1-2. Ngano nti talongokele mu timoko tiayôkele, mpe nti tutaluzula mu timoko ti?

MU TIMOKO tiayôkele, tataluzuri mwa malongi ma mfunu me mu Levitike tikapu tia 19. Mu tifwani, mu verse 3, Yehova watêla bala ba Israele ti bafweti zitisa bibuti biawu. Tamweni ka bwe tulendi sarila malongi mo lumbu ti mu kipa nsatu za tinsuni, za luzolo na za timpeve, za bibuti bieto. Mu verse yo, Nzambi wazonzela mpe mfunu ya zitisaka Sabala kwe kanda diandi. Talongokele ti, lumbu ti ni bu sa ti ka twena na nsatu ko ya zitisaka Sabala, tulendi sarila musiku wo, bu tusârisa ntangu ya saka tima mu bungu dia Yehova bilumbu biabiansoni. Bu tusila bo, mbo tusongela ti ngolo tusarilaka mu bâ ba santu, ntiana bu tulombaka wo Levitike 19:2 na 1 Piere 1:15.

² Mu timoko ti, mbo tutatamana mu taluzula Levitike 19. Ngano tikapu tio nti titulongesaka mu musamu wutariri songela nsayi kwe bô bê na bifuma, bâ na bunsungu mu tisalu, na zolo bampwana’eto? Tuzololo tabâ ba santu mu bungu ti Nzambi wa santu wena, buna tataleno ka nti tulendi longoka.

3-4. Tintwari na Levitike 19:14, bwe bafweti bongela muntu wafwa makutu na muntu wafwa meso?

³ Tanga Levitike 19:14. Yehova mbo keri zoloko ti kanda diandi diabongelaka bantu bê na bifuma na nsayi yayansoni. Mu tifwani, bala ba Israele ka bafweti’â loka muntu wafwa makutu ko.  Loka kô mbo kweri zolo tâka bongela muntu mu mpila ya yibi peleko tâ misamu mia mbi mu bungu dia yandi. Diangana, misamu mio mia nkatika mia mbi miena mu yirika kwe muntu wafwa makutu! Keri’â na lenda ko dia wâ misamu mi beri tâka mu bungu dia yandi, buna ka keti’â tinwanina ko.

⁴ Mu verse 14 mpe, mbo tulongokaka ti bisari bia Nzambi ka biafweti’â tûla sâkuba ko ha matu ma muntu wafwa meso. Buku dimosi dizonzelaka bantu bê na bifuma diatâ ti: ‘Ku Proche-Orient ya ntama, mbo beri vulu sarilaka bantu beri na bifuma, mpe mbo beri ba mwisaka mpasi.’ Muntu we na mutima wa ngolo, wulendi tûla tima ha matu ma muntu wulembo monaka mu mu mwisa mpasi peleko mu mu seha. Mutima wa mubi wusaka bo! Mu nzila ya ntumunu yo, Yehova wabakisa kanda diandi mu bakula ti bafweti songela tiari tia mutima kwe bô balembo bâ na lenda mu misamu miakaka.

5. Ngano bwe tulendi songela tiari tia mutima kwe bô bê na bifuma?

⁵ Yezu wasongela tiari tia mutima kwe bô beri na bifuma. Bambukeno nsangu zi katambika kwe Za Tibatisi. Watâ ti: ‘Bafwa meso bamweni; bê na malu mafwa, ndiatulu yisungamane; bankwa bwazi babelokele; bafwa makutu bawîri; ba fwa bavumbukiri.’ Bu beri monaka bimangu bieri saka Yezu, ‘bantu babansoni, [. . .] ni Nzambi beri kwe se nsangu.’ (Like 7:20-22; 18:43) Bakristo nsayi yibâka nawu mu landa tifwani tia Yezu tia songela tiari tia mutima kwe bantu bê na bifuma. Buna, mbo tusongelaka nsayi na luvivululu kwe bantu ba mpila yo. Wa matieleka, Yehova ka tu hana lenda dia saka bimangu ko. Kâ bweso bwe neto bwa zonzela nsangu za mbote zitariri Paradi, kubâ bantu ba lunga mpe babâ na tindiku tia mbote na Nzambi, kwe bantu bafwa meso mu tinsuni peleko mu timpeve. (Like 4:18) Lumbu ti, nsangu zo za mbote mbo zita bakisa bantu babingi mu kembela Nzambi.

6. Bwe nsangu zi tubakaka mu Levitike 19 zitomo bangulaka misamu mi batâ mu ntumunu 10?

⁶ Verse zakaka za Levitike tikapu tia 19, mbo  zibangulaka misamu mi batâ mu ntumunu 10. Mu tifwani, ntumunu ya 8 mbo yitâka kwa ti: “Kufweti’â walaba ko.” (Ndu. 20:15) Kampe muntu mbo waketi banza ti tala ti sariri ngolo zifwanakane mu lembo bonga tima ti kalembo vwa, mbo kaketi tumamana ntumunu yo. Kâ, mpila zakaka zeri kô zi kaketi labila.

7. Bwe titê tia nkari tilendi diatila ntumunu ya 8 yitariri bwivi?

⁷ Muntu weri tâka nkari mbo kaketi banza ti kani kabwe keri’â bongaka tima ti kalembo vwa ko. Kâ, ngano nsalulu zandi mu nkari bwe zeri? Mu Levitike 19:35, 36, Yehova watâ ti: “Ka lufweti’â lwakondo bunsungu ko bu ludezaka bula, madema na bima bia mamba. Lufweti sarila bidezolo bia sungama, madema ma sungama, bidezolo bia bima bia yuma bia sungama na bidezolo bia bima bia mamba bia sungama.” Muntu weri sarilaka bidezolo bilembolo bia sungama mu nkari’andi ngatu kahuna bantu beri mu sumbaka, laba keri ba labaka. Verse zakaka za Levitike tikapu tia 19 mbo zeri tomo zonzelaka musamu wo.

8. Ngano bwe Levitike 19:11-13 yabakisila Bayuda mu sarila ntumunu ya 8, mpe ntia ndandu tulendi ya bakila?

⁸ Tanga Levitike 19:11-13. Levitike 19:11 mbo yibatikilaka ebu: “Kufweti’â walaba ko.” Verse 13 mbo yisaka tintwari ha kati dia bwivi na kondo kwa bunsungu mu mpila ya sarila tisalu bu yitâka ti: “Kufweti’â wawuya mpwana’aku ko.” Buna, wuya muntu mu tisalu, bwivi bwena. Ntumunu ya 8 mbo yeri zonzelaka musiku wutariri bwivi, kâ buku dia Levitike mbo dieri bakisaka Bayuda mu bakula ka bwe bafweti sarila musiku wo. Tulendi baka ndandu bu tubakula ka bwe Yehova kamwinaka kondo kwa bunsungu na bwivi. Tulendi tiyula: ‘Tintwari na Levitike 19:11-13, ngano tima tie kô ti mfweti sila keba mu luzingu lwani? Ngano mfweti delakasa bifu biani ku tisalu?’

9. Bwe musiku we mu Levitike 19:13 weri kengerelaka bisari?

⁹ Bakristo basarisaka bantu bafweti taluzula musamu wakaka wutariri bunsungu. Levitike 19:13 mbo yitâka ti: “Kufweti’â walunda mfutulu ya tisari tiaku ko tûka mpimpa tii mbazi mu pari.” Ku Israele bantu beri salaka tisalu tia nsaba bafweti ba futa ku nsuka ya tilumbu. Tala ti tisari ka bafuta tio ko ku nsuka ya tilumbu, mbo kaketi kondo mbongo mu dikila kanda diandi. Yehova wabangula ti: “Mu mpasi kena, mpe luzingu lwandi mfutulu’andi luta sikirila.”​—Lub. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ntia malongi tulendi baka mu Levitike 19:13?

¹⁰ Lumbu ti, bisari biabingi bafutaka mbala mosi peleko zole mu ngonda, ka babafutaka ha nsuka ya tilumbu ko. Diangana mutieno we mu Levitike 19:13 salu kwa watiri. Mfumu zakaka mbo zilebaka bisari biawu bu zibafutaka mbongo za fioti zilembo delakanaka na tisalu ti basalaka. Bazebi ti, bisari bio mu mpasi biena mpe mbo batatamana mu sala ni bu sa ti mbongo za fioti kwa babakaka. Bu tomo tala, mfumu zo mbo zilundaka ‘mfutulu ya bisalu biawu.’ Mukristo wusarisaka bantu, wufweti tomo kipaka musamu wo. Bwawu bu, tataleno misamu miakaka mi tulendi longoka mu Levitike tikapu tia 19.

11-12. Ngano Yezu nti keri zolo songelaka bu kazonzela Levitike 19:17, 18?

¹¹ Nzambi zololo ti ka tusukisinakandi kwa mu lembo yirika mbi kwe bampwana’eto. Tulendi wa mona mu Levitike 19:17, 18. (Tanga.) Yehova watomo tâ ti: “Fweti zolo mpwana’aku ntiana nge beni.” Mukristo wufweti sila bo tala ti zololo katâ Yehova nsayi.

¹² Tataleno ka bwe Yezu kasongela mfunu ya ntumunu ye mu Levitike 19:18. Lumbu timosi, Mufarize wayula Yezu ntumunu yayôka bunene  mu Musiku. Yezu wavutula ti ntumunu yiyôkele bunene ni yitariri zolo Yehova mu mutima’eto wa mukaka mu tilundi tieto tia mukaka na mu mabanza meto mamansoni. Ha manima wazonzela Levitike 19:18, bu katâ ti: ‘Ya nzole yifwanakane na ya ntete ni: “Yenda zolo mpwana’aku ntiana nge beni.”’ (Mat. 22:35-40) Mpila zazingi ze kô zi tulendi songela luzolo kwe bampwana’eto, kâ tulendi baka mpe ndwenga mu Levitike 19.

13. Bwe tinsamu tia Yozefe tita songela misamu mi bayizi tsoneka ha manima mu Levitike 19:18?

¹³ Mpila mosi ya songela luzolo kwe bampwana’eto ni mu sarila malongi me mu Levitike 19:18. Mbo yitâka: “Kufweti’â wakarisa mbi mu mbi ko peleko walunda diki.” Babingi ha kati dieto bazebi misamu miasa ti muntu wakanga diki kwe mpwana’andi ya ku tisalu, ya ku lukolo, kwe ndiku peleko kwe muntu wa kanda tûka mivu miamingi! Bambuka ti bayaya ba 10 ba Yozefe diki dieri nawu mu yandi diasa ti bizi bayirika musamu wa mubi. (Mba. 37:2-8, 25-28) Kâ Yozefe ka ba bongela mu mpila ya yibi ko! Bu kayizi bâ na lenda dia karisila bayaya bandi mbi mu mbi, wabasongela tiari tia lemvokela. Yozefe keri’â na diki ko. Kâ wasarila malongi ma bayizi tsoneka ha manima mu Levitike 19:18.​—Mba. 50:19-21.

14. Ntia misamu misongelaka ti mitieno mie mu Levitike 19:18 salu kwa miatiri?

¹⁴ Bakristo bazololo mu tâ Nzambi nsayi, bafweti landa tifwani tia Yozefe walemvokela bayaya bandi, kani kabakarisila mbi mu mbi. Musamu wo wudelakane mpe na lusambulu lwa tu longesa Yezu mu katutêla ti talemvokelaka bantu batuyirikaka misamu mia mbi. (Mat. 6:9, 12) Ntumwa Paulo wahana malongi ema kwe Bakristo: ‘Ka lwendandi karisi mvutu beno beni.’ (Rom. 12:19) Wavutu ba tindisa mpe mu mpila eyi: “Tatamaneno mu tikorela beno na beno mpe mu tilemvokelaka beno na beno, tala ti muntu we na musamu na mpwana’andi.” (Kol. 3:13, NWT) Mitieno mia Yehova ka misobaka ko. Mitieno midukaka mu Levitike 19:18 salu kwa mpe miatiri lumbu ti.

15. Ntia tifwani tita tu bakisa mu bakula ka mu bungu dia nti tufweti lemvokelaka mpe tufweti zimbakanaka?

¹⁵ Tabongeno tifwani. Fwema balendi kwa fwanakasa na mputa. Mputa ze kô za fioti, zakaka za zinene. Mu tifwani, bu tulambaka,  tulendi lwala ha mulembo. Tulendi mona mpasi kâ kampe mpasi zo ka zizingila ntangu yayingi ko. Ha manima ma tilumbu timosi peleko biole, kampe ka tuvutu’â bambuka huma ha bêle mputa ko. Mpila mosi mpe, mfwemoso zakaka za fioti zibâka. Mu tifwani, ndiku yilendi tâ peleko yilendi yirika musamu wu kalembolo banza, mpe wutufwemese. Wulendi bâ musamu wa fioti kwe beto mu mu lemvokela. Kâ tala ti mputa ya yinene ye neto, kampe doktere fweti ya tunga mpe fweti ya kanga bande. Tamana tatamana mu kwe ya tsokote bima peleko mu kwe ya kwangi, mpasi kwa tutimwisa. Kâ muntu wulendi yirika musamu wa mpila yo mu ntangu yi kena wa nguria wa fwema. Lendi tatamana mu kwe banzi kwa mpasi zi kata mona, na musamu wa mbi wumuyirikiri muntu wo. Bô balundaka diki, mputa kwa bakwe tsumburi. Musamu wo wusongele ti bubote bwingi mu tumamana malongi me mu Levitike 19:18!

16. Tintwari na Levitike 19:33, 34, bwe bafweti bongela nzenza zeri ku Israele, mpe ntia malongi tulendi baka mu musamu wo?

¹⁶ Yehova bu katuma bala ba Israele mu zolo bampwana’awu, keri’â zolo tâka ko ti bafweti songasana kwa luzolo bawu na bawu. Wabatêla mpe ti bafweti zolo banzenza beri ha kati diawu. Musamu wo mbo wutomo monekaka mu Levitike 19:33, 34. (Tanga.) Bafweti bongela banzenza ntiana bu beri bongelaka bala ba Israele bakaka, mpe bafweti ba zolo ntiana bawu beni. Mu tifwani, Bala ba Israele bafweti hana nzila ya tota bima ku misitu kwe banzenza na kwe bamputu. (Lev. 19:9, 10) Mutieno wutariri zolo banzenza salu wena mpe kwe Bakristo. (Like 10:30-37) Mu bwe? Bantu babingi babêlaka ku bunzenza lumbu ti, kampe bakaka ni lubandakane nawu. Musamu wa mfunu wena mu bongelaka babakala bo, bakento bo na bala bo na buzitu bwabwansoni.

17-18. a) Ngano Levitike 19:2 na 1 Piere 1:15 nti zitutindisaka mu sa? b) Ntia tisalu tia mfunu ntumwa Piere katutindisa mu sala?

¹⁷ Kanda dia Nzambi mbo dibakaka malongi matâka ti bafweti bâ ba santu mu Levitike 19:2 na mu 1 Piere 1:15. Verse zazingi zakaka ze mu Levitike tikapu tia 19 zilendi tu bakisa mu yirika misamu mifwanakane ngatu Yehova katutambula. Ndambu verse kwa tuzonzele zisongelaka ka ntia misamu mia mbote tufweti  yirika, mpe ka ntia misamu mia mbi tufweti sila keba. * Matsonoko ma Greke ma Bakristo mbo masongelaka ti Yehova zololo ti tatatamana mu sarila mitieno mio mu luzingu lweto. Kâ ntumwa Piere wavutu tâ musamu wakaka.

¹⁸ Tulendi sarilaka Yehova, mpe tulendi yirikaka misamu miamingi mia mbote kwe bantu bakaka. Kâ Piere watindisa Bakristo mu sa tima tiakaka tia mfunu. Ntete katutindisa mu bâ ba santu, Piere watâ ti: “Kubikeno mabanza meno mu bungu dia tisalu.” (1 Pi. 1:13, 15, NWT) Ngano tisalu tio ni nti? Piere watâ ti mpangi za tumbu za Kristo mbo ‘“zisamuna bifu na nsalulu za nkembo” za Yandi wabatâ mbila.’ (1 Pi. 2:9) Lumbu ti, Bakristo babansoni bweso bwe nawu bwa sala tisalu tio tia mfunu, tibakisaka bantu babingi yôka bisalu biakaka. Diangana, bweso bwa bunene bwena kwe beto twe kanda dia Nzambi ya santu, mu vulu samunaka na mu longesaka bantu na luhemo lwalwansoni! (Marke 13:10) Tamana sarilaka malongi me mu Levitike 19 na bunsungu bwabwansoni, mbo tusongela ti Nzambi’eto ya tuzololo mpe bampwana’eto ba tuzololo. Mpe mbo tusongela ti tuzololo “tabâ ba santu” mu ndiatulu’eto yayansoni.