1, 2. a) ¿Dre rababa gare nie kukwe ja tötikara känebätä? b) ¿Dre rabai gare nie kukwe ja tötikara nekänti?

LEVÍTICO kapitulo 19 yete kukwe ütiäte ja töi kräke rababa gare nie kukwe ja tötikara känebätä. Ñodre, nitre israelita rabadre rün aune meye mike ütiäte jai ye mikata gare bersikulo 3 yete. Aune ni rün aune ni meye tä dre ribere jai ja üairebiti, ja ngätärebiti aune ja töibiti ye nikwe biandre ietre yebiti ni raba kukwe ye mike täte nengwane arato rababa gare nie. Sábado ye mikadre täte ye ütiäte ye Ngöbökwe ngwani törö juta kwe ie bersikulo ye arabe känti. Ni ñaka niena sábado mike täte akwa kukwe ütiäte rababa gare nie ye abokän: ni rabadre käre kä denkä jai kukwe ja üaire nuainkäre Ngöbö kräke. Nikwe ye erere nuaindi ngwane Levítico 19:2 aune 1 Pedro 1:15 tä niere erere, nita ja di ngwen ja ngwankäre deme ye nikwe bämikai.

² Ni bike ja tötike jankunu Levítico 19 yebätä kukwe ja tötikara nekänti. Nikwe ja töi mikadre kwin nitre ñan kwin ngrabare kräke, kukwe metre nuaindre sribi nikwebätä aune nitre mada taredre, ¿yebätä kapitulo ne tä dre driere nie? Ni tö ja ngwanbätä Ngöbö erere, yebätä kukwe meden raba nemen gare nie ye ani mike ñärärä.

3, 4. Levítico 19:14 tä niere erere, ¿ni olo ngidianinte aune kä ngidianinte okwäte ye nitre israelita mikadre tuin ño jai?

³ (Ñäkädre Levítico 19:14 yebätä). * Nitre israelita ja töi mikadre kwin ni ñan kwin ngrabare kräke ye ie Jehová tö namani. Ñodre, nitre olo ngidianinte kräke nitre israelita ñan rabadre kukwe blo ribere ye Jehovakwe niebare ietre, ye abokän rätädrekä kwetre o kukwe käme ribedre kräke. Kukwe ye nuaindre ye käme  krubäte. Ni olo ngidianintebätä dre nie nämäne ye kukwe ñan nämäne ruin ie yebätä ñan raba ja ngie mike.

⁴ Ne ben arato, kä ngidianinte ni okwäte ye jiete ñan jondron mikadre ye Ngöbökwe mikani gare juta kwe ie bersikulo 14 yete. Nitre ñan kwin ngrabare yebätä kukwe keteiti tä kukwe mike gare krörö: “Oriente Medio kirabe yete nitre nämäne ni ñan kwin ngrabare ye mike ngwarbe jai aune klabore ja kisete”. Kä ngidianinte ni okwäte ye jiete ni iti nämäne jondron mike kukwe käme nuainkärebätä o mikakäre yakrä jai raba ruin nie. ¡Kukwe ye käme krubäte! Levítico 19.14 yete Jehovakwe kukwe nuain mananbare juta kwe ie yebiti juta kwe dimikani kwe nitre ñan kwin ngrabare ye mike tuin bobre jai.

5. ¿Nitre ñan kwin ngrabare ye ni raba mike tuin ño bobre jai?

⁵ Nitre ñan kwin ngrabare ye Jesús nämäne mike tuin bobre jai, dre niemana kwe Juan Bautista ie yebiti nemen gare nie: “Ni ie kä tuen ñakare abko ie kä nibi tuenta kuin amne, ni nakwente abko nibi dikekäta kuin kröta. Erere arato, ni bren bren lebra kisete abko kwata nibi nebeta kuin jökrä amne ni olo ngidianinte abko ie ni kukwei nibi ruenta kuin. Erere arato, ni krütanikrütani abko nibi nüketa nire”. Jesukwe kukwe ñan tuabare nuainbare ye jutuabare nitre ie ngwane “ni jökrä [...] namani Ngöbö käikitekä arato” (Luc. 7:20-22; 18:43). Kä jutobiti ni kristiano tä ja ngwen Jesús erere aune nitre ñan kwin ngrabare ye kräke nita ja töi mike kwin, nita mike tuin bobre jai aune ngibiare bätärekä. Bäkänä Jehová ñan ja di bien nie kukwe ñan tuabare nuainkäre. Akwa sribi ütiäte biani kwe nie kukwe kwin mikakäre gare nitre kä ngidianinte okwäte ja üairebiti aune ja ngätärebiti ye ie ye abokän: ni kä jökräbiti tibien täi kwin ja ngätärebiti aune ja üairebiti kä bä nuäre te ye nita mike gare ietre (Luc. 4:18). Kukwe mikata gare ne käkwe nitre kwati töi mikanina Ngöbö käikitekä.

6. ¿Kukwe keta jätä biani ye Levítico kapitulo 19 tä ni dimike ño mike nüke gare bäri kwin jai?

⁶ Levítico kapitulo 19 yete bersikulo ruäre tä, ye tä ni dimike kukwe keta jätä biani ye mike nüke gare bäri kwin jai. Ñodre, kukwe ketabokäkäre nämäne niere krörö: “Ñan go” (Éx. 20:15). Jondron ñaka nikwe ye nikwe ñaka diandre jai  yebiti nita kukwe mike täte ye ni iti raba niere. Akwa kukwe jene jene känti raba gore.

7. ¿Kukwe keta kwäkäre biani nuaindre ye ni jondron rürübäinkä raba ño ñaka mike täte?

⁷ Ni jondron rürübäinkä ñaka nämäne jondron ni madakwe den jai yebätä ja raba nemen ruin kwin ie. ¿Akwa käre nämäne kukwe metre nuainne nämäne jondron rürübäine ngwane nie raba? Levítico 19:35, 36 yete Jehovakwe niebare: “Munkwe jondron ngraba nuäi, däbä nuäi o ötai nuäi ñäkä ngwane, nuäi näre erere munkwe mika. Jondron ñäkärä metre, pesa metre, ñäkärä metre jondron nötare kräke aune ñäkärä metre jondron ñöire kräke”. Ni jondron rürübäinkä käkwe jondron ñäkärä ñaka metre yebiti jondron ñäkädre nitre mada ngökakäre ngwane, erametre tädre jondron goire ni madakän. Levítico kapitulo 19 yete bersikulo mada tä, yebätä ja tötikadre ye käkwe mikai gare bäri metre nie.

8. ¿Levítico 19:11-13 ye käkwe nitre judío dimikani ño kukwe keta kwäkäre biani nuaindre ye mike täte nämänentre dre dre nuainne ye erere känti aune ye tä ni dimike ño?

⁸ (Ñäkädre Levítico 19:11-13 yebätä). * Levítico 19:11 yete kömikata ne kwrere: “Munkwe ñaka go”. Godre aune kukwe ñaka metre nuaindre jondron rürübäinta yebiti, ye bäsi ja erebe mikata gare bersikulo 13 yekänti kukwe nebiti: “Mäkwe ñaka nitre mada ye ngöka”. Aisete ni iti ñaka kukwe metre nuaindre jondron rürübäinta kwe yebiti o sribi kwe yebätä ngwane erametre tädre gore. Ñaka godre nie nämäne kukwe biani keta kwäkäre yekänti, akwa kukwe mada mika nämene gare Levítico yebätä, ye nämäne nitre judío dimike kukwe ye mike täte nämänentre kukwe meden meden nuainne ye erere känti. Kukwe ñaka metre nuaindre aune go ye tuin ño Jehovai yebätä töbikadretari ye kwin krubäte. Ni raba ngwentari jai: “Levítico 19:11-13 tä niere erere, ¿jondron rürübäinta tikwe o dre nuaindre tikwe sribikänti ye ruärebätä ti rabadre ja töi kwite ya?”.

9. ¿Kukwe biani nieta Levítico 19:13 ye nämäne nitre sribikä dimike ño?

⁹ Ni kristiano jondron rürübäinkä rabadre ja töi mike kwatibe kukwe metre nuainne kukwe madakänti. Levítico 19:13 yete ngwanta krüte kukwe nebiti: “Sribi ütiä ni sribikä mäkwe yekwe yebe mä ñaka raba dibire ta nememe kä ngwen”. Israel yete nitre kwati nämene sribire tirete aune meden nämene sribire ni mada kräke sribi ütiä bian nämäne ie dere köbö kwatire kwatire. Yebätä nire ie sribi ütiä ñaka bian nämäne dere köbö kwatire kwatire ngwane, nämäne ngwian ribere jai mräkätre kwe bukakäre ye ñaka nämäne kwe. Jehovakwe kukwe ye mikani gare krörö: “Tä jondron ribere jai aune sribi ütiä ye köböire tä mröre” (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).

10. ¿Kukwe meden nemen gare nie Levítico 19:13 yebätä?

¹⁰ Kä nengwane nitre kwati ie sribi ñan ütiä bianta köbö kwatire kwatire, ñakare aune bati o bobu sö kratire kratire. Akwa kukwe nieta Levítico 19:13 ye täbe ütiäte kä nengwane. Jefe ruäre tä nitre sribikä kwe ie sribi ütiä biandre nuäi ye ñan erere bianta kwe ietre. Sribi ütiä bianta braikä kwetre nitre sribikä ye ie, akwa yebiti ta nitre ye käkwe sribidi jankunu kräketre ñan ñobätä aune sribi mada ñaka kwen nitre sribikä ye ie gare ietre yebätä raba ruen nie. Kukwe madabiti “sribi ütiä” nitrekwe yebe nitre jefe tä nemen ye nie raba. Ni kristiano kwe nitre sribikä tärä ngwane, kukwe nieta ne rabadre mike tuen ütiäte jai. Levítico kapitulo 19 tä kukwe meden mada driere nie ye ani mike ñärärä.

11, 12. ¿Levítico 19:17, 18 kädekaninte Jesukwe ngwane kukwe meden mikani gare metre kwe?

¹¹ Nikwe ñaka kukwe käme nuaindre ni madabätä ye ñan aibe Jehovata niere nie. Kukwe ye  nemen gare metre nie Levítico 19:17, 18 yebiti (ñäkädrebätä). * Yete kukwe ne nuain mananbare “mäkwe ni mada tare mätä ja tarere kwrere”. Ni kristiano tö ja ka ngäbitimana Ngöböi yekäre kukwe ne ütiäte.

¹² Kukwe nieta Levítico 19:18 ye ütiäte ye Jesukwe mikani gare ño mrebe ani mike ñärärä. Bati ni fariseo iti käkwe ngwanintari ie: “¿Kukwe Biani Nuaindre ye ngätäite kukwe meden bäri ütiäte?”. Jesukwe niebare ie: “‘Mäkwe Jehová Ngöbö mäkwe taredre ja brukwä tätebiti, ja nire tätebiti aune ja töi tätebiti’. Kukwe ne kena aune bäri ütiäte mada mada ye ngätäite”. Biti kukwe nieta Levítico 19:18 ye niebare kwe kukwe nebiti: “Ketebukäre, bäsi kwrere, tä niere: ‘Mäkwe ni mada taredre mätä ja tarere ye kwrere’” (Mat. 22:35-40, TNM). Kukwe keta kabrebiti ni raba ja tare bämike ni madai, akwa ruäre ye raba nemen gare nie Levítico kapitulo 19 yebätä.

13. Kukwe nieta Levítico 19:18 ye erere, ¿Josekwe dre nuainbare?

¹³ Kukwe keteitibiti ni raba ja tare bämike nitre madai ye abokän kukwe nieta Levítico 19:18 ne nikwe mikadre täte: “Ñaka ja ngie mika aune mä ñaka raba rubun jankunu nitre mä käite monsoitre ye kräke”. Ni iti tä rubun jankunu sribi muko kwe, ni nänkä kwelate ben o mräkä kwe kräke kä kwati krubäte te ye tärä gare ni jökrä ie. José etebatre ni jätä nämäne rubun jankunu José kräke, ye köböite kukwe käme krubäte nuainbare kwebätä ye nikwe ngwandre törö jai (Gén. 37:2-8, 25-28). Akwa kukwe meden nuainbarebätä ye erere ñan nuainbare kwe ja dokwäre. Sribi ütiäte nämäne kötärä aune raba ja ngie mike ngwane, etebatre kwe ye mikani tuin bobre kwe jai. Ñan nämäne rubun jankunu kräke, ñakare aune kukwe nieta Levítico 19:18 tikabare ja känenkäre ye ererebätä ja ngwani kwe (Gén. 50:19-21).

14. ¿Kukwe ja jie ngwankäre tä Levítico 19:18 ye ñobätä täbe ütiäte kä nengwane?

¹⁴ Ni kristiano tö kukwe kwin nuainbätä Ngöbö okwäbiti ngwane, rabadre ja ngwen José erere ngite juandre kwe ta ni madabiti aune ñan rabadre rubun o ja ngie mike. Kukwe ne tä  padrenuestro ye ererebätä, nireta ja mike ngite ni rüere yebiti ngite juandre ta niebare Jesukwe (Mat. 6:9, 12). Ye erere arato apóstol Pablo käkwe kukwe ne niebare nitre kristiano ie: “Ja mräkätre tare tikwe, munkwe ñaka ja ngie mika” (Rom. 12:19, TNM). Aune niebare kwe arato: “Ni mda mda tä kukwe nuene mun rüere ne ngwane, munkwe ñan ja ngie mika amne, kukwe tärä ja rüere kwärikwäri munkwe ne ngwane, munkwe kukwe ye dian jabti ta kwärikwäri” (Col.3:13). Kukwe ja jie ngwankäre bianta Jehovakwe yebätä niara ñaka ja töi kwite jire. Kukwe biani tä Levítico 19:18 yete kukwe ja jie ngwankäre tärä, ye täbe ütiäte kä nengwane.

15. Ngite juandre ta ni madabiti aune käi kwitadrekä jabiti, ¿ye kukwe meden tä ni dimike mike nüke gare jai?

¹⁵ Ani kukwe keteiti bämike. Kukwe tare nieta nie ye abokän nita ja tikekä ngrabare ye kwrere: ruäre ngwane ni ñan tä ja nuainne tare krubäte aune ruäre ngwane nita ja nuainne tare krubäte. Ñodre, nita jondron mrükebätä riakäre ngwane cuchillo raba ni tikekä kisebätä. Kenanbe raba nemen tare krubäte nie, akwa kä näin köböiti köböbu ta ngwane ni träin jataita räre aune medente nikwe ja tikaninkä ye ñan täi törö nie. Ye erere arato, ja ketamuko nikwe käkwe kukwe niedi o kukwe nuaindi nibätä ñan töbikara kwärä ye rabai nemen tare nie o ngidien nie, akwa tä nemen nuäre ni kräke ngite juankäre tabiti. Ne ben arato, nikwe ja tikadrekä kri ngwane doctor käkwe ni träin gudikadre aune kräkäi mikadre. Akwa nikwe kise mikai jankunubätä ngwane ni ara täi ja träin ye tienbätä jai. Ye erere tä nemen bare nirebätä kukweta nemen tare yebätä. Kukwe meden niebare ie tä nemen ngidien ie aune tä nemen töbike jankunubätä ngwane raba nemen rubun jankunu aune tä kukwe tare mike nemen bare akwle jabätä. Erametre, kukwe nieta Levítico 19:18 ye mikadre täte ye bäri kwin.

16. Levítico 19:33, 34 tä niere erere, ¿nitre israelita rabadre nitre nünanka juta madate mike tuin ño jai aune dre nemen gare nie kukwe yebätä?

¹⁶ Nitre israelita rabadre nitre mada tarere nuain mananbare Jehovakwe ietre ngwane, nitre israelita ja erebe bentre o nünanka käite ye ñan aibe taredre kwetre ye ñan ai gärä nämäne kukwe yebiti. Nitre nünanka juta madate nämäne nüne bentre ye rabadre tarere arato ye niebare kwe ietre. Kukwe nieta Levítico 19:33, 34 ye tä mike gare metre ta (ñäkädrebätä). * Nitre nünanka juta madate ye mikadre tuin kwetre jai “ni  niaratre käite erere” aune rabadre tarere nämäne ja tarere ye kwrere. Ñodre, nitre nünanka juta madate aune bobre ye niaratre rabadre tuenmetre nura ngwä nämäne nemente ye ükökrö jai (Lev. 19:9, 10). Nitre nünanka juta madate taredre ye ni kristiano kä nengwane rabadre mike täte arato (Luc 10:30-37). ¿Rabadre nuainne ño? Kä jökräbiti tibien nitre kwati nünanka juta madate tärä aune niaratre ruäre ye tärä nüne ni ken raba ruin nie. Nitre brare, merire aune monsotre kia ye nikwe taredre aune mikadre ütiäte jai ye ütiäte.

17, 18. a)¿Levítico 19:2 aune 1 Pedro 1:15 tä ni töi mike dre nuainne? b) ¿Sribi meden ütiäte nuaindre nikwe niebare Pedrokwe?

¹⁷ Nitre Jehová mikaka täte rabadre ja ngwen deme ye Levítico 19:2 aune 1 Pedro 1:15 tä mike gare. Ni rabadre kukwe kwin nuainne Jehová okwäbiti ye bersikulo keta kabre tä mike gare Levítico kapitulo 19 yekänti. Kukwe meden ni rabadre nuainne aune kukwe medenbätä nikwe ja ngibiadrebiti ye bersikulo ruäre tä mike gare ye nikwe mirira gare jai. * Aune kukwe ja jie ngwankäre biani mekera ye täbe ütiäte kä nengwane, ye Escrituras Griegas Cristianas tä mike gare ye nibira gare nie arato. Akwa apóstol Pedro käkwe kukwe mada niebare.

¹⁸ Ni kristiano tä sribi keta kabre kwin ja üairebiti ye nuainne. Akwa kukwe keteiti mikani gare Pedrokwe ja ngwandre deme ye mikani gare kwe ye känenkri, niebare kwe: “Munkwe ja töi ükate biarebe” (1 Ped. 1:13, 15, TNM). ¿Dre gärä nämäne kwe? Nitre dianinkä nänkäre kä kwinbiti Jesús etebatre ye nirekwe käräbare, ye niaratrekwe mikai gare kä jökrä känti mikani gare kwe (1 Ped. 2:9). Kä nengwane sribi ütiäte tä nitre dimike krubäte ye ni kristiano tä nuainne siba. Kukwe drie aune nitre tötikadre aune nuainta kä jutobiti, sribi ütiäte ye tä juta deme Ngöbökwe kötärä (Mar. 13:10, TNM). Ye medenbätä kukwe ja jie ngwankäre tä Levítico 19 yebätä, ye nikwe ja di ngwandre mike täte. Nikwe ye erere nuaindi ngwane Ngöbö aune nitre mada tare nikwe aune ni tö ja ngwanbätä deme ja ngwanta ño nikwe yebiti nikwe bämikai.