamalama i te tulaga ‵malu kae koi tuai o tapu tatou i ‵tou amioga.

4. Se a te uiga o pati “tapu” mo te “tulaga ‵malu”?

⁴ Se a te tulaga ‵malu? A te pati “tapu” io me “tulaga ‵malu” i te Tusi Tapu e fakasino atu eiloa ki te ‵ma io me ko te tapu i mea tau amioga mo mea fakalotu. E mafai foki o fakauiga a pati konā ki te ‵vae keatea ke tavini atu ki te Atua. I nisi tugapati, e taku tatou me e tapu māfai e ‵ma tatou i mea tau amioga, māfai e tapuaki atu ki a Ieova i te auala e talia ne ia, kae māfai foki e maua se fesokotakiga totino pili mo ia. A te mafaufau ki te mauaga o se fesokotakiga totino mo te ‵tou Atua tapu, e fai ei ke ofo tatou maise māfai e mafau‵fau tatou ki mea e akoako mai i te Tusi Tapu e uiga ki te tulaga ‵malu o Ieova.

5. Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou e uiga ki a Ieova mai i agelu fakamaoni?

⁵ A Ieova e ‵ma pakipaki i feitu katoa. Ne iloa ne tatou te mea tenei mai i se fakamatalaga ne fai mai ne selafi—ko agelu kolā e tavini ‵pili atu ki tena nofogaaliki. Ne fai mai a nisi o latou: “E tapu, e tapu, e tapu a Ieova o kautau.” (Isa. 6:3) E tonu, ko te mea ke maua se fesokotakiga ‵pili mo te lotou Atua tapu, e ‵tau mo agelu o tapu—kae e tapu eiloa latou. A te ‵tonuga loa, e mafai o tapu se koga i te lalolagi māfai e isi se agelu a Ieova i ei. Tenā te mea ne tupu i te taimi ne nofo atu ei a Mose i tafa o te lakau ‵ka.—Eso. 3:2-5; Iosu. 5:15.

6-7. (a) E ‵tusa mo te Esoto 15:1, 11, ne faka‵mafa mai pefea ne Mose a te tulaga ‵malu o te Atua? (e) Ne fakamasaua atu pefea ki tino Isalaelu katoa a te tulaga ‵malu o te Atua? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

⁶ I te otiga ne ‵taki ne Mose a te kau Isalaelu i loto i te Tai ‵Kula, ne fai ‵tonu atu a ia ki a latou me i te lotou Atua ko Ieova, e tapu. (Faitau te Esoto 15:1, 11.) E mautinoa eiloa me e seki tapu a amioga a tino tapuaki ki atua o Aikupito. E penā foki a latou kolā e tapuaki ki atua o Kanana. Ne aofia i olotou tapuakiga a te ofoatuga o tama‵liki pelā me ne taulaga mo faifaiga fakatauavaga fakatakalia‵lia. (Levi. 18:3, 4, 21-24; Teu. 18:9, 10) E ‵kese mai i ei, e se mafai o fai atu a Ieova ki ana tino tapuaki ke fai a mea kolā e fakalai‵lai ei latou. E maua ne ia te tulaga ‵malu katoatoa. E manino ‵lei te mea tenei i te tugapati ne faka‵piki ki se mea malipolipo aulo i luga i te pulou laugatu o te faitaulaga sili. Konei a pati ne tā ki luga i te mea malipolipo “A Ieova e ‵malu.”—Eso. 28:36-38.

⁷ A te fekau i luga i te mea malipolipo tenā e fakatalitonu atu ki so se tino e lavea ne ia me i a Ieova e tapu eiloa. Kae e pefea la te tino Isalaelu telā e se mafai o lavea ne ia a te mea malipolipo ona ko te mea e se mafai ne ia o fanatu ki te faitaulaga sili? E mata, ka se maua ne ia te fekau tāua tenei? Ikai! Ne lagona ne tino Isalaelu katoa a te fekau tenei i te taimi ne faitau ei te Tulafono ki tāgata, fāfine mo tama‵liki. (Teu. 31:9-12) Moi ne nofo atu koe i konā, ko lagona foki ne koe a pati konei: “Au ko Ieova te otou Atua, . . . kae e ‵tau mo koutou o tapu, me i a au e tapu.” “E ‵tau mo koutou o tapu i oku mua, me i a au, Ieova, e tapu.”—Levi. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ne a mea ne tauloto ne tatou mai i te Levitiko 19:2 mo te 1 Petelu 1:14-16?

 ⁸ Ke ‵saga nei tatou ki pati ne tusi i te Levitiko 19:2 kolā ne faitau atu ki tino katoa. Ne fai atu a Ieova ki a Mose: “Faipati atu ki te fakapotopotoga kātoa o tino Isalaelu kae fai atu ki a latou, ‘E ‵tau mo koutou o tapu, me i a au, Ieova te otou Atua, e tapu.’” Kāti ne siki mai ne Petelu a pati konā i te taimi ne fakamalosi atu a ia ki Kelisiano ke “tapu” latou. (Faitau te 1 Petelu 1:14-16.) E tonu, ko se ‵nofo nei tatou mai lalo i te Tulafono faka-Mose. Kae ne fakamaoni mai ne pati a Petelu a mea ne tauloto ne tatou i te Levitiko 19:2, me i a Ieova e tapu, kae ko latou kolā e a‵lofa ki a ia, e ‵tau o taumafai ke tapu foki latou. Kae e ‵tau eiloa mo tatou katoa o fai te mea tenei faitalia me e fakamoe‵moe tatou ke ola i te lagi io me ko te lalolagi palataiso.—1 Pe. 1:4; 2 Pe. 3:13.

9. Ne a mea aoga ka maua ne tatou mai te Levitiko mataupu e 19?

⁹ Ona ko tatou e ma‵nako o fakafiafia te ‵tou Atua tapu, e iloa foki ne tatou a te auala ke fai ei tatou ke tapu. E tuku mai ne Ieova a manatu fakatonutonu aoga ke fai tatou penā. E maua ne tatou a pati konā i te Levitiko mataupu e 19. Ne tusi mai te tagata poto Epelu ko Marcus Kalisch: “A te mataupu fakaofoofogia tenei kāti ko te ‵toe mataupu aoga, ‵toe vaega e faipati ki mea kese‵kese e uke, te ‵toe vaega tāua o te Levitiko io me ko te Penitatiuka.” Ke onoono nei tatou ki nai fuaiupu mai te mataupu tenei kolā e maua i ei a akoakoga tāua ki vaega katoa o ‵tou olaga i aso takitasi. I te taimi e fai ei tatou penā, masaua me e kamata a akoakoga konei ki pati penei: “E ‵tau mo koutou o tapu.”

10-11. Se a te vaega o amioga tapu e faka‵mafa mai i pati kamata o te Levitiko mataupu e 19, kae e ‵tau o pefea te ‵tou kilokiloga ki te fakatonuga tenei?

¹⁰ I te otiga ne fai atu ana pati me e ‵tau mo te kau Isalaelu o tapu, ne toe fai mai a Ieova: “E ‵tau mo koutou taki tokotasi o āva ki otou mātua mo otou tamana . . . Au ko Ieova te otou Atua.”—Levi. 19:2, 3.

¹¹ E manino ‵lei me e tāua ‵ki ke faka‵logo tatou ki te fakatonuga a te Atua ke āva ki ‵tou mātua. Ke masaua te taimi ne fesili atu ei se tagata ki a Iesu: “Ne a mea ‵lei e ‵tau o fai ne  au ke maua te ola se-gata-mai?” Ne aofia i te tali a Iesu me e ‵tau mo te tagata tenā o āva ki tena tamana mo tena mātua. (Mata. 19:16-19) Ne taku fakamasei foki ne Iesu a Falesaio mo failautusi ona ko te taumafaiga ke ‵kalo keatea mai te fakaasi atu te āva ki olotou mātua. Tenā ne ‘fakaseaoga ei ne latou a te muna a te Atua.’ (Mata. 15:3-6) Ne fakasino atu “a te muna a te Atua” ki te lima o tulafono i Tulafono e Sefulu e pelā foki mo mea e fai‵tau ne tatou i te Levitiko 19:3. (Eso. 20:12) Ke masaua la me i te fakatonuga i te Levitiko 19:3—ke āva ki tou mātua mo tou tamana—ne ‵soko atu mai tua o pati konei: “E ‵tau mo koutou o tapu, me i a au, Ieova te otou Atua, e tapu.”

12. E ‵tusa mo pati fakatonutonu i te Levitiko 19:3, se a te fesili e mafai o ‵sili ifo ne tatou?

¹² E ‵tusa mo pati fakatonutonu a Ieova ke āva ki ‵tou mātua, e mafai o fesili ifo tatou, ‘E mata, e āva au ki oku mātua?’ Kafai e mafaufau koe me ne ‵tau o āva malosi atu koe ki a lāua i aso ko ‵teka, e mafai o fakaiku aka ne koe nei ke momea aka tou ‵lei i te feitu tenā. E se mafai o ‵fuli ne koe a mea ko ‵teka, kae e mafai o fakaiku ne koe mai te taimi nei, ke uke atu au mea e fai mō ou mātua. Kāti e mafai o fakatoka ne koe ke uke ou taimi e fakamāumāu mo lāua. Io me e mata, e mafai o fesoasoani atu koe ki a lāua i te feitu faka-te-foitino, feitu faka-te-agaga, io me ko feitu tau lagonaga? A te faiga penā e fetaui ‵lei mo pati i te Levitiko 19:3.

13. (a) Se a te manatu fakatonutonu e maua ne tatou i te Levitiko 19:3? (e) E mafai pefea ne tatou i aso nei o fakaakoako ki te mea ne fai ne Iesu i te Luka 4:16-18?

¹³ E akoako mai foki i te Levitiko 19:3 a te suā mea e uiga ki te faiga ke tapu tatou. E fai mai i ei e uiga ki te tausiga o te Sapati. E se ‵nofo a Kelisiano mai lalo i te Tulafono, tela la, e se ‵tau o tausi ne tatou i vaiaso katoa a te Sapati. Kae e uke eiloa a mea e tauloto ne tatou mai i te auala ne tausi ne te kau Isalaelu a te Sapati mo mea aoga ne maua mai i ei. A te Sapati, se taimi ke malō‵lo mai i galuega masani kae ke ‵saga tonu atu ki mea faka-te-agaga. * Ona ko te mea tenā, ne fano sāle ei a Iesu i te aso tenā ki te Sunako i tena fa‵kai kae faitau mai te Muna a te Atua. (Eso. 31:12-15; faitau te Luka 4:16-18.) A te fakatonuga a te Atua i te Levitiko 19:3 ke “tausi ne koutou aku sapati” e ‵tau o fakamalosi mai ki a tatou ke fakaavanoa a ‵tou taimi mai i ‵tou faifaiga masani i aso takitasi ko te mea ke ‵saga tonu atu ki mea faka-te-agaga. E mata, e mafaufau koe me e ‵tau o fai a fakama‵fuliga i te feitu tenā? Kafai e fakaaavanoa faeloa ne koe a taimi ke mafai o saga tonu atu ki mea faka-te-agaga, ka ati aka ei ne koe se fesokotakiga pili kae ‵lei mo Ieova, telā e aoga ki te faiga o koe ke tapu.

14. Se a te munatonu tāua e faka‵mafa mai i te mataupu kātoa o te Levitiko 19?

¹⁴ E faka‵foki mai faeloa i te Levitiko mataupu e 19 se munatonu tāua telā e fesoasoani mai ke tumau tatou i te tapu. E fakaoti te fuaiupu e 4 ki pati konei: “Au ko Ieova tou Atua.” A te tugapati tenā io me se manatu tai ‵pau e sae faka-16 taimi i te mataupu tenei. E fakamasaua mai i ei ki a tatou a te tulafono muamua: “Au ko Ieova tou Atua . . . E se ‵tau o isi ne nisi atua aka o koe i oku tafa.” (Eso. 20:2, 3) So se Kelisiano telā e manako ke tapu a ia, e ‵tau o fakamautinoa aka ne ia me seai se tino e fakalavelave atu ki tena fesokotakiga mo tena Atua. Kae ona ko tatou e taku ko  Molimau a Ieova, ne fakaiku aka ne tatou ke ‵kalo keatea mai i so se faifaiga telā e mafai o fakamasei io me fakalailai ei a tena igoa tapu.—Levi. 19:12; Isa. 57:15.

15. Se a te mea e fakamalosi mai ke fai ne tatou e ‵tusa mo fuaiupu i te Levitiko mataupu e 19 telā e faipati ki te faiga o taulaga?

¹⁵ A te talia ne te kau Isalaelu a Ieova e pelā me ko te lotou Atua, e aofia i ei a te faka‵logo ki tulafono e uke. E fai mai te Levitiko 18:4: “E ‵tau o tau‵tali koutou i ikuga o aku fakamasinoga kae tausi aku tulafono fakavae kae tau‵tali i ei. Au ko Ieova te otou Atua.” E aofia i te mataupu e 19 a nisi “tulafono fakavae” mō te kau Isalaelu. E pelā mo te fuaiupu e 5-8, 21, 22 e faipati e uiga ki taulaga manu. A mea konā e ‵tau o ofo atu i se auala telā e ‘se fakalailai ei a mea tapu a Ieova.’ A te faitau ki fuaiupu konā e ‵tau o fakamalosi mai ki a tatou ke fia fakafiafia atu ki a Ieova kae ke ofo atu a taulaga o vikiga e pelā mo te mea e fakamalosi mai i te Epelu 13:15 ke fai ne tatou.

16. Se a te mea e mafai o fakamasaua mai e uiga ki te ‵kese o tino kolā e tavini ki te Atua mo tino kolā e se tavini ki a ia?

¹⁶ Ke tapu tatou, e ‵tau mo tatou o loto fia‵fia ke ‵tu ‵kese mai nisi tino. E mafai o faigata te mea tenā. I nisi taimi, e mafai o fakamalosi mai a tama‵liki i te akoga, taugasoa i te galuega, kāiga sē tali‵tonu, mo nisi tino ke aofia tatou i faifaiga kolā e mafai o fakalavelave mai ki ‵tou tapuakiga. Kafai ko fai mai latou penā, e ‵tau o fai ne tatou se fakaikuga tāua. Se a te mea e mafai o fesoasoani mai ke fai ne tatou te fakaikuga tonu? Mafaufau ki se akoakoga fakavae i te Levitiko 19:19, telā e fai mai se vaega i ei, penei: “E se ‵tau mo koe o pei ki se gatu telā ne faite ki filo kese‵kese e lua.” Ne fai ne te tulafono tenā ke tu ‵kese te kau Isalaelu mai i ana tafa. I aso nei e ‵lei loa ki a tatou a gatu kolā e ‵sui ki vaegā laugatu kese‵kese. Kae ‵teke tatou ki te fai pelā mo tino kolā e se fetaui olotou talitonuga mo faifaiga mo akoakoga i te Tusi Tapu, faitalia me e aofia i ei a tino e a‵koga tasi tatou, taugasoa i te galuega, io me ko kāiga. E tonu, e a‵lofa tatou ki ‵tou kāiga kae fakaasi atu te alofa ki ‵tou tuakoi. Kae kafai e oko ki mea tāua o te olaga, e loto fia‵fia tatou ke tu ‵kese e pelā me ko tino o Ieova. Masaua la me i te ‵vae keatea mai te Atua se vaega o te faiga o tatou ke tapu. E tāua ‵ki te mea tenā māfai e taumafai tatou ke tapu.—2 Koli. 6:14-16; 1 Pe. 4:3, 4.

17-18. Ne a akoakoga tāua e maua ne tatou mai i te Levitiko 19:23-25?

¹⁷ A te tugapati “Au ko Ieova te otou Atua” ne ‵tau o fesoasoani atu ki te kau Isalaelu ke fakamuamua te lotou fesokotakiga mo Ieova.  E pefea la? E fakaasi mai a te auala e tasi i te Levitiko 19:23-25. (Faitau.) Mafaufau ki te uiga o pati konā mō tino Isalaelu māfai ko ulu atu ki te Fenua o te Folafolaga. Kafai ne ‵toki ne se tagata ne lakau mo ana kai, e se ‵tau o kai a ia ki fuataga o lakau konā i tausaga e tolu. I te fa o tausaga, e tuku fakaa‵tea a fuataga konā ke fakaaoga i te faletapu o te Atua. E mafai fua o kai te tino ki fuataga i te lima o tausaga. E ‵tau o fesoasoani atu a te tulafono tenei ke iloa ne te kau Isalaelu me e se ‵tau o fakamuamua olotou manakoga totino. E ‵tau mo latou o tali‵tonu ki a Ieova e pelā me ko te lotou Tino Tausi kae ke fakamuamua ne latou tena tapuakiga. Ka fakamautinoa aka eiloa ne ia me e lava olotou mea‵kai. Kae ne fakamalosi atu te Atua ki a latou ke tuku atu olotou meaalofa ki tena fale tapuaki, ko te koga e tapuaki atu ei ki a ia.

¹⁸ A te tulafono i te Levitiko 19:23-25 e fakamasaua mai ki a tatou a pati a Iesu i te Lāuga i Luga i te Mauga. Ne fai atu a ia: “Ko lava te manava‵se . . . ki mea ka ‵kai ei koutou io me ko mea ka inu ei koutou.” Ne toe fai atu a Iesu: “E iloa ne te otou Tamana i te lagi me ma‵nako koutou ki mea katoa konei.” Ka tausi mai a te Atua ki a tatou e pelā mo tena tausi atu ki manu eva. (Mata. 6:25, 26, 32) E tali‵tonu tatou ki a Ieova e pelā me ko te ‵tou Tino Tausi. Kae e tuku atu ne tatou mo te ‵poto a “meaalofa” ke fesoasoani ki tino fakaa‵lofa. E vave foki tatou o tuku atu a meaalofa mō te fakapotopotoga. E lavea ne Ieova a te uiga kaimalie tenā kae ka toe taui mai ne ia. (Mata. 6:2-4) Tela la, ko fakaasi atu ei me e malamalama tatou i akoakoga e tuku mai i te Levitiko 19:23-25.

19. Ne a mea aoga ne maua ne koe i te sukesukega ki nai fuaiupu konei o te Levitiko?

¹⁹ Ko oti ne iloilo ne tatou a nai vaega o te Levitiko mataupu e 19, mo auala e mafai ei o fai tatou e pelā mo te ‵tou Atua tapu. Mai te fakaakoako ki a ia, e taumafai tatou ‘ke tapu tatou i ‵tou amioga katoa.’ (1 Pe. 1:15) E tokouke a tino kolā e se tavini ki a Ieova ko oti ne fakamaoni ne latou a amioga ‵lei konā. Kae ne fakamalosi atu ei ki nisi tino ke ‵viki atu ki a Ieova. (1 Pe. 2:12) Kae koi uke atu a mea kolā e mafai o tauloto ne tatou mai i te Levitiko mataupu e 19. Ka fakamatala mai i te suā mataupu a nisi fuaiupu i te mataupu tenā kae ka fesoasoani mai ke iloa ne tatou a nisi vaega o ‵tou olaga e mafai ei o “tapu” tatou, e pelā mo te fakamalosiga a Petelu.