1. ¿Bin la yal te jpuk-kʼop Pedro ta stojol te jchʼuunjeletik, sok bin yuʼun te wokol ta pasel?

JAʼ CHIKAN te banti ya xkuxinotik, ta chʼulchan o ta Balumilal, ay bin lek ya xlokʼ kuʼuntik-a teme ya kilbeytik skʼoplal te bin la yal te jpuk-kʼop Pedro ta stojol te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo te tsabilik yuʼun ya xbajtik ta chʼulchan. Jich la yal: «Hich te bin utʼil chʼultesbil te Machʼa la yiqʼuex, hichuc chʼultesbiluquex ta spisil bintic yac apasic. Como hich tsʼihbabil hilel: Chʼultesbiluquex, como hoʼon chʼul Dioson» (1 Ped. 1:15, 16). ¿Bin ya yakʼ jnoptik te textoetik-abi? Jaʼ te ya kʼayinbeytik stalel te Jehová, melel jaʼ mukʼul ejemplo kuʼuntik te chʼultesbil. Ya xjuʼ sok ya skʼan te lekuknax jtaleltik, manchukme wokol ya kaʼiytik spasel ta skaj te jmulawilotik. Te jpuk-kʼop Pedro jaʼnix jich bayal buelta la spas te bin ma stojiluk, pero te ejemplo yuʼun ya yakʼ ta ilel te ya xjuʼ te chʼultesbilotik.

2. ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib?

² Ta artículo ini, ya kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik: ¿Bin ya skʼan ya yal te ay machʼa chʼultesbil?, ¿bin ya yakʼ ta nopel te Biblia ta swenta te chʼultesbil te Jehová?, ¿bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel ta jtaleltik te chʼultesbilotik? Sok ¿bin-utʼil snitojbey sba skʼoplal te chʼultesbilotik sok te ya kamigointik te Jehová?

3. ¿Bin ya xtal ta koʼtantik kʼalal ay machʼa chʼultesbil, pero banti ya jtabeytik skʼoplal te bin smelelil?

³ Kʼalal ya jnop ta koʼtantik te ay machʼa chʼultesbil, yaniwan xtal ta koʼtantik te ma tseʼejin sok te ya smel yoʼtan jich bitʼil ya xchiknaj ta dibujo o arte. Pero ma jichuk-abi. Te Biblia ya yal te chʼultesbil te Jehová «te Dios te tseʼel  yoʼtane» (1 Tim. 1:11, TNM). Sok ya yal te machʼatik ya x-ichʼot ta mukʼ yuʼun, jaʼnix jich tseʼel yoʼtanik (Sal. 144:15). Te Jesús ma lek skʼoplal la yalbey te machʼatik ya spasik te bin stojil yuʼun-nax ya skʼan ya x-ilotik yuʼun te yantik sok te yan-nax te skʼuʼ spakʼ ya slapik (Mat. 6:1; Mar. 12:38). Te joʼotike, ya jnaʼtik bin-a te chʼultesbile, melel jich ya yal te Biblia. Sok jnaʼojtik te jaʼ Chʼul Dios sok ay skʼuxul yoʼtan, maʼyuk bin-ora ay bin ya yakʼ jpastik te ma xjuʼ kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, teme ya yalbotik te Jehová «chʼultesbiluquex», snaʼoj te yananix xjuʼ kuʼuntik spasel-a. Yuʼun chʼultesbil te jtaleltik, ya skʼan ya xkʼot ta koʼtantik bin ya skʼan ya yal te chʼultesbilotik.

4. ¿Bin ya skʼan ya yal te kʼopil chʼultesbil?

⁴ ¿Bin ya skʼan ya yal te ay machʼa chʼultesbil? Te Biblia ya stuuntes te kʼopil chʼultesbil, kʼalal ya yalbey skʼoplal te bin maʼyuk yabakul o te lek jtaleltik sok te ay schʼuunel koʼtantik ta stojol Jehová. Te kʼopil-abi, jaʼnix jich ya skʼan ya yal te ya kakʼ jbatik ta abatinel ta stojol, te maʼyuk yabakul te jtaleltik, te ya kichʼtik ta mukʼ te Jehová te bitʼil ya skʼane sok te ya kamigointik ta lek. Yan-nax ya kaʼiytik-a, te bitʼil jmulawil ants winikotike, ya xjuʼ kamigointik te Jehová, melel jaʼ Chʼul Dios stukel.

5. ¿Bin ya yakʼ jnoptik ta stojol Jehová te chʼul-abatetik?

⁵ Te Jehová maʼyuk yabakul ta jkʼaxel. Jich la yal chaʼoxtul chʼul-abatetik te jaʼik serafinetik te nopol ayik ta sjuktajib te Jehová. Jich la yalik: «Chʼul Dios, Chʼul Dios, Chʼul Dios, Jehová te scuentahinej spisil» (Is. 6:3). Yuʼun lek ya yil sbaik sok te Jehová ya skʼan te chʼultesbilik, yuʼun-nix jichik-a. Jaʼ yuʼun te kʼalal ya xko tal ta Balumilal jtul chʼul-abat yuʼun Jehová, te banti ya xkʼote, jchultesbil ya xkʼot te kʼinal. Jich kʼot ta pasel kʼalal te Moisés noptsaj te banti yak ta tilel te chʼix (Éx. 3:2-5; Jos. 5:15).

6, 7. 1) Jich bitʼil ya yal Éxodo 15:1, 11, ¿bin-utʼil la yakʼ ta naʼel te Moisés te jaʼ Chʼul Dios te Jehová? 2) ¿Bin jultesbot ta yoʼtanik te israeletik te jaʼ Chʼul Dios te Jehová? (Ilawil te dibujo ta yelaw te revista).

⁶ Kʼalal kʼaxemikix ta mar Rojo-a te israeletik, te Moisés la yal te jaʼ Chʼul Dios te Jehová (kʼopona Éxodo 15:1, 11). Te machʼatik la yichʼik ta mukʼ te lotil diosetik ta Egipto, te stalelik kʼaxel ma chʼultesbiluk. Jaʼnix jich la yichʼik albeyel skʼoplal te machʼatik la yichʼik ta mukʼ te diosetik yuʼun Canaán, te la yakʼik ta chikʼbil majtanil te yal snichʼnabik sok te la spasik mulil ta stojol te diosetik yuʼunik (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10). Pero te Jehová ma jichuk bitʼil te lotil diosetik-abi, maʼyuk bin ya yakʼ jpastik te ma lek jkʼoplaltik yuʼun, melel jaʼ Chʼul Dios stukel. Yuʼun-nix jich-a, ta spojtsil sjol te sacerdote ay jlejch takʼin te pasbil ta oro te jich ya yal: «CHʼULTESBIL TA STOJOL JEHOVÁ» (Éx. 28:36-38).

⁷ Te machʼa ya yil te bin tsʼibaybil ta jlejch takʼin te pasbil ta oro ya x-akʼbot snaʼ te yuʼun-nix Chʼul Dios-a te Jehová. Teme jtul israelita ma sta ta ilel te bin tsʼibaybil ta jlejch takʼin-abi, ¿aybal bin-utʼil ya snaʼ te jaʼ Chʼul Dios te Jehová? Ay. Melel spisil ya yaʼiyik te israeletik kʼalal ya yichʼ kʼoponel te Ley ta stojol te winiketik, antsetik sok te alaletik (Deut. 31:9-12). Te tey ayukotik-ae, laniwan kaʼiytik stojol te kʼopetik ini: «Hoʼon Jehovahon  te Dioson awuʼunique, [...] chʼultesbiluquex me ya xcʼohex, como hoʼon chʼul Dioson», «chʼultesbiluquex me ta jtojol, como hoʼon, Jehovahon, chʼul Dioson» (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26).

8. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te Levítico 19:2 sok te 1 Pedro 1:14-16?

⁸ Kiltik te bin la yal te Jehová ta stojol te israeletik ta Levítico 19:2. Te Jehová jich la yalbey te Moisés: «Halbeya spisil te pueblo yuʼun te snichʼnab Israel: Chʼultesbiluquex me, como hoʼon, Jehovahon, te chʼul Dioson awuʼunique». Te jpuk-kʼop Pedro jaʼniwan la stuuntes te kʼopiletik ini, kʼalal jich la yalbey te jnopojeletik: «Chʼultesbiluquex» (kʼopona 1 Pedro 1:14-16). Ta ora ini maba swentainotikix te Ley yuʼun Moisés, pero te bin la stsʼibay te Pedro jich ya yakʼ ta ilel te bin ya jnoptik ta Levítico 19:2: te jaʼ Chʼul Dios te Jehová sok te machʼatik kʼux ta yoʼtanik ya skʼan te jichukik-euk. Jichme ya skʼan ya jpastik ta jpisiltik, chikan teme ya xkuxinotik ta chʼulchan o ta nichimal kʼinal liʼ ta Balumilal (1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13).

9. ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal te ya jkʼopontik te capítulo 19 yuʼun Levítico?

⁹ Te bitʼil ya jkʼantik te lek ya yilotik te Diose, ya skʼan ya jnaʼtik bin ya jpastik yuʼun chʼultesbilotik jich bitʼil te Jehová. Yuʼun ya xjuʼ kuʼuntik spasel, te Jehová ya yalbotik bin-utʼil ya jpastik. Ta capítulo 19 yuʼun Levítico ya jtatik chaʼoxchajp mantaliletik tey-a. Te Marcus Kalisch te ya snaʼbey ta lek skʼoplal te hebreo kʼop jich la yal: «Te capitulo-abi, jaʼ tsʼakalxan sok bayal bin ya yalbey skʼoplal, jaʼ te bin mukʼxan skʼoplal ta Levítico o ta Pentateuco». Ta capítulo 19 ta sjajchibal jich ya yal: «Chʼultesbiluquex me». Ta ora ini, kiltik cheʼoxeb versiculoetik te ya xtuun kuʼuntik ta jkuxlejaltik.

10, 11. ¿Bin mukʼ skʼoplal ya yal ta Levítico 19:3 sok bin-utʼil ya skʼan kiltik te mantalil-abi?

¹⁰ Kʼalal la yichʼik albeyel te israeletik te chʼultesbilukik, te Jehová jich la yalxan: «Jujutuhl acʼa yichʼ ta mucʼ smeʼstat [...]. Hoʼon, Jehovahon, te Dioson awuʼunique» (Lev. 19:2, 3).

 ¹¹ Chikan ta aʼiyel te ya skʼan ya jchʼuuntik te mantalil te ya kichʼtik ta mukʼ te jmeʼ jtatik. Juluk ta koʼtantik te ay jtul winik te jich la sjojkʼoybey te Jesús: «¿Bin lec ya jpas scuenta yuʼun ya jta jcuxlejal scuenta sbahtel qʼuinal?». Te sujtib la yakʼ te Jesús, jaʼ te yakuk yichʼ ta mukʼ te smeʼ stat (Mat. 19:16-19). Te Jesús maba lek la yalbey skʼoplal te fariseoetik sok te escribaetik, melel maba ya spasik te mantalil-abi. Jaʼ yuʼun jich la yaltiklanbey «yac alajimbeyic scʼoblal te smandar Dios» (Mat. 15:3-6). Ta «smandar Dios» te la yalbey skʼoplal te Jesús, tey ochem skʼoplal-a te yoʼebal mantalil te ay ta Lajuneb mantaliletik sok te bin ya yal te Levítico 19:3 (Éx. 20:12). Ayuk ta koʼtantik te jaʼ sbabial ya yal «chʼultesbiluquex me, como hoʼon, Jehovahon, te chʼul Dioson awuʼunique», ta patil ya yalbey skʼoplal te Levítico 19:3 te banti ya yal te yakuk kichʼtik ta mukʼ te jmeʼ jtatike.

12. ¿Bin ya skʼan ya jojkʼoybey jbatik ta swenta te bin ya yal te Levítico 19:3?

¹² Jujuntul ya skʼan jojkʼoybey jbatik: ¿yakonbal ta yichʼel ta mukʼ te jmeʼ jtate?. Teme maʼuke, jpastik tulan ta slekubtesel te jtaleltike. Manchukme ma xjuʼ ya jeltikix te bin la jpastik ta nailal, pero ta ora ini ya skʼan ya jpastik tulan ta sjokinel sok ta skoltayel te jmeʼ jtatike. ¿Yabal xjuʼ ya jkoltaytik ta wenta te schʼuunel yoʼtanik, ya kakʼbeytik te bin ya xtuun yuʼunik, o te bin-utʼil ya yaʼiy sbaike?. Teme jich ya jpastike, yakotik ta schʼuunel te mantalil ya yal ta Levítico 19:3.

13. 1) ¿Bin mantalilxan ya jtatik ta Levítico 19:3? 2) ¿Bin-utʼil ya jnoptik te ejemplo yuʼun te Jesús te ay ta Lucas 4:16-18?

¹³ Ta Levítico 19:3 ay binxan ya yakʼ jnoptik ta swenta te chʼultesbilukotik. Melel ya yal tey-a te ya skʼan kichʼtik ta mukʼ te skʼajkʼalel kux-oʼtan. Te bitʼil maba swentainotikix te Ley, ma puersauk te ya kichʼtik ta mukʼ te sábado, pero bayal bin ya yakʼ jnoptik te bin la spasik te israeletik sok te bendicionetik la yichʼik, maʼyuk bin ya spasik ta skʼajkʼalel-abi, jaʼnax ya yichʼik ta mukʼ te Jehová. * Jaʼ yuʼun te Jesús ya xbajt ta sinagoga sok ya skʼopon te sKʼop Dios (Éx. 31:12-15; kʼopona Lucas 4:16-18). Te mantalil ya jtatik ta Levítico 19:3 te ya yal te yichʼel ta mukʼ te sábado, jaʼ ya stij koʼtantik ta yakʼelxan jtiempotik ta spasbeyel yaʼtel te Jehová ta jujun kʼajkʼal. Teme ma jichuk yakotik ta spasele, jpastik tulan ta spasbeyel yaʼtel te Jehová, jich-abi lekxan ya kil jbatik sok. Mukʼ skʼoplal te jich ya jpastik swenta chʼultesbilotik ta sit.

14. ¿Bin mukʼ skʼoplal ya yal te sjunal capítulo 19 yuʼun Levítico?

¹⁴ Ta capítulo 19 yuʼun Levítico bayal buelta ya yal te bin ya skoltayotik yuʼun chʼultesbilukotik. Ta versículo 4 jich ya yal: «Hoʼon, Jehovahon, Dioson awuʼunic». Te kʼopetik-abi ya yichʼ alel 16 buelta ta capítulo 19. Jaʼ ya sjultes ta koʼtantik te sbabial mantalil te ay ta Lajuneb Mantaliletik te jich ya yal: «Hoʼon Jehovahon, te Dioson awuʼun; [...]. Ma me ayuc yantic diosetic awuʼun ta jtojol» (Éx. 20:2, 3). Te j-abatetik yuʼun te Jehová, teme ya skʼan te chʼultesbilike, jaʼ lek te ya yakʼ ta yoʼtanik te bin mukʼxan skʼoplal te leknax ya yil sbaik sok te Jehová. Te bitʼil  Testigootik ma xkakʼtik ta bolobtesbeyel sbiil te Jehová (Lev. 19:12; Is. 57:15).

15. ¿Bin ya stij koʼtantik spasel te capítulo 19 yuʼun Levítico ?

¹⁵ Te israeletik la yakʼik ta ilel te jaʼ sDiosik te Jehová kʼalal la schʼuunik te ley. Te Levítico 18:4 jich ya yal: «Acʼa cʼohtuc ta pasel awuʼunic te bintic caloj, pasahic te bin chapal cuʼun, ha me xatʼunic. Hoʼon Jehovahon te Dioson awuʼunique». Ay cheʼoxeb mantaliletik te la yichʼ akʼbeyel te israeletik te ya jtatik ta capítulo 19 yuʼun Levítico. Jich bitʼil te versículo 5 kʼalal ta 8, 21 sok 22 te ya yalbey skʼoplal te milbil majtaniletik. Te majtaniletik-abi leknax ya skʼan pasel swenta ma xyichʼ bolobtesbeyel skʼoplal «te bin chʼultesbil yuʼun Jehová». Kʼalal ya jkʼopontik te versiculoetik-abi, ya stij koʼtantik yuʼun ya jkʼantik te lek ya yilotik te Jehová sok te ya kalbeytik yutsil skʼoplal, jich bitʼil ya yal te Hebreos 13:15.

16. ¿Bin ya sjultes ta koʼtantik te Levítico 19 te ma pajalukotik sok te ants winiketik?

¹⁶ Swenta chʼultesbilotik ya xkʼootik, maba ya skʼan te pajal jtaleltik sok te yantik ants winiketik. Wokolniwan ta pasel-abi, melel te joʼtaktik ta escuela, ta kaʼteltik, te jfamiliatik ayniwan bin ya sujotik ta spasel te ma smulan te Jehová. Kʼalal jich ya xkʼot ta pasel ta jtojoltik. ¿Bin ya skoltayotik? Kiltik te mantalil te ay ta Levítico 19:19, te jich ya yal: «Ma xalap cʼuʼul te capal snahul jalbil a». Kʼalal la spasik te israeletik te mantalil ini, jich ya xchiknaj te maba pajal stalelik sok te yantik ants winiketik. Ta kʼajkʼal ini, ma jaʼuk mukʼ skʼoplal te bin pasbil-a te jkʼuʼ jpakʼtik, te bin ma leke, jaʼ teme pajal jtaleltik sok te ants winiketik te ma spasik te bin ya yal te Biblia, manchukme joʼtaktik ta escuela, ta kaʼteltik o jfamiliatik. Kʼux ta koʼtantik te jfamiliatik sok te ants winiketik, pero kʼalal ay bin mukʼ skʼoplal ya jpastik, jaʼ ya jkʼantik te chikanuk ta ilel te j-abatotik yuʼun te Jehová. Juluk ta koʼtantik, teme ya jkʼantik te chʼultesbilotik, ya skʼan ya kakʼtik ta ilel te jaʼ yuʼunotik te Jehová (2 Cor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4).

17, 18. ¿Bin mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik te Levítico 19:23-25?

¹⁷ Kʼalal ya yal: «Hoʼon, Jehovahon, te Dioson awuʼunique», jaʼ koltayotik te israeletik yuʼun mukʼxan skʼoplal ya yilik te ya yamigoinik te Jehová. Kiltik bin-utʼil juʼ yuʼunik spasel te bin ya yal te Levítico 19:23-25 (kʼopona). Jnop kaʼiytik binwan-utʼil la yaʼiy sbaik te israeletik te  kʼalal yakikix ta kuxinel ta Kʼinal te albil skʼoplal ya yichʼike. Teme ay machʼa ay bin ya stsʼun, oxeb jaʼbil ma xjuʼ ya sloʼbey sit. Ta schanebal jaʼbil, te sit te awal tsʼunubil ya yichʼ akʼel ta majtanil ta stojol te Jehová. Jaʼnax ta yoʼebal jaʼbil ya xjuʼ ya sweʼik te sit te awal tsʼunubile. Te mantalil akʼbot te israeletik, kʼot ta yoʼtanik te ma jaʼuk nail ya sleik te bin ya xtuun yuʼunik. Ya skʼan ya smukʼulin yoʼtanik te Jehová te jaʼ ya x-akʼbotik te bin ya xtuun yuʼunik jich bitʼil te sweʼelike, teme jaʼ nail ya spasbeyik te skʼanojel yoʼtane. Te Jehová la stijbey yoʼtan te israeletik te yakuk yakʼik majtaniletik ta templo, te banti ya x-ichʼot ta mukʼ.

¹⁸ Te ley la yakʼ te Jehová ta Levítico 19:23-25, ya sjultes ta koʼtantik te bin la yal te Jesús kʼalal nojpteswan ta wits: «Ma me haʼuc xbaht ta awoʼtanic snaʼel [...] bin yac aweʼic soc bin yac awuchʼic». Sok jich la yalxan: «Te Atatic te ay ta chʼulchan snaʼoj te ya xtuhun awuʼunic spisil ini». Te Dios ya yakʼbotik te bin ya xtuun kuʼuntik, jich bitʼil ya smakʼlin te jaʼmal mutetik (Mat. 6:25, 26, 32). Ya smukʼulin koʼtantik te ya skanantayotik te Jehová. Jaʼnix jich, jkoltaytik te machʼatik ya xkʼax swokolik sok ya kakʼtik majtan takʼin yuʼun ya xtuun ta congregación. Te Jehová ya yil te slekil koʼtantik sok ya smajtantesotik (Mat. 6:2-4). Teme ay slekil koʼtantik, ya kakʼtik ta ilel te kʼoem ta koʼtantik te bin ya yal te Levítico 19:23-25.

19. ¿Bin-utʼil ya skoltayat te bin la anop ta Levítico?

¹⁹ Bayal bin la jnoptik ta Levítico 19 swenta chʼultesbilotik jich bitʼil te Jehová. Kʼalal ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼun, ya kakʼtik ta ilel te ya jpastik tulan te chʼultesbiluk spisil te bin ya jpastik (1 Ped. 1:15). Te ants winiketik te ma x-abatinik ta stojol te Jehová, jaʼ ya yilik te lek te jtaleltik. Ay machʼatik yalojbeyik yutsil skʼoplal te Jehová (1 Ped. 2:12). Ta capítulo 19 yuʼun Levítico ay binxan ya yakʼ jnoptik. Ta yan artículo ya kiltikxan versiculoetik yuʼun te Levítico sok te bin-utʼil ya kakʼtikxan ta ilel ta jkuxlejaltik te chʼultesbilotik, jich bitʼil la yal te jpuk-kʼop Pedro.