1-2. Le i bika byotwefundile mu kishinte kibadikile, ne i bika byotusa kwifunda mu kino kishinte?

 MU KISHINTE kibadikile, twesambīle pa madingi mayampe adi mu Bene Levi shapita wa 19. Kimfwa, enka na mokilombwedilwe mu vese wa 3, Yehova wālombwele bene Isalela balēmeke bambutwile babo. Twesambīle pa muswelo otubwanya kulonda ano madingi na kuvuija bisakibwa bya bambutwile betu bya ku ngitu, mu ñeni ne ku mushipiditu. Enka mu uno vese, Leza wāvulwije’mo bantu bandi kulama Sabato. Twefundile amba nansha byoketunenwepo kulama Sabato dyalelo, ino tubwanya kwingidija musoñanya udi’mo na kwitūdila’ko kitatyi kya kwingila mingilo ya Yehova difuku ne difuku. Shi tulonga namino, tukalombola’mba tuloñanga bukomo bwa kwikala bajila na musoñaninye’kyo Bene Levi 19:2 ne 1 Petelo 1:15.

² Mu kino kishinte, tusa kwendelela na kubandaula Bene Levi shapita wa 19. Le uno shapita witufundija bika pa mwa kwikadila na balemane, pa mwa kwikadila bampikwa budimbidimbi mu kaji, ne pa mwa kulombwela bakwetu buswe? Byotusaka kwikala bajila pamo bwa Leza wetu ujila, nanshi tutalei byotwifunda pa uno mwanda.

3-4. Mungya Bene Levi 19:14, le babitwi ne bampofu bādi bafwaninwe kulongelwa bintu namani?

³ Tanga Bene Levi 19:14. Yehova usakanga bantu bandi balēmeke balemane. Kimfwa bene Isalela bēbalombwele baleke kufinga wa kitwi. Mu kuno kufinga mubadilwa ne kususula muntu nansha kumunenena bintu bibi. Bine, i bibi bininge kulonga muntu wa kitwi uno muswelo! Kādipo ubwanya kwivwana  byobamunena, o mwanda kādipo ubwanya kwinenena.

⁴ Ne kadi twifunda mu vese wa 14 amba, bengidi ba Leza kebādipo bafwaninwe “kutūla kya kukukala kumeso a mpofu.” Dibuku dimo dilombola bintu byobādi balonga bantu balemane amba: “Mu Isalela wa kala, bantu bādi bebamwena ne kwibasusula.” Padi bantu bamo kebādipo balēmekele bampofu, bādi batūla kya kukukala kumeso a mpofu mwanda’tu wa kumusanshija nansha mwanda’tu wa kumuzawila. Bine, uno i mutyima mubi! Kupityila ku uno musoñanya, Yehova wākweshe bantu bandi bevwanije amba bafwaninwe kwivwanina balemane lusa.

5. Le i muswelo’ka otubwanya kwivwanina balemane lusa?

⁵ Yesu wāivwanine balemane lusa. Vuluka’mba wātumine bantu bakalombole Yoano Mubatyiji amba: “Bampofu pano kebamone, babilema kebanange, ba makopo abatōkejibwa, ba bitwi nabo kebevwana, ne bafwe nabo abasangulwa.” Pa kumona bingelengele bya Yesu, ‘bantu bonso batendela Leza.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Bene Kidishitu basakanga kwiula Yesu na kwivwanina balemane lusa. O mwanda twikalanga nabo biyampe, twibalēmeka ne kwibatūkijija mutyima. Shako Yehova ketupelepo bukomo bwa kulonga bingelengele. Inoko tudi na dyese dya kusapwila bampofu ku ngitu ne ku mushipiditu myanda miyampe ya paladisa, mwine mukekala bantu bakomo ku ngitu ne ku mushipiditu. (Luka 4:18) Ino myanda miyampe ke milengeje bantu bavule batendele Leza.

6. Lelo myanda idi mu Bene Levi shapita wa 19 itukwasha namani twivwanije byobya binenenwe mu Mbila Dikumi?

⁶ Mavese amo a mu Bene Levi shapita wa 19 etukwasha twivwanije byobya binenenwe mu Mbila Dikumi. Kimfwa, mbila ya mwānda inena’tu amba: “Kokeba.” (Div. 20:15) Muntu ubwanya padi kulanga’mba byakaselele kintu kya muntu, ukōkele ino mbila. Inoko ukokeja kwiba mu miswelo mikwabo.

7. Le nsunga wādi ubwanya kutyumuna namani mbila ya mwānda yādi ipeleja kwiba?

⁷ Nsunga ubwanya padi kwitemba’mba kashā kaselele kintu kya bene nansha kimo. Le mu  musungilo wandi namo? Monka mokilembelwe mu Bene Levi 19:35, 36, Yehova wānenene amba: “Kemufwaninwepo kwingidija bipimo bidimbañana pa kupima bula, bulēmi nansha bungi. Mufwaninwe kwingidija bipimo bibwane bya bulēmi, ne bulēmi bubwane, bipimo bibwane bya bintu byūmu, ne bipimo bibwane bya bintu bidi bwa mema.” Nsunga wādi wingidija bipimo byampikwa kubwana mwanda wa kudimba bampotyi, wādi wibeba mu muswelo kampanda. Mavese makwabo a Bene Levi shapita wa 19 alombola uno mwanda patōka.

8. Le myanda idi mu Bene Levi 19:11-13, yākweshe Bayuda namani bengidije musoñanya wādi ufyeme mu mbila ya mwānda, ne netu tubwanya kumwena’mo namani?

⁸ Tanga Bene Levi 19:11-13. Bene Levi 19:11 ushilula na binenwa bya amba: “Kemufwaninwepo kwiba.” Vese wa 13 ukwatañanya kwiba na budimbidimbi mu busunga, amba: “Kufwaninwepo kudimba mukwenu.” Nanshi kudimba bantu mu bya busunga kukwatañene na kwiba ne kunyoñomona. Mbila ya mwānda yādi ipeleja bantu kwiba, ino myanda idi mu Bene Levi nayo yādi ikwasha Bayuda bevwanije muswelo wa kwingidija musoñanya udi mu kino kijila. Kulangulukila pa muswelo umona Yehova budimbidimbi ne bwivi, kubwanya kwitukwasha. Tubwanya kwiipangula’mba: ‘Mungya Bene Levi 19:11-13, le kudi kintu kyomfwaninwe kuta’ko mutyima mu bwami būmi? Le kudi bintu byomfwaninwe kulemununa mu munsungilo wami nansha mu kami kaji?’

9. Lelo kijila kidi mu Bene Levi 19:13 kyādi kikinga bengidi namani?

⁹ Kudi kintu kikwabo kifwaninwe kulangulukila’po mwine Kidishitu wangeje bakwabo pa mwanda utala budimbidimbi. Bene Levi 19:13 unena ku mfulo amba: “Kokalama mfutwa ya muntu wa kaji bufuku bonso kufika ne ku lubanga.” Mu Isalela wa kala boba bādi badimina bakwabo ne bengidi, bādi bebafuta difuku ne difuku kupwa kwa kaji. Kuleka kupa uno mwingidi mfutwa yandi, kwādi kumulengeja akomenwe kudisha ba mu kyandi kisaka mu dine difuku’dya. Yehova wāshintulwile amba: “I mufudilwe kadi būmi bwandi bwimanine pa mfutwa yandi.”​—Kup. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Le i bika byotubwanya kwifunda ku Bene Levi 19:13?

¹⁰ Dyalelo bengidi bavule kebafutwangapo difuku ne difuku, ino bafutwanga dimo nansha dibidi ku kweji. Inoko musoñanya udi mu Bene Levi 19:13 ukidi na mvubu. Bakulu bamo ba kaji bamwenanga bobangeje na kwibapa mfutwa mityetye, yampikwa kudingakana na kaji kobengila. Bayukile amba bakendelela kwingila nansha shi batambula ino mfutwa mityetye, mwanda kebabwanyapo padi kusokola kaji kakwabo. Bakulu ba kaji balonga namino, ‘balamanga mfutwa’ ya bengidi babo. I biyampe mwine Kidishitu wangeje bantu ate mutyima ku uno mwanda. Pano tutalei myanda mikwabo yotukokeja kwifunda ku Bene Levi shapita wa 19.

11-12. Le Yesu wākomeneje bika pa kupituluka mu Bene Levi 19:17, 18?

¹¹ Leza ketupelejepo’tu’nka kususula bakwetu, ino utele mutyima ne ku muswelo otwikele nabo. Tubwanya kwimwena kino mu Bene Levi 19:17, 18. (Tanga.) Yehova wānenene patōkelela’mba: “Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.” Mwine Kidishitu usaka kusangaja Leza ufwaninwe kusanswa mukwabo.

¹² Tulangulukilei pa muswelo wālombwele Yesu mvubu idi mu mbila isonekelwe mu Bene Levi 19:18. Difuku dimo, Mufadiseo umo wāipangwile Yesu amba: “A Mufundiji, lelo i mbila’ka itabukile bukatampe mu Bijila?” Yesu wāmulondolola’mba, ‘mbila itabukile bukatampe  kadi mibajinji’ i kusanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso, muya obe onso ne ñeni yobe yonso. Kupwa Yesu wāpituluka mu Bene Levi 19:18 amba: “Ya bubidi, iifwene nayo, i ino: ‘Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.’” (Mat. 22:35-40) Kudi miswelo mivule yotubwanya kulombola’mba tusenswe mukwetu, pano kadi tubwanya kuboila ñeni ku Bene Levi shapita wa 19.

13. Le kulangulukila pa mānga ya Yosefa idi mu Bible, kubwanya kwitukwasha namani twivwanije Bene Levi 19:18?

¹³ Muswelo umo wa kulombola’mba tusenswe bakwetu i kulonda madingi adi mu Bene Levi 19:18. Kino kisonekwa kinena’mba: ‘Kufwaninwepo kulubula kinongo nansha kulama kīji.’ Bavule motudi bayukile’ko muntu ulamīne kīji mukwabo wa ku kaji, wa ku masomo, mubutule nansha muntu wa mu kisaka​—padi i mu myaka mivule! Tuvulukei amba banababo na Yosefa dikumi, bāmulamīne kīji, ku mfulo bālonga kintu kibi. (Ngo. 37:2-8, 25-28) Inoko Yosefa aye kēbalongelepo uno muswelo! Pawāikele na lupusa ne mukenga wa kwalwija banababo kinongo, ino aye wēbafwidile lusa. Yosefa kālaminepo kīji. Ino wālongele bintu kukwatañana na madingi ālembelwe mwenda mafuku mu Bene Levi 19:18.​—Ngo. 50:19-21.

14. Le i bika bilombola’mba misoñanya idi mu Bene Levi 19:18 ikidi na kamweno?

¹⁴ Yosefa i mushīle bene Kidishitu basaka kusangaja Leza, kimfwa kiyampe kya kulekela pa kyaba kya kulama kīji ne kwaluja kinongo. Bino byo byānenene ne Yesu mu milombelo ya kulondela’po, pāetusoñenye tulekele boba betulubila. (Mat. 6:9, 12) Mutumibwa Polo nandi wādingile bene Kidishitu amba: “A baswedibwe kemwakīlubwilai kinongo banwe bene.” (Loma 12:19) Kadi wēbakankamikile amba: “Endelelai kwitūkijija mityima banwe bene na bene ne kwilekela na mutyima umo nansha shi kudi udi na mwanda na mukwabo.” (Kol. 3:13) Misoñanya ya Yehova keishintyilepo. Misoñanya ifyeme mu kijila kidi mu Bene Levi 19:18 ikidi na kamweno ne dyalelo.

15. Leta kimfwa kilombola’mba i biyampe kwilwa bibi byobetulongele.

¹⁵ Tulangulukilei pa kino kimfwa. Muntu udi na mutyima usansa, udi pamo bwa muntu mwitape kilonda. Bilonda bimo bikalanga  bityetye, bikwabo nabyo bikatampe. Kimfwa kitatyi kyotwiketa māla na bwembe tubwanya kwiketa ku munwe. Na bubine, kakilonda kabwanya kwitusansa, ino padi kekaketusansapo nyeke. Padi difuku dimo nansha abidi pa kupita’po, tukelwa ne potwadi twiketele pene. Muswelo umo onka, kudi myanda imo ibwanya kwitusanshija bityetye. Kimfwa, mulunda ubwanya kwitusanshija na kunena nansha kulonga bintu pampikwa kulanga, ino twamulekela pampikwa kwija. Inoko shi tudi na kilonda kikatampe, bikalomba padi dokitele etusone’kyo ne kwikikuta na bandaje. Shi twitengatenga’po ne kwitenekateneka’po, padi kekikakomapo bukidi, kadi tukesanshija’tu batwe bene bitupu. Ino i kya bulanda, mwanda muntu obasanshije bininge nandi ubwanya kulonga kintu pamo bwa kino. Ubwanya kulangulukila kyaba kyonso pa mobimusanshila ne pa mumusanshijija bakwabo. Inoko boba balama kīji besanshijanga abo bene. Nanshi i biyampe bininge tulonde madingi adi mu Bene Levi 19:18!

16. Mungya Bene Levi 19:33, 34, le bene Isalela bādi bafwaninwe kwikala namani na beni ba kibundi, ne i ñeni’ka yotubwanya kuboila’ko?

¹⁶ Yehova paāsoñenye bene Isalela basanswe bakwabo, kēbasoñenyepo amba bafwaninwe kusanswa enka bantu ba lukoba ne kabila kabo. Ino wēbalombwele basanswe ne beni bādi mu bukata mwabo. Uno o musapu mwine udi mu Bene Levi 19:33, 34. (Tanga.) Bene Isalela bādi bafwaninwe kumona mweni pamo bwa “mwine Isalela,” kadi bādi bafwaninwe “kumusanswa” na mobādi besanshilwe. Kimfwa, bene Isalela bādi bafwaninwe kuleka beni ba kibundi ne balanda bakōkolole mu madimi. (Levi 19:9, 10) Uno musoñanya wa kusanswa beni utala ne bene Kidishitu dyalelo. (Luka 10:30-37) Namani? Dyalelo kudi beni midiyo ne midiyo, padi kadi bamo ushikete nabo kubwipi. I biyampe tumone na mvubu bano bana-balume, bana-bakaji ne bana, kadi i biyampe twibalēmeke.

17-18. (a) Lelo Bene Levi 19:2 ne 1 Petelo 1:15, witukankamika tulonge bika? (b) Le mutumibwa Petelo witukankamika twingile mwingilo’ka wa mvubu?

¹⁷ Kisonekwa kya Bene Levi 19:2 ne kya 1 Petelo 1:15, bisoñanya bene Kidishitu bekale bajila. Mavese makwabo a Bene Levi shapita wa 19 abwanya kwitukwasha tuyuke byotufwaninwe kulonga pa kwitabijibwa na Yehova. Ano  mavese otwabandaula abalombola’tu bintu bityetye kete biyampe byotufwaninwe kulonga ne bibi byoketufwaninwepo kulonga. * Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu bibalombola’mba, tufwaninwe kwingidija misoñanya idi’mo mu bwetu būmi. Inoko mutumibwa Petelo i mubweje’ko kintu kikwabo.

¹⁸ Nansha byotwingilanga mingilo mivule ya ku mushipiditu ne kulongela bakwetu bintu bivule biyampe, inoko Petelo wāsoñenye bene Kidishitu bengile mwingilo mukwabo wa mvubu. Kumeso kwa kwitusoñanya twikale bajila mu mwikadilo wetu onso, Petelo wētusoñenye amba: “Longololai ñeni yenu mwanda wa mingilo.” (1 Pe. 1:13, 15) Le ao mwine i mwingilo’ka? Petelo wānenene amba, banababo na Kidishitu bashingwe māni bādi ba kusapula “pi na pi binengele” bya yewa wēbetyile. (1 Pe. 2:9) Kadi bene Kidishitu bonso dyalelo badi na dyese dya kwingila uno mwingilo wa mvubu mpata, mwine ukwashanga bantu bininge kupita mingilo mikwabo. Bine, batwe bantu bajila tudi na dyese dya pa bula dya kwingila na bupyasakane mwingilo wa kusapula ne kufundija kyaba kyonso! (Mako 13:10) Shi tulonga bukomo bwa kwingidija misoñanya idi mu Bene Levi shapita wa 19, nabya tulombolanga’mba tusenswe Leza ne bakwetu. Kadi tulombolanga’mba tusakanga ‘kwikala bajila’ mu mwikadilo wetu onso.