1-2. N’nga vofunjedha ivirile natapanyileni n’ni, n’na ninofuna nifunjedhe n’ni mumwasula?

YOFUNJEDHA i-virile, nitotapamanya malangi-o enango okami-a ofwanyeya va levitiku kapitulu 19. Mofwanafwani-edha, ninga mwaonele i-yo va versu 3, Yohova atoatonga Aisaraeli ira talemezenga anamabaliwa. Natotapanya mule muna-indi-edhe i-yo basa malangi-ola ira nisamalilenga anamabali-u voangulela vyongo vyofuneya, alimbi-a thitho akami-a limbi-a uxamwaliwa na Yohova. Va versu leli atu a Nlungu tatothuuchiwa funeya wolokota Sabudu. Natoona ira angalive malamboano kanokanyi-edhiwa lokota Sabudu, mbwenye makundwee anooda nikami-a ira nidhilimbi-edhenga fwanya hora yoira vyongo vyokuza lambela. Nairangana vyevi, ninooni-a ira ninofunechecha kala ochena, movwelanana na likundo lava Levitiku 19:2 thitho lava 1 Pedru 1:15.

² Mwasula, ninodhowanave tapanya Levitiku kaputulu 19. N’nga makundo amukapituluala tananifunji-e n’ni vamwasa ooni-a oma rima waatu ale anongumanana vyorucha vaingumi yiwa, ira vyongo moona rima va mwasa wa nengosiyo thitho dhiveliwana afwi-u? Ninofuna kala ochena ninga vili Nlungu, eeno dhoweni nioneni vinofuna i-yo funjedha.

3-4. Movwelana na va Levitiku 19:14, n’nga Aisaraeli tafwanela ira a-vi vyongo naatu ale tana urenda o-ovwa na o-oona?

³ Muleri Levitiku 19:14. Yohova adedi-edhela ira anamalabee tairenga vyongo movwelana na atu ale anongumanana nyarwa vaingumiiwa. Mwaifwanafwani-edho Aisaraeli katafwanela tembelela mutu una ureda o-ovwa. Tembelela weu wanothangani-avo  mtucha venango mongela madhu o-okala pama. Weu ali mwirela vyongo vyothakala vinjinji mutuo. Liye kaavwa vyongo vile vyaongiwa vyokuza liye thitho kaaoda dhibarela.

⁴ Wenjedhela vevo, muversu 14 ninofunjedha ira anamalaba a Nlungu katafuneela ‘elela mutu o-oona yongo yogwegweducha.’ Voonga vyaatu ale anongumanana nyarwa vaingumiiwa, bukhu n’nango latoonga ira: “Walelene wu Middle East, hora dhinango atu enala tanoireliwa vyaiburutu.” Hora dhinango mutu anooda ela yongo vasongolo vamutu o-oona naifunelo yoi angwengweduwa amtheyenga. Vyevi vyalindi vyauwalanga! Eeno vovelela lamulo leli, Yohova anoakami-a atwee ira taavwelenga tangaranga atu enao tana marenda.

5. N’nga ninathonyi-edhe a-vi tangaranga waatu ale tana vyoarucha manungoni mwiwa?

⁵ Yesu atooni-a tangaranga wa atu ale tana nyarwa dhavaingumiiwa. Kathuulelani milanyu dhatumizele liye wa Juwau namabadiza. Liye aongile ira: “O-oona tanaona, orangala tanawenda, avikutwe tanacheni-iwa o-ovwa tanauvwa, [thitho] okwa tanavenyathi-iwa.” Voona vyodabwui-a vyevyo Yesu vyaira liye, atu othene “tatoroma mtitimi-a Nlungu.” (Luka 7:20-22; 18:43) Makristau tanokala osangalala vosazi-a Yesu vovwela tangaranga atu enao tana marenanda vaingumiiwa. Eeno ninovilimbi-edha aomela rima, athuulela thitho airela vyongo moleva rima. Pyovweya ira Yohova kaniva-edhe kopolo yoira vyongo modabwi-a. Mbwenye nitokaana ngari yowandela atu o-oona mwaututu thitho mwauzimu milanyu dhapama dhoonga vya ilambo ipya, munofuna dhakala atu namanungo apama thitho kala vauxamwali wapama na Yohova. (Luka 4:18) Milanyu yapamila, iromile kami-a atu walelene ira tamtitimi-enga Nlungu.

6. N’nga vyevi vili va Levitiku kapitulu 19, vinonikami-a a-vi vwechecha vile vili M’mlamulo Kumi?

⁶ Maversu enango a-va Levitiku 19, anoonga mowenjedhela vile vili mumalamulo kumi. Mofwanafwani-edhela, lamulo lava 8, linaonga ira: “Kube.” (Ekis. 20:15) Atu enango anooda onga  ira, akala mutu unorambela tukula yongo ya-ali yee eeno uno-arela lamulo leli. Mbwenye mutuo unooda uba mwandhila dhinango.

7. N’nga vyaondeye a-vi ira wamalonda a-avwele lamulo lava 8, loonga uba?

⁷ Oguli-a malonda venango liye unongoona ira kanoba namwasa oi katukule vyongo vya-ali vyee. Mbwenye vinokala a-vi namwemo munoirela liye malodhee? Valemba la Levitiku 19:35, 36, Yohova atoonga ira: “Kamuirenga vyongo mwachinyengo vopima yongo moda ulapele aliwa, nyemela wavyongo venango pima vyongo vyama-injeni. Mukaengana maxikelo o-omanga, mabwe apama opimela nanyemelelo wa vyongo, mwezo wapama wa efa na mwezo wapama wa hini.” Eeno wamalonda weniyo a-indi-edha basa maxikelo omanga venango vyopimela vinango vyobela naifuneno yoi tanami-e atu enao anoanguli-edha aliwa malondiwa tanokala taabelanga. Maversu enango amu Levitiku kapitulu 19, anonikami-a vwechecha pama vyevi.

8. N’nga lemba la Levitiku 19:11-13 lingakami-idhe a-vi Ayuda arela lamulo lava 8, n’nga iyo linanikami-e a-vi?

⁸ Muleri Levitiku 19:11-13. Madhu oroma ava Levitiku 19:11 anoonga ira: “Kamube.” Versu 13, Linooni-a vwelana ulivo vari va uba noguli-a malonda mobela voonga ira: “Kubele fwao mwachinyengo.” Eeno guli-a malonda mwachinyengo kovwelana na uba thitho upanga. Angalive ira lamulo lava 8, linoonga vya uba, makundo amu Levitiko anookami-a Ayuda ona mule muna-indi-edhe aliwa lamulo. Pyofuneya ira nithuulelenga mule Yohova munoonela liye chinyengo na uba. Ninoonda dhifuka ira: ‘Movwelana na Levitiku 19:11-13, n’nga vatokala vikundu vinango vaingumi yanga vinofwanela miyo saka-edha? N’nga ndinofwanela chinja mule munoirela miyo vyongo vamwasa wa malonda venango basa?’

9. N’nga lamulo lava Levitiku 19:13, lavunela a-vi anabasa?

⁹ Vatokala likundo linango lokuza ira vyongo moona rima mwemo kristu weniyo una nabasee linofwanela liye lithuulela. Lemba la Levitiku 19:13, linomari-a namadhu oonga ira: “Vinofunawee mpangali nabasao kavingone mbamwaa fiedha bebe-i.” Hora ya Aisaraeli, atu ale talembiwa basa mundani tanova-iwa vyafuna aliwa va-iwavyo ndabo lelolene. Amva-a nabasa vyalabela liye wanoiri-a ira liye aimwanena fwanyala jodya banjalee ndabo lelo. Yohova atoonga ira: “Liye ngorucheya thitho unodedi-edha vilabele liyevyo.”—Dotor. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. N’nga tilikundo liivi linofunjedhavo i-yo va Levitiku 19:13?

¹⁰ Malomboano, anabasa anjinji anova-iwa vilabele aliwa fendo imbo-i venango fendo binli vamwendi, akala masiku othene. Mbwenye, likundo lava Levitiku 19:13, lino-indave basa. Mapatarau enango anonyingalela anabasiwa voava-a vyowapangaliviwa vyoyeva. Aliwa anoidhiwa ira anabasao kavali jile inaire aliwa mbwenye dhowanave laba basa angalive anowachela vyoyeva. Tairanga vyevyo, vinokala ninga vinofuna aliwa apangali anabasao tanongoni-a mbamwiwa. Kristau weniyo una anabasee, unofwanelela onechecha ira unoairela vyongo molongomana. Dhoweni nione vyongo vinango vyevyo vinafunjidhe i-yo va Levitiku 19.

11-12. N’nga Yesu agogomedhe likundo liivi voonga madhu ava Levitiku 19:17, 18?

¹¹ Wenjedhela va airana vyongo vyopeyi-a enango, Nlungu unodedi-endhela ira niirenga vyongo vinango vinjinji. Ninoona umboni wa vyevi va Levitiku 19:17,18. (Muleri.), Kaonani lamulo linofwayeya valembali: Udhiveliwengana  fwao ninga munovidhiveliwana weyo wekene. Kristau unofuna ndhiveliwi-a Nlungu, unofwanelela irana vyevi.

¹² Kathuulelani mule Yesu mwagogomedhile liye funeya wa lamulo lofwanyeya va Levitiku 19:18. Faresi mwinango atofuka ira: “N’nga lamulo lukulu vinjinji muilamulo tivi?” Yesu atomwakula ira “lamulu lukulu thitho loroma” toira, undhiveliwengana Yohova Nlungwao na rimao wethene, na ingumi yao yothene, na mathuulelwao othene. Adhaire eeno Yesu atoonga madhu ava Levitiku 19:18, voonga ira: “Lanembili lofwanafwanana tili, udhiveliwengana fwao mwemo unovidhiveliwana wee weka.’” (Mat. 22:35-40) Vatokala dhila dhinjinji dhooni-edhelana udhivela waatu enango, mbwenye ninooda funja vinjinji va Levitiku kaputulu 19.

13. N’nga mwasa wa Bibilyani wa Yosefe unonikami-a a-vi vwechecha likundo lava Levitiku 19:18?

¹³ Ndhila imbo-i inaoniedhe iyo ira ninodhiveliwa afwi-u ndi-arela malangi-o ava Levitiku 19:18. Lembali linoonga ira: ‘Kuweli-edhe vyothakala venango lokota vyarimani.’ Anjinji a i-yovano nitoidhiwa atu enango anolokotedha vyarimani fwiwa wabasani, waxikolani, balee venango mutu wavabanjani vee, venango wavyawa vinjinji. Thuulelani ira abalee Yosefe, tatolokodhela vyarimani, vile vyairi-idhe ira taire vyongo vyothakala. (Maro. 37:2-8, 25-28) Mbwenye Yosefe atoirana vyongo mo-iyana vinjinji naabalee. Liye atooni-a tangaranga vahora yana liye izo ilukulu angalive ira angaodile aweli-edha abaleao. Mbwenye Yosefe kaalokotedhe vyarimani. Malonimwee, atoira vyongo movwelana na malangi-o ava Levitiku 19:18.—Maro. 50:19-21.

14. N’nga chini inooni-a ira makundo amuilamulo yava Levitiko 19:18 ano-indave basa malamboano?

¹⁴ Makristau anofuna mdhiveliwi-a Nlungu tanofwanela sazi-edha ifwanafwani-edho ya Yosefe, ule alevenle abalee malo moalokotedha vyarimani venango nionge aweli-edha. Vyevi pyovwelana na lobelo la ifwanafwani-edho. Vale Yesu valimbi-a liye levelela atu tanidawele. (Mat. 6:9, 12) Thitho rumiwi Paulo atovelela malangi-o wamakristau oi: “Odhiveliwiwa, kamuweli-edhenga vyothakala.” (Aroma 12:19) Atoalimbi-a ira: “Dhowananive  levelelana unango na fwee thitho levelelana na rima othene unango na fwee, masiki ira unango utokhaana mwasa oi amsumele fwee.” (Akol. 3:13) Makundo a Yohova katina chinja. Eeno makundo ava Levitiku 19:18, anolabave basa malamboano.

15. N’nga chiifwanafwani-edho iivi inanikami-e idhiwa funeya wo-olokota vyarimani?

¹⁵ Nifwanafwani-edhe eeni: Sukwala nifwanafwani-edhe na ilonda. Vilonda vinango vinokala ving’onong’ono, mbwenye vinango vinokala vilukulu. Mwaifwanafwani-edho, vodhula ivolopi, venango karta podi nicheka vaimbunoni. Ninoda uvwa upa, mbwenye upawee kunodibela. Venango vadambo limbo-ive venango ndambo linango kaninooda thuulela ira natochekeya. Movwelana na vyevyo, vinango mwa vyongo vile atu vinidawele aliwa vinooda kala ving’ono. Mofwanafwani-edhela, fwi-u unooda niongela vyongo mo-othuulela pama thitho vinonisukwali-a. Mbwenye ninooda mlevelela mo-orucha. Mbwenye akala nitokaana ilonda ilukulu, ifirimero unofwanela lisona venango limanga na aligadhura. Mbwenye nainda indanga vailondanivo, vinoiri-a ira na-aile chinene. Pyovi-a tangaranga ira hora dinango mutu asukwala vinjinji na vyevyo atu vyamuirele aliwa, unooda ira vyovelana na vyevi. Hora na hora unothuulela vyongo vyothakala vimwirele mutu mwinango thitho mwemo mwasukwalele liye. Mbwenye atu ale anolokota vyarimani, anodhipei-a okene. Eeno ndipama arela malangi-o ava Levitiku 19:18!

16. Movwelana na va Levitiku 19:33, 34, n’nga Aisaraeli tafwanela aona a-vi alendo nga ninofunjedhavo n’ni?

¹⁶ Vevo Yohova vyaatongile liye Aisaraeli ira tadhiveliwengana afwiwa, kaathapulele ira tadhiveliwenga atu atudwuiwave, mbwenye awandela ira thadhivelwengana thito alendo anokala vari viwa. Yeena ndi milanyo yovweya pama ili va Levitiku 19:33, 34. (Muleri.) Lendo afwanelela oniwa ninga “wamwemo,” eeno Aisaraeli taofwanela “mdhiveliwangana ninga munovidhiveliwana aliwa oka.” Aisaraeli tanofwanela arumeli-a alendo na atu osauwa ira tapalakatenga mundani mwiwa. (Lev. 19:9, 10) Likundo lokuza dhiveliwana alemdo, lino-inda basa wa makristau malamboano. (Luka 10:30-37) Moi a-vi? Vatokala atu anjinji athamile vilamboviwa dhowa vilambo vinango venango enango anokala vaduzi na vanokala i-yo. Eeno pyofuneya ira nilemezenga alombwana na a-iyana na a-ima enala.

17-18. a) N’nga va Levitiku 19:2 na 1 Pedru 1:15 ninolimbi-iwa ira n’ni? b) N’nga rumiwi Pedru anilimbi-idhe ira ni-indenga basa liivi lofuneya?

¹⁷ Va Levitiku 19:2 na 1 Pedru 1:15 Bibilya linolimbi-a atu a Nlungu ira takale ochena. Maversu anango manjinji va Levitiku kapitulu 19 anonikami-a idhuwa vinaire i-yo ira Yohova asangalalela na-iyo. Nite tapanya vaversu oyeva baa-i anoonga vyongo vinafwanela i-yo ira na vinafwanela i-yo rambela. * Malemba ai giriki anothonyi-edha ira ninofwanela arelanga makundo enala vaingumi-iu. Mbwenye rumiwi Pedru atowenjedhelavo yongo inango.

¹⁸ Ninooda irana vyongo vinjinji volabela Nlungu thitho laba mabasa manjinji apama. Mbwenye Pedru atolimbi-a makritao ira yongo yofuneya vinjinji. Liye a-anaawandele makristau ira takale ochena makalelwiwa othene, atoalimbi-a ira: “Kozeeli-edhani mathuulelwuinyu ira mulabe basa mwakopolo” (1 Pe. 1:13, 15) N’nga liye aongana basa loi a-vi? Pedru atoonga ira abali a Kristu osakuliwa anodha laleela vyamakalelo apama awene aitane. (1 Pe. 2:9) Thitho makristau othene malamboano, tatokaana ngari yo-inda basa lofuneyali lelo linokami-a atu vinjinji. Ninga atu ochena, nitokaana ngari ilukulu yo-inda na aliwa basa lolaleela nofunji-a atu hora dhothene mwathindhi. (Marku 13:10) Navilimbi-edhanga arela makundo ava Levitiko 19, ninooni-a ira ninodhiveliwana Nlungu na atu. Ninooni-a thitho ira ninofuna ‘kala ochena’ mumakalelwi-u othene.