1-2. Getemɔ ɔ zɔa soeki ha zang article ka pena nde? Getemɔ ɔ be zɔk ha zang article kɛ?

 NA YÂ ti article so ahon, e bâ anzoni wango so ayeke na Lévitique chapitre 19. Na tapande, na versê ota, Jéhovah awa azo ti Israël ti ne babâ na mama ti ala. E bâ lani tongana nyen la laso e peut ti sara ye alingbi na wango so na lege so e mû na babâ na mama ti e aye so ala bezoin ni, e dë bê ti ala nga e aidé ala ti ngbâ nduru na Jéhovah. Na yâ ti oko versê so, Nzapa atene na azo ti lo so a yeke kota ye ti bata lâ ti Sabbat. E manda lani so atâa so laso e yeke na gbe ti ndia ti Sabbat ape, e peut ti sara ye alingbi na mama-ndia ni na lege so e mû ngoi lâ oko oko ti sara mbeni ye ti voro Jéhovah. Tongana e sara tongaso, e yeke fa so e yeke sara ngangu ti ga nzoni-kue tongana ti so Lévitique 19:2 nga na 1 Pierre 1:15 ahunda.

² Na yâ ti article so, e yeke bâ encore ambeni versê ti Lévitique chapitre 19. Nyen la e peut ti manda na yâ ti chapitre so na ndö ti sarango ye na nzoni bê na azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala, sarango ye na lege ni na yâ ti dengo buze nga na yengo amba ti e? E ye ti duti nzoni-kue tongana Nzapa so ayeke nzoni-kue. Tongaso, zia e bâ aye so e peut ti manda.

3-4. Mɔ nɛ ndang nɛ Lévitique 19:​14, ɛ doit mɔ demɔ soeki mɛng nɛ hio wi ka zala mbua gdɔka fin nɛ hio wi ka li mbua gdɔka?

³ Diko Lévitique 19:14. Jéhovah ahunda lani na azo ti lo ti sara ye na nzoni bê na azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala. Na tapande, lo tene lani na azo ti Israël ti deba mbeni zo  ti kangango mê ape. Deba ni apeut ti duti sarango ye na lo na lege ni ape wala tenengo sioni tënë na terê ti lo. Ti sara aye tongaso na mbeni zo so mê ti lo akanga ayeke lani sioni mingi. So lo mä tënë so atene na terê ti lo ape, lo peut ti sara tënë ape.

⁴ Na ndö ni, na versê 14 Nzapa atene na azo ti Israël ti ‘zia pëpe mbeni ye ti pikango gere na devant ti zo so lê ti lo abuba’. Mbeni mbeti so asara tënë na ndö ti azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala atene: “Na Israël, fani mingi azo ayeke gi lani ti wara go na ndö ti azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala nga ala yeke sara sioni na ala.” Peut-être mbeni sioni zo ayeke zia mbeni ye na devant ti mbeni zo so lê ti lo abuba ti sara sioni na lo wala ti he lo. So ayeke tâ sioni mingi! Na lege ti commandement so, Jéhovah a-aidé azo ti lo ti bâ so a yeke nzoni ala bâ mawa ti azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala.

5. Mɛng ga ɔ lɛma osa nde ɔ zɔa ngɔtɛ tɛ hio wi ka mbua nɛ ma yeksamɔ ha tɛ mbua?

⁵ Jésus abâ lani mawa ti azo so ayeke na mbeni kpale na terê ti ala. Dabe ti mo na tënë so lo tene lani ti tene a gue atene na Jean Baptiste. Lo tene: “Awaziba ayeke bâ ndo, azo so gere ti ala abuba ayeke tambela, terê ti azo ti buruma aga nzoni, azo so mê ti ala akanga ayeke mä ndo, [nga] a yeke zingo akuâ.” Na peko ti so azo abâ amiracle ti Jésus ‘ala nga asepela Nzapa.’ (Luc 7:20-22; 18:43). A-Chrétien ayeke na ngia ti sara ye tongana Jésus ti bâ mawa ti azo so mbeni kpale ayeke na terê ti ala. Tongaso, e yeke sara ye na nzoni bê nga e yeke kanga bê na mara ti azo tongaso. Tâ tënë, Jéhovah amû na e ngangu ti sara amiracle ape. Me e yeke na pasa ti fa na azo so lê ti ala abuba na lege ti mitele wala na lege ti yingo so na yâ ti Paradis azo ayeke ga ande mbilimbili-kue nga ala yeke duti na kpengba songo na Jéhovah (Luc 4:18). Nzoni tënë so amû maboko na azo mingi awe ti mû gonda na Nzapa.

6. Mɛng ga Lévitique 19 haa kɔa ɔ mɔ ze zang hio commandement bhukɔ nɛ dedea.

⁶ Ambeni versê ti Lévitique chapitre 19 a-aidé e ti mä yâ ti aCommandement bale-oko  nzoni. Na tapande, commandement miombe ni atene nduru tënë so: “Mo nzi ye pëpe.” (Ex. 20:15). Mbeni zo apeut ti pensé atene so lo mû ye ti mbeni zo lâ oko ape so lo yeke sara ye alingbi na commandement so la. Me, lo peut ti nzi ye na ambeni fason.

7. Mɛng ga ma wi mɔ gdongimɔ lɛma kafa mɔrko zanga tar commandement ka kafa wi mɔ zumɔ?

⁷ Mbeni zo ti kango ye apeut ti pika kate ndali ti so lo mû ye ti mbeni zo lâ oko ape. Me eskê lo yeke sara ye lakue na lege ni na yâ ti kango ye ti lo? Na Lévitique 19:35, 36, Jéhovah atene: “Atâa a yeke yongo ti ye wala nengo ti ye wala ye so ayeke ngu, ala haka ni na lege ni. A lingbi kilo, wala wen ti ndö ti kilo wala ye ti hakango na ye so ayeke ngu wala ayeke ngu pëpe aduti ambilimbili ni.” Mbeni zo ti kango ye so ayeke sara kua na akilo wala aye ti hakango na ye so ayeke na lege ni ape ti handa aclient ti lo, lo yeke nzi ala la. Ambeni versê ti Lévitique chapitre 19 afa ni polele.

8. Mɛng ga hio sɛkɛ sɛkɛ wen ka yo ha Lévitique 19 :11-13 haa kɔa hio Juif mɔ demɔ lɛm nɛ mɔrkɔ zanga tar commandement ? Mɔ ki lɛma haa kɔ ha ɔ mɔ de ge nde?

⁸ Diko Lévitique 19:11-13. Lévitique 19:11 akomanse na tënë so: “Ala nzi ye pëpe.” Versê 13 afa so nzi ague oko na sarango ye na lege ni ape na yâ ti dengo buze. Versê ni atene: “Mo mû ye ti mba ti mo na likisi pëpe.” Tongaso, tongana mbeni zo asara ye na lege ni ape na yâ ti kango ye ti lo, andâ lo nzi awe la. Miombe commandement ni atene so nzi ayeke sioni. Me anzene nzene tënë so ayeke na Lévitique a-aidé aJuif ti comprendre tongana nyen la ala peut ti sara ye alingbi na mama-ndia so ayeke na gunda ti ndia so. Tongana e gbu li na ndö ti bango ndo ti Jéhovah na ndö ti sarango ye na lege ni ape nga na nzi, e yeke bâ nzoni dä. Ti gue oko na Lévitique 19:11-13, e peut ti hunda terê ti e, e tene: ‘Eskê mbeni ye ayeke dä so mbi doit ti changé na yâ ti fason so mbi yeke kä na ye wala fason so mbi yeke sara na kua?’

9. Mɛng ga mbonga ka yo ha Lévitique 19 :​13 pama hio wi ka mbua ha dea tom?

⁹ Mbeni mbage ti sarango ye na lege ni ayeke dä so mbeni Chrétien so amû azo na kua adoit ti bâ ni. Lévitique 19:13 ahunzi na tënë so: “Zo so mo mû lo na kua, mo zia futa ti lo angbâ na mo juska na ndapre pëpe.” Na Israël, mingi ti azo ayeke sara lani kua na yaka, azo so a mû ala na kua adoit ti wara futa ti ala na hunzingo ti lango oko oko ti kua. Tongana mbeni zo ti kua awara futa ti lo na hunzingo ti lango ti kua ni ape, lo yeke wara pëpe nginza so lo bezoin ni ti vo na kobe na azo ti sewa ti lo. Jéhovah atene: “Lo yeke na ye pëpe, nga gigi ti lo kue la.”—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Getemɔ ɔ lɛma yamba nɛ wal Lévitique 19:⁠13?

¹⁰ Laso, a yeke futa azo mingi so ayeke sara kua fani oko wala fani use nze oko oko, me lango oko oko ape. Ye oko, mama-ndia so ayeke na Lévitique 19:13 angbâ na ngangu. Ambeni zo so amû azo na kua asara ye na ala na lege ni ape na lege so ala futa ala na nginza so ayeke kete ahon ti so ala doit fade ti futa na ala. Ala hinga so azo ti kua ni ayeke na mbeni ye nde ti sara ape nga ala yeke ngbâ ti sara kua ni atâa a futa ala nzoni oko ape. Mara ti azo ti mungo azo na kua tongaso ayeke ‘zia futa ti azo ti kua ti ala angbâ na ala’ la. Mbeni Chrétien so amû azo na kua adoit ti sara kue ti sara ye na azo ti kua ti lo na lege ni. Zia e bâ fadeso mbeni ye nde so e peut ti manda na lege ti Lévitique chapitre 19.

11-12. Getemɔ Jésus daka li ha zua ha ngimɔ ka wɛnɛ ha osa hio wen ka yo ha Lévitique 19:​17, 18?

¹¹ Nzapa ahunda na e ti sara sioni na amba ti e ape nga lo hunda na e ti sara ambeni ye na  ndö ni. E peut ti hinga ni na lege ti Lévitique 19:17, 18. (Diko ni.) Jéhovah atene polele atene: “Mo doit ti ndoye mba ti mo tongana mo wani.” Sarango tongaso ayeke kota mingi na mbeni Chrétien so aye ti zia ngia na bê ti Nzapa.

¹² Bâ tongana nyen la Jésus afa so commandement so ayeke na Lévitique 19:18 ayeke kota mingi. Mbeni lâ, mbeni Farizien ahunda Jésus atene: “Commandement wa si ayeke kota ahon atanga ni kue na yâ ti Ndia?” Jésus atene so ‘commandement so ayeke kota ahon atanga ni kue na so ayeke kozoni’ ayeke ti ndoye Jéhovah na bê ti e kue, na âme ti e kue nga na bibe ti e kue. Na pekoni, Jésus afa atënë so ayeke na Lévitique 19:18 lo tene: “Use commandement ni, so akpa ti kozoni so, ayeke so: ‘Mo doit ti ndoye mba ti mo tongana mo wani.’” (Mat. 22:35-40). Alege ayeke mingi ti fa so e ndoye amba ti e, me ge encore e peut ti manda ambeni ye na lege ti Lévitique chapitre 19.

13. Mɛng ga histoire bɛ Joseph haa wal ha ɔ mɔ ze zang Lévitique 19:​18 nɛ dedea?

¹³ Mbeni lege ti fa so e ye azo ayeke ti sara ye alingbi na wango so ayeke na Lévitique 19:18. Versê ni atene: “Tongana zo asara sioni na mo, mo kiri na ni na lo pëpe, nga mo bata ngonzo na terê ti zo pëpe.” Mingi ti e ahinga mbeni zo so abata ngonzo na terê mbeni mba ti lo ti place ti kua, ti ekole, mbeni fami ti lo wala mbeni membre ti sewa ti lo même teti angu mingi. Girisa ape so aita ti Joseph bale-oko, so mama ti ala ayeke nde, abata ngonzo na bê ti ala na terê ti lo asara si ala sara mbeni ye so ayeke sioni (Gen. 37:2-8, 25-28). Joseph asara ti lo ye na ala nde mingi. Na ngoi so lo ga kota zo nga lo peut même ti kiri na ala peko ti ye so ala sara na lo, lo sara nzoni bê na ala. Joseph abata lani ngonzo na bê ti lo ape. Me, lo sara ye alingbi na wango so ambeni ngoi na pekoni asigi na Lévitique 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Getemɔa osi nɛ dedea nde ɔ bhɔn ka ha deamɔ lɛm nɛ hio principe ka yo ha Lévitique 19:⁠18?

¹⁴ So Joseph apardonné aita ti lo me lo bata ngonzo na terê ti ala ape wala lo kiri na ala pëpe peko ti sioni so ala sara na lo, lo zia nzoni tapande na aChrétien so aye ti zia ngia na bê ti Nzapa. A gue nga oko na tapande ti  sambela so Jésus afa, ndali ti so lo hunda na e ti pardonné azo so asara siokpari na terê ti e (Mat. 6:9, 12). Legeoko nga, bazengele Paul awa amba ti lo Chrétien atene: “Aita so mbi ndoye ala mingi, ala wani ala kiri pëpe peko ti sioni so a sara na ala.” (aRom. 12:19). Lo wa nga ala, lo tene: “Ala ngbâ ti kanga bê na amba ti ala na popo ti ala, na ti pardonné mba na bê ti ala kue, même tongana mbeni zo ayeke na tënë ti dema na terê ti mba ti lo.” (aCol. 3:13). Amama-ndia ti Jéhovah achangé ape. A yeke nzoni e ngbâ ti sara ye alingbi na amama-ndia so ayeke na gunda ti ndia so ayeke na Lévitique 19:18.

15. Gete exemple ha osi nde ɔ lɛma pardonné wi fin ɔ eli gdanga deamɔ ka ɛ dea nɛ ɔ?

¹⁵ Bâ tapande so. Tongana ambeni ye ason bê ti e, a peut ti duti tongana akä so e wara. Ambeni kä ayeke kete, ambeni ayeke kota. Na tapande, na ngoi so e yeke fâ kugbe ti kasa na zembe, e peut ti wara kete kä. A peut ti son, me hio songo ni ayeke kaï na amü. Lango oko wala use na pekoni, peut-être e yeke girisa même place ti kä ni. Legeoko nga, ambeni ye so azo asara so ason bê ti e ayeke nga kota ye ape. Na tapande, mbeni kamarade ti e apeut ti tene mbeni tënë wala ti sara mbeni ye sân ti gbu li ti lo na ason e, me a peut ti duti ngangu na e ape ti pardonné lo. Me tongana e wara kota kä, peut-être mbeni docteur adoit ti fü ni nga ti kanga ni na bande. Tongana maboko ti e ayeke gï na lê ti kä ni, kä ni ayeke kono. Mawa ni ayeke so, mbeni zo apeut ti ngbâ ti sara mara ti ye tongaso na ngoi so mbeni zo ason bê ti lo ngangu. Lo peut ti ngbâ ti pensé na ye so zo ni asara na lo nga tongana nyen la ason lo mingi. Me azo so abata ngonzo na bê ayeke sara gï sioni na terê ti ala na ndö ti sioni so a sara na ala. A yeke nzoni mingi ti sara ye alingbi na wango so ayeke na Lévitique 19:18.

16. Ha Lévitique 19 :33,34, Jéhovah ana soeki ha hio wi mɔ israel mɔ demɔ nɛ hio tombɔ mɛng nde?

¹⁶ Na ngoi so Jéhovah ahunda na azo ti Israël ti ndoye mba ti ala, lo ye ti tene ape so ala doit ti ndoye gï amba ti ala azo ti Israël. Lo tene nga na ala ti ndoye awande so ayeke na popo ti ala. A yeke tënë so asigi polele na Lévitique 19:33, 34. (Diko ni.) Azo ti Israël adoit ti sara ye na mbeni wande “tongana molenge ti kodro” nga ti “ye lo” tongana terê ti ala wani. Na tapande, Ndia atene so a yeke nzoni azo ti Israël azia awande nga na awayere  aro kobe na lê ti yaka ti ala (Lév. 19:9, 10). Mama-ndia so ahunda ti ye awande abâ nga aChrétien laso (Luc 10:30-37). Na lege wa? Azo kutu mingi aquitté kodro ti ala ague na mbeni kodro nde, peut-être ambeni alango nduru na mo. A yeke kota ye ti tene e ne akoli, awali nga amolenge so.

17-18. a) Getemɔ 1Pierre 1:​15 fin nɛ Lévitique 19:2 mboa ɔ mɔ de? b) Gete gasa tom Bazengele Pierre mboa ɔ mɔ de nde?

¹⁷ Na 1 Pierre 1:15 nga na Lévitique 19:2 a hunda na awakua ti Nzapa ti duti nzoni-kue. Ambeni versê nde ti Lévitique chapitre 19 apeut ti aidé e ti bâ ye so e peut ti sara ti nzere na lê ti Jéhovah. E bâ gï ambeni versê so afa na e aye so e doit ti sara na aye so e doit ti sara ape. * Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec afa so Jéhovah aye ti tene e sara ye alingbi na amama-ndia so. Me bazengele Pierre afa mbeni ye nde na ndö ni.

¹⁸ Peut-être e yeke voro Jéhovah lakue nga e yeke sara anzoni ye na azo. Ye oko, Pierre awa aChrétien ti sara mbeni ye so ayeke kota mingi. Kozo si Pierre awa e ti ga nzoni-kue na yâ ti asarango ye ti e kue, lo tene na e lo tene: “Ala leke bibe ti ala ti sara ngangu kua.” (1 Pi. 1:13, 15). Kua ni so ayeke nyen? Pierre atene so aita ti Christ so a soro ala ti gue na yayu ayeke “‘fa anzoni’ ti lo so lo iri” ala (1 Pi. 2:9). Ti vrai ni, aChrétien kue laso ayeke na pasa ti sara kua so ayeke kota mingi so aga na azo aye ti nzoni mingi ahon akua kue so e sara. So kota pasa si e azo so e yeke nzoni-kue e yeke na ni ti yapu ti sara lakue kua ti fango tënë nga na ti fango ye! (Marc 13:10). Tongana e sara ngangu ti sara ye alingbi na amama-ndia so ayeke na Lévitique chapitre 19, e fa so e ye Nzapa nga na amba ti e. Nga e fa so e ye ti “ga nzoni-kue” na yâ ti asarango ye ti e kue.