1-2. Met sia fen káé lón ewe lesen mwen ei, me met sipwe káé lón ei lesen?

LÓN ewe lesen mwen ei, sia káé ekkóch kapasen emmwen mi álilliséch seni Lifitikos sópwun 19. Áwewe chék, Jiowa a ereni ekkewe chón Israel lón wokisin 3 ar repwe asamolu semer kewe me iner. Sia káé ifa usun sia tongeni apwénúetá ena kapasen emmwen lón ach túmúnú inach kewe me semach lón pekin inis, memmeef, me ngún. Lón pwal chék ena wokisin, Kot a áchema ngeni néún kewe aramas lamoten ar repwe epini ewe ránin Sapat. Me sia káé pwe inaamwo ika sise chúen féri ewe Sapat lón ei fansoun, nge sia chúen tongeni apwénúetá ena kapasen emmwen ren ach awora fansoun iteiten rán le féri ekkewe mettóch mi riri ngeni ach fel ngeni Jiowa. Ika sia féri ena, sia pwári pwe sia achocho le pin, usun met Lifitikos 19:2 me 1 Petrus 1:15 ra pesengenikich.

² Sipwe sópweló le káé Lifitikos sópwun 19 lón ei lesen. Met ena sópwun a áiti ngenikich usun ach pwári kirekiréch ngeni chókkewe mi aúkúk péchékkúler are wor terin inisiir, usun ach wenechar lón business, me usun ach pwári ach tongei aramas? Sia mochen pin, pokiten Kot a pin, ina popun sipwe ppii met sia tongeni káé.

3-4. Epwe ifa féfférún ekkewe chón Israel ngeni ekkewe mi selingepúng are chun me ren Lifitikos 19:14?

³ Álleani Lifitikos 19:14. Jiowa a mochen án néún kewe aramas repwe pwári kirekiréch ngeni chókkewe mi aúkúk péchékkúler are ter inisiir. Áwewe chék, a ereni ekkewe chón Israel ar resap turunufasa emén mi selingepúng. Ena sókkun  turunufas a kapachelong ar eniwa emén are ákkápii. A ifa me ngawen ar féri ena ngeni emén mi selingepúng! Ese tongeni rong met ra erá usun, ina popun ese tongeni appélúwer.

⁴ Sia pwal káé lón wokisin 14 án Kot ereni néún kewe aramas ar resap “likatupu eman mi mesechun.” Iei alon eú puk usun chókkewe mi wor terin inisiir: “Fán chómmóng lón Near East me lóóm ra kan kirikiringaw ngeni ekkena sókkun aramas.” Eli emén mi kirikiringaw epwe chúngawa emén mi chun ren an watiw och mettóch mwan pwe epwe feiengaw ren, are eáni atakirikir. A ifa me kirikiringawer! Ena allúk lón wokisin 14, a álisi néún Jiowa kewe aramas le kúna lamoten ar repwe pwári kirekiréch ngeni chókkewe mi wor teriir.

5. Ifa usun sia tongeni pwári kirekiréch ngeni chókkewe mi aúkúk péchékkúler are wor teriir?

⁵ Jesus a pwári kirekiréch ngeni chókkewe mi aúkúk péchékkúler are ter inisiir. Chemeni ei pwóróus a tinaló ren Johannes Soupapatais: “Ekewe mi mesechun ra küna mwer, ekewe mi pechemä ra fetal, ekewe mi üriir rupun pwötür ra chikarsefäl, ekewe mi selingepüng ra rongorong, ekewe mi mäla ra manauetä.” Mwirin án aramas kúna ekkena manaman Jesus a féri, “ir meinisin ra mwareiti Kot.” (Luk. 7:20-22; 18:43) Chón Kraist ra mochen áppirú án Jesus kirekiréch ngeni chókkewe mi aúkúk péchékkúler are wor teriir, ina popun sia kirekiréch me mosonottam ngeni ekkena sókkun aramas. Jiowa ese atufichikich le féri manaman usun chék Jesus. Nge sia feiéch ren ach tufichin ereni ekkewe ekkóch kapachelong chókkewe mi chun are chun lón pekin ngún ewe pwóróus allim usun eú paratis ikewe meinisin repwe unuséch ie, me ririéch ngeni Kot. (Luk. 4:18) Ena pwóróus allim a fen álisi chómmóng le mwareiti Kot.

6. Ifa usun Lifitikos sópwun 19 a álisikich le weweéchúti ewe Allúk Engol?

⁶ Ekkóch ekkewe wokisin lón Lifitikos sópwun 19 ra áweweéchú ewe Allúk Engol. Áwewe chék, ei awaluen allúk a chék erá: “Kosap  solä.” (Eks. 20:15) Eli emén epwe apasa pwe ika esap fókkun fán eú an angeimwááli pisekin emén, iwe a álleasochisi ena allúk. Nge eli ekkóch mettóch a féfféri a ttik lón solá.

7. Eli ifa usun emén chón business a atai ewe awaluen allúk usun solá?

⁷ Eli emén chón business epwe ekieki pwe esap fán eú an solá, pokiten ese fókkun angeimwááli pisekin emén. Nge itá a kan wenechar iteitan lón an amémé ngeni aramas? Iei met Jiowa a erá lón Lifitikos 19:35, 36: “Ousap eäni sokun aükük mi solä, lupwen oua aükük langatam, chou ika iteit. Oupwe nöünöü kilo me föün kilo mi pwüngüöch, pwal eu aükük mi pwüngüöch.” Emén chón business mi néúnéú eú kilo are aúkúk mi chúri pwe epwe otupu néún kewe customer, ren enletin a solá lón an amémé ngeniir. Pwal ekkóch wokisin lón Lifitikos sópwun 19, ra affataéchú ena.

8. Ifa usun Lifitikos 19:11-13, a álisi ekkewe chón Jus le apwénúetá ewe kapasen emmwen lón ewe awaluen allúk, me met ena mettóch a tongeni álisikich le féri?

⁸ Álleani Lifitikos 19:11-13. Iei met a mak lepoputáán Lifitikos 19:11: “Ousap solä.” Wokisin 13 a eriri angangen solá ngeni tunosolá lón pekin business. A erá: “Ousap ariaföüü [“otupu,” NW] chon arumi.” Ina popun, angangen otuputup lón business a riri ngeni angangen solá. Ewe awaluen allúk a erá pwe a ngaw angangen solá. Nge minne Lifitikos a tichiki, a álisi ekkewe chón Jus le weweiti ifa usun ra tongeni apwénúetá ewe kapasen emmwen lón ena allúk, weween usun ar repwe wenechar lón meinisin minne ra féri. A múrinné ach sipwe silefichi án Jiowa ekiek usun tunosolá me solá. Sia tongeni eisini pwisinkich: ‘Atun ua ekieki Lifitikos 19:11-13, mi wor met ua esilla pwe mi lamot ai upwe ekkesiwili lón manawei, nge ákkáeúin lón ai féri angangen business are lón ai angang?’

9. Ifa usun ewe allúk lón Lifitikos 19:13, a túmúnú ekkewe chón angang?

⁹ A pwal wor eú mettóch usun wenechar a lamot án emén Chón Kraist mi wor néún chón angang epwe ekieki. Iei met Lifitikos 19:13 a erá: “Ousap mwo nge amwöchü liwinin eman chon angang lon unusen eu pwin tori lesosor.” Lape ngeni ekkewe chón Israel ra kan angang lón atake, ekkena chón angang ra kan angei peioffur iteiten sárin ar angang. Ika emén chón angang ese angei peioffun sárin an angang, iwe eli esap wor met epwe méén ngeni enen chón an famili lón ena rán. Iei met Jiowa a erá usun ena chón angang: “Ewe mwän a wöüngau, a ekieki liwinin.”​—Tut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ifa ewe lesen sia tongeni káé seni Lifitikos 19:13?

¹⁰ Lón ei fansoun chómmóng chón angang ra kan peiof fán eú are fán ruu lón eú maram, nge esap iteiten rán. Iwe nge, ewe kapasen emmwen lón Lifitikos 19:13 a chúen lamot ngenikich lón ei fansoun. Ekkóch meilap ra néúnéúngaw ngeni néúr kewe chón angang, ren ar angawa peioffur ese fich ngeni úrúrún met liwiniir. Ra silei pwe ese wor met ekkena chón angang ra tongeni féri, me lúkún chék ar sópweló le akkangang inaamwo ika a ngaw peioffur. Usun itá nge ekkena meilap ra “amwöchü liwinin eman chon angang.” A lamot ngeni emén Chón Kraist mi wor néún chón angang an epwe pwúng féfférún ngeni néún kewe chón angang. Iei sipwe ppii met sia pwal tongeni káé seni Lifitikos sópwun 19.

11-12. Met Jesus a menlapei atun a aloni alon Lifitikos 19:17, 18?

¹¹ Kot a mochen ach sipwe féri pwal och mettóch me lúkún an erenikich ach sipwe túmúnú pwe site kirikiringaw ngeni aramas. Sia tongeni kúna ena lón Lifitikos 19:17, 18.  (Álleani.) Iei met Jiowa a affata ren an erá: “Kopwe echeni chon arum usun püsin om echenuk.” A lamot án emén Chón Kraist epwe féri ena ika a mochen apwapwaai Kot.

¹² Jesus a pwári pwe ewe allúk lón Lifitikos 19:18 a fókkun aúchea. Iei met emén Farisi a eisini Jesus lón eú atun: “Meni allük a kon aüchea seni meinisin?” Jesus a pélúweni pwe “ewe allük mi lap me aüchea seni meinisin” ina ach sipwe tongei Jiowa ren unusen letipach, ren unusen ngúnúch, me ren unusen ekiekich. Mwirin, Jesus a pwal aloni alon Lifitikos 19:18 ren an erá: “Ewe aruuen allük mi fokun aüchea a usun chök ewe aeuin: ‘Kopwe echeni chon arum usun chök püsin om echenuk.’” (Mat. 22:35-40) A chómmóng alen ach sipwe pwári ach tongei aramas, me sia tongeni káé ekkóch me leir seni Lifitikos sópwun 19.

13. Ifa usun sia tongeni weweéchúti Lifitikos 19:18 atun sia káé usun pwóróusen Josef?

¹³ Eú alen ach sipwe pwári ach tongei aramas, ina ren ach apwénúetá ewe kapasen emmwen mi mak lón Lifitikos 19:18. A erá: “Kosap püsin ngeni ätewe mi tipis ngonuk chappen an föför, kosap pwal chou ngeni.” Lape ngenikich, sia silei emén mi amwéchú an song ren emén chienan chón angang, chienan chón sukul, are emén chón an famili, pwal mwo nge ren fite ier! Chemeni pwe pwiin Josef kewe engol ra fókkun song ren, iwe ló, ló, ló, ra féri eú féffér mi pwári ar oput. (Ken. 37:2-8, 25-28) Nge Josef ese féfféringaw ngeniir! Atun a nóm lón wis a tongeni liwini ngeni pwiin kewe met ra féri ngeni, nge a fen úméúméch ngeniir. Josef ese akkamwéchú an song, nge a fen apwénúetá ewe kapasen emmwen mi makketiw me mwirin lón Lifitikos 19:18.​—Ken. 50:19-21.

14. Met a pwári pwe ekkewe kapasen emmwen lón Lifitikos 19:18 ra chúen lamot ngenikich?

¹⁴ A lamot ngeni ekkewe Chón Kraist mi mochen apwapwaai Kot ar repwe áppirú Josef ewe mi omusaaló tipisin pwiin kewe, nge ese liwini féfféringawer. Ena mettóch a pwal tipeeú ngeni ewe iótekin ach samol, pokiten Jesus a pesengenikich ach sipwe omusaaló tipisin chókkewe mi tipis ngenikich.  (Mat. 6:9, 12) Pwal ina chék usun ren met Paulus a pese ngeni chienan kewe Chón Kraist. A erá: “Ämi pwii kana, ousap liwini ngeni eman chappen an föför.” (Rom 12:19) A pwal peseer: “Oupwe songomangfengen o amusamusfengen are eman a chou ngeni eman.” (Kol. 3:13) Án Jiowa kewe kapasen emmwen rese siwil. Ekkewe kapasen emmwen lón ewe allúk lón Lifitikos 19:18 ra chúen lamot ngenikich lón ei fansoun.

15. Ifa ewe kapas áwewe mi álisikich le weweiti pwata a lamot ach sipwe omusaaló me ménúkaaló tipisin ekkewe ekkóch?

¹⁵ Ekieki ei kapas áwewe. Metekin letip a tongeni lélé ngeni eú kinás. Ekkóch ra chék kúkkún, nge ekkóch ra watte. Áwewe chék, atun sia suuki eché taropwe, eli a tongeni kinás aútún péúch ren kenin. A tongeni fókkun metek, nge saminne epwe nómottam. Mwirin eú are ruu rán, eli sisap mwo nge fen chemeni ia we e kinás ia. Pwal ina chék usun, ekkóch ra ámetekikich, nge saminne e pwal watte. Áwewe chék, eli emén chienach epwe apasa are féri och mettóch epwe ámetekikich, nge sia tongeni mwittir omusaaló. Nge ika a watte kinásach, eli emén tokter epwe teei me ootáini. Ika sia ouru are attapakkisi kinásach na, epwe mómmang me lapóló. A eletipechou pwe eli emén a féfféri ena sókkun atun a fókkun chou ren emén. Eli a chék ekkekieki metekin letipan me úkúkún met ena emén a féri ngeni. Nge chókkewe mi akkamwéchú ar song, ra chék pwisin tipis ngeniir. A ifa me múrinnéén ach álleasochisi ewe kapasen emmwen lón Lifitikos 19:18!

16. Me ren Lifitikos 19:33, 34, epwe ifa féfférún ekkewe chón Israel ngeni ekkewe chón ekis, me met sia tongeni káé seni ena?

¹⁶ Atun Jiowa a allúkú ngeni ekkewe chón Israel ar repwe tongei aramas, esap weween nge repwe chék tongei pwúkún chón mwúúr we. Jiowa a pwal ereniir ar repwe tongei ekkewe chón ekis iir mi nóm rer. A ffat lón alon ei lón Lifitikos 19:33, 34. (Álleani.) Ekkewe chón Israel repwe kirekiréch ngeni emén chón ekis “usun chök eman re wilipos.” Me repwe “echeni” usun chék ar echeni pwisin iir. Áwewe chék, ewe allúk a erá pwe a lamot án ekkewe chón Israel repwe mut ngeni ekkewe chón ekis mi nóm leir me ekkewe mi wéúngaw ar repwe rus lón ar kewe atake. (Lif. 19:9, 10) Ewe kapasen emmwen usun ar tongei ekkewe chón ekis, a pwal weneiti ekkewe Chón Kraist lón ei fansoun. (Luk. 10:30-37)  Ifa usun? A wor fite million chókkewe iir mi ló ngeni eú fénúen ekis pwe repwe nóm ie, eli a wor ekkóch lón leeniom we. A lamot ach sipwe ésúfélú chókkana.

17-18. (a) Met Lifitikos 19:2 me 1 Petrus 1:15 ra pesengenikich ach sipwe féri? (b) Ifa ewe angang mi aúchea aposel Petrus a pesengenikich ach sipwe féri?

¹⁷ Lifitikos 19:2 me 1 Petrus 1:15 ra pesei néún Kot kewe aramas ar repwe pin. Chómmóng ekkewe wokisin lón Lifitikos sópwun 19 ra tongeni álisikich le kúna met sia tongeni féri pwe Jiowa epwe pwapwa rech. Sia fen káé ekkewe wokisin mi affata ekkóch úchék ekkewe mettóch mi múrinné sipwe féri, me ekkóch mettóch sisap féri. * Ewe Tesin Krik a pwári pwe Jiowa a chúen mochen ach sipwe apwénúetá ekkena kapasen emmwen lón manawach. Nge ewe aposel Petrus a apachaatá pwal eú mettóch.

¹⁸ Eli sia kan féfféri chómmóng mettóch lón pekin ngún me féfféréch ngeni aramas. Iwe nge, Petrus a ákkáeúin pese ngeni Chón Kraist ar repwe féri eú mettóch mi aúchea. Me mwen an pesekich ach sipwe pin lón féfférúch meinisin, a erenikich: “Oupwe amolätä ekiekimi ngeni ei angang.” (1 Pet. 1:13, 15) Ifa ena angang? Petrus a erá pwe ekkewe Chón Kraist mi kepit repwe ‘arongafeili än Kot kewe föför mi manaman, i ewe mi kériirewu.’ (1 Pet. 2:9) Me Chón Kraist meinisin ra féri ewe angang mi fókkun aúchea seni angang meinisin mi álisi aramas. A mmen aúchea wisen néún Kot kewe aramas mi pin lón ar akkafalafal me asukula aramas fán tinikken! (Mark. 13:10) Atun sia fókkun achocho le apwénúetá ekkewe kapasen emmwen lón Lifitikos sópwun 19, sia pwári pwe sia tongei ach we Kot me aramas. Me sia pwári pwe sia mochen “pin” lón féfférúch meinisin.