1-2. Kii di bi tehe i yigil i ntagbe, kii di ga tehe munu yigil ini?

 I YIGIL i ntagbe, di bi tehe maéba malam ma ma mpémél i kaat Lôk Lévi pes 19. Kiki hihéga, i nlôñ 3, Yéhôva a bi kal Lôk Israel le ba ti bagwal bap lipém. Di bi tehe lelaa di yé le di noñ maéba ma i len ini, di ti bagwal bés koga kel, di hôgbaha bo, di hôla ki bo i lédés hémle yap. Mu nlélém nlôñ u, Yéhôva a bi kal bagwélél bé le ba noñ Sabat. Di bi tehe le tolakii di ta bé isi mbén Sabat i len ini, di noñ matiñ ma yé mu mbén i ngéda di nti ngéda yés i nson u Yéhôva. I ngéda di mboñ hala, wee di yé jo sañ inyu ba bapubhaga kiki kaat Lôk Lévi 19:2 ni kaat 1 Pétrô 1:15 bi nkal.

² Munu yigil ini, di ga kônde wan kaat Lôk Lévi pes 19. Lelaa i pes kaat ini i nla hôla bés i tôñ bibôk bi bôt, i ba maliga ikété mam ma nyuñga, ni i unda mut wés libôk gwéha? Ngôñ yés i yé le di ba bapubhaga kiki Yéhôva a yé Numpubi, jon di tehe biniigana di nla ôt mu.

3-4. Inoñnaga ni kaat Lôk Lévi 19:14, lelaa bon Israel ba bé lama tehe mut ndim ni mut ndok?

³ Añ Lôk Lévi 19:14. Sômbôl i Yéhôva i bé le bagwélél bé ba tôñ bibôk bi bôt. Kiki hihéga, a bi ti mbén le Lôk Israel i tiihe bañ mut ndok. I tiihe mut ndok i bé le i kobla le mut a ntééñga nye tole a nkal nye bibuk bibe. Hala a bé béba jam le! Mut ndok a nok bé i mam ba nkal nye, jon a ta bé le a boñ jam jo ki jo.

 ⁴ I nlôñ 14 di ntehe ki le Yéhôva a bi kal bagwélél bé le ba nlama bé “biine mut ndim ngok baagene njel.” Kaat yada i i mpôdôl bibôk bi bôt i nkal le: “I loñ Israel, ba bé béna tééñga bibôk bi bôt, ba tédék bo.” I nene le bôt ba bé ba bii ngok baagene bisu bi mut ndim inyu boñ nye béba tole inyu nol nye hiol. Kinje ñem mbe! Yéhôva a bi ti bagwélél bé i mbén ini inyu unda bo le ba nlama tôñ bibôk bi bôt.

5. Lelaa di nla unda bibôk bi bôt konangoo?

⁵ Yésu a bi unda bibôk bi bôt konangoo. Di bigda nwin a bi éble Yôhanes Nsôble: “Bôt ba ndim ba ntehna, yak bibôk bi bôt bi nke, bakon lô ba mbôôp, yak bôt ba ndok ba noga, [yak] bawoga ba ntémb i niñ.” I ngéda Yésu a bi boñ bihélha bi mam bi, “litén jolisôna . . . li ti Nyambe bibégés.” (Lukas 7:20-22; 18:43) Kiki Yésu, yak bikristen bi nlama unda bibôk bi bôt konangoo. Di nlama tôñ bo, di hônbaga bo. Ndi Yéhôva a bi ti bé bés ngui i boñ bihélha bi mam kiki Yésu. To hala, di gwé bisai bikeñi i hôla bôt ba yé ndim ni bôt ba nyi bé Nyambe i yi le Yéhôva a mbôn bés paradis i het bôk mut y’a ba ha bé, bôt bobasôna ba ga yi Nyambe. (Lukas 4:18) Ngandak bôt i mbégés Nyambe i ngéda ba nok i ñañ nlam unu.

6. Lelaa kaat Lôk Lévi pes 19 i nhôla bés i tibil nok Jôm li mambén Yéhôva a bi ti Lôk Israel?

⁶ Ngim minlôñ mi Bibel i kaat Lôk Lévi pes 19 i nhôla bés i tibil nok Jôm li mambén Yéhôva a bi ti Lôk Israel. Kiki hihéga, mbén i nyônôs juem i bé kal ndik le: “U nibik bañ.” (Manyodi 20:15) Mut a yé le a kal le ibale a nyoñ bé yom i i ta bé yé, wee a yé nôgôl i mbén ini. Ndi a yé le a nip ni njel ipe.

7. Lelaa mut nyuñga a yé le a bôk mbén i i nkal le di nip bañ?

⁷ Mut nyuñga a yé le a hoñol le kiki a nyoñok bé yom i i ta bé yé, wee a nibik bé. Ndi nyuñga yé i ntagbe lelaa? I kaat  Lôk Lévi 19:35, 36, Yéhôva a nkal le: “Ni boñok bañ jam li téé bé sép i ngéda ni mpémés mbagi, ikété dihéga di ntel, to ikété litam li kilô, to ikété libim. Ni ban-ga yaga kilô i téé sép, ni matam ma kilô ma yé sép, ni éfa i yé sép, yak ni hin sép.” I ngéda mut nyuñga a bé gwélél dihéga di di ta bé sép inyu nuñle bôt gwom, a bé ndik wee a bé nibil i bôt ba. I ngéda di ntibil wan minlôñ mimpe i kaat Lôk Lévi pes 19, ha nyen di ntibil nok i jam li.

8. Lelaa kaat Lôk Lévi 19:11-13 i bi hôla Lôk Israel i tibil nok mbén i nyônôs juem, lelaa i nla hôla yak bés?

⁸ Añ Lôk Lévi 19:11-13, MN. Bibuk bi bisu bi kaat Lôk Lévi 19:11 bi yé le: “Ni nibik bañ.” Nlôñ 13 u ñéba le maada ma yé ipôla wip womede ni wip ikété mam ma nyuñga, u nkal le: “U nlama bé yoñ yom i mut woñ libôk ni njel malôga.” Jon i ngéda mut a yé nkoda ikété mam ma nyuñga, wee a yé mut wip. Mbén i nyônôs juem i bé kal Lôk Israel le ba nibik bañ, ndi kaat Lôk Lévi i bé hôla bo i tibil nok lelaa ba bé le ba nôgôl i mbén i. Yak bés di nlama ôt pék inyu yi lelaa Yéhôva a ntehe wip ni malôga. Di yé le di badba le: ‘I ngéda me ñañ kaat Lôk Lévi 19:11-13, MN, baa ngim jam i yé mu le me nlama héñha i niñ yem, téntén i bôlô yem?’

9. Lelaa mbén i yé i kaat Lôk Lévi 19:13 i bé hôla Lôk Israel i i bé sélél bôt?

⁹ Lôk kéé i i nyoñ bôt inyu sélél bo i nlama wan jam lipe. Kaat Lôk Lévi 19:13 i nkal mamélél le: “Nsaa mboñnson u lalak bañ i weeni letee ni kegla.” I bôt ba bé sal i nwom mi bôt i nlômbi Israel, ba bé saa bo mamélél ma kel. Ibale man Lôk Israel a ntjél saa i mut a nsal i wom wé, ki i mut nu a bé lama bé bana yom je ni lihaa jé yokel. Yéhôva a bi kal le: “A gwé ngôñ ni nsaa wé inyu niñ.”—Ndiimba Mbén 24:14, 15, MN; Matéô 20:8.

10. Bimbe biniigana di ñôt i kaat Lôk Lévi 19:13?

¹⁰ I len ini, ba nsaa mut bôlô ngélé yada tole ngélé iba hiki sôñ, ha hiki kel bé. Ndi to hala, biniigana bi yé i kaat Lôk Lévi 19:13 bi nla hôla bés. Ngim bôt i nti bé i bôt ba nsélél bo nsaa u kôli. Bebek ba nyi le i bôt ba ba nla bé boñ nya ipe, ba gwé ndik le ba sélél bo to nsaa u yé ndék. Ngéda ba mboñ hala, a yé ndik wee ba nyégla nsaa u bet ba nsélél bo. I mankéé a nyoñ bôt i bôlô, a nlama ôt pék munu jam lini. Nano di béñge biniigana bipe di nla ôt i kaat Lôk Lévi 19.

11-12. Kii Yésu a bi pôdôl i ngéda a bi sima kaat Lôk Lévi 19:17, 18?

¹¹ Yéhôva a nsômbôl ndik bé le di keñgle i boñ bôt bape béba. Kaat Lôk Lévi 19:17, 18 i ñunda hala. (Añ.) Yéhôva a nkal le: “W’a gwés mut woñ libôk kikii wemede.” Ibale di nsômbôl lémél Nyambe, di nlama boñ i jam lini.

¹² Yésu a bi unda le i mbén i yé i kaat Lôk Lévi 19:18, i yé nseñ ngandak. Farisai yada i bat Yésu lisañ jada le: “Imbe mbén i nloo ikété mbén Môsi?” Yésu a timbhe nye le: ‘Mbén . . . i nloo mambén momasôna, yo ki yon i yé mbén bisu’ i yé le u nlama gwés Yéhôva ni ñem woñ wonsôna, ni niñ yoñ yosôna, ni mahoñol moñ momasôna.  I mbus, Yésu a bi sima kaat Lôk Lévi 19:18, a kal le: “Mbén i nyônôs iba, i i mpôna ini, yon i yé le: ‘U nlama gwés mut woñ libôk kiki wemede.’” (Matéô 22:35-40) Di nla boñ ngandak mam inyu unda mut wés libôk gwéha, kaat Lôk Lévi pes 19 i nla hôla bés mu jam li.

13. Lelaa ñañ u Yôsep u nhôla bés i tibil nok bibañga bi yé i kaat Lôk Lévi 19:18?

¹³ Jam jada di nla boñ inyu unda mut wés libôk gwéha li yé le di noñ maéba ma yé i kaat Lôk Lévi 19:18. I nlôñ u, u nkal le: “U punuk bañ wemede, to tééda pii ñem.” Ngandak ikété yés i nyi ngim bôt i i ñunbene i bôt ba nsal ni bo, bôt ba mboñ suklu ni bo, tole bôt bap ba lihaa nwii ndi nwii! Di bigda le lôknyañ i Yôsep i bi bep unbene nye, hala a tinde yak bo i boñ nye béba. (Bibôdle 37:2-8, 25-28) Ndi Yôsep a bi boñ bé kii bo! A bééna tel ikeñi, a bé le a boñ lôknyañ béba, ndi a bi unda bo konangoo. Yôsep a bi tééda bé pii i ñem. A bi boñ i jam li yé hana i kaat Lôk Lévi 19:18.—Bibôdle 50:19-21.

14. Kii i ñéba le maéba ma yé i kaat Lôk Lévi 19 ma mbéñge yak bés i len ini?

¹⁴ Ibale di nsômbôl lémél Yéhôva, di nlama nigle Yôsep nu a bi timbhe bé lôk kéé yé béba inyu béba, ndi a bi nwéhél bo. I jam li jon Yésu a bi kal mu masoohe a bi niiga banigil bé, a bi kal le di nlama nwéhél i bet ba mboñ bés béba. (Matéô 6:9, 12) Yak ñôma Paul a bi kal lôk kéé le: “A bagwéha, ni pun bañ bébomede.” (Rôma 12:19) A bi kal ki bo le: “Kena ni bisu i hônbana bé ni bé, ni nwéhlaga ki bé ni bé ni ñem wonsôna, to ibale wada nan a gwé njom i tjelel inyu numpe.” (Kôlôsé 3:13) Mahoñol ma Yéhôva ma nhéñha bé. Maéba ma yé i kaat Lôk Lévi 19:18 ma mbéñge yak bés i len ini.

15. Himbe hihéga hi nhôla bés i nok inyuki i yé nseñ i nwéhél bôt bape?

¹⁵ Di yoñ le hihéga hiada. I ngéda mut a mboñ bés béba a yé ndik wee di  mbabaa. Mambabaa mahogi ma yé disii; mape ma yé makeñi. Kiki hihéga, ngéda di nyibil nkude, di yé le di babaa ndék i hinoo. D’a nok njôghe, ndi i njôghe i y’a nom bé. I mbus hilo hiada tole diba, bebek d’a yi ha bé to i het di bi babaa. Nlélém jam, ngim bibéba lôk kéé i mboñ bés i yé disii. Kii hihéga, mankéé a yé le a pot tole a boñ jam li li mbabaa bés, ndi di mpala nwéhél nye. Ndi ibale di gwé soso mbabaa, dokta a yé le kôñôô yo, a kañ yo ni bibandas. Ibale di nwaa bé tihba i mbabaa i, d’a kônde nok njôghe. Hala nyen ngim bôt i yé i mboñ ngéda ba mboñ bo béba. Ba yé le ba hoñol i béba ba mboñ bo hiki ngéda. I bôt ba mboñ hala, ba mboñ nyuu yap bomede béba. Di kôli toi nôgôl maéba ma yé i kaat Lôk Lévi 19:18!

16. Inoñnaga ni kaat Lôk Lévi 19:33, 34, lelaa Lôk Israel i bé lama tehe bakén, kii hala a niiga bés?

¹⁶ I ngéda Yéhôva a bi kal Lôk Israel le ba nlama gwés mut wap libôk, hala a bé kobla bé le ba nlama ndik gwés mut a gwé kôgôô yada ni bo tole mut a yé loñ yada ni bo. Yéhôva a bi kal bo le ba gwés yak bakén ba ba nyén ni bo. I jam li jon kaat Lôk Lévi 19:33, 34 i nkal. (Añ.) Yéhôva a bi kal Lôk Israel le ba tehe nkén mut kiki ‘mut a ngwééne mu loñ,’ ba ‘gwés ki nye’ kiki bomede. Kiki hihéga, Yéhôva a bi kal Lôk Israel le ba nwas le bakén ba bôt ni diyeyeba ba kwat mu nwom nwap. (Lôk Lévi 19:9, 10) Maéba Yéhôva a bi ti Lôk Israel inyu bakén ma mbéñge yak bés i len ini. (Lukas 10:30-37) Inyuki? Inyule didun di bôt di nyodi biloñ gwap inyu ke biloñ bipe, bebek bahogi ba yé mu libôga joñ. Di nlama tôñ bakén ba bôt to ba yé bôlôm, bôda tole boñge, di ti ki bo lipém.

17-18. (a) Kii bipes bi kaat bini: Lôk Lévi 19:2 ni 1 Pétrô 1:15 bi nkal bés le di boñ? (b) Umbe nson ñôma Pétrô a nkal bés le di sal?

¹⁷ Bipes bi kaat bini: Lôk Lévi 19:2 ni 1 Pétrô 1:15 bi nkal bés le di ba bapubhaga. Ngandak minlôñ mimpe i kaat Lôk Lévi pes 19 mi ñéba bés kii di  nla boñ inyu lémél Yéhôva. Di ntehe minlôñ mi Bibel mi mi ñéba bés ngim mam di nlama boñ, ni ngim mam ipe di nlama bé boñ. * Yak Bitilna bi Grikia bi ñéba bés le Yéhôva a nsômbôl le di noñ maéba ma yé mu kaat Lôk Lévi pes 19. Ndi ñôma Pétrô a mpôdôl ki jam lipe.

¹⁸ Di yé le di sal ngandak minson, di boñ ki ngandak mam malam, ndi Pétrô a mpôdôl jam lipe li li yé nseñ. Ilole Pétrô a nkal le di yila bapubhaga ikété maboñok més momasôna, a bi kal ndugi le: “Kôôbana mahoñol manan inyu nson.” (1 Pétrô 1:13, 15) Umbe u nson? Pétrô a bi kal le minhook mi nlama “‘añle biloñ bipe bilem bi mbuma ñañ’ bi nu a bi sébél” bo. (1 Pétrô 2:9) I len ini, bikristen gwobisôna bi gwé nsima i sal i nson unu, u yé nseñ iloo minson nwominsôna. Kinje bisai di gwé i añal ñañ nlam ni niiga bôt Bibel ni makénd momasôna! (Markô 13:10) I ngéda di noñ maéba ma yé i kaat Lôk Lévi pes 19, di ñunda le di ngwés Nyambe di gwéhék mut wés libôk. Di ñunda ki le di nsômbôl yila bapubhaga ikété maboñok més momasôna.