Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHAKULINANGULA 49

Mukanda waVyavaLevi Watunangula Omwo Tunahase Kutwama naVakwetu

Mukanda waVyavaLevi Watunangula Omwo Tunahase Kutwama naVakwetu

“Zangenunga vakwenu nganomu mwalizanga enu vavene.”—LEVI 19:18.

MWASO 109 Lizangenunga naVakwenu naMuchima Wosena

VYUMA NATUSHIMUTWILA *

1-2. Vyuma muka twashimutwilanga muchihande chinafumuho, kaha muchihande chino natushimutwila vyuma muka?

 MUCHIHANDE chinafumuho, twashimutwilanga vishina vimwe vyavilemu vyamumukanda waVyavaLevi kapetulu 19. Chakutalilaho muvesi 3, twalinangulanga nge Yehova alwezele vaIsalele vavumbikenga visemi javo. Twashimutwilanga omwo tunahase kuzachisa chishina kana makumbi ano hakuzakama visemi jetu kumujimba, muvishinganyeka, nakushipilitu. Muvesi yoyimwe, Kalunga alwezele vatu jenyi valamenga likumbi lyaSambata. Twashimutwilanga nge makumbi ano katwakavangiza lushimbi lwakulama Sambatako, oloze tunahase kuzachisa lundongi kana hakunonekangako lwola lwakulinga vyuma vyakushipilitu. Kulinga ngocho natusolola ngwetu tuli nakufwila kupwa vajila ngana muze vasoneka hali VyavaLevi 19:2; naWaPetulu 1, 1:15.

2 Muchihande chino natutwalaho kushimutwila jivesi jikwavo jamumukanda waVyavaLevi kapetulu 19. Uno kapetulu mwatukafwa tutachikize omwo tunahase kuzakama vitonji, nakupwa vakashishi mukusekasana, nomwo tunahase kusolwela vakwetu zangi. Hakuwana nge tuli nakufwila kupwa vajila ngana mwaKalunga, shikaho tumonenu vyuma natulinangula kukapetulu kana.

ZAKAMENUNGA VITONJI

Uno mazu ahali VyavaLevi 19:14 atulweza tutwamenga ngachilihi natujika matwitwi natupuputa? (Talenu palangalafu 3-5) *

3-4. Kweseka naVyavaLevi 19:14, uno vaIsalele vatelelele kutwama ngachilihi natupuputa natujika matwitwi?

3 Tangenu VyavaLevi 19:14. Yehova alwezele vatu jenyi vazakamenga vitonji. Chakutalilaho, vaIsalele vavalwezele vahone kwangula kajika matwitwi. Mutu vamwangwilenga hakumwamba mazu amapi akumwivwisa woma. Chapwile chachipi kuhanjika mazu kana kuli kajika matwitwi, mwomwo keshi kwivwa ovyo navahanjikako, kaha keshi kuhasa kulihakwilako.

4 Muvesi 14 nawa vavulukamo ngwavo vangamba jaKalunga kavatelelele ‘kuhaka chimbunji mujila yakapuputako.’ Mukanda umwe wahanjika havitonji, wamba ngwawo: “Mumafuchi akumututuko (Middle East) vatu vayanjishilenga vitonji.” Pamo vatu vakuhona keke vahakilenga chimbunji mujila mangana kapuputa alikolese, chipwe mangana vamusehe omu mwahukana. Chuma kana chapihilenga chikuma. Shikaho Yehova ahanyine vatu jenyi lushimbi kana mangana vevwilenga keke vitonji.

5. Tunahase kwivwila ngachili vitonji keke?

5 Yesu evwililile keke vitonji. Anukenu mujimbu atuminyinyine Yowano Muka-kumbapachisa, amulwezele ngwenyi: “Tupuputa vali nakumona, vitonji vali nakutambuka, vaka-mbumba vali nakuvatomesa, tujika matwitwi vali nakwivwa, vafu vali nakuvasangula.” Omu vatu vosena vamwene vyuma vyakukomwesa alingile Yesu, “vamwalishile Kalunga.” (Luka 7:20-22; 18:43) Vaka-Kulishitu veji kulondezezanga Yesu hakwivwila vitonji keke. Veji kuvazakamanga nakuvatalilila chikoki. Yehova katuhana ngolo jakulinga vyuma vyakukomwesako. Oloze twatwama nakutokwa chakwambulila tupuputa, navaze vapwa tupuputa kushipilitu mujimbu wamwaza wakuvuluka palachise muze vatu vosena navakapwa vakulikangula kumujimba nakushipilitu. (Luka 4:18) Mujimbu wamwaza uli nakukafwa vatu vavavulu valise Kalunga.

PWENUNGA VAKASHISHI MUKUSEKASANA

6. Mukanda waVyavaLevi kapetulu 19 watukafwa ngachilihi twivwishise kanawa Jishimbi Likumi?

6 Jivesi jimwe jamumukanda waVyavaLevi kapetulu 19, jalumbununa vyuma vyavivulu kutalisa kuJishimbi Likumi. Chakutalilaho, lushimbi lwakusokesa 8 lwamba kaha ngwalwo, “Kanda mukevako.” (Kulo. 20:15) Mutu nahase kushinganyeka ngwenyi kachi nge kambachile chuma chambalako, kaha ali nakukavangiza lushimbi kana. Oloze nahase kwiva mujijila jeka.

7. Uno muka-kusekasana nahase kuhokola ngachilihi lushimbi lyakusokesa 8 luze lwahanjika hakwiva?

7 Muka-kusekasana nahase kulisasa ngwenyi kevileko, mwomwo kambachile vyuma vyambalako. Oloze kutala apwa wakashishi mukusekasana chenyi tahi? Hali VyavaLevi 19:35, 36, Yehova ahanjikile ngwenyi: “Kanda mukazachisa vipimo vyakuhenga hakupima vyuma muusuku wavyo, chipwe kulema chavyo chipwe kuvula chavyoko. Zachisenunga vipezaliso vyakwoloka, namalolwa akupezalisa akwoloka, navyesekelo vyakwoloka vyakupimisa vyuma vyaumu navyesekelo vyakwoloka vyakupimisa vyuma vyameya.” Shikaho, nge muka-kusekasana mwazachisa vipimo navipezaliso vyakuhenga kaha nachisolola nge ali nakwiva. Jivesi jeka mukapetulu kana jashindakanya hachishina kana.

Kweseka naVyavaLevi 19:11-13, vihula muka atela kulihulisa muka-Kulishitu kutalisa kukusekasana? (Talenu palangalafu 8-10) *

8. Mazu ahali VyavaLevi 19:11-13 akafwile ngachilihi vaYuleya vakavangize lundongi lwakutalisa kulushimbi lwakusokesa 8, kaha lunahase kutukafwa ngachilihi?

8 Tangenu VyavaLevi 19:11-13. Mazu akuputukilako ahali VyavaLevi 19:11 amba ngwawo: “Kanda mukevako.” Kaha vesi 13 yahanjika ngwayo: “Kanda mukalyapula vakwenuko.” Shikaho nge mutu mwalyapula vakwavo hakusekasana, kaha nachisolola nge ali nakwiva. Lushimbi lwakusokesa 8 lwahanjikile ngwalwo chapwa chakuhenga kwiva. Oloze mukanda waVyavaLevi wakafwile vaYuleya vatachikize omu vanahase kukavangiza lundongi kutalisa kulushimbi kana, kulumbununa omwo vanahase kupwa vakashishi muvyuma vyosena. Chapwa chamwaza kushinganyeka omwo Yehova amona kwiva nakuhona kashishi. Tunahase kulihulisa ngwetu, ‘Kweseka naVyavaLevi 19:11-13, kutala kuliko vyuma vimwe vize ngwatela kuzachilaho mukuyoya chami, chikumanyi mukusekasana chipwe hakuzata milimo?’

9. Uno lushimbi lwatwama hali VyavaLevi 19:13 lwakafwilenga ngachilihi vatu vaze vengishilenga milimo?

9 Tutalenu nawa omwo muka-Kulishitu uze eji kwingisanga vatu milimo nahase kusolwelamo kashishi. Mazu ahali VyavaLevi 19:13 amba ngwawo: “Fweto yangamba wakukamba kanda mukayilama ufuku wosena palanga nakuchimeneko.” MuIsalele vatu vavavulu valiminenga, kaha vatu vaze vakambilenga kuzata mumande avo vavafwetelenga halikumbi hilikumbi. Kuhona kumuhana fweto yenyi chamulingishilenga ahone kuwana vyakulisa vaka-tanga yenyi hali kumbi kana. Yehova ambile ngwenyi: “[Mutu kana] nakalikiza, kuyoya chenyi nawa chinapendamina hafweto yenyi.”—Lushi. 24:14, 15; Mateu 20:8.

10. Chishina muka tunalinangula hali waVyavaLevi 19:13?

10 Makumbi ano, vaka-milimo vavavulu veji kuvafwetanga kamwe chipwe kavali hakakweji, keshi hakumbi hakumbiko. Chipwe ngocho lundongi lwahali VyavaLevi 19:13 lunahase kuzata namakumbi ano. Vatu vamwe vaze veji kwingisanga vakwavo milimo vanahase kufweta vatu javo jimbongo jajindende kuhambakana jize vatela kuvafweta. Vatachikiza ngwavo hakuwana nge vanakalikiza navatwalaho kuzata numba tuhu navavafweta jimbongo jajindende. Kulinga ngocho chinafwane nge uze muka-kwingisa milimo ‘nalame fweto yangamba wakukamba.’ Muka-Kulishitu uze engisa vatu milimo atela kukavangiza lundongi lwahali VyavaLevi kapetulu 19. Tutalenu vyuma vikwavo tunahase kulinangula kukapetulu kana.

ZANGENUNGA VAKWENU NGANOMU MWALIZANGA ENU VAVENE

11-12. Mazu muka ashindakanyine Yesu hali VyavaLevi 19:17, 18?

11 Kalunga atulweza tulinge vyuma vyavivulu keshi kulihenda kaha kukulinga vyuma vyavipi kuli vakwetuko. Omu mukiko vasoneka hali VyavaLevi 19:17, 18. (Tangenu.) Yehova ambile ngwenyi: “Zangenunga vakwenu nganomu mwalizanga enu vavene.” Kulinga ngocho chapwa chachilemu chikuma kuli muka-Kulishitu uze ali nakusaka kwivwisa Kalunga kuwaha.

12 Tutalenu omwo Yesu asolwele ngwenyi lushimbi lwatwama hali VyavaLevi 19:18 lwapwa lwalulemu. KaFwaliseu umwe ahulishile Yesu ngwenyi: “Lushimbi muka lwapwa lwalulemu haJishimbi josena?” Yesu amukumbulwile ngwenyi ‘lushimbi lwalulemu kaha nawa lwatete’ shina kuzanga Yehova namichima yetu yosena, namyono yetu yosena, navishinganyeka vyetu vyosena. Kufumaho avulukile mazu atwama hali VyavaLevi 19:18 akwamba ngwavo: “Lwamuchivali, lunalifwaneko, lukiko vene elu ngwavo: ‘Zangenunga vakwenu nganomu mwalizanga enu vavene.’” (Mateu 22:35-40) Kuli jijila jajivulu tunahase kusolwelamo zangi kuli vakwetu. Tulinangulenu jijila jimwe kumukanda waVyavaLevi kapetulu 19.

13. Kweseka namujimbu waYosefwe, tunahase kwivwishisa ngachilihi mazu vasoneka hali VyavaLevi 19:18?

13 Jila yimwe tunahase kusolwelamo vakwetu zangi shina kukavangiza lundongi lwatwama hali VyavaLevi 19:18, luze lwamba ngwalwo: ‘Kanda mukalinga sambanjinga chipwe kulama kokoko.’ Etu vavavulu twatachikizako vatu vamwe vaze vanatwaleho kulamina koko vakwavo vaka-shikola, chipwe vaka-milimo, chipwe vausoko. Shimbu jimwe vanavalaminanga koko hamyaka yayivulu. Anukenu ngwenu Yosefwe vamulaminyinyine koko kuli vandumbwenyi likumi, echi chavalingishile vamulinge mwamupi. (Kupu. 37:2-8, 25-28) Oloze Yosefwe kavalingile mwamupiko. Omu apwile hachihela chachilemu kachi alingile sambanjinga, oloze avevwililile keke. Chikupu vene Yosefwe kavalaminyinyine kokoko. Alingile ngana muze vasoneka hali VyavaLevi 19:18.—Kupu. 50:19-21.

14. Vyuma muka vyasolola nge namakumbi ano twatela kukavangiza jindongi jatwama hali waVyavaLevi 19:18?

14 Vaka-Kulishitu vaze navasaka kwivwisa Kalunga kuwaha vatela kulondezeza chakutalilaho chaYosefwe uze akonekelele vandumbwenyi muchishishisa chakuvalamina koko. Omu mukiko ahanjikile naYesu mukulomba chakutalilaho, ambile ngwenyi twatela kukonekelanga vaze navatulinga mwamupi. (Mateu 6:9, 12) Kaha nawa Kaposetolo Paulu akolezezele vakwavo vaka-Kulishitu ngwenyi: “Enu ngwazanga, kanda namulinga sambanjingako.” (Loma 12:19) Avakolezezele nawa ngwenyi: “Itavilenunga lika tutenga twavakwenu, nakulikonekelanga navakwenu namuchima wakusuuluka numba tuhu mutu umwe ali nachuma chimwe chakumulingisa ayayavale hali mukwavo.” (Kolo. 3:13) Jindongi jaYehova kajalumukako. Namakumbi ano twatela kukavangiza jindongi jakutalisa kulushimbi lwatwama hamukanda waVyavaLevi 19:18.

Ngana muze chapwa chakuhenga mutu kutwalaho kukwata kwata nakufukununanga hambandu vanakase, chochimwe nawa chapwa chakuhenga kutwalaho lika kushinganyeka havyuma vyavipi vanatulingi vakwetu. Katwatela kuvalamina kokoko. (Talenu palangalafu 15) *

15. Chakutalilaho muka nachitukafwa tutachikize ovyo katwatela kulamina vakwetu kokoko?

15 Tutalenu hachakutalilaho chino. Kupihya tweji kwivwanga nge vakwetu vanatulingi mwamupi tunahase kuchifwanyisa kumbandu. Jimbandu jimwe japwa jajindende jikwavo japwa jajinene. Chakutalilaho, nge muli nakuteta mafwo, munahase kuliteta kumunwe. Munahase kwivwa kukola, oloze nakushimbula chiku nayiyoya. Nge munahichi likumbi limwe chipwe avali katweshi kumona nahase hapwanga mbanduko. Chochimwe nawa navyuma vimwe vyavipi veji kutulinganga vakwetu vyapwa vyavindende. Chakutalilaho, sepa lyetu nahase kuhanjika chipwe kulinga vyuma vimwe vyavipi vize navitwivwisa kupihya, tunahase kumukonekela. Oloze nge mutu nalitu mbandu yayinene, atela kuya kuchipatela mangana vakayitonge nakuyikasa. Kachi nge mwatwalaho kukwata kwataho nakufukununangaho kuswa kumwe, kaha yize mbandu kayeshi kuyoyako. Omu mukiko chinahase kupwa nakuli mutu uze vanalingi mwamupi chikuma kuli mukwavo. Nahase kutwalaho kushinganyeka havyuma vyavipi vamulingile. Oloze nge mwalaminanga mukwavo koko kaha mwalinehela ukalu ivene. Shikaho chapwa chachilemu kukavangiza lundongi lwatwama hali VyavaLevi 19:18.

16. Kweseka naVyavaLevi 19:33, 34, vamwiza muIsalele vavamwenenga ngachilihi, kaha natulinangulako ika?

16 Omu Yehova alwezele vaIsalele ngwenyi vatela kuzanga vakwavo, kalumbunwine ngwenyi vatela kuzanga kaha vakwavo vaIsaleleko. Vatelelele nawa kuzanga navamwiza. Omu mukiko vasoneka hali VyavaLevi 19:33, 34. (Tangenu.) Vatelelele kumona mwiza “nge himutu wakusemukila mulifuchi” lyavo, ‘nakumuzanga nganomu valizanga vavene.’ Chakutalilaho, vaIsalele vatelelele kwitavisa vamwiza navaka-kuhutwa kuhuhwojola mumande avo. (Levi 19:9, 10) Lundongi lwakuzanga vamwiza lwazata nakuli vaka-Kulishitu makumbi ano. (Luka 10:30-37) Mujila muka? Vatu vavavulu vali nakufumanga kumafuchi avo nakuya kumafuchi eka, kaha vamwe pamo mwalihata navo. Shikaho chapwa chachilemu kuvumbika vatu kana.

MULIMO WAULEMU UZE KAVAVULUKA MUMUKANDA WAVYAVALEVI KAPETULU 19

17-18. (a) Uno mazu ahali VyavaLevi 19:2 naWaPetulu 1, 1:15 atukolezeza tulinge ika? (b) Mulimo muka waulemu uze kaposetolo Petulu atukolezeza tuzate?

17 Hali VyavaLevi 19:2, nahali WaPetulu 1, 1:15 vavulukaho nge vatu jaKalunga vatela kupwa vajila. Jivesi jajivulu jamumukanda waVyavaLevi kapetulu 19 jinahase kutukafwa tutachikize vyuma twatela kulinga mangana Yehova atwivwile uselewa. Tunashimutwila hajivesi jize jinasolola vyuma vyamwaza twatela kulinga navize katwatela kulingako. * Visoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu vyasolola nge Yehova asaka tukavangizenga jindongi kana mukuyoya chetu. Oloze kaposetolo Petulu avulukileko chuma chikwavo twatela kulinga.

18 Tunahase kulemesa Yehova lwola lwosena nakulingila vakwetu vyuma vyamwaza, oloze Petulu atukolezeza tulinge chuma chimwe chachilemu. Shimbu kanda ahanjike ngwenyi twatela kupwa vajila mutwamiso yetu, atukolezezele ngwenyi: “Pwenunga vakulizanga muvishinganyeka muzate milimo.” (Petu. 1, 1:13, 15) Uno milimo muka? Petulu ahanjikile ngwenyi vaka-Kulishitu vakuwavisa ‘navakavilikanga kwosena kuwaha chaYou avasanyikile.’ (Petu. 1, 2:9) Vaka-Kulishitu vosena makumbi ano vatwama nakutokwa chakuzata ou mulimo waulemu uze weji kukafwanga chikuma vatu kuhambakana kala milimo natuzata. Twatokwa chikuma etu vatu vajila kuzata natwima mulimo wakwambulula nakunangula vatu lwola lwosena. (Mako 13:10) Kachi nge natukavangizanga jindongi jatwama mumukanda waVyavaLevi kapetulu 19, kaha natusolola ngwetu twazanga Kalunga navakwetu vatu, kaha nawa twasaka ‘kupwa vajila’ mutwamiso yetu yosena.

MWASO 111 Vyuma Vyatulingisa Tuwahilile

^ par. 5 Vaka-Kulishitu kavatwama muJishimbi jize Kalunga ahanyine Moseko, oloze Jishimbi javuluka vyuma vyavivulu vize tunahase kulinga chipwe kulihendako. Kulinangula Jishimbi kana chinahase kutukafwa kuzanga vakwetu nakwivwisa Kalunga kuwaha. Muchihande chino natushimutwila omwo tunahase kunganyala kuvishina vimwe vyamumukanda waVyavaLevi kapetulu 19.

^ par. 17 Muchihande chino nechi chinafumuho katwashimutwilile hajivesi jahanjika hakuhona kutala vatu kumeso, nakuvangila vakwetu, nakulya manyinga, nakupanda, nakulweza vyuma vyakulutwe, naujilako.—Levi 19:15, 16, 26-29, 31.—Talenu chihande chakwamba ngwavo “Vihula Vyakufuma Kuli Vaka-Kutanga” chili mumangazini yino.

^ par. 52 MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu ali nakukafwa ndumbwetu wakajika matwitwi kushimutwila nandotolo.

^ par. 54 MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu uze atwama nakapani yakukwita ulombo ali nakufweta jimbongo muka-milimo.

^ par. 56 MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu wapwevo nahase kuliula mbandu yayindende nalitete. Kutala mukiko mwalinga nakumbandu yayinene nalitu tahi?