1-2. Ĩsomo ĩvĩtu yĩneeneete kyaũ, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

 ĨSOMO ĩvĩtu yĩneeneete ũtao ũtonya kũtũtethya ũla wĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai. Kwa ngelekany’o, mũsoanĩ wa 3 Yeova eeie Aisilaeli kana maĩle kũnenga asyai moo ndaĩa. Na ĩsomo yĩu nĩyonanĩtye ũndũ ithyĩ ũmũnthĩ tũtonya kũtũmĩa ũtao ũsu kwa kwĩkĩa kĩthito tũtetheesye asyai maitũ kũthooa syĩndũ ila me na vata nasyo, tũmatetheesye mekale me na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na tũimekĩa vinya. Mũsoanĩ o ũsu, andũ ma Ngai nĩmalilikanĩtw’e vata wa kũkwataa Savato. Ĩsomo yĩu nĩyonanĩtye kana o na kau tũyaĩle kũkwataa mwĩao wa Savato, no tũtũmĩe mwolooto ũla wĩ mwĩaonĩ ũsu kwa kũmanthaa ĩvinda kĩla mũthenya tũthĩnĩkĩe maũndũ ma kĩ-veva. Tweeka maũndũ asu twĩthĩawa tũyonany’a kana nĩtũkwenda kwĩthĩwa twĩ atheu, o tondũ twĩkĩĩtwe vinya twĩke nthĩnĩ wa Alivai 19:2 na 1 Vetelo 1:15.

² Ĩsomonĩ yĩĩ, twĩendeea kũneenea mĩsoa ĩngĩ yĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai. Kĩlungu kĩu kĩtũmanyĩasya maũndũ meva ĩũlũ wa kũthĩnĩkĩa ala me na mawonzu ma mwĩĩ, kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ ma viasala, na kwenda atũi maitũ? Nũndũ twĩenda kwĩthĩwa twĩ atheu o tondũ Ngai wĩthĩawa e mũtheu, ekai twone maũndũ ala tũtonya kwĩmanyĩsya.

3-4. Kwosana na Alivai 19:14, Yeova eendaa Aisilaeli makue ata andũ ala au matũ na ala matonaa nthĩ?

³ Soma Alivai 19:14. Yeova eendaa andũ make mekae nesa ala me na mawonzu ma mwĩĩ. Atavisye Aisilaeli kana mayaaĩle kũumanĩa mũndũ mwau matũ. Kũumanĩa mũndũ ta ũsu  kwakonetye maũndũ ta kũmũtĩsya kana kũmũneenea maũndũ mathũku. Mwa kwĩka mũndũ ũtew’aa maũndũ ta asu kwaĩ kũthũku ta kĩ! Twĩasya ũu nũndũ ndaĩ atonya kwĩw’a kĩla kyawetwa ĩũlũ wake ũndũ wĩtetea.

⁴ O na ĩngĩ, mũsoanĩ wa 14 Ngai atavĩtye athũkũmi make kana mayaaĩle “kwĩkĩa kĩndũ kya kũlulutĩkya mbee wa ala matonaa nthĩ.” Ĩvuku yĩmwe yaĩtye ũũ ĩũlũ wa ala me na mawonzu ma mwĩĩ: “Isionĩ ila syathyũlũlũkĩte Isilaeli, andũ ma mũthemba ũsu nĩmakothaa kũkuwa naĩ.” Kwa ngelekany’o, mũndũ wĩ wathe aĩ atonya kwia kĩndũ mbee wa mũndũ ũtonaa nĩ kana amũũmĩsye kana amũthekeee. Ũsu waĩ ũndũ mũthũku mũno! Yeova atũmĩie mwĩao ũsu kũtetheesya andũ make mamanye kana nĩmaĩle kwĩw’ĩa ĩnee ala me na mawonzu ma mwĩĩ.

5. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwĩw’ĩaa ĩnee ala me na mawonzu ma mwĩĩ?

⁵ Yesũ nĩweew’ĩaa ĩnee ala maĩ na mawonzu ma mwĩĩ. Lilikana ũvoo ũũ watũmanie ũtavw’e Yoana Mũvatisi: “Ilalinda nikwona na ala onzu maaũ nĩmeũthi, ala me na mangũ nĩmeũthew’a na ala au matũ nĩmekwĩw’a, [na] ala akw’ũ nĩmeũthayũũkw’a.” Andũ moona syama ila Yesũ weekie, ‘nĩmamũkumisye Ngai.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Aklĩsto nĩmatanĩaa kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ kwa kwĩw’ĩa ĩnee ala me na mawonzu ma mwĩĩ. Kwoou nĩtũmekaa nesa, tũkamathĩnĩkĩa, na tũkamomĩĩsya. Nĩ w’o kana Yeova ndatũnengete ũtonyi wa kwĩka syama. Ĩndĩ nũtũnengete ndaĩa ya kũtavya angĩ ũvoo mũseo ĩũlũ wa Nthĩ Nzaũ, methĩwe nĩ ala matonaa nthĩ kana nĩ ala ilalinda kĩ-veva. Tũmatavasya kana ĩvinda yĩu andũ onthe makeethĩwa na ũima wa mwĩĩ na makeethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (Luka 4:18) Yu tũũneena, ũvoo ũsu mũseo nũtumĩte aingĩ mamũkumya Ngai.

6. Ũvoo ũla wĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai ũtũtetheesye ata kũelewa ĩla Mĩao Ĩkũmi nesanga?

⁶ Mĩsoa ĩmwe yĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai nĩyĩeleetye mũnango kĩla kĩwetetwe nthĩnĩ wa ĩla Mĩao Ĩkũmi. Kwa ngelekany’o, mwĩao wa nyanya Mĩaonĩ ĩsu waĩtye: “Ndũkoye.”  (Kuma 20:15) Mũndũ aĩ atonya kũsũanĩa kana ethĩwa vai ĩvinda waatata kwosa kĩndũ kyeene, nũatĩĩe mwĩao ũsu nesa. Ĩndĩ no kwĩthĩwa mũndũ ta ũsu ooyaa kwa nzĩa ingĩ.

7. Mũtandĩthya aĩ atonya kũtũla ata ũla mwĩao wa nyanya nthĩnĩ wa ĩla Mĩao Ĩkũmi wakonetye kũya?

⁷ Mũtandĩthya aĩ atonya kũsũanĩa kana we ndoyaa nũndũ vai ĩvinda waaosa kĩndũ kyeene. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Mavinda onthe we nĩweethĩawa e mũĩkĩĩku vyũ maũndũnĩ ma viasala? O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Alivai 19:35, 36, Yeova aĩtye: “Ndũkeke ũndũ ũte ũlũngalu . . . kũthimanĩ kwa ũasa, kana kwa latili, kana kwa kĩvava. Ĩthĩwai na ithimi sya w’o, na mavia ma w’o, na eva ya w’o, na ini ya w’o.” Kwoou ethĩwa mũtandĩthya nĩwatũmĩaa ithimi ite sya w’o nĩ kana akenge makasitoma make, ũu waĩ ũndũ ũmwe na kũmoyĩa. Mĩsoa ĩngĩ yĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai nĩyĩĩkĩĩthĩtye ũndũ ũsu.

8. Ũvoo ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:11-13 watetheeasya Ayuti ata maatĩĩe mwolooto ũla wĩ mwĩaonĩ wa nyanya, naitũ tũtonya kũtetheka ata?

⁸ Soma Alivai 19:11-13. Ndeto ya mbee nthĩnĩ wa Alivai 19:11 yaĩtye: “Mũikoye.” Naw’o mũsoa wa 13 nũkonanĩtye kũya na kũlea kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku maũndũnĩ ma viasala, nũndũ waĩtye: “Ndũkathĩn’ye mũtũi waku, kana kũmũvuta.” Kwoou ethĩwa mũndũ ti mũĩkĩĩku viasalanĩ, ũu nĩ kwonany’a kana we nĩ kĩng’ei na nĩ mũvutani. Mwĩao wa nyanya nthĩnĩ wa ĩla Mĩao Ĩkũmi waĩtye kana kũya nĩ naĩ. Ĩndĩ ũvoo ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai nĩwatetheeasya Ayuti maelewe ũndũ matonya kũtũmĩa mwolooto ũla wĩ mwĩaonĩ ũsu. Naitũ no tũtetheke mũno twasũanĩa ũndũ Yeova wonaa ala mate aĩkĩĩku na ala moyaa. Kĩla ũmwe witũ no ekũlye-ĩ, ‘Nasũanĩa ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:11-13, nĩngwona ve vandũ naĩle kwĩka moalyũku, na mũno mũno viasalanĩ kana wĩanĩ?’

9. Mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:13 wasũvĩaa ata athũkũmi ala moosawa kĩvalũa?

⁹ Ve ũndũ ũngĩ Mũklĩsto wĩ na viasala waĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. Ndeto sya mũthya sya Alivai 19:13 syaĩtye: “Ĩtuvi ya mũthũkũmi ũtuvawa yĩtikekale kwaku ũtukũ mũima kũvika kĩoko.” Nthĩnĩ wa Isilaeli, andũ aingĩ mathũkũmaa mĩũndanĩ, na mũthũkũmi wosetwe kĩvalũa aaĩlĩte kũĩvwa kũituka. Mũthũkũmi ta ũsu aema kũĩvwa, ndeethĩawa na mbesa sya kũĩthya mũsyĩ wake mũthenya ũsu. Nĩkyo kĩtumi Yeova waeleisye ũũ ĩũlũ wa ĩtuvi ya mũndũ ta ũsu: “Nũndũ nĩ ngya, na ngoo yake yĩ na vata mũno nayo.”—Kũt. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva tũkwĩmanyĩsya nthĩnĩ wa Alivai 19:13?

¹⁰ Ũmũnthĩ, athũkũmi aingĩ maĩvawa ĩmwe kana kelĩ kwa mwei, ti kĩla mũthenya. Ĩndĩ mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:13 no ũtethye o na ũmũnthĩ. Andũ amwe nĩmatũmĩaa athũkũmi moo naĩ kwa kũmaĩva tũvesa tũnini vyũ kwĩ ũndũ maĩle kũĩvwa. Mekaa ũu nũndũ nĩmesĩ kana athũkũmi asu me na vata mũnene na kĩvalũa kĩu, na vai vangĩ mathi o na maĩvwa ata. No twasye kana andũ ta asu methĩawa mayĩkala na “ĩtuvi ya mũthũkũmi ũtuvawa.” Mũklĩsto wĩ na viasala nĩwaĩle kũĩkĩĩthya kana akuaa athũkũmi make nesa. Yu ekai twone nĩ kyaũ kĩngĩ tũtonya kwĩmanyĩsya kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai.

11-12. Nĩ ũndũ wĩva Yesũ wakindĩlĩĩile yĩla wawetie ndeto sya Alivai 19:17, 18?

¹¹ Ve ũndũ ũngĩ Ngai wendaa twĩke eka o kwĩsũvĩa tũikaũmĩsye ala angĩ. Ũndũ ũsu wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:17, 18. (Soma.) Yeova anenganie mwĩao ũũ wĩ ũtheinĩ: “Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.” No nginya  Mũklĩsto eke ũu ethĩwa nũkwenda kũmwendeesya Ngai.

¹² Kwoona ũndũ Yesũ wakindĩlĩĩile vata wa mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18. Ĩvinda yĩmwe Mũvalisi ũmwe amũkũlilye ũũ: “Nĩ mwĩao wĩva ũla mũnene ĩla Mĩaonĩ?” Yesũ amũsũngĩie amwĩa kana “mwĩao ũla mũnene na wa mbee” nĩ kũmwenda Yeova na ngoo yitũ yonthe, thayũ witũ w’onthe, na kĩlĩko kitũ kyonthe. Na ĩndĩ amũtavya ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18, akyasya: “Wa kelĩ, ũla ũilye ta ũsu, nĩ ũũ: ‘No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.’” (Mathayo 22:35-40) Ve maũndũ maingĩ tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtwendete atũi maitũ, na kĩlungu kya 19 kya Alivai nĩkĩũtũtetheesya kwona amwe.

13. Ngewa ya Yosevu ĩtũtetheesye ata kũelewa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18?

¹³ Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtwendete atũi maitũ nĩ kũatĩĩa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18. Mũsoa ũsu waĩtye: “Ndũkeĩvanĩsye, kana kwĩthĩwa na ũthũ.” Aingĩ maitũ nĩtwonete andũ mekalaa mathatĩe mũndũ mathũkũmaa nake, masomaa nake, kana o mũndũ wa mũsyĩ. Na amwe no moveee ũthatu ũsu kwa myaka mingĩ! Nũũlilikana yĩla ana-a-ĩthe ĩkũmi ma Yosevu mooveeie ũthatu ngoonĩ syoo? Kĩu nĩkyatumie mamwĩka ũndũ mũthũku mũno. (Mwa. 37:2-8, 25-28) Ĩndĩ we Yosevu ndaamakua naĩ! Ĩvinda yĩla wesie kwĩthĩwa na ũkũmũ na ũtonyi wa kwĩyĩĩvanĩsya, nĩwamew’ĩie tei. We ndaaoveea ũthatu ngoonĩ. Vandũ va ũu, eekie kwosana na ũtao ũla wesie kũandĩkwa nthĩnĩ wa Alivai 19:18.—Mwa. 50:19-21.

14. Nĩ kyaũ kyonanasya kana o na ũmũnthĩ nĩtwaĩle kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18?

¹⁴ Aklĩsto ala mekwenda kũmwendeesya Ngai no matetheke mũno maatĩĩa ngelekany’o ya Yosevu, ũla waekeie ana-a-ĩthe vandũ va kwoveea ũthatu ngoonĩ kana kwĩyĩĩvanĩsya. Kĩu nĩkyosanĩte na ĩla mboya ya ngelekany’o. Mboyanĩ ĩsu Yesũ aisye kana twaĩle kũekeaa ala matũvĩtĩsya. (Mt. 6:9, 12) O ta ũu, mũtũmwa Vaulo anengie Aklĩsto ala angĩ ũtao ũũ: “Mũikeyĩĩvanĩsye, endwa.”  (Alo. 12:19) O na asyokie amea ũũ: “Endeeai kũmĩanĩsya na kũekeanĩa na ngenda ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ.” (Ako. 3:13) Myolooto ya Yeova ndĩalyũkaa. O na ũmũnthĩ, nĩtwaĩle kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ ĩandĩkonĩ ya Alivai 19:18.

15. Nĩ ngelekany’o yĩva ĩkũtũtetheesya kũelewa nĩkĩ tũtaĩle kwoveea ũthatu ngoonĩ?

¹⁵ Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno. No tũelekany’e kũũmĩw’a nĩ angĩ na itau. Itau imwe syĩthĩawa syĩ nini na ingĩ syĩthĩawa syĩ nene. Kwa ngelekany’o, yĩla tũũtilanga mboka, nĩtũtonya kwĩtema o vanini kyaanĩ. Kĩu no kĩtume twĩw’a woo, ĩndĩ woo ũsu ũthelaa ĩtina wa ndatĩka mbũthũ na katalu kau kaivoa. Ĩtina wa mũthenya ũmwe kana o ĩlĩ, no wĩthĩe o na tũteũlilikana vala tũnatemiwe. O ta ũu, tũmavĩtyo tũmwe twĩkawa twĩthĩawa tũte vala tũĩ. Kwa ngelekany’o, mũndũ twĩ ndũũ no aneene kana akeka kĩndũ kĩkatũũmĩsya, na ũyĩthĩa no laisi kũmũekea. Kĩvathũkany’o na ũu, ethĩwa twĩ na ũteme mũnene, no nginya ndakĩtalĩ atume vala twatemwa na aivova. Ĩndĩ tũkatindĩa kũvakwaithangya, twĩthĩwa tũyĩka o kwĩyĩũmĩsya. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana, mũndũ ũũmĩĩtw’e mũno no ethĩwe ayĩka ũndũ ta ũsu. No atinde asũanĩĩte ũndũ kĩu kĩtumĩte ew’a woo wingĩvĩte. Ĩndĩ ala moveeaa ũthatu ngoonĩ methĩawa mayĩka o kwĩyĩũmĩsya. Nĩ kavaa makaatĩĩa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18!

16. Kwosana na Alivai 19:33, 34, Yeova eendaa Aisilaeli makue ekali ma ũeninĩ ata, na kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁶ Yĩla Yeova weeaĩe Aisilaeli mende atũi moo, ndaasya kana maĩlĩte o kwenda andũ ma mbaĩ yoo me oka. Nĩwasyokie amatavya kana nĩmaaĩlĩte kwenda ekali ma ũeninĩ ala maĩ katĩ woo. Ũndũ ũsu nĩwawetetwe ũtheinĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:33, 34. (Soma.) Aisilaeli meeĩtwe makue mwĩkali wa ũeninĩ ‘ta ũla ũsyaawa kwoo,’ na maaĩlĩte ‘kũmwenda’ o ũndũ meyendete. Kwa ngelekany’o, Mĩao yeeĩte Aisilaeli nĩmetĩkĩlye ekali ma ũeninĩ o vamwe na ala ngya kũkolany’a matialyo ma ngetha. (Ali. 19:9, 10) Mwolooto ũla wĩ mwĩaonĩ ũsu nũkonetye Aklĩsto ũmũnthĩ. (Luka 10:30-37) Ata? Ũmũnthĩ kwĩ andũ milioni mbingĩ mũno mathamĩĩe nthĩ ingĩ, na nĩvatonyeka amwe makethĩwa mekalaa vakuvĩ naku. Nĩ ũndũ wa vata mũno tũmakue nesa na tũimanenga ndaĩa, methĩwe nĩ aũme, aka, kana nĩ syana.

17-18. (a) Nĩ ũndũ wĩva twĩkĩĩtwe vinya twĩke nthĩnĩ wa Alivai 19:2 na 1 Vetelo 1:15? (b) Nĩ wĩa wĩva wa vata mũtũmwa Vetelo ũtwĩkĩĩte vinya tũtethye?

¹⁷ Andũ ma Ngai nĩmathuthĩtw’e methĩwe atheu ĩandĩkonĩ ya Alivai 19:2 na 1 Vetelo 1:15. Mĩsoa mingĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivai nĩtũtetheesye kwona ũndũ tũtonya kũmwendeesya Yeova. Nĩtwaneenea mĩsoa ĩmwe ĩtũtetheesye kwona maũndũ ala twaĩle kwĩka na ala tũtaĩle kwĩka. * Namo Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto nĩmatũtetheesye kwona kana Yeova no wendaa tũatĩĩe myolooto ĩsu thayũnĩ witũ. Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ mũtũmwa Vetelo wongelete.

¹⁸ No kwĩthĩwa twĩ na kĩmanyĩo kya kwĩkaa maũndũ ma kĩ-veva na kwĩkaa andũ maũndũ maseo, ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ Vetelo ũwetete. Atanamba kũtwĩkĩa vinya twĩthĩwe atheu mwĩkalĩlenĩ witũ w’onthe, atũthuthĩtye ũũ: “Ũmbany’ai ilĩko syenyu kwondũ wa wĩa.” (1 Vet. 1:13, 15) Wĩa ũsu nĩ wĩva? Aisye kana ana-a-asa ma Klĩsto etĩkĩw’a mauta ‘“makatavany’a kũndũ kw’onthe nguma nzeo” sya Ũla wametie.’ (1 Vet. 2:9) Na kũneena ũw’o, Aklĩsto onthe ũmũnthĩ me na kĩanda kya kũtethya wĩa ũsu wa vata mũno, na wĩa ũsu nũtethasya andũ mũno! Nũndũ twĩ andũ atheu, twĩ na kĩanda kya mwanya ta kĩ kya kũtethasya wĩa wa kũtavany’a na kũmanyĩsya na kĩthito! (Mko. 13:10) Tweeka kyonthe kĩla tũtonya tũatĩĩe myolooto ĩla yĩ kĩlungunĩ kya 19 kya Alivaii, twonanasya kana nĩtũmwendete Ngai na mũtũi. O na ĩngĩ, twonanasya kana nĩtũkwenda ‘kwĩthĩwa atheu’ mwĩkalĩlenĩ witũ w’onthe.