1-2. Eme ma wuhrẹ evaọ oka nukpo, kọ eme ma ti wuhrẹ nẹnẹ?

EVAỌ uwuhrẹ oka n’ukpo ma jọ obe Iruo-Izerẹ izou 19 wuhrẹ eware jọ nọ u fo nọ ma re ru. Wọhọ oriruo, evaọ Iruo-Izerẹ 19:3, Jihova ọ vuẹ ahwo Izrẹl nọ a rọ adhẹẹ kẹ esẹgbini rai. Edhere jọ nọ ma sae rọ rehọ adhẹẹ kẹ esẹgbini mai nẹnẹ họ, ma re fiobọhọ kẹ ai wo emu nọ a rẹ re, ma re fiobọhọ kẹ ae re a kru egagọ Ọghẹnẹ ga, ma ve je ru eware efa nọ i re ru oma sasa ae. A jọ owọ avọ esa na kareghẹhọ ahwo Izrẹl inọ a hai koko Ẹdijala na. Ma bi koko Ẹdijala nẹnẹ hẹ, rekọ uzi yena u dhesẹ nọ u wuzou re ma fi oke họ nọ ma re ro ru eware nọ i re si omai kẹle Ọghẹnẹ. Ma te bi ru eware nana, u dhesẹ nọ ma be daoma re ma jọ ọrẹri wọhọ epanọ Iruo-Izerẹ 19:2 gbe 1 Pita 1:15 o vuẹ omai na.

² Ma te jọ uzoẹme nana wuhrẹ eware efa no obe Iruo-Izerẹ izou 19 na ze. Ma ti wuhrẹ epanọ ma sai ro roro kẹ ahwo nọ i tuaro, enọ i diezọ, gbe efa nọ oma o ga ha. Ma vẹ te jẹ ta kpahe epanọ ma sae rọ whaha uruemu ewhariọ evaọ iruo nọ ma bi ru, gbe epanọ ma re ro you ahwo-akpọ ibe mai. Ma gwọlọ riẹ eware nana je ru ai re ma sae jọ ọrẹri wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ rrọ ọrẹri na.

3-4. Eme a jọ Iruo-Izerẹ 19:14 ta nọ ma re ru kẹ ahwo nọ a diezọ gbe enọ i tuaro ho?

³ Se Iruo-Izerẹ 19:14. Ẹme nọ Jihova ọ be jọ etenẹ vuẹ ahwo riẹ na họ, jọ a rri ahwo nọ oma o ga ha vo ho. Wọhọ oriruo, ọ vuẹ ahwo Izrẹl nọ jọ a la ohwo nọ o diezọ eka ha. Oware jọ nọ u re dhesẹ nọ a be la ohwo otiọye na eka  họ, nọ a te bi seha kẹe, nọ a te bi duwu ei iyei hayo ta ẹme oyoma kpahe iẹe. U yoma kẹhẹ re a ru ohwo nọ o diezọ ere! Whọ tẹ be raha odẹ riẹ, ọ te riẹ hẹ. Fikiere ọ sai ti gu ẹkẹ-unu riẹ hẹ.

⁴ Ma tẹ jẹ jọ owọ avọ 14 na wuhrẹ nọ o thọ re odibo Ọghẹnẹ o “fi oware họ edhere kẹ ohwo nọ o tuaro.” Obe jọ o ta nọ, evaọ erẹwho nọ e rrọ ubrobọ Izrẹl, “a jẹ hai gboja kẹ ahwo otiọye na, jẹ whae re.” O sae jọ nọ ahwo jọ nọ a rrọ eva gaga a jẹ hai gbolo oware fihọ edhere kẹ ohwo nọ o tuaro re o kie, a ve muhọ ẹhwẹ. A geva kẹhẹ ahwo na! Uzi nọ Jihova o jie na, u dhesẹ nọ ma tẹ ruẹ ahwo nọ a tuaro hayo enọ i wo ebẹbẹ efa, u fo nọ ohrọ rai o rẹ re omai, ma vẹ gwọlọ edhere nọ ma re ro fiobọhọ kẹ ae.

5. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a tuaro, gbe enọ i wo oghẹrẹ ebẹbẹ efa?

⁵ Jesu o je fiobọhọ kẹ ahwo nọ i tuaro, enọ e ko, gbe enọ i diezọ. Kọ whọ kareghẹhọ ẹme nọ ọ vuẹ ahwo nọ Jọn Ọhọahwo-Ame na o vi bru ei ze? Ọ vuẹ rai nọ a nyae ta kẹ Jọn nọ: “Enọ i tuaro i mu ude họ ẹruẹ no, enọ e ko e be nya, a bi ru emoti fo, enọ i diezọ i bi yo ẹme, a be kpare enọ i whu no ze.” Nọ ahwo a ruẹ iruo igbunu nana nọ Jesu o ru, aikpobi “a te jiri Ọghẹnẹ.” (Luk 7:20-22; 18:43) U fo nọ mai Ileleikristi ma rẹ rọ aro kele Jesu. Ma rẹ re ohrọ enọ i tuaro, enọ e ko, gbe enọ i diezọ, ma ve je thihakọ kẹ ae. Dede nọ Jihova ọ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro ru iruo igbunu hu, ma rẹ sae ta usi uwoma kẹ enọ i tuaro, enọ i diezọ, enọ e ko, gbe enọ e rrọ egagọ erue. Ma sai wuhrẹ ai kpahe epanọ Ọghẹnẹ o ti ro si ẹyao gbe ebẹbẹ itieye na kpobi notọ, gbe epanọ o ti ro fiobọhọ kẹ omai jọ ahwo ọgbagba evaọ obaro. (Luk 4:18) Usi uwoma nana o be lẹliẹ ahwo buobu jiri Ọghẹnẹ nẹnẹ.

6. Ẹvẹ obe Iruo-Izerẹ izou 19 o sai ro fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ Izi Ikpe na ziezi?

⁶ Eme jọ nọ e rrọ Iruo-Izerẹ izou 19 na i ru Izi Ikpe na vẹ kẹ omai. Wọhọ oriruo,  uzi avọ eree na o ta nọ: “Who re tho uji vievie he.” (Ọny. 20:15) Fikinọ ahwo jọ a rẹ tọlọ eware ahwo ho, a re roro nọ a bi tho uji hi. Rekọ eware ahwo nọ a rẹ tọlọ ọvo họ uji-utho ho.

7. Ẹvẹ ohwo nọ ọ be thueki ọ sae rọ thọ uzi avọ eree na?

⁷ Ohwo nọ ọ be thueki ọ sae ta nọ o bi tho uji hi keme ọ be tọlọ eware ahwo ho. Kọ ọ be hae wha amọfa re? Evaọ Iruo-Izerẹ 19:35, 36 Jihova ọ ta nọ: “Wha rẹ rehọ oware ewhariọ rọ ma uthethei vievie he hayo wawọ ẹgbẹdẹ, hayo ubu eware vievie he. Iskeli egbagba wha rẹ rọ wawọ eware, owawọ-oware ogbagba nọ a rẹ rọ wawọ ẹgbẹdẹ, owawọ-oware ogbagba nọ a rẹ rọ wawọ oware oyaya, gbe owawọ-oware ogbagba nọ a rẹ rọ wawọ eware nọ e wọhọ ame.” Ohwo nọ ọ be zẹ eware ọ tẹ be rehọ iskeli nọ i woma ha hayo eware ewhariọ efa rọ wawọ eware kẹ ahwo, yọ uji o bi tho na. Eme efa e rrọ obe Iruo-Izerẹ izou 19 na nọ i dhesẹ nọ uruemu utioye na o thọ.

8. Ẹvẹ Iruo-Izerẹ 19:11-13 u ro fiobọhọ kẹ ahwo Ju riẹ epanọ a re ro koko uzi avọ eree na, kọ eme ma wuhrẹ noi ze?

⁸ Se Iruo-Izerẹ 19:11-13. Ẹme ọsosuọ nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:11 họ: “Wha re tho uji vievie he.” Owọ avọ 13 u dhesẹ nọ uruemu iwhayo yọ uji-utho re. O ta nọ: “Who re fi ọrivẹ ra iwhayo vievie he.” Uzi avọ eree na o ta nọ uji-utho o thọ. Rekọ eme nọ e rrọ obe Iruo-Izerẹ na e sai fiobọhọ kẹ ahwo Ju riẹ epanọ a re ro koko uzi na. U re woma re ma rri uji-utho gbe iwhayo oghẹrẹ nọ Jihova o rri rie. Ma sae nọ omamai nọ: ‘Wọhọ epanọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:11-13 na, kọ uruemu uji-utho jọ o rrọ omẹ obọ nọ u fo nọ me re siobọno? Kọ mẹ be jọ ekiọthuọ mẹ hayo iruo mẹ ru eware ewhariọ jọ nọ u fo nọ me re siobọno?’

9. Ẹvẹ uzi nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:13 u je ro ru eware lọhọ kẹ ahwo nọ a je ru ejọbo?

⁹ U wo edhere ọfa nọ Oleleikristi ọ sae rọ whaha ewhariọ evaọ okọ riẹ. Abọ urere obe Iruo-Izerẹ 19:13 o ta nọ: “Who re kru ugho ohwo nọ a rehọ iruo ho re o rria owhẹ obọ aso okioke rite ohiohiẹ.” Iruo ẹwọ a jẹ hae mai ru evaọ orẹwho Izrẹl. Nọ a tẹ rehọ ohwo ejọbo, o gwọlọ nọ a rẹ hwosa kẹe ẹdẹdẹ yena nọ a te ku iruo na họ no. Whọ gbẹ hwosa kẹe nọ o te ku iruo họ no ho, ọ rẹ ruẹ ugho nọ ọ rẹ rọ ko uviuwou riẹ ẹdẹ yena ha. Jihova ọ fodẹ oware nọ o rọ rrọ ere. Ọ ta nọ: “Keme akpọ ọ be bẹe, yọ osa riẹ ọ rẹroso evaọ uzuazọ riẹ kpobi.”​—Izie. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no Iruo-Izerẹ 19:13 ze?

¹⁰ Ẹsiẹvo hayo isiava amara oye a be hwa ahwo buobu nọ a rehọ iruo osa nẹnẹ orọnikọ kẹdẹ kẹdẹ hẹ. Dede na, ma sai wuhrẹ emamọ oware jọ no ẹme nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:13 na ze. Nọ ahwo jọ a tẹ rehọ ahwo iruo nẹnẹ, osa nọ a rẹ hwae u re tube te abọvo iruo nọ ohwo na o ru hu. A re ru ahwo nọ a rehọ iruo na wọhọ erigbo fikinọ a riẹ nọ o wọhọ nọ a wo iruo efa nọ a ti ru hu. Ugho nọ a rẹ tọlọ họ ae obọ u re te ai ru oware ovo ho. Ma sae ta nọ ahwo otiọye na a bi “kru ugho ohwo nọ a rehọ iruo.” O gwọlọ nọ Oleleikristi nọ ọ rehọ ahwo iruo o re se ẹme nana gboja gaga. Joma rri eware efa nọ ma rẹ jọ Iruo-Izerẹ izou 19 wuhrẹ.

11-12. Uzi vẹ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:17, 18 nọ Jesu ọ ta nọ u wuzou gaga?

¹¹ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru erivẹ mai  oware uyoma ha. Rekọ u no etẹe kuhọ họ. Ma rẹ jọ Iruo-Izerẹ 19:17, 18 ruẹ oware ofa nọ ọ gwọlọ nọ ma ru. (Sei.) Ọghẹnẹ ọ jọ etẹe vuẹ omai nọ: “Who re you ọrivẹ ra wọhọ omara hrọ.” Oleleikristi kpobi nọ ọ gwọlọ nọ eva riẹ e rẹ were Ọghẹnẹ, o re koko uzi nana.

¹² Jesu o dhesẹ epanọ uzi nana nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na u wuzou te. Ẹdẹ jọ ohwo Farisi jọ ọ nọ Jesu nọ: “Ujaje vẹ o mae rro evaọ Uzi na?” Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ “ujaje nọ o mae rro gbe orọ ọsosuọ” họ, ma rẹ rehọ udu mai kpobi gbe uzuazọ mai kpobi gbe iroro mai kpobi ro you Jihova. Kẹsena Jesu ọ tẹ ta ẹme nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na, inọ: “Orọ avọ ivẹ, nọ o wọhọ e riẹ ona: ‘Who re you ọrivẹ ra wọhọ omobọ ra hrọ.’” (Mat. 22:35-40) U wo eware buobu nọ ma re ru nọ i re dhesẹ nọ ma you erivẹ mai. Ma rẹ sae ruẹ ejọ rai evaọ Iruo-Izerẹ izou 19.

13. Nọ ma te roro kpahe oriruo Josẹf, ẹvẹ ma sai ro ru oware nọ Iruo-Izerẹ 19:18 o ta na?

¹³ Edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma you erivẹ mai họ, nọ ma te bi lele ohrẹ nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na. O ta nọ: “Who re ru orukele vievie he hayo fi ẹgo họ eva . . . vievie he.” Ẹsejọhọ whọ ruẹ ohwo nọ o fi ẹgo họ eva ikpe buobu no fiki oware nọ ohwo jọ o ru rie. O sae jọ ohwo nọ a gbe bi ru iruo, ọmọ isukulu riẹ, omoni riẹ, hayo ohwo uviuwou riẹ jọ. Kareghẹhọ nọ ẹgo nọ inievo ikpe Josẹf a fihọ eva u ru nọ a ro ru ei oware odada. (Emu. 37:2-8, 25-28) Rekọ dede nọ a ru Josẹf oware uyoma, o fi ẹgo họ eva ha. Dede nọ ọ jọ ọkwa nọ ọ hai ro ru ai gaga, ọ re ohrọ rai. Oware nọ Josẹf o ru na oye a be jọ Iruo-Izerẹ 19:18 vuẹ omai nọ ma ru re na.​—Emu. 50:19-21.

14. Eme u dhesẹ nọ ẹme nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na o sai gbe fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ?

¹⁴ Ileleikristi kpobi nọ e gwọlọ ru eva were Ọghẹnẹ, a rẹ rọ aro kele emamọ oriruo Josẹf na. O ru inievo riẹ kele he, o fi ẹgo họ eva ha. Nọ Jesu o je wuhrẹ ilele riẹ epanọ u fo nọ a rẹ lẹ, ọ ta nọ ma rẹ rọvrẹ enọ i ru omai thọ. Nwanọ oware  nọ Josẹf o ru oye. (Mat. 6:9, 12) Pọl ukọ na omariẹ ọ hrẹ Ileleikristi nọ: “Iyoyou, wha kioja kẹ omobọ rai hi.” (Rom 12:19) Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Wha gbẹ hai thihakọ kẹ ohwohwo jẹ rọvrẹ ohwohwo riẹriẹriẹ nọ ohwo jọ ọ tẹ maki wo oware jọ nọ u re ru ei go kpahe omọfa.” (Kọl. 3:13) Oware nọ Jihova ọ gwọlọ u ri nwene he. Ileleikristi a re gbe ru lele oware nọ uzi nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 u bi wuhrẹ omai na.

15. Fikieme u ro fo re ma kpairoro vrẹ eware nọ a ru omai thọ? Kẹ oriruo jọ.

¹⁵ Joma kẹ oriruo jọ. Ma sae ta nọ oware odada nọ ohwo o ru omai o wọhọ oma nọ a nwa. Nọ ohwo ọ tẹ nwa oma, ọ sai ru omola osese hayo omola ulogbo. Wọhọ oriruo, nọ omoware jọ o tẹ dina biẹ ohwo uziobọ, o sae da gaga okioke yena. Rekọ nọ ẹdẹ ọvo hayo edẹ ivẹ e jẹ vrẹ no, yọ omola na u kpo no. Whọ rẹ gbẹ tubẹ riẹ oria nọ oware na o biẹ owhẹ na ha. Ẹme na họ, ogbẹnyusu mai ọ sae ta ẹme jọ hayo ru oware jọ nọ ọ da omai. Rekọ nọ omoke jọ o jẹ vrẹ no, ma rọvrẹ riẹ no. Evaọ abọdekọ riẹ, nọ ohwo ọ tẹ nwoma gaga o sae gwọlọ nọ o kpobọ ẹsipito re a ko oria na jẹ bandeji riẹ. Nọ ohwo ọ tẹ be rọ obọ nẹ omola na hayo hae kariẹe, o rẹ lẹliẹe dae gaga. Ahwo jọ a re ru ọkpọ oware utioye na nọ ohwo jọ o te ru oware nọ o da rai gaga. A re roro kpahe oware na ẹsikpobi, a re si iroro noi hi. Nọ ohwo o te bi ru ere, ẹsiẹe oware na o rẹ tubẹ dae ga. Kọ o gbẹ te mai woma re ma ru oware nọ Iruo-Izerẹ 19:18 o ta na?

16. Evaọ Iruo-Izerẹ 19:33, 34, ẹvẹ a vuẹ ahwo Izrẹl nọ a ru erara, kọ eme ma wuhrẹ noi ze?

¹⁶ Nọ Jihova ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ a you erivẹ rai, orọnikọ ọ ta kẹ ae nọ ahwo Izrẹl ọvo a re you hu. Ọ ta kẹ ae re inọ a re you erara nọ e rrọ udevie rai. Ma rẹ ruẹ ẹme yena evaọ Iruo-Izerẹ 19:33, 34. (Sei.) Ọ ta kẹ ae re inọ a re yerikugbe ọrara “wọhọ ọmotọ,” a ve je “you rie” wọhọ epanọ a you omoma rai na. Wọhọ oriruo, ahwo Izrẹl a rẹ kẹ erara gbe iyogbe uvẹ inọ a jọ udhu rai si isogẹ. (Izerẹ 19:9, 10) Ere ọvona o gwọlọ nọ Ileleikristi nẹnẹ a re you erara re. (Luk 10:30-37) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma you erara? A rẹ jọ eria buobu ruẹ ahwo nọ a kwa no eria efa ze. Ẹsejọhọ ejọ e be rria kẹle owhẹ. U fo nọ ma rẹ riẹ yerikugbe  ahwo nana, te a rrọ ezae, eyae, hayo emaha.

17-18. (a) Eme a jọ Iruo-Izerẹ 19:2 gbe 1 Pita 1:15 ta nọ ma ru? (b) Obọdẹ iruo vẹ Pita ukọ na ọ vuẹ omai nọ ma ru?

¹⁷ A jọ Iruo-Izerẹ 19:2 gbe 1 Pita 1:15 ta kẹ idibo Jihova nọ a rẹ jọ ọrẹri. Ma rẹ jọ Iruo-Izerẹ izou 19 na ruẹ eware efa buobu nọ u fo nọ ma re ru re ma sai ru Jihova eva were. Ma jọ Iruo-Izerẹ izou 19 na ta kpahe eware jọ nọ ma re ru gbe ejọ nọ ma re ru hu. * Enwenọ eware evona a jọ Ikereakere Griki Ileleikristi na vuẹ omai. Rekọ Pita ukọ na ọ fodẹ oware ofa nọ u fo nọ ma re ru.

¹⁸ Dede nọ ma be gọ Jihova je ru emamọ eware kẹ amọfa nẹnẹ, Pita ọ fodẹ oware jọ nọ u wuzou gaga nọ ma re ru. Taure ọ tẹ te ta nọ ma jọ ọrẹri evaọ uruemu mai kpobi, ọ ta nọ: “Wha ruẹrẹ iroro rai kpahe kẹ iruo.” (1 Pita 1:13, 15) Iruo vẹ ye? Pita ọ ta kẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na inọ a “‛whowho ewoma’ Ọnọ o se” rai na. (1 Pita 2:9) Rekọ Ileleikristi kpobi a bi ru obọdẹ iruo nana nẹnẹ. Iruo nana e be kẹ ahwo erere vi oware kpobi nọ ma ru kẹ ae. Eva e be were omai inọ Ọghẹnẹ o rri omai ghaghae te epanọ ọ rọ kẹ omai obọdẹ iruo nana. Fikiere, joma rọ ajọwha ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. (Mak 13:10) Ma te bi ru eware nọ ma jọ obe Iruo-Izerẹ izou 19 wuhrẹ na, u re dhesẹ nọ ma you Ọghẹnẹ gbe erivẹ mai. U re je dhesẹ nọ ma gwọlọ “jọ ọrẹri” evaọ uruemu mai kpobi.