1-2. Ñanyi bintu byo twisambilepo mu mutwe wafumako, kabiji ñanyi bintu byo tusakufunda mu uno mutwe?

 MU MUTWE wafumako, twisambile pa lujimuno lwawama luji mu Bena Levi kitango 19. Kimo kyo twisambilepo ke byambo biji mu kyepelo 3, Yehoba mo akambizhe bena Isalela kunemeka bansemi babo. Twisambile atweba lelo jino byo twakonsha kulondela luno lujimuno kupichila mu kukwasha bansemi betu kwikala na bintu bikebewa mu bwikalo, kwibatundaika ne kwibatekenesha, ne kwibakwasha kutwajijila kufwenya kwipi ne Yehoba. Mu kino kyonka kyepelo, bantu ba Lesa bebavulwilemo buneme bwa kulama juba ja Sabado. Twafunjile kuba’mba nangwa kya kuba kechi twafwainwa kukookela muzhilo wa kulama juba ja Sabado ano moba ne, bino twakonsha kwingijisha jifunde jijimo kupichila mu kwikalangapo na kimye kya kubapo bintu bimo bya Yehoba pa juba pa juba. Umvwe ke tube bino, tukamwesha’mba tubena kwibikako kwikala bazhila, byonka byo betukambizha pa Bena Levi 19:2 ne pa 1 Petelo 1:15.

² Mu uno mutwe, tusakutwajijila kwisamba pa Bena Levi kitango 19. Ñanyi bintu byo twakonsha kufunda mu kino kitango pa kubila lusa boba balemana, kwikala ba kishinka mu bya busulu, ne kumwesha bakwetu butemwe? Tukeba kwikala bazhila byonka biji Lesa, onkao mambo, twayai tumone byo twakonsha kufunjilako.

3-4. Kwesakana na byaamba Bena Levi 19:14, bena Isalela bafwainwe kumonanga byepi bantu bashinka matwi ne bampofu?

³ Tangai Bena Levi 19:14. Yehoba wakebelenga bantu banji  kubilanga lusa bantu balemana. Kintu kimo kyo akambizhe bena Isalela ke kubula kufinga muntu washinka matwi. Kufinga muntu kwavwangilemo kumuchinyisha nangwa kwamba’mba kintu kyatama kimumwekele. Kino ke kintu kyatama bingi kuba muntu washinka matwi. Kechi wakonsheshe kumvwa byo bamwambijilenga ne, onkao mambo, kechi wakonsheshe kwipokolola ne.

⁴ Kabiji mu kyepelo 14, Lesa wabuujile bakalume banji kuba’mba kechi bafwainwe “kubika mu jishinda kintu kyakonsha kwituntulako mpofu ne.” Buku umo waamba pa bantu baji na bulema amba: “Ku byalo bya kala bya ku Musela, bantu ba uno mutundu bebobanga nshiji ne kwibayanjisha.” Kampe muntu washinta wakonsha kubika kintu kulutwe ya mpofu kuba’mba ekozhe nangwa kukeba kuba’mba bamuseke. Kino kyubilo kechi kimwesha lusa ne. Muzhilo uji mu kyepelo 14 wakwashishe bantu ba Yehoba kubila lusa boba bajinga bilema.

5. Twakonsha kubila byepi lusa bantu balemana?

⁵ Yesu waubijile lusa boba bajinga na bulema. Vulukai sawakya ye atumine kwi Yoano Mubatizhi wa kuba’mba: “Bampofu babena kumona, balemana babena kwenda, ba mbumba nabo babena kubukwa, bashinka matwi babena kumvwa, [kabiji] bafu nabo babena kusangulwa.” Byo bamwene bya kukumya byaubile Yesu, bantu bonse “batotele Lesa.” (Luka 7:20-22; 18:43) Atweba bena Kilishitu tukeba kulondela Yesu ne kubila lusa bantu balemana. Onkao mambo, twibalangulukilako ne kwibatekenya. Ibyo kuba’mba Yehoba kechi witupa bulume bwa kuba bya kukumya byonka byaubanga Yesu ne. Bino tuji na mwingilo wanema bingi wa kubuula bantu balemana ne bampofu mambo awama aamba pa paladisa bantu mo bakekala na butuntulu bwa mubiji bwalumbuluka ne kwikala balunda na Lesa. (Luka 4:18) Ano mambo awama abena kukwasha bantu bavula lelo jino kutota Lesa.

6. Byambo biji mu Bena Levi kitango 19 bitukwasha byepi kumvwisha Mikambizho Jikumi?

⁶ Byepelo bimo bya mu Bena Levi kitango 19 byalumbulula byambo biji mu Mikambizho Jikumi. Mukambizho wa butanu na busatu waamba’mba: “Kechi wafwainwa kwiba ne.” (Lupu. 20:15) Muntu wakonsha kulanguluka’mba inge  kechi utola bintu bya bene ne, ko kuba’mba ubena kukookela uno mukambizho. Pano bino, wakonsha kwiba mu mashinda akwabo.

7. Musulu wakonsha kulala byepi mukambizho wa butanu na busatu waamba pa kwiba?

⁷ Musulu wakonsha kulanguluka’mba kechi waiba ne na mambo a kuba’mba kechi watolele kintu kya muntu mukwabo ne. Bino nanchi kimye kyonse umwesha bukishinka kimye kyo oba busulu na bakwabo nyi? Byonka byo tutanga pa Bena Levi 19:35, 36, Yehoba waambile’mba: “Kechi mwafwainwa kwingijisha bipimo bya bujimbijimbi pa kupima bula, kinemenezhi nangwa bintu biji nobe mema ne. Mwafwainwa kwingijisha mashikelu awama, bya kupiminako kinemenezhi byawama, kipimo kyawama kya kupiminako bintu byauma, ne kya kupiminako bintu bya mema mema.” Musulu wingijisha mashikelu ne bipimo bya bujimbijimbi pa kuba’mba ajiile bantu, ko kuba’mba ubena kwibebila. Byepelo bikwabo bya mu Bena Levi kitango 19 byatokeshapo bulongo pa kino kishinka.

8. Byambo biji pa Bena Levi 19:11-13 byakwashanga byepi Bayudea kulondela jifunda paimena mukambizho wa butanu na busatu, kabiji kino kitukwasha ku ba byepi?

⁸ Tangai Bena Levi 19:11-13. Byambo bitanshi mu Bena Levi 19:11 byaamba’mba: “Kechi mwafwainwa kwiba ne.” Kyepelo 13 kyaamba pa lukwatankano luji pa kwiba ne kubula bukishinka mu bya busulu. Kyaamba’mba: “Kechi wafwainwa kujimbaika mukwenu ne.” Busulu bwa bujimbijimbi bujitu pamo na bwivi. Mukambizho wa butanu na busatu waambile’mba kwiba kwatama. Bino byambo bikwabo biji mu Bena Levi byakwashanga Bayudea kumvwisha jifunde paimena uno mukambizho. Kyanema bingi atweba kulanguluka pe Yehoba byo amona kubula bukishinka ne bwivi. Twakonsha kwiipuzha atweba bene amba: ‘Inge nalanguluka pa Bena Levi 19:11-13, nanchi mmona’mba nafwainwa kupimpulako byubilo byami, kikatakata mu bya busulu nyi?’

9. Mukambizho uji pa Bena Levi 19:13 wakwashanga byepi ba mingilo?

⁹ Mwina Kilishitu utwezha bakwabo nkito wafwainwa kulanguluka pa mbaji ikwabo mukebewa kwikala wa kishinka. Byambo byapelako pa Bena Levi 19:13 byaamba’mba: “Mfweto ya muntu wa kwingijila, kechi wafwainwa kwikala nayo bufuku bonse kufika ne lukelo ne.” Mu bena Isalela, bantu bavula bajinga banjimi, kabiji ba mingilo bo batwezhanga kwingila mu majimi bebapanga mfweto pa jonkajo juba pa kukotoka. Umvwe wa mwingilo babula kumupa mfweto yanji pa kukotoka, kechi wakonsheshe kwikala na mali a kujishishamo kisemi kyanji pa jojo juba ne. Yehoba walumbulwile’mba: “Aye wakajilwa kabiji bwikalo bwanji bwaimenatu pa mfweto yanji.”—Mpitu. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Twakonsha kufunjilako ka ku Bena Levi 19:13?

¹⁰ Ano moba ba mingilo bavula bebapa mfweto yabo jimo nangwa jibiji pa ñondo, kechi pa juba pa juba ne. Pano bino, jifunde jiji pa Bena Levi 19:13 jingila ne lelo jino. Bantu bamo batwezha bakwabo nkito, bebila ba mingilo kupichila mu kwibapa kajali kacheche kabula kwesakana na mingilo yo bengila. Bayuka kuba’mba bano ba mingilo bakajilwa kabiji bakatwajijila kwibengijila nangwa kya kuba bebafolesha kajali kacheche. Kuba bino kujitu nobe ‘balama mfweto ya bantu bebengijila.’ Mwina Kilishitu utwezha bantu nkito wafwainwa kumona kuba’mba ubena kwibapa mfweto yafwainwa. Pano twayai tumone bintu bikwabo byo twakonsha kufunjilako ku Bena Levi kitango 19.

11-12. Ñanyi kishinka kyaambilengapo Yesu byo aambile byambo biji mu Bena Levi 19:17, 18?

¹¹ Kuji ne bintu bikwabo Lesa byo akeba’mba tubenga, kechi kuchinuzhukatu kuba byatama ku bakwetu ne. Kino kishinka kiji pa Bena Levi 19:17, 18 (Tangai.) Yehoba wakambizhe’mba: “Wafwainwa kutemwa mukwenu byonka byo witemwa  obe mwine.” Mwina Kilishitu ukeba kutokesha Lesa ku muchima wafwainwa kuba bino.

¹² Yesu wamwesheshe kuba’mba mukambizho uji pa Bena Levi 19:18 wanema bingi. Mufaliseo umo waipwizhe Yesu amba: “Nanchi mukambizho mukatampe wa mu Mizhilo ye wepi?” Yesu wakumbwile’mba “mukambizho mukatampe kabiji ye mutanshi” ke kutemwa Yehoba na muchima wetu yense, na mweo wetu yense, ne na maana etu onse. Kepo Yesu aambile byambo biji pa Bena Levi 19:18, amba: “Wa bubiji wapasha uno, ke uno: ‘Wafwainwa kutemwa mukwenu byonka byo witemwa obe mwine.’” (Mat. 22:35-40) Kuji mashinda avula bingi mo twakonsha kumweshesha butemwe ku bakwetu. Amo twakonsha kwiafunda mu Bena Levi kitango 19.

13. Kulanguluka pa jishimikila ja mu Baibolo jaamba pe Yosefwa kwakonsha kwitukwasha byepi kumvwisha kishinka kiji pa Bena Levi 19:18?

¹³ Jishinda jimo jo twakonsha kumwesheshamo butemwe bakwetu ke kulondela lujimuno luji pa Bena Levi 19:18, lwa kuba’mba: “Kechi wafwainwa kushinkanya ne, nangwa kwikala na mfika na bakwenu ne.” Atweba bavula twayukapo bantu bamo bekala na mfika na muntu ye baingilanga nanji, ye bafundanga nanji ku sukulu, mulongo wabo, nangwatu wa mu kisemi kyabo pa myaka yavula. Vulukai kuba’mba balongo ba kwa Yosefwa jikumi bamuzhingijile bingi, kyafuminemo bamubile kintu kyatama bingi na mambo a kumushikwa. (Nte. 37:2-8, 25-28) Bino Yosefwa aye kechi wibobilepo kyatama ne. Kimye kyo ajinga pa kifulo kikatampe, kechi washinkenye na bakolojanji ne, aye wibobijile lusa. Yosefwa kechi wajinga nabo na mfika ne. Pakuba waubile bintu kwesakana na lujimuno luji mu Bena Levi 19:18.—Nte. 50:19-21.

14. Ñanyi kintu kimwesha kuba’mba twafwainwa kutwajijila kukookela mafunde aji pa Bena Levi 19:18?

¹⁴ Bena Kilishitu bakeba kutokesha Lesa ku muchima bafwainwa kulondela Yosefwa, wabujile kushinkanya na bakolojanji, bino wibalekejileko mambo. Abino byo byaambile ne Yesu mu lulombelo lwa kulondela, byo aambile’mba twafwainwa kulekelako mambo aba betulenga mambo. (Mat. 6:9, 12) Ne mutumwa Paulo naye wafunjileko bakwabo bena Kilishitu amba: “Anweba batemwe, kange mushinkanyenga ne.” (Loma 12:19) Kabiji wibatundaikile ne kuba’mba: “Itekenyainga anwe bene na bene ne kwilekelako mambo umvwe umo uji na mambo  na mukwabo.” (Kolo. 3:13) Mafunde a Yehoba kechi apimpulwa ne. Mafunde paimena muzhilo uji pa Bena Levi 19:18 atwajijila kwingila ne ano moba.

15. Ñanyi kimwesho kyakonsha kwitukwasha kuyuka ene mambo o twafwainwa kulekelako bakwetu mambo ne kulubako?

¹⁵ Langulukai pa kino kimwesho. Muntu inge bamukozha ku muchima kijitu nobe uji na bilonda pa mubiji. Bilonda bimo bikalatu bicheche pakuba bikwabo bibaya. Inge twichiba ku munwe pa kuchibaula bishu, po twichiba kechi pakonsha kubaya ne. Kyakonsha kukola, pano bino, kileka kukola kabiji mu kuya kwa kimye kilonda kipwa. Inge papita juba jimo nangwa abiji, kampe twakonsha ne kukankalwa kuyuka pajinga ka kilonda. Ne bintu bimo bitufichisha bakwetu ku muchima kechi byabayishatu ne. Twambe’mba, mulunda netu waamba nangwa wauba kintu kwa kubula kulangulukapo kabiji witufichisha ku muchima, twakonsha kumulekelako mambo bukiji bukijitu. Bino inge tuji na kilonda kikatampe, dokotala wakonsha kwikisona ne kupombapo kisapi. Inge saka tuchintaulapotu nangwa kukolobolapo, twakonshatu kwikilengela kubaya, kabiji kechi kyakonsha kupwa ne. Kyatamako ke kya kuba’mba, muntu wakonsha kuba kintu kipasha na kino inge bamuzhingijisha. Wakonsha kutwajijila na kulanguluka pa byo bamuzhingijisha ne byo kyamukola ku muchima. Aba bekala na mfika balengelatu bintu kuya mu nsunya. Onkao mambo, kyawama bingi kulondela lujimuno luji pa Bena Levi 19:18.

16. Kwesakana na byaamba Bena Levi 19:33, 34, Yehoba wakebelenga’mba bena Isalela bekalenga byepi na bantu bafumine mu byalo bingi, kabiji twakonsha kufunjilako ka?

¹⁶ Yehoba byo akambizhe bena Isalela kutemwa bakwabo, kechi walumbulwilenga’mba bafwainwe kumweshangatu butemwe ku bakwabo bena Isalela bonka ne. Wibabuujile ne kutemwa bantu bafumine ku byalo bingi bo baikalanga nabo. Abino byo byambo bitanwa pa Bena Levi 19:33, 34. (Tangai.) Muntu wafumine ku kyalo kingi bafwainwe kumumonangatu “nobe mwina kyalo,” kabiji bena Isalela bafwainwe “kumutemwa” byonka byo betemenwe abo bene. Mizhilo yaambile’mba bena Isalela bafwainwe kuswisha bantu bafumine ku byalo bingi ne bayanji kupupula kajo mu majimi abo. (Levi 19:9, 10) Jifunde ja kutemwa bantu bafuma ku byalo bingi jingila ne ku bena Kilishitu lelo jino. (Luka 10:30-37) Jingila byepi? Kuji bantu bavula bingi bavilukila mu byalo bikwabo, kabiji kyamweka bamo mwikalatu nabo kipikipi. Kyanema bingi  kunemeka ne kupa mushingi bano banabalume, banabakazhi ne baana bafuma mu byalo bingi.

17-18. (a) Kinembelo kya Bena Levi 19:2 ne 1 Petelo 1:15 bitutundaika kuba ka? (b) Ñanyi mwingilo wanema mutumwa Petelo ye etutundaika kwingila?

¹⁷ Binembelo byonse bibiji, kya Bena Levi 19:2 ne 1 Petelo 1:15 byakambizha bantu ba Lesa kwikala bazhila. Byepelo bikwabo bya mu Bena Levi kitango 19 byakonsha kwitukwasha kuyuka bya kuba pa kuba’mba tutalwenga bulongo kwi Yehoba. Twisamba pa byepelo byaamba pa bintu byawama byo twafwainwa kuba ne byatama byo twafwainwa kuchinuzhuka. * Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu bimwesha kuba’mba Yehoba ukeba ne atweba kwingijisha ano mafunde mu bwikalo bwetu. Bino mutumwa Petelo wanungilepo ne kintu kikwabo.

¹⁸ Twakonsha kupopwelanga Yehoba kimye kyonse ne kubila bakwetu bintu byawama. Pano bino, Petelo watundaikile bena Kilishitu kuba kintu kimo kyanema bingi. Saka akyangye kwitutundaika kwikala bazhila mu byubilo byetu byonse, Petelo witukambizhe’mba: “Nengezhai milanguluko yenu ku mwingilo.” (1 Pe. 1:13, 15) Ñanyi mwingilo yenkao? Petelo waambile’mba balongo ba kwa Kilishitu bashingwa “‘[bakasapwila] byawamisha mu mapunzha onse’ bya yewa [wibechile].” (1 Pe. 2:9) Bena Kilishitu bonse lelo jino baji na munema wa kwingila uno mwingilo wanemesha ukwasha bantu kukila mingilo ikwabo yo twingila. Ke kintu kyanema bingi kyo tuji nakyo atweba bantu bazhila kya kwingilako kimye kyonse na mukoyo mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha. (Mako 13:10) Umvwe twibikako kulondela mafunde aji mu Bena Levi kitango 19, tumwesha’mba twatemwa Lesa wetu ne bantu. Kabiji kuba bino kumwesha ne kuba’mba tukeba ‘kwikala bazhila’ mu byubilo byetu byonse.