1-2. A hmasa capar ah zei kong dah kan i ruah, hi capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

A HMASA capar ah Levitikas dal 19 chung i bawmtu a simi ruahnak cheuhnak cheukhat kong kha kan i ruah cang hna. Tahchunhnak ah, caang 3nak ah Jehovah nih Israel mi hna kha an nu le an pa upat dingin a fial hna. Tuchan ah kan nu le kan pa kha pumsalei, lungthinlei le thlaraulei ah an herhmi kan bawmh hnanak thawngin mah ruahnak cheuhnak zulh khawh a si ning kong zong kan i ruah cang hna. Mah Baibal caang ah Pathian nih a miphun pawl kha Sabbath ni ulh peng dingin a fial hna. Tuchan ah Sabbath nawlbia cu kan zul ti lo nain nifatin Jehovah caah thil cheukhat tuah awkah a caan kan peknak thawngin mah phunglam kha kan zulh khawh. Cutin kan tuah ahcun Levitikas 19:2 le 1 Peter 1:15 nih a kan fial bantukin thiang tein um awkah kan i zuam ti kan langhtermi a si lai.

² Hi capar ah Levitikas dal 19 chung i Baibal caang kha tam deuh in kan i ruah chap hna lai. Mah dal nih a ngan a dam lomi hna cungah zaangfahnak langhternak, chawlehnak ah dingfel tein umnak le midang cungah dawtnak langhternak kong he aa tlaiin zeidah a kan cawnpiak? Pathian bantukin thiang tein um kan duh ahcun zeidah kan cawn awk a si timi kong kha i ruah hna u sih.

3-4. Levitikas 19:14 ningin Israel mi hna nih a hna a chetmi le a mit a cawmi hna kha zeitindah an pehtlaih hna awk a si?

³ Levitikas 19:14 rel. Jehovah nih a ngan a dam lomi hna cungah zaangfahnak langhter hna seh ti a kan duh. Tahchunhnak  ah, Pathian nih Israel mi kha a hna a chetmi hna kha nan volpam hna lai lo tiah a ti hna. Volhpamh timi ah mi pakhat kong kha a ṭhatlonak in chim asiloah a ṭhatlonak in pehtlaih aa tel. A hna a chetmi cungah cutin tuah cu a ṭhalo taktakmi a si. A kong an chimmi kha a theih lo caah a let kho hna lo.

⁴ Caang 14nak zongah Pathian nih a salle kha “mitcaw hmaiah tlukrilhnak thil va chia hlah” tiah a ti hna. A ngan a dam lomi hna kong he aa tlaiin cauk pakhat nih hitin a ti: “Hlanlio Nichuahlei hmun ah annih cu a ding loin le puarhrangpi in pehtlaih an si tawn.” Mi cheukhat nih mitcaw pakhat kha nisawh asiloah harnak pek an duh caah a hmaiah thil cheukhat an chiahpiak men lai. Mah cu zaangfahnak ngeih lo a si. Caang 14nak i nawlbia nih Jehovah miphun pawl kha ri a ngeimi hna cungah zaangfahnak langhter awkah a bawmh hna.

5. A ngan a dam lomi hna cungah zeitindah zaangfahnak kan langhter khawh?

⁵ Jesuh nih a ngan a dam lomi hna cungah zaangfahnak a rak langhter. Tipil Petu Johan sinah hitin a ti: “Mitcaw nih khua an hmuhnak le kebei nih an kal khawhnak le thinghmuimi nih thiannak an hmuhnak le hnachet nih khua an theihnak le a thimi hna nunter ṭhan an sinak kong kha Johan cu va chim u.” Jesuh tuahmi khuaruahhar thil an hmuh hnuah ‘mi zapi nih Pathian kha an thangṭhat.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Khrihfa hna nih Jesuh kha i zohchunh an duh caah a ngan a dam lomi hna cungah zaangfahnak an langhter. Cucaah kannih zong cu bantuk mi hna cungah zaangfahnak le lungsaunak kan langhter. Jehovah nih Jesuh bantukin khuaruahhar thil tuah khawhnak ṭhawnnak a kan pe lo ti cu a hmaan ko. Asinain pumsalei asiloah thlaraulei ah a mit a cawmi hna sinah pumsalei le thlaraulei ah a tlingmi ngandamnak hmuh khawhnak hmun a simi paradis kong thawngṭha chim khawhnak caanṭha kan ngei. (Luka 4:18) Mah thawngṭha nih mi tampi kha Pathian thangṭhat awkah a bawmh hna.

6. Levitikas dal 19 nih Nawlbia Pahra kha hngalhthiam deuh awkah zeitindah a kan bawmh?

⁶ Levitikas dal 19 i caang cheukhat nih Nawlbia Pahra kha hngalhthiam deuh awkah a kan  bawmh. Tahchunhnak ah, a pariatnak nawlbia nih hitin a ti: “Nan fir lai lo.” (Ex. 20:15) Mi cheukhat nih pakhatkhat nih midang thil a lak lo chung cu mah nawlbia kha a zulh ko lai tiah an ruah men lai. Asinain a dang lam in midang thil kha a fir men lai.

7. Chawlettu pakhat nih firnak kong he aa tlaiin a pariatnak nawlbia kha zeitindah a buar khawh?

⁷ Chaw a letmi pakhat nih midang thil ka lak bal lo caah mi thil ka fir lo tiah a ruah men lai. Asinain midang he chawlehnak an tuah tikah tah zeitin? Levitikas 19:35, 36 ah Jehovah nih hitin a ti: “Biaceih ah ṭhatlonak nan tuah lai lo, a saulei tahnak ah siseh, a rih lei ah siseh, a tam lei ah siseh. A dikmi cuai thlainak, a dikmi cuai lung, a dikmi ephah, a dikmi hin nan ngeih lai.” Cuai deu a hmangmi chawlettu pakhat cu a cawtu hna sinin thil a firmi a si. Levitikas caang 19 i a dang caang hna zong nih mah kong kha fiang tein an langhter.

8. Levitikas 19:11-13 chung i a konglam dihlak nih Judah mi pawl kha a pariatnak nawlbia zulh awkah zeitindah a bawmh hna, mah in zei ṭhatnak dah kan hmuh khawh?

⁸ Levitikas 19:11-13 rel. Levitikas 19:11 i a hramthawknak ah hitin a ti: “Nan fir lai lo.” Thil firnak le a dingfel lomi chawlehnak aa pehtlaih ning kong kha caang 13 ah hitin a langhter: “Na innpa kha na serhsat [hleng, NW] lai lo.” Cucaah pakhatkhat nih chawlehnak ah dingfel loin thil a tuah ahcun mifir a si tinak a si. A pariatnak nawlbia ah firnak cu a ṭha lo tiah a ti. Asinain Levitikas chung i a konglam dihlak nih Judah mi pawl kha mah nawlbia hnulei ah a ummi phunglam pawl zulh khawh ning kong kha hngalhthiam awkah a bawmh hna. Cucaah zei thil an tuahnak paohah dingfel tein an um kho. Dinfel lonak le firnak kong he aa tlaiin Jehovah hmuh ning kong ruah cu kan caah a ṭhami a si. Hitin kan i hal kho: ‘Levitikas 19:11-13 ningin ka nunnak ah biapi ah ka chiahmi thil pakhatkhat a um maw? Chawlehnak le a dang rianṭuannak ah thlennak tuah ka herh maw?’

9. Levitikas 19:13 nawlbia nih rianṭuantu pawl kha zeitindah a bawmh hna?

⁹ Chawlehnak rian a ṭuanmi Khrihfa pakhat nih dinfelnak kong he aa tlaiin a dang a ruah dingmi a kong a um rih. Levitikas 19:13 nih hitin a ti: “Kuli ṭuan mi rianṭuan man cu zan khua dei a thaizing tiang na sinah i chiah hlah.” Israel ram ah mi tam deuh cu lo ah a man phalh in rian a ṭuanmi an si i zanlei ah an ṭuan man kha pek an si. Rianṭuantu pakhat cu zanlei ah a ṭuan man an pek lo ahcun a chungkhar pawcawmnak caah tangka a ngei lai lo. Cucaah Jehovah nih hitin a ti: “Sifak a si i a herh ngaingai ko.”—Deut. 24:14, 15; Matt. 20:8.

10. Levitikas 19:13 in zei kong dah kan cawn khawh?

¹⁰ Tuchan rianṭuanmi hna cu nifatin si loin thlakhat voikhat asiloah voihnih in lahkhah pek an si. Asinain Levitikas 19:13 ah hmuhmi Baibal phunglam cu tuchan tiang a hmaan. Rianngeitu cheukhat nih an rian a ṭuanmi hna kha tangka tlawmte lawng an pek hnanak thawngin dingfel loin an um. Mah rianṭuantu pawl nih an hmuhmi a tlawm ko nain an caah fakpi in rian an ṭuan peng lai ti kha an hngalh. Cucaah rianngeitu cheukhat nih ‘an hlanmi rianṭuantu pawl kha man pek loin’ an um hna. Asinain chawlehnak rian a ṭuanmi Khrihfa pakhat nih cun mah kha aa cinken peng awk a si. Levitikas dal 19 in a dang kan cawn khawhmi kong kha i ruah hna u sih.

11-12. Jesuh nih Levitikas 19:17, 18 kha cherhchan in zei kong dah a hleiin a rak chim?

¹¹ Pathian nih midang harnak pek lo lawng kha si loin tam deuh in tuah hna seh ti a kan duh. Mah kong kha Levitikas 19:17, 18 ah hmuh khawh a si. (Rel.) Jehovah nih fiang tein  hitin a ti: “Na innpa cu nangmah naa dawt bantukin na dawt lai.” Khrihfa pakhat nih Pathian lunglawmhter a duh ahcun cutin a tuah awk a si.

¹² Jesuh nih Levitikas 19:18 i nawlbia cu a biapi tukmi a si ti kha a langhter. Voikhat cu Farasi mi pakhat nih Jesuh kha hitin a rak hal: “Phungbia chungah hin zei nawlbia dah a ngan bikmi a si?” Jesuh nih “a ngan bik le a biapi bik nawlbia” cu Jehovah kha kan lungthin dihlak, kan ruahnak dihlak le kan nunnak dihlak in dawt kha a si tiah a ti. Cun Jesuh nih Levitikas 19:18 kha cherhchan in hitin a ti: “A hun changtu biapi bik nawlbia cu, cu bantuk ṭhiamṭhiam cu a si i, ‘Na innpa cu nangmah naa dawt bantukin na dawt lai.’” (Matt. 22:35-40) Midang cungah dawtnak langhter khawh ning lam tampi a um. Mah lakin cheukhat kong kha Levitikas dal 19 in kan cawn khawh.

13. Josef kong kan ruahnak thawngin Levitikas 19:18 kha zeitindah ṭha deuh in kan hngalhthiam khawh?

¹³ Kan innpa cungah dawtnak langhter khawhnak lamkhat cu Levitikas 19:18 i ruahnak cheuhnak kan zulhnak thawngin a si. Hitin a ti: “Nangmah na phun hawi cungah phu na hlam lai lo, na lung chungin huatnak zong na pawi lai lo.” Kan lak i tam deuh cu a caan ah kan rianṭuanṭi hawi, kan sianginn kaiṭi hawi asiloah kan chungkharmi pakhat cungah kum tampi chung kan thin a hung kho men. Josef ule pahra cu Josef cungah an thin a hun tuk caah a donghnak ah an huatnak an rak langhter ning kong kha philhhlah. (Gen. 37:2-8, 25-28) Asinain Josef nih cun a ṭhatlonaklei in a rak lehrulh hna lo. A ule cungah phuhlam khawhnak nawl a ngei ko nain an cungah zaangfahnak a rak langhter. Josef cu a thin a rak hung peng lo. Mah canah Levitikas 19:18 chung i ruahnak cheuhnak ningin a rak tuah.—Gen. 50:19-21.

14. Levitikas 19:18 chung i phunglam hna cu kan zulh peng rih awk a si ti kha zeinihdah a langhter?

¹⁴ Pathian lunglawmhter a duhmi Khrihfa hna nih a ule cungah phuhlam canah ngaihthiamnak a langhtermi Josef kha an i zohchunh awk a si. Jesuh zong nih Bawipa thlacamnak ah kan cungah ṭhatlonak a tuahmi hna kha ngaihthiam hna dingin a kan forh. (Matt. 6:9, 12) Mah bantukin lamkaltu Paul nih zumtukhat unau pawl kha hitin ruahnak a cheuh hna: “Phuhlam hmang hlah u, ka naule  hna.” (Rom 12:19) Cun hitin zongin tha a pek hna: “Pakhat le pakhat lungsilonak nan i ngeih tikah pakhat le pakhat i ngaithiam u law i bawm u.” (Kol. 3:13) Jehovah phunglam hna cu aa thleng lo. Cucaah Levitikas 19:18 i nawlbia hnulei ah a ummi phunglam pawl kha kan zulh peng rih awk a si.

15. Midang ngaihthiam awk a sinak a ruang kha hngalhthiam awkah zei tahchunhnak nih dah a kan bawmh?

¹⁵ Tahchunhnak pakhat kong hi ruathmanh. A pum ah a fakmi hma a pumi pakhat he tahchunh khawh a si. A hma cheukhat cu a cei nain a cheu cu a cei lo. Tahhcunhnak ah, cabawm kan kaunak ah kan kutdong kha kan i ah sual men lai. Mah cu a fak tuk ko lai nain a ruah hlanah a dam ṭhan. Nikhat asiloah nihnih hnuah cun kan i ahnak hmanh kha kan hngal ti men lai lo. Mah bantukin cheukhat thinhunnak cu a sawhsawhte ruangah a si. Tahchunhnak ah, kan hawi pakhat nih khuaruat loin a chimmi asiloah a tuahmi nih kan thin a kan hunter men lai nain fawi tein kan ngaihthiam khawh. Asinain kan hma cu a cei tuk ahcun siibawi nih ṭhit le menpiak a hau men lai. Kan hma kha kan tawngh peng ahcun a dam kho lai lo i a por tu a por chin lai. Ngaihchiat awk ngai a simi cu mi pakhat cu a thin a hun tuk tikah cu bantuk thil hna kha a tuah men lai. Mah tikah a lung an fahternak kong le a lung a fahtertu kong kha a ruah peng men lai. Asinain cutin a tuahmi cu amahle amah a lung aa fahter chinmi a si. Cucaah Levitikas 19:18 i ruahnak cheuhnak bia zulh cu a ṭha tukmi a si.

16. Levitikas 19:33, 34 ningin Jehovah nih ramdang mi hna kha Israel mi nih zeitindah pehtlai hna seh ti a duh, mah in zeidah kan cawn khawh?

¹⁶ Jehovah nih Israel mi pawl kha nan minung hawi nan dawt hna lai tiah nawl a pek hna. Asinain anmah he an miphun aa khatmi hna cung lawngah dawtnak langhter awk a si a ti duhnak a si lo. Jehovah nih anmah lakah a ummi, ramdang mi hna kha dawt dingin a fial hna. An lakah a ummi miphun dang hna zong kha dawt dingin a fial hna. Mah kong kha Levitikas 19:33, 34 ah fiang tein kan hmuh khawh. (Rel.) Jehovah nih Israel mi nih ramdang mi pakhat kha ‘anmah ram mi bantukin’ pehtlai hna sehlaw anmah an i dawt bantukin ‘daw’ ve hna seh ti a duh. Tahchunhnak ah, Nawlbia nih Israel mi kha an lo ah ramdang mi le mi sifak pawl nih famua suatter dingin a fial hna. (Lev. 19:9, 10) Ramdangmi hna dawtnak kong he aa tlaimi mah phunglam cu tuchan Khrihfa hna he zong aa pehtlai. (Luka 10:30-37) Zeitin  in dah? Ramdang ah a pemmi cu mi nuai tampi an si i annih cu nan pawngkam ah an um men lai. Anmah pawl upatnak tein pehtlaih cu a biapi tukmi a si.

17-18. (a) Levitikas 19:2 le 1 Peter 1:15 nih zei tuah awkah dah tha a kan pek? (b) Lamkaltu Peter nih zei a biapimi rian ṭuan awkah dah tha a kan pek?

¹⁷ Levitikas 19:2 le 1 Peter 1:15 nih Pathian miphun kha thiang tein um awkah tha a pek hna. Levitikas dal 19 chung i a dang caang tampi nih Jehovah mithmai ṭha hmuh awkah kan tuah khawhmi kong hngalh dingin a kan bawmh khawh. Mah Baibal caang hna ah kan tuah awk a simi thil ṭha kong le kan hrial awk a simi thil ṭha lo cheukhat kong kha kan i ruah cang hna. * Greek Baibal nih cu bantuk ziaza kan ngeih a herh ning kong kha a langhter. Asinain lamkaltu Peter nih a kong cheukhat zong a chap chih.

¹⁸ Jehovah kha hmaan tein kan biak i midang caah thil ṭha zong kan tuah men ko lai. Asinain Peter nih Khrihfa pawl kha a biapi tukmi thil pakhat tuah dingin tha a pek hna. Peter nih thiang tein um dingin tha a kan pek hlanah hitin a kan ti: “Nan lung in rian ṭuan awkah timhcia tein um u.” (1 Pet. 1:13, 15) Mah rianṭuannak ah zeidah aa tel? Peter nih Khrih chiti thuhmi unau pawl kha “aan kotu hna Pathian nih ‘khuaruahharmi thil a tuahmi thanh awkah’ nannih cu aan thimmi hna nan si” tiah a ti hna. (1 Pet. 2:9) Tuchan Khrihfa dihlak cu a dang rian nakin mi a bawm kho deuhmi mah a biapi tukmi rian ṭuan khawhnak caanṭha kan ngei. Cun Pathian i a thiangmi miphun in hmaan tein le teima tein phungchimnak le cawnpiaknak caanṭha zong kan ngei. (Mar. 13:10) Levitikas dal 19 chung i phunglam hna kha zulh awkah kan si khawh chungin kan i zuam tikah Pathian le kan minung hawi kan dawt hna ti kan langhtermi a si. Cun kan tuahsernak vialte ah “thiang tein” um kan duh ti kan langhtermi zong a si.