1-2. Nso ke ikekpep ke ibuotikọ emi ekebede? Nso ke idikpep ke ibuotikọ emi?

 KE IBUOTIKỌ emi ekebede, ima ikpep nti item emi ẹdude ke n̄wed Leviticus ibuot 19. Ke uwụtn̄kpọ, ima ikpep ke ufan̄ikọ 3 ke Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel yak ẹsikpono mme ete ye eka mmọ. Ima ikpep ke edieke isisede iban̄a mme ete ye eka nnyịn, isisọn̄ọde mmọ idem, idọn̄de mmọ esịt, inyụn̄ in̄wamde mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah, ke imenịm ibet oro idahaoro. Kpa ufan̄ikọ oro ke Abasi akada ọdọhọ ikọt esie yak ẹkûtre ndisinịm Sabbath. Ima ikpep ke kpa ye emi nnyịn mînịmke Sabbath aba, ke ibet oro akpana an̄wam nnyịn isisio ini kpukpru usen ida inam n̄kpọ Abasi. Nnyịn ndinam kpukpru emi oyowụt ke nnyịn ke idomo ukeme ndidi edisana nte Leviticus 19:2 ye 1 Peter 1:15 ẹdọhọde.

² Imọn̄ ika iso ineme n̄wed Leviticus ibuot 19 ke ibuotikọ emi. Nso ke itien̄wed oro ekeme ndikpep nnyịn mban̄a ndifọn uwem ye mbon emi ẹbiomode ndo, ndinam akpanikọ ke mbubehe nnyịn, ye ndima mme owo? Yak ise se ikemede ndikpep sia iyom ndidi edisana koro Abasi nnyịn edide edisana.

3-4. Leviticus 19:14 ọkọdọhọ nditọ Israel ẹnam n̄kpọ didie ye mme nnan ye mme inan?

³ Kot Leviticus 19:14. Jehovah okoyom ikọt esie ẹfọn uwem ye mbon emi ẹbiomode ndo. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel ẹkûsụn̄i inan. Etie nte utọ isụn̄i oro ekedi ndidọn̄ akam nnọ enye m̀mê ndidọhọ ke imọn̄ inam enye n̄kpọ, ye mbiet ikọ ntre. Ama ọdiọk tutu ndinam inan utọ  n̄kpọ oro! Sia enye mîkopke se ẹtịn̄de, oyom ndinam didie mfan̄a idem?

⁴ Ufan̄ikọ 14 oro ọkọdọhọ nditọ Israel ‘ẹkûnịm n̄kpọ iduọ ke usụn̄ unọ nnan.’ N̄wed kiet ọdọhọ ke mbon n̄kan̄ oro ẹma ẹsima ndibak utọ mme owo oro ibak. Anaedi owo ibak ama esinịm n̄kpọ iduọ ke usụn̄ ọnọ nnan ke ntak usua, m̀mê ke ntak emi enye okoyomde nnan oro atuak ukot ọduọ yak mmọ ẹkama ẹnam n̄kpọ imam. Utọ n̄kpọ oro ama ọdiọk etieti! Ibet oro Jehovah ọkọnọde ikọt esie do ama anam mmọ ẹkụt ke akpana mmọ ẹfọn uwem ye mbon oro ẹbiomode ndo.

5. Didie ke ikpatua mbon emi ẹbiomode ndo mbọm?

⁵ Mbọm mbon emi ẹkebiomode ndo ama anam Jesus. N̄kọ emeti ke enye ọkọdọn̄ ẹkedọhọ John Andinịm Owo Baptism ke “mme nnan ẹkụt usụn̄, mbụn̄ọ ẹsan̄a isan̄, ẹnam mbon akpamfia ẹsana, inan ẹkop n̄kpọ, [ẹnyụn̄] ẹnam mme akpan̄kpa ẹset.” ‘Kpukpru mbon emi ẹkekụtde utịben̄kpọ Jesus oro ẹma ẹtoro Abasi.’ (Luke 7:​20-22; 18:43) Nnyịn mme Christian iyom ndikpebe Jesus, oro esinam mbọm mbon emi ẹbiomode ndo anam nnyịn. Imesifọn uwem ye utọ mme owo oro inyụn̄ inyene ime ye mmọ. Jehovah inọhọ nnyịn odudu ndinam utịben̄kpọ mfịn. Edi enye anam nnyịn ikwọrọ eti mbụk inọ mme nnan ye mbon emi mîdiọn̄ọke enye, inam mmọ ẹdiọn̄ọ ke kpukpru mbon emi ẹdidude ke Paradise ẹyedi ufan Jehovah, inyụn̄ inyeneke ndo ndomokiet. (Luke 4:18) Eti mbụk emi anam ediwak owo ẹtoro Abasi.

6. Didie ke Leviticus ibuot 19 anam Ibet Duop enen̄ede an̄wan̄a nnyịn?

⁶ Ndusụk ufan̄ikọ ke Leviticus ibuot 19 ẹnam yak Ibet Duop enen̄ede an̄wan̄a nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ọyọhọ ibet itiaita ọkọdọhọ: “Kûyịp inọ,” okụre ke oro. (Ex. 20:15) Owo ekeme ndidọhọ ke imọ mîmenke n̄kpọ owo, ke imenịm ibet oro idahaoro. Edi enyene mme n̄kpọ emi enye ekemede ndinam ndien edi ke enye eyịp inọ.

7. Nso ke anyamurua akpakanam emi okpokowụtde ke enye inịmke ọyọhọ ibet itiaita?

⁷ Ekeme ndidi anyamurua emi mîmenke  n̄kpọ owo akpa ama ofụn̄ idem ke ọfọn̄ ete ke imọ idịghe inọ. Edi enye ekesinam didie n̄kpọ ye mbonurua esie? Jehovah ọkọdọhọ ke Leviticus 19:​35, 36 ete: “Mbufo ẹkûnam se ikwan̄ade ke ini ẹkpede ikpe ẹnyụn̄ ẹdomode uniọn̄ ye udobi m̀mê ke ini ẹdomode n̄kpọ ekededi eke etiede mmọn̄-mmọn̄. Mbufo ẹnyụn̄ ẹnyene udomon̄kpọ eke enende ye itiat udobi eke enende ye ephah eke enende ye hin eke enende.” Omokụt do ke anyamurua emi mîkakamake nnennen n̄kpọ idomo n̄kpọ inọ mbonurua esie ama eyịp n̄kpọ mmọ idahaoro? Mme n̄kpọ en̄wen emi Leviticus ibuot 19 etịn̄de ẹnam n̄kpọ emi enen̄ede an̄wan̄a.

8. Didie ke Leviticus 19:​11-13 akan̄wam mme Jew ẹnam se ọyọhọ ibet itiaita ọdọhọde? Didie ke ekeme ndin̄wam nnyịn?

⁸ Kot Leviticus 19:​11-13. Leviticus 19:11 ọdọhọ: “Mbufo ẹkûyịp inọ.” Ufan̄ikọ 13 ọdọhọ: “Kûtụk ekemmọ owo.” Emi owụt ke nditụk owo ye ndiyịp n̄kpọ ẹsan̄a ukem. Ọyọhọ ibet itiaita ọkọdọhọ mme Jew ẹkûyịp n̄kpọ, edi Leviticus ama edinam an̄wan̄a mmọ mme n̄kpọ emi mmọ mîkpanamke, emi ẹdide ukem ye ndiyịp n̄kpọ. Enen̄ede ọfọn yak itịm itie ikere nte Jehovah adade abian̄a ye uyịpinọ. Ọfọn nnyịn owo kiet kiet ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi se Leviticus 19:​11-13 etịn̄de anam yak n̄kụt mme n̄kpọ emi akpanade n̄kpụhọde ke uwem mi? Ndi oyom yak n̄kpụhọde nte nsinamde mbubehe m̀mê nte nsinamde n̄kpọ ke itieutom?’

9. Didie ke ibet emi odude ke Leviticus 19:13 akan̄wam mbon emi ẹkpede utom?

⁹ Enyene usụn̄ udia-inọ emi akpanade mme Christian emi ẹkpede owo utom ẹtịm ẹkpeme man mmọ iditiene inam. Akpatre ikpehe ke Leviticus 19:13 ọdọhọ ete: “Kûyak okụk owo emi afo ekpede utom esịne fi ke ubọk eyo esiere.” Ata ediwak owo ke Israel ẹkesitọ in̄wan̄. Ke ini utom usen kiet kiet okụrede, akana ẹnọ owo emi ẹkekpede utom okụkutom esie. Mîdịghe ntre, enye idinyeneke se adade ọnọ ubon esie udia usen oro. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Koro n̄kpọ ọsọn̄de ye enye, onyụn̄ ọdọn̄de ukpọn̄ esie ndibọ okụkutom esie.”​—Deut. 24:​14, 15; Matt. 20:8.

10. Nso ke ikeme ndikpep nto Leviticus 19:13?

¹⁰ Ediwak mbonutom mfịn ẹsibọ okụk ke utịtọfiọn̄ mîdịghe ẹbọ ikaba ke ọfiọn̄, idịghe ke usen ke usen. Edi isisụk inanam se Leviticus 19:13 ọdọhọde. Ndusụk mbon emi ẹdade owo ke utom ẹsitụk mbonutom mmọ. Okụk emi mmọ ẹsikpede mbonutom mmọ isikpetke-kpet ndikem ye utọ utom emi mbon oro ẹnamde. Mmọ ẹdiọn̄ọ ke ekeme ndidi mbon oro inyeneke utom en̄wen emi ẹdinamde, ke ana ẹka iso ẹnam utom enye emi ẹkama ẹbọ n̄kpri kobo kobo oro. Se utọ mme eteutom oro ẹnamde etie nte n̄kpọ eke mmọ ‘ẹyakde okụk owo emi mmọ ekpede utom esịne mmọ ke ubọk eyo esiere.’ Akpana Christian enen̄ede ekpeme mbak enye iditụk mbon emi enye ekpede utom. Ẹyak ise n̄kpọ en̄wen emi ikemede ndikpep ke Leviticus ibuot 19.

11-12. Nso ke Jesus okoyom ẹdiọn̄ọ ini enye eketịn̄de se idude ke Leviticus 19:​17, 18?

¹¹ Jehovah iyomke nnyịn inam mme owo ibak; edi ikụreke ke oro. Leviticus 19:​17, 18 anam ikụt se Jehovah oyomde yak inam. (Kot.) Jehovah ọdọhọ ete: “Afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo.” Edieke Christian mînamke se Jehovah etịn̄de emi, Jehovah idimaha enye.

¹² Jesus ama owụt ke se Jehovah oyomde inam ke Leviticus 19:18 idịghe n̄kpọ emi ikpadade mfefere mfefere. Enyene ini emi  Pharisee kiet okobụpde Jesus m̀mê “ewe edi n̄kponn̄kan ewụhọ ke Ibet.” Jesus ama ọdọhọ enye ke nnyịn ndima Jehovah ke ofụri esịt nnyịn, ofụri ukpọn̄ nnyịn, ye ofụri ekikere nnyịn edi “n̄kponn̄kan ye akpa ewụhọ.” Ekem Jesus ama etịn̄ se idude ke Leviticus 19:18 ete: “Udiana, eke ebietde enye, edi emi, ‘Afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo.’” (Matt. 22:​35-40) Ikpọdọhọ yak ibat usụn̄ emi ikemede ndiwụt mbọhọidụn̄ nnyịn ke imama mmọ, eyo oyokụt esiere. Edi yak ise ndusụk mmọ ke Leviticus ibuot 19.

13. Didie ke se Joseph akanamde anam ikụt nte ikpanamde se Leviticus 19:18 ọdọhọde?

¹³ Usụn̄ kiet emi ikpowụtde mbọhọidụn̄ nnyịn ke imama mmọ edi ndinam se Leviticus 19:18 ọdọhọde ete: “Kûsio nditọ obio fo usiene, kûnyụn̄ unyene udu ke esịt uban̄a mmọ.” Iwakke owo ke otu nnyịn emi mîkwe akpa nte owo esịnde se owo itieutom mmọ, eyen ufọkn̄wed mmọ, iman esie, m̀mê owo ke ata ubon mmọ akanamde enye ke esịt. Ndusụk owo ẹsikam ẹmụm n̄kpọ oro ẹkama ke ediwak isua! N̄kọ emeti ke nditọete Joseph duop ẹma ẹsịn enye ke esịt, ndien utịt utịt n̄kpọ oro ama anam mmọ ẹnam enye ata idiọk ibak. (Gen. 37:​2-8, 25-28) Edi Joseph ikosioho mmọ usiene! Ini enye edide akamba owo ke Egypt, enye akpakada ufan̄ oro anam nditọete esie n̄kpọ. Edi enye ama atua mmọ mbọm. Joseph ikakamake udu. Utu ke oro, enye ama anam ukem n̄kpọ emi ẹkediwetde ke Leviticus 19:18.​—Gen. 50:​19-21.

14. Inam didie idiọn̄ọ ke Jehovah osụk oyoyom inam se enye eketịn̄de ke Leviticus 19:18?

¹⁴ Joseph ndikefen nnọ nditọete esie utu ke ndisịn mmọ ke esịt m̀mê ndisio mmọ usiene owụt ke Christian ekededi okpoyom Jehovah enem esịt ye imọ, ke ana enye ekpebe Joseph. Oro onyụn̄ odụk ye Akam Ọbọn̄ emi Jesus ekekpepde. Enye ọkọdọhọ yak nnyịn ifen mbon oro ẹduede nnyịn. (Matt. 6:​9, 12) Apostle Paul ama ọdọhọ mme Christian mbiet n̄kpọ oro ete: “Ẹkûsio usiene ẹnọ idem mbufo, ndima.” (Rome 12:19) Enye ama afiak ọdọhọ mmọ ete: “Ẹka iso ẹyọ kiet eken ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken ke ofụri esịt edieke owo ekededi enyenede ntak nditọhọ ye owo.”  (Col. 3:13) Emi owụt ke Jehovah osụk oyoyom inam se enye ọkọdọhọde nditọ Israel ẹnam ke Leviticus 19:18.

15. Nọ uwụtn̄kpọ emi anamde ikụt ntak emi nnyịn mîkpesịnke owo ke esịt.

¹⁵ Yak inọ fi uwụtn̄kpọ kiet. Imekeme ndimen se owo anamde nnyịn ndomo ye nnyịn ndida unan. Ndusụk unan ẹsidi ekpri ekpri, ndusụk ẹnen̄ede ẹkpon. Ke uwụtn̄kpọ, ini ikpokde mbara, imekeme ndidue nnọ idem nnyịn unan. Unan oro ekeme ndinen̄ede mbiak nnyịn, edi idiwotke nnyịn. Ke n̄kpọ nte ufan̄ usen kiet m̀mê iba ebede, ekeme ndinam nnyịn itịghiti aba ke ima ida utọ unan oro. Ukem ntre n̄ko, ndusụk se mme owo ẹnamde nnyịn ẹsidi ekpri ekpri n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ufan nnyịn ekeme ndinam n̄kpọ mîdịghe etịn̄ ikọ ntaha ntaha ikereke, enye abiak nnyịn. Utọ enye oro idisọn̄ke nnyịn ndifen. Edi edieke idade ata akamba unan, ekeme ndiyom ika ufọkibọk yak ẹkekịm unan oro ẹnyụn̄ ẹda n̄kpọ ẹbọp. Ekpedi itie itie, nnyịn ikap unan oro, imekeme ndinam idem nnyịn ata idiọk ibak. Owo ekeme ndinam mbiet n̄kpọ oro ke ini owo eduede enye ata idiọk idiọk. Enye ekeme nditak ke ndisụk n̄kere nte owo oro ekeduede imọ, ye nte n̄kpọ oro akabiakde imọ. Mbon emi ẹsịnde n̄kpọ ke esịt ẹsinam idemmọ ibak, inamke owo. Mfọnn̄kan n̄kpọ edi ndinam se Leviticus 19:18 ọdọhọde!

16. Ke Leviticus 19:​33, 34, Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel ẹnam n̄kpọ didie ye isenowo? Nso ke oro ekpep nnyịn?

¹⁶ Ini Jehovah ọkọdọhọde nditọ Israel ẹma mbọhọidụn̄ mmọ, idịghe mbon emi ẹtode idụt mmọ kpọt ke enye ọkọdọhọ mmọ ẹma. Enye ọkọdọhọ mmọ ẹma n̄ko mbon emi ẹtode idụt en̄wen ẹdidụn̄ ye mmọ. Se Leviticus 19:​33, 34 etịn̄de edi oro. (Kot.) Akana mmọ ẹnam n̄kpọ ye esenowo “nte amanaisọn̄,” ẹnyụn̄ ẹma enye nte mmọ ẹmade idemmọ. Ke uwụtn̄kpọ, akana nditọ Israel ẹyak mbon idụt en̄wen ye mme ubuene ẹdụk in̄wan̄ mmọ ẹtan̄ se iyọhọde isụhọ ẹkedia. (Lev. 19:​9, 10) Abasi ndikọdọhọ nditọ Israel ẹma isenowo ebehe nnyịn mfịn. (Luke 10:​30-37) Ebehe didie? Mme owo ke miliọn ke miliọn ẹto idụt mmọ ẹka ẹkedụn̄ ke idụt en̄wen, ekeme ndidi ndusụk mmọ ẹdụn̄ ẹkpere fi. Enen̄ede ọfọn yak inam n̄kpọ ye mmọ ukpono ukpono, edide mmọ ẹdi irenowo, iban, m̀mê nditọwọn̄.

17-18. (a) Leviticus 19:2 ye 1 Peter 1:15 ẹdọhọ inam nso? (b) Nso akpan utom ke apostle Peter ọkọdọhọ inam?

¹⁷ Leviticus 19:2 ye 1 Peter 1:15 ẹdọhọ yak ikọt Abasi ẹdi edisana. Ediwak ufan̄ikọ en̄wen ke Leviticus ibuot 19 ẹkeme ndin̄wam nnyịn ikụt se ikpanamde man Jehovah ama nnyịn. Imeneme ufan̄ikọ ifan̄ kpọt emi ẹnamde ikụt ndusụk nti n̄kpọ emi ikpanamde ye ndiọi n̄kpọ emi nnyịn mîkpanamke. * N̄wed Abasi Christian Usem Greek owụt ke Jehovah osụk oyoyom inam mbiet n̄kpọ oro enye ọkọdọhọde nditọ Israel ẹnam do. Edi apostle Peter ama adian n̄kpọ en̄wen.

¹⁸ Imekeme ndisinam nsio nsio n̄kpọ nnọ Jehovah inyụn̄ inam nti n̄kpọ inọ mme owo. Edi Peter ama asiak akpan n̄kpọ kiet emi ikpesinamde. Mbemiso enye ọkọdọhọde yak nnyịn isana ke ofụri edu uwem nnyịn, enye ọkọdọhọ ete: “Ẹtịm ekikere mbufo ndinam utom.” (1 Pet. 1:​13, ik. id., 15) Ewe utom idi oro? Peter ọkọdọhọ ke mbon emi ẹdikarade ye Christ ‘ẹyetan̄a nti ido Enye emi okokotde mmọ ke kpukpru ebiet.’ (1 Pet. 2:9) Idụhe utom emi okponde nte enye emi, inyụn̄ idụhe utom emi an̄wamde mme owo ntem. Jehovah ayak kpukpru mme Christian ẹtiene ẹnam utom emi mfịn. Edi ata n̄kpọ ukpono nnyịn emi idide ndisana owo ndisisịn idem n̄kwọrọ eti mbụk nnyụn̄ n̄kpep mme owo Bible! (Mark 13:10) Edieke idomode ofụri ukeme nnyịn inam se Leviticus ibuot 19 ọdọhọde, oro oyowụt ke imama Jehovah ye mbọhọidụn̄ nnyịn. Oro oyowụt n̄ko ke imoyom ‘ndisana’ ke ofụri edu uwem nnyịn.