1-2. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawꞈ˗ahˇ ya siˬ˗eu nga?

 Aˬ dui dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19-ahˇ neh muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ za˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, yaw nyiˇ 3 laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ aˬ da aˬ ma˗ahˇ yaw zeu baw˗awˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ aˬ da aˬ ma˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ paw maˬ ehˇ, nui noeˬ nui ma paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu heu neh mˇ caw nya meh lehˇ ya siˬ dzeuˇ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ aˇ deuˆ 3 laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ jawˇ nah lah˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ mˇ caw lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jawˇ nah lah˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ paˇ ya mˇ caw˗euˬ kʼawꞈ, aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ laˆ baw taˬ˗eu heu neh nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ mˇ caw nya˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:2 hawˇ˗eu 1 Beˬtuˆluˆ 1:15 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ ni leh jeh luꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19-ahˇ paˇ ja sawˇ daˆ leꞈ ma. Aˬ dui aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ keuˆ nehˬ nya˗awˇ, jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ ngeh yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ya siˬ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma.

3-4. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:14-ahˇ haw ngeh, aˬ dui naˬ bawˬ hawˇ˗eu myaˆ behꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ nehˬ˗eu nga?

³ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:14-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ bi gaˬ mawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ naˬ bawˬ deuˬ˗ahˇ yaˬ kʼehˇ maˬ ya yaˬ˗a. Yaˬ kʼehˇ yaˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, lmˬ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ dehˬ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Naˬ bawˬ deuˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ  doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, naˬ bawˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ gaˬ nya˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha uˬ kʼawˇ jiˇ maˬ piˇ˗eu miˇ neh meh.

⁴ Yaw nyiˇ 14˗ahˇ “myaˆ behꞈ˗ahˇ sahˬ tiꞈ taˬ kʼmˇ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ “Gaˇ hu nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jaˆ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu maˬ siˬ nya˗eu tiˬ deuˬ na myaˆ behꞈ deuˬ˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ laˆ naˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, laˆ uiˇ niˇ gʼa˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, sahˬ tiꞈ bi tiꞈ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ paˬ daˬ taˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu naˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ doeˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

5. Aˬ dui aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gaˬ nya˗eu nga?

⁵ Yeˬsuˇ aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ ‘Myaˆ behꞈ mawˇ nya laˇ˗awˇ, kuiˇ kuˆ cah nya laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, coi doi shawˇ laˇ˗awˇ, tsawˇ shiˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ’ ngaˇ lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ mˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ “Miˬyehˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗euˬ meh.” (Luˇkaꞈ 7:20-22; 18:43) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Ka li zaˬ deuˬ jiˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗awˇ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ mˇ˗eu baoˬ nmˇ maˬ biꞈ taˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui maˇ diˇ myaˆ behꞈ behꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, myaˆ behꞈ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ ma. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ heu siˬ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ˗eu uˬ taꞈ, yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ˗awˇ maˬ paˇ ya naˇ ya gawˇ meh lehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu ma. (Luˇkaꞈ 4:18) Nymˬ˗mˇ iˬ nah laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ heu baˬ da neh tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ luꞈ˗eu meh.

6. Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19 heu naˇ aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ tseˇ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

⁶ Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ deuˆ na, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ tseˇ dawˬ˗ahˇ yaw  muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yehꞈ dawˬ aˬ yawꞈ dawˬ˗ahˇ “Aˬ cawˬ˗euˬ myawˬ nawˇ maˬ ya kʼoeˬ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:15) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ myawˬ˗ahˇ maˬ yuˇ geuꞈ naˇ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ heu˗ahˇ caw teh luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ ma lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ mˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.

7. Jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ neh yehꞈ dawˬ aˬ yawꞈ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ bahˬ nya˗eu nga?

⁷ Jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ˗euˬ mˇ myawˬ maˬ yuˇ kʼoeˬ haw˗euˬ miˇ neh, ngaˇ smˇ kʼoeˬ maˬ kʼoeˬ haw˗aˬ lehˇ noeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ ngeh aˬ myah luꞈ yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ mˇ ngaˇ laˬ? Uˬduˬtahˬ˗eu 19:35, 36-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ “Daˇ dza dza ngeh maˬ ehˇ, myawˬ saˆ ngeh maˬ ehˇ, tiˬ jeˬ paˬ gui ngeh maˬ ehˇ, aˬ cawˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ gahˇ taˬ gahˇ dzaˬ. Tsaˬ˗eu daˇ dza, tsaˬ˗eu lu jawꞈ˗i hawˇ˗eu, tsaˬ˗eu cehˇ pehˬ zmˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu tiˬ gʼaˬ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu daˇ dza hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu lu jawꞈ˗i zmˬ˗awˇ ahˬ nehˬ˗eu heu naˇ, smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ deuˆ na naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui tiˬ deuˆ na˗ahˇ haw ma.

8. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:11-13 Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ neh yehꞈ dawˬ aˬ yawꞈ dawˬ˗ahˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Gaˇ kawˆ teu aˬ dui˗ahˇ jiˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

⁸ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:11-13-ahˇ gui. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:11-euˬ dahˬ beh laˇ dzaˬ˗ahˇ “Smˇ kʼoeˬ taˬ kʼoeˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗awˇ, 13˗ahˇ naˇ “Aˬ cawˬ kʼoeˇ taˆ mehˇ shuiˇ taˬ shuiˇ dzaˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ ngeh yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ maˬ mˇ˗eu heu naˇ, smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Zahˇ tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yehꞈ dawˬ aˬ yawꞈ dawˬ˗ahˇ smˇ kʼoeˬ taˬ kʼoeˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19 heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu lehˇ gʼoˆ shaw nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu maˬ sui maˬ dawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za nya˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:11-13-ahˇ gui ngeh, ngaˇ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ ngeh maˬ ehˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ miˇ˗a laˬ?’ lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

9. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:13 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ heu naˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗eu nga?

⁹ Jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ ngeh yaw sui yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ noeˬ keuˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:13-ahˇ “Yawˬ ha˗ahˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ maˬ biꞈ ni, tiˬ miˇ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ taˬ bi dzeuˇ˗iˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ka dzaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗ahˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ aˬ yawꞈ nah yawꞈ ya biꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ maˬ biꞈ naˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ laˇ˗eu deuˬ, nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu yaw shaˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ “Gʼaˬ gaˇ poeˬ kʼoeˇ aˬ yawꞈ loˬ dui dui˗awˇ, kʼoeˇ za ni aˬ yawꞈ leh jeh˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 24:14, 15; Maꞈtehˬ 20:8.

10. Aˬ dui Uˬduˬtahˬ˗eu 19:13-ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Nymˬ˗mˇ iˬ nah gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ baˬ la tiˬ siˬ tiˬ poˆ maˬ ngeuˇ naˇ nyiˬ poˆ lehˇ za˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Uˬduˬtahˬ˗eu 19:13 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ heu naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Baw leˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ na, gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni biꞈ cuiˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ mahˇ mahˇ zaˬ heu deuˬ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ iˇ nya˗a, aˇ myaˆ tehꞈ˗ehˇ biꞈ kʼawꞈ mˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu naˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ gaˇ ‘aˇ poeˬ maˬ biꞈ ni, bi dzeuˇ˗iˇ’ gaˇ duˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ jiˇ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ ya mˇ nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19-ahˇ neh aˬ jeˬ paˇ dzaw geuꞈ nya nga siˬ lehˇ haw ma.

11-12. Yeˬsuˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:17, 18-ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

¹¹ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ laˆ deuˬ nehˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ˗eu nga lehˇ jiˇ haw˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:17, 18-ahˇ mawˇ nya meh. (Gui.) Teu gaˇ Miˬyehˇ “Yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ dawˬ teu˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh.

¹² Yeˬsuˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:17, 18 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu dawˬ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Paˬliˬsehˇ tiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Saˬ laˬ˗oˇ, zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ, aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ˗eu aˬ geu dawˬ˗a” lehˇ naˇ haˬ ngeh, Yeˬsuˇ nawˬ˗euˬ nui ma dawˬ tawˆ luꞈ, nawˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ, nawˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ dawˬ tawˆ luꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˬ lehˇ ehˇ˗awˇ “dawˬ heu dawˬ˗aˬ, aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ yaw beh dawˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18-ahˇ gʼoe˗awˇ, “Aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu nyiˬ dawˬ tiˬ dawˬ˗aˬ, ‘Yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ’ lehˇ ehˇ˗eu kʼoeˇ dawˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 22:35-40) Maˇ diˇ naˇ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu meh. Mˇ mawˇ nya˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ Uˬduˬtahˬ˗eu yaw huiˬ 19-ahˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh.

13. Yoˇsehˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18-ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹³ Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu heu meh. Teu gaˇ “Aˬ cawˬ˗ahˇ jahˇ kʼoꞈ nehˬ mawꞈ˗eu nui ma taˬ bi ahˇ. Aˬ cawˬ˗ahˇ bye˗eu nui ma taˬ bi jaˆ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na yawˬ ha˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ kʼoꞈ aˇ la˗ahˇ neh nui ma pehˇ˗eu meh. Yoˇsehˆ˗euˬ aˇ doˆ tseˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ Yoˇsehˆ˗ahˇ nui ma pehˇ˗awˇ bye dui dui˗eu miˇ neh Yoˇsehˆ˗ahˇ ahˬ dzaˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 37:2-8, 25-28) Yoˇsehˆ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ baoˬ jaˆ laˇ ngeh jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ laꞈ poˆ maˬ mˇ kʼoꞈ ni gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, nui pehˇ maˬ yuˇ taˬ˗aˬ. Yoˇsehˆ Uˬ duˬ tahˬ˗eu  19:18 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 50:19-21.

14. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ heu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁴ Ka li zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yoˇsehˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗ahˇ nui ma maˬ jaˆ ni, laꞈ poˆ maˬ mˇ ni iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ aˬ dui Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ lehˇ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 6:9, 12) Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ “Aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ Ka li zaˬ deuˬ˗oˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ laꞈ poˆ tiˬ jawˇ˗iˬ taˬ poˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 12:19) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ oˇ˗awˬ. Iˬ baˇ taˬ kʼaˇ za laˇ ngeh, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗awˬ” lehˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:13) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ heu naˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ˗a. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ heu nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh.

15. Aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ nga aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ pyehˬ nehˬ nya ni hawˇ˗eu ngehˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu?

¹⁵ Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Nui ma naˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ naˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ nya˗eu meh. Maˇ naˇ˗aˬ, yaw huiˬ yaw nyiˇ lehˇ baw˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, uˬ jiˇ lawˬ muˇ neh kaˬ paˆ˗euˬ heu naˇ, tiˬ kʼehˬ naˇ taˬ leˇ˗awˇ, nyiˬ nah smˬ nah naˇ aˬ gaˇ laˆ kaˬ˗euˬ lehˇ jiˇ maˬ paˇ siˬ laˇ meh. Teu gaˇ duˇ ni tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw awˬ˗ehˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya˗eu meh. Yaw kʼaˆ˗ehˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ˗euˬ naˇ, saˬ laˬ gʼoˬ jawˇ gaˇ ya bi guꞈ iˇ˗awˇ, saˬ paˇ neh ya lahˇ taˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui maˇ naˇ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ pyaˆ naˇ yaw awˬ˗ehˇ maˬ taˬ leˇ nya˗eu uˬ taꞈ, paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ laˆ naˇ laˇ ngeh, aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ noeˬ˗ehˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, gaˇ kawˆ teu paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui Uˬduˬtahˬ˗eu 19:18 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

16. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:33, 34-ahˇ haw ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ nehˬ˗eu nga? Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁶ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ lehˇ ehˇ ngeh yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ lehˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ lehˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Uˬduˬtahˬ˗eu 19:33, 34-ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.(Gui.) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ ya mˇ nehˬ˗awˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, iˇ shaˬ shaˬ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ,  aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ deh ma˗ahˇ cehˇ nmˇ ya bi gʼoˆ˗eu meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 19:9, 10) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ jiˇ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ heu˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. (Luˇkaꞈ 10:30-37) Aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ yaw myaˬ lam gʼaˬ yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ luꞈ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na aˬ dui˗euˬ dawˬ peh jawˇ le˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ pawˇ le˗euˬ zaˬ guˬ tsawˇ mawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ya mˇ nehˬ˗eu meh.

17-18. (a) Uˬduˬtahˬ˗eu 19:2 hawˇ˗eu 1 Beˬtuˆluˆ 1:15 laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ nga? (b) Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ mˇ lehˇ ehˇ˗eu nga?

¹⁷ Uˬduˬtahˬ˗eu 19:2 hawˇ˗eu 1 Beˬtuˆluˆ 1:15 laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Uˬduˬtahˬ˗eu 19 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yawˬ deuˆ yawˬ˗ahˇ naˇ, Miˬyehˇ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Uˬduˬtahˬ˗eu 19 laꞈ kʼoeˬ ahˇ˗eu aˬ dui mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu yaw myaˬ deuˆ˗ahˇ ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ ma. b Jaˇliꞈ zahˇ heu deuˬ˗ahˇ Ka li zaˬ˗euˬ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ jiˇ paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ jiˇ aˬ dui ya mˇ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh.

¹⁸ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ aˬ myah luꞈ tahˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ aˬ dui ya mˇ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ naw maꞈ kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ bi muiˬ bi shawˇ˗awˬ lehˇ maˬ ehˇ mi naˆ˗ehˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ “naw maꞈ˗euˬ nui ma lehˬ hmˬ dah taˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 1:13, 15) Gaˇ heu naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ˗eu nga? Beˬtuˆluˆ Ka li˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ neh mˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ bi ja mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, naw maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ tseˇ doˆ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 2:9) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Ka li zaˬ deuˬ jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu gaˇ ya mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ aˬ cawˬ˗ahˇ mˇ nehˬ nya˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. (Maˬkuˆ 13:10) Aˬ dui Uˬduˬtah˗eu 19 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗eu leh jeh naˇ, Miˬyehˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ “bi muiˬ bi shawˇ” mawꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh.