Skip to content

Shimbukira oku mukololo gw'ebili mo

MWAZI G’OKUYIGA 49

Ebi Mambo ya Walawi Erhuyigirize Rhukolere Abandi

Ebi Mambo ya Walawi Erhuyigirize Rhukolere Abandi

“Okwanene kuzigira owenyu nk’oku ochizigire wenyine.”​—LAW. 19:18.

OLWIMPO 109 Tupendane Sana Kutoka Ndani ya Moyo

OKU BUGEKE *

1-2. Bichi rhwabwene omu mwazi gurere, na bichi rhwashambalako mu gunola mwazi?

OMU MWAZI gwageraga, rhwalibwene empanulo z’okurhurhabala omu Walawi sura 19. Omufano, omu omustari gwa 3, rhwalibwene oku Yehova alibwirire Abaizraeli oku bakenge abazere babo. Rhwalishambere nka gurhe zene rhwakakolesa elyola hano omu kurhabala abazere berhu omu kubaha ebibakenere, omu kubaheba omurhima, okubakomeza, n’okubarhabala bagenderere kukomeza obwira bwabo haguma Yehova. M’ogo mustari gonogo, Mungu abwira abantu bage bagenderere kukenga e Sabato. Rhwayiga oku chiro akaba birharhuhemere rhukenge esheriya ye Sabato zene, rhwakakolesa akanuni kali mw’eyola sheriya omu kurheganya buli mango ebisanzi by’okukolamo chintu chilebe chilolere obuharamye bwerhu. Omu kujira ntyo, rhwayerekana oku rhuli rhwachihangana kuba bachesibwa nk’oku Mambo ya Walawi 19:2 na 1 Petro 1:15 ziderhere.

2 Mu gunola mwazi, rhwagenderera kuganira oku yindi mistari omu Walawi sura 19. Bichi eyola sura yarhuyigiriza oku bilolere okuntu rhwakayerekana obukenge ku balala bagwere obulema b’omubiri, oku bilolere gurhe rhwakaba banihirwa omu buchuruzi bwerhu, n’oku bilolere gurhe rhwakayerekana obuzigire oku bandi? Rhulonzeze rhube bachesibwa kuguma n’oku Mungu naye ali muchesibwa, bobola leka rhulole bichi rhwakayiga.

RHUKOLERE OKU BWINJA BALALA BAGWERHE OBULEMA B’OMUBIRI

Bichi olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:14 luderhere oku bilolere okuntu rhukwanene kukolera muntu mulebe oli chihuli changwa mpumi? (Olole echifungo cha 3-5) *

3-4. Nk’oku olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:14 luderhere, gurhe Abaizraeli balikwanene kukolera ebihuli changwa empumi?

3 Osome Mambo ya Walawi 19:14. Yehova alonzeze olubaga lwage lukolere oku bukenge balala bagwerhe obulema b’omubiri. Omufano, alibabwirire oku barhakwanene kuvuma echihuli. Okola kuvuma kwaliri kuyubahisa omuntu changwa kumushulira ebibi. Okola kwaliri kukolera kubi bwenene omuntu w’echihuli (orhayunva)! Arhakagalire kuchiderhera bulala arhaliri ayunva ebi bali bamuderhako.

4 Omustari gwe 14 gurhubwirire oku abakozi ba Mungu barhalikwanene “kuheba echisirhazo embere z’empumi.” Chitabu chiguma chiganirire oku bantu bagwerhe obulema b’omubiri, chiderhere ntya: “Omu bihugo bye Asie ya hofi-hofi (Proche-Orient) abantu baliri bazigana kukolera kubi empumi n’okubababaza. Mango maguma omuntu mubi akahebere echisirhazo yamubabaza changwa y’alonza kumushekera. Obola bwaliri bubi bukabize! Esheriya ebonekene omu mustari gwe 14, yalirhabere abantu ba Yehova babone oku balikwanene kuyunvira obonjo balala baligwerhe obulema.

5. Nka gurhe rhwakayunvira obonjo balala bagwerhe obulema b’omubiri?

5 Yesu aliyunvirhire obonjo balala baligwerhe obulema b’omubiri. Rhuyibuke emyazi aderhaga baje kubwira Yowane Mubatiza: “Empumi zikala zilizabona, ebilema bikala bili byalambagira, ababenzi-benzi bali bacheswa, ebihuli bikala bili byayunva, n’abafire bali bafulwa.” Amango abantu bayusa kubona ebisomerene aliri akola, “boshi baliri baha Mungu obukuze.” (Lu. 7:20-22; 18:43) Abakristu balonzeze kuyiganya Yesu omu kuyereka olukogo balala bagwerhe obulema b’omubiri. Bobola okolere oku bwinja abantu bali nk’abola. Kweri, Yehova arharhuhaga obuhashe b’okujira ebisomerene nk’oku Yesu ajiraga. Aliko, rhugwerhe olukengo l’okubwira balala bali bihuli n’abahumire ekiroho emyazi minja oku bilolere e paradizo omu abantu nji baba bagwerhe amagala mashinganyanya banagwerhe obwira bukomere haguma na Mungu. (Lu. 4:18) Na zene, eyola myazi minja eli yarhabala bantu banene bakuuze Mungu.

OBE MUNIHIRWA OMU MAKASI MAWE M’OBUCHURUZI

6. Nka gurhe Walawi sura 19 erhurhabere rhuyunve bwinja Amarhegeko Ekumi?

6 Mistari miguma omu Walawi sura 19 efasiriye ebyaliderherwe omu Marhegeko Ekumi. Omufano, erhegeko lya munane lyaliderhere ntya konyine: “Orhakwanene kuzimba.” (Kut. 20:15) Muntu mulebe akawaza oku bulala arhasaga kurhola echintu chirhali chage mpu ali akenga elyola rhegeko. Aliko, akaba eyi ali azimba omu yindi njira.

7. Nka gurhe omuchuruzi akavunire erhegeko lya munane lyalilahize okuzimba?

7 Omuchuruzi akawaza oku arhasaga kuzimba, bulala arhasaga kurhola echintu cha bene. Aliko si, aba munihirwa amango moshi omu kasi kage k’obuchuruzi? Omu Mambo ya Walawi 19:35, 36, Yehova aderha ntya: “Murhakwanene kukolesa eminzani y’obubeshi omu kupima obule, ebilo, n’obunene. Mukwanene kukolesa eminzani y’okuli, n’ebipimo by’okuli, echipimo ch’okuli ch’okumipa ebiyumire, echipimo ch’okuli ch’okupima ebintu bya menji-menji.” Omuchuruzi wakakoleseze eminzani erhali y’okuli omu kurhebeka abakiria bage, k’okuderha oku aliri abazimba. Eyindi mistari y’omu Walawi sura 19 yaliyerekene bwinja echola.

Nk’oku olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:11-13 luderhere, bichi Omukristu akachibaza oku bilolere okuntu anakola obuchuruzi bwage? (Olole echifungo cha 8-10) *

8. Nka gurhe Mambo ya Walawi 19:11-13 yalirhabere Abayahudi bakolese akanuni kali omu rhegeko lya munane, na nka gurhe rhwakayunguka na lyo zene?

8 Osome Mambo ya Walawi 19:11-13. Ebinwa birhanzi bya Mambo ya Walawi 19:11 biderhere ntya: “Murhakwanene kuzimba.” Omustari gwe 13 guhuzenye okuzimba n’obulyalya omu buchuruzi omu kuderha ntya: “Orhakwanene kukanga owenyu.” Bobola, amango omuntu ali akolesa obulyalya omu buchuruzi bwage, eyi ali azimba. Erhegeko lya munane lyaliderhere oku okuzimba kuli kubi. Aliko amafasiriyo mali omu Walawi malirhabere Abayahudi bamenye nka gurhe bakakolesa akanuni kabonekene mw’eyola sheriya eyerekene gurhe bakaba banihirwa mu buli chintu choshi-choshi baliri bajira. Rhwakayunguka omu kuwaza oku kuntu Yehova anabona obulyalya n’okuzimba. Rhwakachibaza ntya: ‘Nk’okubiyerekenwe omu Mambo ya Walawi 19:11-13, ka hali chintu chilebe nakahindamula omu kalamo kani ahanene okuntu nankola obuchuruzi bwani?’

9. Nka gurhe erhegeko libonekene omu Mambo ya Walawi 19:13 lyalirhabere abakozi?

9 Hali echindi chintu oku bilolere okuba munihirwa Omukristu oli wakolesa abandi bantu akwanene kuwazako. Mambo ya Walawi 19:13 emalirize ntya: “Orhakwanene kuberana omushahara g’omukozi w’okulipwa obudufu boshi kugera esezi.” Omu Izraeli, banene omu baliri bakola omu mashwa baliri balipwa omushahara gwabo enyuma y’olusiku lw’akasi. Nk’oyola mukozi arhalihabirwe omushahara gwage m’olola lusiku, arhakabwene olufuranga akenere y’alisa omulala gwage olola lusiku. Yehova afasiriya ntya: “Ali omu bulagirire n’akalamo kage kayumangire k’ogola mushahara.”​—Kum. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Somo lihe rhwakayiga mu Mambo ya Walawi 19:13?

10 Zene, bakozi banene banalipwa liguma changwa kabiri omu mwezi, si arhali buli lusiku. Aliko akanuni kabonekene omu Mambo ya Walawi 19:13, kachili kakola kugera zene. Bantu baguma banakolesa abandi, bali babonerera abakozi babo omu kurhabaha omushahara bakwanene kulipwa. Bamenyere oku abola bakozi nta kwindi bakajira, n’oku bagenderera kukola akola kasi chiro akaba bali balibalipwa muchahara gugeke. Omu bindi binwa, rhwakaderha oku abola bali bakolesa abantu, ‘bali baberana omushahara g’omukozi w’okulipwa.’ Omukristu oli wakolesa abandi, akwanene kuchizera oku ali alipa abakozi bage nk’oku bikwanene. Rhujage rhwalola bindi bichi rhwakayiga omu Walawi sura 19.

OZIGIRE ABANDI NK’OKU OCHIZIGIRA WOYO WENYINE

11-12. Bichi Yesu alilonzeze kuderha amango aderha ebili omu Mambo ya Walawi 19:17, 18?

11 Mungu aba alagire oku kuntu rhunakolera abandi olekere okurhubwira konyine oku rhumenye rhwabababaza. Rhwakabona echola omu Mambo ya Walawi 19:17, 18. (Osome.) Yehova aliderhere bwinja-bwinja ntya: “Okwanene kuzigira owenyu nk’oku ochizigira woyo wenyine.” Omukristu akwanene kujira echola akaba alonzeze kusimisa Mungu.

12 Yesu aliyerekene oku erhegeko lili omu Mambo ya Walawi 19:18 lili ly’akamaro bwenene. Mufarisayo muguma alibazize Yesu ntya: “Erhegeko likulu bwenene omu Sheriya lili lihe?” Yesu amushubiza oku “erhegeko likulu bwenene na lirhanzi” liderhere oku rhuzigire Yehova n’omurhima gwerhu goshi, n’obuguma-guma bwerhu boshi, n’obwenge bwerhu boshi. Yesu aj’aderha ebili omu Mambo ya Walawi 19:18, omu kuderha ntya: “Elya kabiri, lili nk’elila lyeli: ‘Okwanene kuzigira omuturanyi wawe nk’oku ochizigira woyo wenyine.’” (Mt. 22:35-40) Hali njira zinene wakayereka mw’abandi obuzigire. Ziguma muzo zili omu Mambo ya Walawi sura 19.

13. Nka gurhe rhwakayunva bwinja Mambo ya Walawi 19:18 amango rhuli rhwayiga engani ye Biblia ederhere eju ya Yusufu?

13 Njira nguma rhwakayerekamo abaturanyi berhu obuzigire, kuli kukolesa ehano libonekene omu Mambo ya Walawi 19:18. Liderhere ntya: “Orhakwanene kuchiholera (kuchivanja) changwa kubikira owenyu omujinya.” Banene mu rhwabo bamenyere oku abantu banabikira omujinya ababanakola nabo, ababanasoma nabo, changwa abantu b’omulala gwabo, hali n’amango banamala emyaka! Oyibuke oku bene-babo ekumi ba Yusufu balimuyunvirhire obongwa, n’echola chabashunika bamujirire echintu chibihire bwenene. (Mwa. 37:2-8, 25-28) Aliko Yusufu yewe arhabakoleraga kubi! Amango aligwerhe echeo ch’enyanya arhachikolesaga oku y’achiholera ku bene-babo, s’ahubwe abayereka olukogo. Arhanababikiraga omujinya. Aliko ahali h’okujira ntyo, akola nk’oku ehano lili omu Mambo ya Walawi 19:18 lirhubwirire rhujire​—Mwa. 50:19-21.

14. Bichi biyerekene oku rhukwanene kugenderera kukenga akanuni kabonekene omu Mambo ya Walawi 19:18?

14 Abakristu balonzeze kusimisa Mungu, bakwanene kuyiga omufano gwa Yusufu wababaliraga bene-babo ahali h’okuchiholera kubo. Ebyola bi na Yesu aderhaga omu sala ly’omufano amango aderhaga oku rhukwanene kubabalira balala barhugoseze. (Mt. 6:9, 12) Konakuguma, entumwa Paulo naye ahanulaga ababo Bakristu ntya: “Bazigirwa, mumenye mwachivanja mwewe mwenyine.” (Ro. 12:19) Ashuba kubaheba omurhima ntya: “Mugenderere kulemberana n’okubabalirana buli muguma n’owindi oku bulonza chiro akaba omuntu agwerhe empanvu y’okulundumira owindi.” (Kol. 3:13) Amakanuni ma Yehova marhahindamuka. Rhwakagenderera kukenga akanuni kabonekene omu Sheriya eli omu Mambo ya Walawi 19:18.

Nka kulala kurhali kwinja omuntu agenderere kuhuma omu chihulu, kurhali kwinja omuntu agenderere kuwaza oku by’abandi bamugoseze. Rhukwanene kuchihangana kubiyibagira (Olole echifungo 15) *

15. Mufano guhe gwakarhurhabala rhuyunve bulagurhe rhukwanene kubabalira n’okuyibagira?

15 Rhulole mufano muguma. Okugayisa owindi kwakahuzanywa n’ebihulu by’omubiri. Biguma biba bigeke-geke n’ebindi biba bizibu-zibu. Omufano, amango rhuli rhwakera eshogo, rhwakachicha hityu oku mudoke, ehyola hihulu hyakaluma aliko nkabaga hirhakagenderera kurhubabaza bwenene. Enyuma wa lusiku luguma changwa ebiri, nkabaga rhurhakachiyibuka chiro aharhwachichaga. Konakuguma, bintu biguma abantu bakarhujirira birhakava byarhubabaza bwenene. Omufano, mwira werhu akaderha changwa kurhujirira chintu chilebe chakarhugayisa, aliko rhwakamubabalira juba-juba. Aliko akaba rhugwerhe echihulu chizibu-zibu, omunganga akachihanga n’okuchishweka kw’ebande. Nka rhwamagenderera kuhuma omu chihulu, nkabaga chirhakafuma changwa chakashuba kuba chizibu-zibu. Echokugayisa, omuntu akajira ntyo amango agayisizwe bwenene. Akagenderera kuwaza bwanene okuntu abandi bamugayisize n’okuntu byamulumire oku murhima. Aliko balala banabika omujinya banachibabaza bonyine. Kuli kwinja bwenene rhukenge ehano lili omu Mambo ya Walawi 19:18!

16. Nk’oku olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:33, 34 luderhere, gurhe abenjiira balikwanene kushishikalwa omu Izraeli, na bichi echola chakarhuyigiriza?

16 Amango Yehova aha Abaizraeli erhegeko ly’okuzigira ababo, arhalilonzeze kuderha oku bakwanene kuyereka obuzigire ku balala bonyine bali buko buguma nabo changwa chihugo chiguma. Alishubire kubabwira oku bazigire abenjiira balamire haguma nabo. Obola burhumwa buyunvikene, bubonekene omu Mambo ya Walawi 19:33, 34. (Osome.) Omwinjiira alikwanene kukolerwa kuguma “n’omuburhwa w’omu chihugo,” n’Abaizraeli balikwanene “kumuzigira” nk’oku bachizigira bowe bonyine. Omufano, Esheriya yaliderhere oku Abaizraeli balikwanene kuleka abenjiira n’abakene bahumbuze omu mashwa mabo. (Law. 19:9, 10) Abakristu bakwanene bakenge zene akanuni k’okuzigira omwinjiira. (Lu. 10:30-37) Nka gurhe? Hali amamiliyoni m’abantu bali bahama n’okujilama omu bindi bihugo, na nkabaga baguma balamire hofi nawe. Kuli kw’akamaro rhukolere oku bukenge abola balume, abakazi n’abana.

AKASI K’AKAMARO KARHADERHWAGA OMU MAMBO YA WALAWI SURA 19

17-18. a) Bichi olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:21 n’olwa 1 Petro 1:15 lurhuhebere omurhima rhujire? b) Kasi kahe k’akamaro entumwa Petro arhuhebere omurhima rhujire?

17 Olwandiko lwa Mambo ya Walawi 19:2 na 1 Petro 1:15 luhebere abantu ba Mungu omurhima babe bachesibwa. Eyindi mistari minene eli omu Walawi 19 yakarhurhabala rhumenye bichi rhwajira yi Yehova arhuyemera. Rhwashambere oku mistari erhuyerekere bintu biguma binja rhwakajira n’ebindi bibi rhukwanene kuyaka. * Amandiko me Kigiriki me Chikristu marhuyerekere oku Yehova achilonzeze rhukolese amola makanuni omu kalamo kerhu. Aliko hali echindi chintu entumwa Petro ayongerere.

18 Rhwakaba rhuli rhwakolera Yehova oku kahunda n’okukolera abantu bwinja, aliko ahanene Petro ahebere omurhima Abakristu bajire echindi chintu chiguma ch’akamaro. Embere Petro arhuhebe omurhima rhube bachesibwa omu lugenzi lwerhu loshi, aderha ntya: “Museze obwenge bwenyu boshi oku kasi.” (1 Pe. 1:13, 15) Kasi kahe akola? Petro alibwirire bene-babo Kristu bashiigwa oku ‘‘yi bamenyesa hoshi engeso zinja bwenene z’olala obahamagere.’ (1 Pe. 2:9) Kweri, Abakristu boshi bagwerhe olukengo l’okujira kw’akola kasi k’akamaro, k’akasi k’akamaro bwenene rhwakakola omu kurhabala abandi, kulusha akandi kasi koshi-koshi rhwakakola. Olula luli lukengo lunene rhugwerhe rhwabo nka bantu bachesibwa l’okukola oku kahunda n’obushiru akola kasi k’okuhubiri n’okuyigiriza! (Mk. 13:10) Amango rhwachihangana kukolesa akanuni kali omu Mambo ya Walawi 19, rhwayerekana oku rhuzigire Mungu werhu n’omuturanyi werhu. N’okuyerekana oku rhulonzeze “kuba bachesibwa” omu lugenzi lwerhu loshi.

OLWIMPO 111 Mambo Yenye Kufanya Tukuwe na Furaha

^ mus. 5 Abakristu barhali eshishi ye Esheriya ya Musa, aliko eyola Sheriya ederhere ku bintu binene rhukwanene kujira changwa ebi rhurhakwanene kujira. Okuyiga ebyola bintu kwakarhurhabala rhuyereke abandi obuzigire n’okusimisa Mungu. Gulona mwazi gwarhurhabala rhuyige gurhe rhwakakolesa omu kalamo kerhu amasomo mali mu Walawi sura 19.

^ mus. 17 Mu gunola mwazi n’omu gwageraga, rhurhashambere oku bilolere akabolo, okukomera abandi, okulya eshagama, eby’obukurungu, eby’okulagula, n’ebyobubaraga.​—Law. 19:15, 16, 26-29, 31.​—Olole “Ebibazo by’Abanasoma Ebitabu Byerhu”.

^ mus. 52 AMAFASIRIYO M’EFOTO: Muhamirizi muguma ali arhabala mwene-werhu muguma orhayunva, kushambala na munganga.

^ mus. 54 AMAFASIRIYO M’EFOTO: Mwene-werhu muguma ogwerhe akasi k’okushiga erangi ali ahereza omukozi wage omushahara.

^ mus. 56 AMAFASIRIYO M’EFOTO: Mwali-werhu muguma akayibagira ahachichaga hityu. Achishoga kujira ntyo amango amachicha bwenene si?