Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHIENA-BUALU TSHIA KULONGA 49

Tshidi mukanda wa Lewitiki utulongesha bua mutudi mua kuenzela bakuabu malu

Tshidi mukanda wa Lewitiki utulongesha bua mutudi mua kuenzela bakuabu malu

“Udi ne bua kunanga mukuebe muudi mudinange.”​—LEW. 19:18.

MUSAMBU WA 109 Tubanange bikole mu muoyo wetu

KADIOSHA *

1-2. Ntshinyi tshituvua balonge mu tshiena-bualu tshishale? Ntshinyi tshitualonga mu tshiena-bualu etshi?

MU TSHIENA-BUALU tshishale tuvua bakonkonone imue mibelu mimpe idi mu Lewitiki nshapita wa 19 idi mua kutuambuluisha. Tshilejilu, mu mvese 3 Yehowa uvua muambile bena Isalele bua bikale banemeka baledi babu. Tuvua bamone mutudi mua kutumikila mubelu au lelu eu. Tuenza nanku patudi tuambuluisha baledi betu ne bidibu nabi dijinga, tubakankamija ne tubasamba, ne tubambuluisha bua bashale balamate Yehowa. Anu mu mvese muisatu amu, Nzambi uvua muambile batendeledi bende bua bikale banemekela Nsabatu. Tuvua bamone kabidi ne: nansha mutudi katuyi benzejibue bua kunemekela Nsabatu, tudi mua kutumikila dîyi dinene adi patudi tukeba dîba dia kuenza malu etu a ntendelelu dituku dionso. Tuetu tuenza nanku, netuleje ne: tudi tudienzeja bua kuikala ba tshijila anu mudibu batuambila bua kuenza mu Lewitiki 19:2 ne mu 1 Petelo 1:15.

2 Mu tshiena-bualu etshi netutungunuke ne dikonkonona malu adi mu Lewitiki nshapita wa 19. Netumone tshidi malu au atulongesha bua dienzela badi ne bulema kampanda malu malenga, bua dikala bena bululame mu malu a mishinga, ne bua dinanga bakuabu. Tudi basue kuikala ba tshijila bualu Nzambi ngwa tshijila. Tumonayi tshidi malu aa atulongesha.

TUENZELAYI BADI NE BULEMA KAMPANDA MALU MALENGA

Lewitiki 19:14 udi utukankamija bua kuenzela bampudi matshi ne bampofu malu mushindu kayi? (Tangila tshikoso 3-5) *

3-4. Bilondeshile Lewitiki 19:14, Nzambi uvua musue bua bikale benzela bampudi matshi ne bampofu malu mushindu kayi?

3 Bala Lewitiki 19:14. Yehowa mmusue bua batendeledi bende bikale benzela badi ne bulema kampanda malu malenga. Tshilejilu, uvua muambile bena Isalele bua kabedi bampudi matshi mulawu to. Kubela mulawu kudi mua kumvuija kubakengesha anyi kubamba mêyi mabi. Kuenza nanku nkubi be! Bu mudibu kabayi bumvua bidibu babamba, kabakuikala ne mushindu wa kudibingisha to.

4 Mu mvese wa 14 badi baleja kabidi ne: Nzambi uvua muambile batendeledi bende bua kubenga “kutekela mpofu tshintu mu njila.” Mukanda mukuabu udi wamba bua bantu bavua ne bulema kampanda ne: “Pa kale mu Azi bavua babenzela malu ne tshikisu.” Pamuapa muntu wa muoyo mubi udi mua kutekela mpofu tshintu tshidi mua kumushindisha kumpala bua kumuenzela bibi anyi anu bua kumuseka. Lukinu lua dikema! Mukenji uvua Yehowa muelele batendeledi bende eu uvua mubambuluishe bua bamone ne: mbimpe bikale baditeka pa muaba wa badi ne bulema.

5. Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kuditeka pa muaba wa badi ne bulema kampanda?

5 Yezu uvua uditeka pa muaba wa bavua ne bulema kampanda. Vuluka mukenji uvuaye mutumine Yone Mubatiji wa ne: “Bampofu badi mpindieu bamona, balema badi benda, bena nsudi badi balengejibua, bampudi matshi badi bumvua, bafue badi bajudibua.” Pavua bantu bamone bishima bivua Yezu muenze ‘bonso bakatumbisha Nzambi.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Bena Kristo mbasue kuidikija Yezu, benza nanku padibu baditeka pa muaba wa badi ne bulema kampanda. Nunku tutu tuenzela badi ne bulema malu ne lutulu ne tubumvuila. Tuamba eku tuela eku, Yehowa ki mmutupeshe bukole bua kuenza bishima bu Yezu to. Kadi tudi ne diakalenga dia kumanyisha bampofu ku mubidi anyi bampofu mu nyuma lumu luimpe lua mparadizu. Mu mparadizu amu bantu bonso nebikale bapuangane ne mu malanda mimpe ne Nzambi. (Luka 4:18) Lumu luimpe elu lukadi luambuluishe bantu ba bungi bua kutumbisha Nzambi.

TUIKALAYI BENA BULULAME KU MIDIMU YETU

6. Mmushindu kayi udi imue mvese ya mu Lewitiki nshapita wa 19 yumvuija patoke malu adi mu Mikenji dikumi?

6 Imue mvese ya mu Lewitiki nshapita wa 19 idi yumvuija patoke malu adi mu Mikenji dikumi. Tshilejilu, mukenji wa muanda-mukulu udi wamba patupu ne: “Kuena ne bua kuiba.” (Ekes. 20:15) Muntu udi mua kuamba ne: yeye kayi muangate tshintu tshidi katshiyi tshiende nansha musangu umue, udi utumikila mukenji eu. Kadi udi mua kuikala wiba mu mishindu mikuabu.

7. Mmushindu kayi udi ngenda-mushinga mua kuleja ne: kena utumikila mukenji wa muanda-mukulu udi wakula bua buivi?

7 Ngenda-mushinga udi mua kuela meji ne: bu mutuye kayi muanji kuangata tshintu tshia bende, mmumue ne: katu muanji kuiba muntu to. Kadi utu anu muena bululame misangu yonso padiye wenda mushinga anyi? Anu mudibu baleje mu Lewitiki 19:35, 36, Yehowa uvua muambe ne: “Kanuena ne bua kupima bule bua bintu, bujitu buabi anyi bungi buabi ne bipiminu bibi. Nudi ne bua kupima bintu ne bipiminu bia bujitu bijalame, ne bipimu bijalame, ne tshipiminu tshia bintu biume tshijalame ne tshipiminu tshia bintu bia mâyi mâyi tshijalame.” Ngenda-mushinga udi upanyisha bintu ne bipiminu bia bujitu anyi bipiminu bia bintu bikuabu bia dishima bua kudingakaja badi bamusumba bintu, udi ubiba mu mushindu kampanda. Mvese mikuabu ya mu Lewitiki nshapita wa 19 idi ileja bualu ebu patoke.

Anu mudibu baleja mu Lewitiki 19:11-13, mbualu kayi budi muena Kristo ne bua kukonkonona bua mudiye wenza mudimu wende wa bianza? (Tangila tshikoso 8-10) *

8. Mmunyi muvua mêyi a mu Lewitiki 19:11-13 ambuluisha bena Yuda bua kuteka dîyi dinene dia mu mukenji wa muanda-mukulu mu tshienzedi? Mmunyi mudiwu mua kutuambuluisha petu?

8 Bala Lewitiki 19:11-13. Ku ntuadijilu kua Lewitiki 19:11 kudi mêyi aa: “Kanuena ne bua kuiba.” Mu mvese wa 13 badi baleja ne: buivi ne dipanga bululame mu malu a mishinga bidi bipetangana. Badi bambamu ne: “Kuena ne bua kudia mukuebe bintu” to. Nunku, muntu yeye kayi muena bululame mu malu a mishinga mmumue ne: udi wiba. Mukenji wa muanda-mukulu uvua wamba ne: kuiba nkubi. Kadi malu adibu bumvuije mu Lewitiki avua ambuluisha bena Yuda bua kujingulula mushindu uvuabu mua kuteka dîyi dinene divua mu mukenji au mu tshienzedi. Tuetu tuela meji a mushindu utu Yehowa umona dipanga bululame ne buivi nebituambuluishe. Nunku tudi mua kudiebeja ne: ‘Pandi ngela meji a tshidibu bambe mu Lewitiki 19:11-13, ndiku mmona ne: bidi bikengela nshintulule amue malu mu nsombelu wanyi, nangananga mushindu untu ngenza mudimu wanyi anyi?’

9. Mmushindu kayi uvua mukenji udi mu Lewitiki 19:13 wenza bua bena mudimu badiumvue mu bukubi?

9 Kudi bualu bukuabu budi butangila bululame budi muena Kristo udi muangate bantu ku mudimu ne bua kutabalela. Lewitiki 19:13 udi wamba ne: “Kuena ne bua kulama difutu dia muena mudimu butuku bujima too ne mu dinda.” Mu Isalele bantu ba bungi bavua benza mudimu wa madimi. Bavua bangata bantu bakuabu ku mudimu au ne babafuta ku ndekelu kua dituku dionso. Kubenga kufuta muena mudimu ku ndekelu kua dituku, kuvua kumupangisha bua kusumbila bena mu dîku diende biakudia dituku adi. Yehowa uvua muleje ne: “Udi mu lutatu ne difutu diende adi didi dikuatshisha muoyo wende.”​—Dut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ndilongesha kayi ditudi tupetela mu Lewitiki 19:13?

10 Lelu eu batu bafuta bena mudimu ba bungi musangu umue anyi ibidi ku ngondo, ki ndituku dionso to. Nansha nanku dîyi dinene didi mu Lewitiki 19:13 ditshidi anu ne mushinga. Bamue bantu badi bangata bakuabu ku mudimu batu bapesha bena mudimu babu makuta makese menemene kaayi akumbanangana ne mudimu udibu benza to. Mbamanye ne: bu mudi bena mudimu abu kabayi pamuapa ne tshikuabu tshia kuenza nebitabe anu bua kutungunuka ne kuwenza nansha babafuta tukuta tukese. Mu mushindu kampanda, badi bangate bakuabu ku mudimu abu badi ‘balama difutu dia muena mudimu.’ Muena Kristo udi ne bantu badi bamuenzela mudimu udi ne bua kutabalela bualu ebu bimpe. Mpindieu tumonayi bualu bukuabu budi Lewitiki nshapita wa 19 mua kutulongesha.

NANGA MUKUEBE MUUDI MUDINANGE

11-12. Mbualu kayi buvua Yezu muleje ne: budi ne mushinga pavuaye mutele mêyi a mu Lewitiki 19:17, 18?

11 Nzambi mmusue ne: katuenzedi bantu bakuabu malu mabi, ne mmutekemene bua katuimanyinyi anu apu to. Lewitiki 19:17, 18 udi uleja bualu ebu patoke. (Bala.) Yehowa uvua muambe bimpe ne: “Udi ne bua kunanga mukuebe muudi mudinange.” Muena Kristo udi musue kusankisha Nzambi udi ne bua kutumikila mukenji eu.

12 Yezu uvua muleje ne: mukenji udi mu Lewitiki 19:18 eu udi ne mushinga wa bungi. Musangu mukuabu Mufalese kampanda wakamuebeja ne: “Mmukenji kayi udi mutambe bunene mu Mikenji?” Yezu kumuandamunaye ne: “mukenji mutambe bunene ne wa kumpala” ngwa kunanga Yehowa ne muoyo wetu wonso, ne anyima wetu yonso, ne lungenyi luetu luonso. Pashishe yeye kutela mêyi adi mu Lewitiki 19:18 wamba ne: “Muibidi udi mufuanangane nawu nguowu eu: ‘Udi ne bua kunanga mukuebe bu muudi mudinange.’” (Mat. 22:35-40) Kudi mishindu ya bungi itudi mua kuleja mutudi banange bakuetu. Mu bualu ebu kabidi Lewitiki nshapita wa 19 udi utuleja tshia kuenza.

13. Mmushindu kayi udi muyuki wa bualu bua Josefe udi mu Bible utuambuluisha bua kumvua Lewitiki 19:18 bimpe?

13 Umue mushindu utudi mua kuleja ne: tudi banange bakuetu mpatudi tuteka mubelu udi mu Lewitiki 19:18 mu tshienzedi. Mubelu au udi ne: ‘Kuena ne bua kudisombuela anyi kulaminangana munda’ to. Ba bungi ba kutudi tudi bamanye bantu bavua balamine bakuabu munda, pamuapa munkatshi mua bidimu bia bungi. Balamine bu mudi bena mudimu nabu, balongi babu, anyi balela babu munda. Tuvulukayi ne: bana babu ne Josefe dikumi bavua bamulamine munda. Bualu abu buakabafikisha ku dimuenzela malu ne lukinu. (Gen. 37:2-8, 25-28) Kadi Josefe yeye kakabenzela bualu bubi to. Pakavuaye ne bukokeshi ne muikale ne mushindu wa kudisombuela, wakasungula yeye bua kubenzela malu ne luse. Josefe kavua mubalamine munda to. Pamutu pa nanku, wakenza malu bipetangana ne mubelu uvuabu balue kufunda pashishe mu Lewitiki 19:18.​—Gen. 50:19-21.

14. Ntshinyi tshidi tshileja ne: mêyi manene adi mu Lewitiki 19:18 atshidi ne mushinga too ne lelu?

14 Mbimpe bena Kristo badi basue kusankisha Nzambi balonde tshilejilu tshia Josefe. Uvua mufuile bana babu luse pamutu pa kudisombuela. Bidi bipetangana kabidi ne tshivua Yezu muambe mu disambila dia tshilejilu. Uvua mutubele bua tuikale tufuila bantu badi batuenzela bibi luse. (Mat. 6:9, 12) Mupostolo Paulo pende wakabela bena Kristo nende wamba ne: “Bana betu bananga, kanudisombuedi.” (Lomo 12:19) Uvua mubakankamije kabidi wamba ne: “Nutungunuke ne kulejangana lutulu ne kufuilangana luse ne muoyo mujima nansha muntu yeye tshilumbu ne mukuabu.” (Kolos. 3:13) Mêyi manene a Yehowa ki mmashintuluke to. Mêyi manene adi mu mukenji udi mu Lewitiki 19:18 atshidi ne mushinga too ne lelu.

Anu mudibi ne mushinga bua kubenga kuikala anu kukuanya mu mputa wetu muena dîna eu, katuena anu ne bua kuikala tutuma meji ku bilema bidi bana betu batuenzela to. Mbimpe tudienzeje bua kubipua muoyo (Tangila tshikoso 15) *

15. Fila tshilejilu tshidi tshituambuluisha bua kumvua bua tshinyi bidi ne mushinga bua kufuilangana luse ne kupua malu adibu batuenzele muoyo.

15 Tuanji tufuanyikijabi: malu adi atusama ku muoyo atu anu bu mputa itutu tutapika. Tumue tuputa tutu tua tukese; mikuabu minene bikole. Tshilejilu padi muntu ukeka bisekiseki udi mua kuditapa kaputa ku tshianza. Bushuwa bidi mua kumusama, kadi kusama aku kakuakunenga to. Dituku didi dilonda anyi matuku abidi pashishe, kena pamuapa mua kuvuluka muaba uvuaye muditape to. Bia muomumue, amue malu atu atusama ku muoyo kaatu ne bua nsongo to. Tshilejilu, mulunda webe kampanda udi mua kuamba anyi kuenza bualu kampanda budi bukusama ku muoyo, kadi kakuyi anu tshidi tshikupangisha bua kumufuila luse to. Bua kuondopa mputa munene bidi mua kulomba bua doktere amutele ne amusuike. Kadi wewe udikuanya anu kudikuanya pa mputa au kakuuma lukasa to, ne udi nansha mua kubola. Bia dibungama, bantu bakuabu badi mua kuikala benza bia muomumue padibu babanyingalaje bibi bitambe. Badi mua kuikala batume meji anu ku kanyinganyinga kadibu bumvua ne ku bualu buvuabu babenzele. Kadi bantu badi balaminangana munda badi badienzela bibi nkayabu. Kutumikila mubelu udi mu Lewitiki 19:18 nkuimpe kutambe!

16. Anu mudibu baleje mu Lewitiki 19:33, 34, Yehowa uvua musue bua bena Isalele bikala benzela bantu ba ku babende malu mushindu kayi? Bidi bitulongesha tshinyi?

16 Pavua Yehowa muambile bena Isalele bua kunanga bantu nabu, kavua ubambila bua kunanga anu ba mu tshisamba tshiabu to. Uvua mubambile bua kunanga too ne bantu ba ku babende bavua munkatshi muabu. Ke tshidi Lewitiki 19:33, 34 uleja patoke. (Bala.) Bena Isalele bavua ne bua kuenzela bantu abu malu anu bu ‘bena ditunga,’ ne ‘kubananga’ anu muvuabu badinange. Tshilejilu, bena Isalele bavua ne bua kuanyishila bapele ne bantu ba ku babende bua kuangulula mpumbuluila mu madimi abu. (Lew. 19:9, 10) Dîyi dinene didi ditangila kunanga bantu ba ku babende didi ne mushinga bua bena Kristo lelu eu. (Luka 10:30-37) Mushindu kayi? Kudi bantu ba bungi badi bumbuka mu matunga abu baya kusombela mu matunga makuabu, ne bamue ba kudibu badi mua kuikala basombele pabuipi nenu. Mbimpe tuenzele balume, bakaji, ne bana aba malu ne kanemu.

MUDIMU WA MUSHINGA UDIBU KABAYI BALEJE MU LEWITIKI NSHAPITA WA 19

17-18. a) Ntshinyi tshidibu batukankamija bua kuenza mu Lewitiki 19:2 ne 1 Petelo 1:15? b) Mmudimu kayi wa mushinga uvua mupostolo Petelo mutukankamije bua kuenza?

17 Mu Lewitiki 19:2 ne 1 Petelo 1:15 badi bakankamija bantu ba Nzambi bua kuikala ba tshijila. Mvese mikuabu ya bungi ya mu Lewitiki nshapita wa 19 idi mua kutuambuluisha bua kumanya tshia kuenza bua Yehowa kutuanyishaye. Tudi bakonkonone anu mvese idi yakula bua amue malu atudi ne bua kuenza ne makuabu atudi ne bua kuepuka. * Mu Mifundu ya tshiena-Greke ya buena Kristo mbaleje ne: Yehowa mmusue bua tutumikile mêyi manene aa mu nsombelu wetu. Kadi mupostolo Petelo mmusakidile bualu bukuabu.

18 Nansha tuetu tudifila mu malu mashilashilangane a mu nyuma ne tuenzela kabidi bantu bakuabu malu mimpe, kudi bualu bukuabu bua mushinga budi Petelo mutuambile bua kuenza. Kumpala kua kutukankamijaye bua kulua ba tshijila mu bikadilu bietu bionso, uvua muambe ne: “Nulongolole meji enu bua mudimu.” (1 Pet. 1:13, 15) Mmudimu kayi au? Petelo uvua muambe ne: bana betu bena Kristo bela manyi bavua ne bua ‘kumanyisha miaba yonso bikadilu bitambe buimpe bia Yeye uvua mubabikile.’ (1 Pet. 2:9) Lelu eu bena Kristo bonso badi ne diakalenga dia kuenza mudimu wa mushinga mukole eu udi wambuluisha bantu bikole kupita midimu mikuabu yonso itudi tuenza. Edi ndiakalenga dia dikema ditudi nadi dia kuikala bantu ba tshijila badi benza mudimu wa kuyisha ne kulongesha pa tshibidilu ne tshisumi tshionso! (Mâko 13:10) Patudi tudienzeja bua kuteka mêyi manene adi mu Lewitiki nshapita wa 19 mu tshienzedi, tudi tuleja ne: tudi banange Nzambi ne bakuetu. Tudi tuleja kabidi ne: tudi basue ‘kulua ba tshijila’ mu bikadilu bietu bionso.

MUSAMBU WA 111 Malu atudi ne bua kusankila

^ tshik. 5 Bena Kristo kabena muinshi mua Mikenji ya Mose to. Kadi mu mikenji ayi mudi malu a bungi atudi ne bua kuenza ne atudi katuyi ne bua kuenza to. Kulonga malu au kudi mua kutuambuluisha bua kumanya mua kunanga bakuabu ne kusankisha Nzambi. Mu tshiena-bualu etshi netumone mudi amue malongesha a mu Lewitiki nshapita wa 19 mua kutuambuluisha.

^ tshik. 17 Mu tshiena-bualu etshi ne tshishale katuena bakonkonone mvese idi yakula bua diepuka kansungansunga, kushiminyinangana malu, kudia mashi, nansha dienza malu a midima, diamba malu atshilualua, ne tshiendenda tshia masandi to.​—Lew. 19:15, 16, 26-29, 31.​—Tangila “Nkonko ya babadi” mu Tshibumba tshia Nsentedi etshi.

^ tshik. 52 DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Ntemu kampanda wambuluisha muanetu mukuabu wa balume udi kamama bua kuyukila ne doktere.

^ tshik. 54 DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Muanetu wa balume kampanda utu wenza mudimu wa dilaba mikubu upesha muena mudimu wende difutu diende.

^ tshik. 56 DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Muanetu wa bakaji udi mua kupua muoyo muaba uvuaye muditape kaputa bipepele. Neenzaku bia muomumue bua mputa munene anyi?