Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 49

Qe xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn Levítico tiʼjju alkye qmod kbʼel qyekʼin kyukʼil txqantl

Qe xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn Levítico tiʼjju alkye qmod kbʼel qyekʼin kyukʼil txqantl

«Kykʼujlame qe kyukʼile ik tzaʼnx kyeye in kykʼujlan kyibʼe» (LEV. 19:18).

BʼITZ 109 Qkʼujlank qibʼ tuʼn tkyaqil qkʼuʼj

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1, 2. a) ¿Tiʼ el qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil ma kyaj? b) ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

TOJ xnaqʼtzbʼil ma kyaj, el qnikʼ kyiʼj junjun consej in tzaj tqʼoʼn capítulo 19 te Levítico. Jun techel, xi tqʼamaʼn Jehová kye aj Israel toj versículo 3 tuʼn tok kyqʼoʼn kyoklen kyman. Ex el qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku qo onin kyiʼj qman ex tzeʼn jaku qo xqʼuqin kyiʼj. Ex tojx versículo lu, xi tqʼamaʼn Jehová kye aj Israel qa nimtoq toklen tuʼn kyojlan toj qʼij sábado. Maske nya il tiʼj tuʼn tjapun ley lu quʼn jaʼlo, el qnikʼ tiʼj qa nim toklen tuʼn tel qpaʼn ambʼil tuʼn tok qxqʼuqin qamiwbʼil tukʼil Jehová. Aj tbʼant jlu quʼn, in kubʼ qyekʼin qa qaj tuʼn qok te xjan ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:2 ex 1 Pedro 1:15.

2 Toj xnaqʼtzbʼil lu, kukx qo yolil tiʼj capítulo 19 te Levítico. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn capítulo lu qe tiʼj qmod tuʼn tkubʼ qyekʼin kyiʼj qeju nya tzʼaqli kyxmilal, tuʼn miʼn qsbʼun ex tiʼj qkʼujlabʼil tuʼn tkubʼ qyekʼin kyiʼj txqantl? Tuʼnju qaj tuʼn qok te xjan ik tzeʼn te Jehová, qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ jaku tzʼel qnikʼ tiʼj.

TENX TBʼANEL QMOD KYUKʼIL QEJU NYA TZʼAQLI KYXMILAL

Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:14, ¿tiʼ qmod kbʼel qyekʼin kyukʼil qeju chkin kywiʼ ex qe moẍ? (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 3 a 5). *

3, 4. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:14, ¿tiʼ kymod aj Israel tuʼn tkubʼ kyyekʼin kyukʼil qeju chkin kywiʼ ex qe moẍ?

3 (Kjawil uʼjit Levítico 19:14). Tajtoq Jehová tuʼn tkubʼ kyyekʼin tmajen tbʼanel kymod kyukʼil qeju nya tzʼaqli kyxmilal. Jun techel, xi tqʼamaʼn kye tuʼn miʼn txi kyqanin tuʼn ttzaj jun nya bʼaʼn kyiʼj qeju chkin kywiʼ moqa tuʼn tok kybʼinchaʼn jun nya bʼaʼn kyiʼj. Qa ma bʼant jlu kyuʼn, in nok te jun matij nya bʼaʼn tuʼnju mlay bʼant tuʼn tkolin tibʼ xjal chkin twiʼ tiʼjju in kyqʼamaʼn tiʼj.

4 Ax ikx, xi tqʼamaʼn Jehová jlu kye tmajen toj versículo 14: «Miʼn kubʼ kyqʼoʼne tolsabʼl tuj kybʼe moẍ». In tzaj tqʼamaʼn jun uʼj jlu kyiʼj qeju xjal nya tzʼaqli kyxmilal: «Kyoj tnam te ojtxe Oriente Medio, naqʼli qe xjal tuʼn tok kybʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj qeju nya tzʼaqli kyxmilal». Bʼalo kubʼ tqʼoʼn jun xjal jun tolsabʼil toj tbʼe jun moẍ tuʼn tok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj moqa tuʼn t-xmayin tiʼj. ¡Puro nya bʼaʼn jlu! Tej ttzaj tqʼoʼn Jehová kawbʼil tkuʼx toj Levítico 19:14 kye tmajen, onin kyiʼj tuʼn tkubʼ kyyekʼin tbʼanel kymod kyukʼil qeju nya tzʼaqli kyxmilal.

5. ¿Tzeʼn jaku kubʼ qyekʼin tbʼanel qmod kyiʼj qeju nya tzʼaqli kyxmilal?

5 Kubʼ tyekʼin Jesús tbʼanel tmod kyiʼj qeju nya tzʼaqli kyxmilal. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn tqanil xi tsamaʼn te Juan el Bautista tej tqʼama jlu: «Qe moẍ in bʼant kykeʼyin, qe kox in bʼant kybʼet, qe xjal at txʼaʼk kyiʼj mintiʼ qʼanbʼil tiʼj in che bʼanix, qe chkyin kywiʼ in bʼant kybʼin, qe kyimni in che jaw anqʼin». Ex tej tok kykeʼyin xjal qe milagr bʼant tuʼn Jesús, «xi kyqʼoʼn chjonte te Dios» (Luc. 7:20-22; 18:43). In nok tilil kyuʼn tmajen Jehová tuʼn tel kykanoʼn tiʼj Jesús. In kubʼ kyyekʼin tbʼanel kymod kyiʼj qeju nya tzʼaqli kyxmilal, in tzaj qʼaqʼan kykʼuʼj kyiʼj ex in ten kypasens kyiʼj. Mintiʼ o tzaj tqʼoʼn Jehová qipumal tuʼn kybʼant milagr quʼn, pero o tzaj tqʼoʼn qoklen tuʼn t-xi qqʼamaʼn jun tbʼanel tqanil kye xjal. In xi qqʼamaʼn kye qa toj chʼintl ambʼil qo anqʼil toj jun Paraíso jatumel ktel tbʼanel qchwinqlal (Luc. 4:18). Tuʼn tqanil lu, ateʼ nim xjal in jaw kynimsaʼn Dios.

MIʼN QO SBʼUN KYOJ KʼAẌJEL

6. ¿Tzeʼn in nonin capítulo 19 te Levítico qiʼj tuʼn tel mas qnikʼ kyiʼj qeju Lajaj Mandamyent?

6 Ateʼ junjun versículo te capítulo 19 te Levítico in che onin qiʼj tuʼn tel mas qnikʼ kyiʼj qeju Lajaj Mandamyent. Jun techel, in tzajtoq tqʼamaʼn wajxaq mandamyent jlu: «Miʼn che elqʼane» (Éx. 20:15). Jakulo kubʼ t-ximen jun xjal qa in japun mandamyent lu tuʼn qa mintiʼ ma txi telqʼan jun tiʼ, pero jakulo tzʼelqʼan kyoj junjuntl tten.

7. ¿Alkye tten mintiʼ in japun wajxaq mandamyent tuʼn jun xjal in kʼayin?

7 Jakulo tzaj tqʼamaʼn jun xjal in kʼayin qa mintiʼx o tzʼelqʼan tiʼj jun xjal. Pero, ¿mintiʼpe in sbʼun toj tkʼaẍjel? Tqʼama Jehová jlu toj Levítico 19:35 ex 36: «Miʼn che sbʼune tiʼj echbʼil txʼotxʼ, miʼn che sbʼune tiʼj talil kʼaẍjel ex mi tiʼj kymalbʼile. Balans tzʼaqlxix, marc tzʼaqlxix ex malbʼil tzʼaqlxix kʼajbʼel kyuʼne». Qa nya tzʼaqli qe tiʼchaq in xi tqʼoʼn jun xjal kye qeju in che loqʼon tukʼil, in nelqʼan kyiʼj. Ex mas in nel qnikʼ tiʼj jlu aj qxnaqʼtzan kyiʼj junjun versículo tkuʼx toj capítulo 19 te Levítico.

Aj tjaw quʼjin Levítico 19:11 a 13, ¿tiʼ bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin aj qximen tiʼj tiʼ in bʼant quʼn toj qkʼaẍjel moqa toj qaqʼun? (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 8 a 10). *

8. ¿Tzeʼn onin Levítico 19:11 a 13 kyiʼj aj Israel tuʼn tjapun twi wajxaq mandamyent kyuʼn ex tzeʼn jaku tzʼonin qiʼj?

8 (Kjawil uʼjit Levítico 19:11-13). In tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:11 jlu: «Miʼn che elqʼane. Miʼn bʼaj kysbʼun kyibʼe». In nok tmojbʼaʼn versículo lu elqʼabʼil tukʼil sbʼubʼil. Tuʼntzunju, qa at jun xjal in sbʼun toj tkʼaẍjel moqa toj taqʼun, jaku txi qqʼamaʼn qa in nelqʼan. In tzaj tqʼamaʼn wajxaq mandamyent tuʼn miʼn kyelqʼan aj Israel, pero onin qe tqanil tkuʼx toj Levítico kyiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj tzeʼn tuʼn tjapun kyuʼn. Aj qximen tiʼj tiʼ t-ximbʼetz Jehová at tiʼj elqʼabʼil ex tiʼj sbʼubʼil, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «Aj tjaw wuʼjine Levítico 19:11 a 13, ¿ilpe tiʼj tuʼn tbʼant junjun chʼixpubʼil wuʼne toj nkʼaẍjele moqa toj waqʼune?».

9. ¿Tzeʼn xqʼuqin ley tkuʼx toj Levítico 19:13 kyiʼj majen?

9 Ax ikx, at juntl tiʼ il tiʼj tuʼn t-ximen okslal tiʼj qa at jun tkʼaẍjel. Aj tkubʼaj Levítico 19:13 in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Miʼn kubʼ kytzyuʼne twi tkʼuʼj kymajene tuʼn tchjet kyuʼne tujxi juntl qʼij». Toj ojtxe tnam Israel, chʼixme kykyaqil xjal e aqʼunan toj kojbʼil. Ex qa in cheʼxtoq aqʼunal tukʼil juntl xjal, in tzajtoq chjoʼn twi kykʼuʼj aj tkubʼaj qʼij. Qa mintiʼtoq in xi chjoʼn twi tkʼuʼj aj tkubʼaj qʼij, mlaytoq tzaj tlaqʼoʼn qe tiʼchaq at tajbʼen kye toj tja. Tzaj tqʼamaʼn Jehová jlu: «Porke mebʼa xjal lu, ex in ajbʼen twi tkʼuʼj tuʼn tanqʼin» (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).

10. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qnikʼ tiʼj toj Levítico 19:13?

10 Toj ambʼil jaʼlo, ateʼ nim xjal in tzaj chjoʼn twi kykʼuʼj a cada 15 día moqa aj tikʼ jun xjaw. Noqtzun tuʼnj, kukx at toklen nabʼil tkuʼx toj Levítico 19:13. Ateʼ junjun patrón noq tal chʼin twi kykʼuʼj kymajen in xi kychjoʼn. Ojtzqiʼn kyuʼn qa mlayx bʼant jun tiʼ kyuʼn majen lu maske nya nim twi kykʼuʼj in xi chjoʼn. Qa ma bʼant jlu tuʼn jun patrón, jaku txi qqʼamaʼn qa in kubʼ ttzyuʼn twi tkʼuʼj tmajen. Qa at jun erman at jun tkʼaẍjel ex ateʼ tmajen, nim toklen tuʼn tok tqʼoʼn twiʼ tiʼj jlu. Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ mas jaku tzʼel qnikʼ tiʼj toj capítulo 19 te Levítico.

QKʼUJLAM QE XJAL IK TZEʼN IN NOK QKʼUJLAN QIBʼ

11, 12. ¿Alkye kawbʼil ok tqʼoʼn Jesús toklen tej tqʼama qe yol tkuʼx toj Levítico 19:17 ex 18?

11 Nya oʼkx taj Jehová tuʼn miʼn tok qbʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj xjal, sino ax ikx taj tuʼn tbʼant junjuntl tiʼchaq quʼn kyiʼj. In nel qnikʼ tiʼj jlu kyuʼn yol tkuʼx toj Levítico 19:17 ex 18 (uʼjinktza). In tzaj tqʼoʼn texto kawbʼil lu: «Kykʼujlame qe kyukʼile ik tzaʼnx kyeye in kykʼujlan kyibʼe». Nim toklen tuʼn tbʼant jlu quʼn qa qaj tuʼn ttzalaj Dios qiʼj.

12 Qo xnaqʼtzan tiʼj alkye tten ok tqʼoʼn Jesús toklen kawbʼil tkuʼx toj Levítico 19:18. Jun maj, xi tqanin jun fariseo jlu te: «¿Alkye jun mandamyent mas maʼ toklen tuj ley?». Xi ttzaqʼweʼn Jesús jlu te: «Kykʼujlame Qman Dios tuʼn tkyaqil kyanmiye ex tuʼn tkyaqil kykʼuʼje ex tuʼn tkyaqil kynabʼle. Atzun tnejel mandamyent jlu maʼxix toklen». Tibʼajxi jlu, xi tqʼamaʼn qe yol tkuʼx toj Levítico 19:18 jatumel in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Ex aju tkabʼin mandamyent ikx tten ik tzaʼn tnejel, in tmaʼn: Kykʼujlame qe kyukʼile ik tzaʼnx kyeye in kykʼujlan kyibʼe» (Mat. 22:35-40). At nim tumel tzeʼn jaku kubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil kyiʼj txqantl, pero in tzaj tyekʼin Levítico 19 junjun tumel tzeʼn jaku bʼant quʼn.

13. ¿Tzeʼn kubʼ tbʼinchaʼn José aju in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:18?

13 Jun tumel tzeʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil kyiʼj txqantl, aju qa ma txi qbʼinchaʼn aju in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:18: «Miʼn tzʼaj kyqʼoʼne t-xel mya bʼaʼn kyiʼj kyxjalile [...] ex mya kukx tuʼn t-xi kykʼuʼne qʼoj tuj kyanmiye kyiʼj». Chʼixme qkyaqilx ojtzqiʼn jun xjal quʼn aju xi tkʼuʼn qʼoj toj tanmi tiʼj jun tukʼil toj aqʼuntl, toj tja xnaqʼtzbʼil moqa tiʼj jun tfamiliar ex bʼalo bʼant jlu tuʼn toj nim abʼqʼi. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa xi kykʼuʼn lajaj medio terman José qʼoj tiʼj ex tuʼn jlu kubʼ kybʼinchaʼn jun nya bʼaʼn (Gén. 37:2-8, 25-28). Pero junxitl te José tmod ten. Jakutoq tzʼok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj tej tok qʼoʼn toklen, pero mintiʼ bʼant jlu tuʼn tuʼnju tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj kyiʼj. Twitzju tuʼn ttzaj tqʼoj, xi tbʼinchaʼn ik tzeʼn kubʼ tzʼibʼin yajxitl toj Levítico 19:18 (Gén. 50:19-21).

14. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn qa kukx at kyajbʼen nabʼil tkuʼx toj Levítico 19:18?

14 Qa taj jun okslal tuʼn ttzalaj Dios tiʼj, il tiʼj tuʼn tel tkanoʼn tiʼj José ex tuʼn tkubʼ tnajsaʼn til alkyexku xjal. At toklen jlu tukʼilju naʼj Dios kyaj tqʼamaʼn Jesús tuʼn tkubʼ qnajsaʼn kyil qeju in nok kybʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj (Mat. 6:9, 12). Ax ikx te apóstol Pablo xi tqʼoʼn consej jlu kye okslal: «Aqeye erman at nkʼuʼje kyiʼje, miʼn tzʼaj kyqʼoʼne t-xel mya bʼaʼn» (Rom. 12:19). Ax ikx tqʼama jlu kye: «Tzikʼx kyuʼne aju kypaltil junjuntl, kynajsam kyile kyxolxe qa at jun at tyol tiʼj juntl» (Col. 3:13). Mintiʼ in che chʼexpaj qe nabʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová qe, ik tzeʼnju tkuʼx toj Levítico 19:18.

Qa ma qo kʼixbʼi tuʼn jun tiʼ, nya bʼaʼn tuʼn kukx tok qmakoʼn. Chʼixmi ax jlu in bʼaj aj tok bʼinchaʼn jun nya bʼaʼn qiʼj. Mas bʼaʼn tuʼn tkubʼ qnajsaʼn kyil txqantl twitzju tuʼn t-xi qkʼuʼn qʼoj toj qanmi. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 15). *

15. ¿Alkye techel in nonin qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj qa nim toklen tuʼn tkubʼ qnajsaʼn kyil txqantl ex tuʼn tikʼ tnaʼl quʼn?

15 Qo yolin tiʼj jun techel. Qa in xi qkʼuʼn qʼoj toj qanmi, in nok ik tzeʼn aj tkʼixbʼi qxmilal. At maj noq chʼin in kʼixbʼi qxmilal ex at maj nim. Jun techel, jakulo kʼixbʼi twiʼ qqʼabʼ aj qcocinarin. Aj tbʼaj jlu qiʼj, bʼalo in kubʼ qnaʼn qa in choʼn, pero aj tikʼ ambʼil ya mlay tzaj qnaʼn. Chʼixme ax jlu jaku bʼaj qiʼj aj ttzaj tqʼamaʼn jun qamiw jun tiʼ jaku tzaj qbʼis tuʼn moqa aj tok tbʼinchaʼn jun nya bʼaʼn qiʼj. Nyalo kwest tuʼn tkubʼ qnajsaʼn til. ¿Yajtzun qa nimx ma kʼixbʼi twiʼ qqʼabʼ? Jakulo tzaj tqʼamaʼn doctor qe qa il tiʼj tuʼn tkuʼx punto tiʼj ex tuʼn tok venda tiʼj. Qa kukx in nok qmakoʼn ex in qo skatun tiʼj, jakulo txiʼ toj il. Axtzun jlu jaku bʼant tuʼn jun xjal in kux tkʼuʼn qʼoj toj tanmi. Qa kukx in ximen tiʼj nya bʼaʼn o tzʼok bʼinchaʼn tiʼj, jakulo chʼiy qʼoj toj tanmi ex tuʼn jlu jaku tzaj mas nya bʼaʼn tiʼj. Tuʼntzunju, mas bʼaʼn tuʼn t-xi qbʼiʼn consej in tzaj tqʼoʼn Levítico 19:18.

16. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:33 ex 34, ¿tiʼ kymod aj Israel tuʼn tkubʼ kyyekʼin kyukʼil stranjer xjal ex tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj jlu?

16 Tej t-xi tqʼamaʼn Jehová kye aj Israel tuʼn tok kykʼujlaʼn txqantl xjal, mintiʼ tqʼama qa oʼkx tuʼn tok kykʼujlaʼn qeju ax kytnam ex kyyajil ik tzeʼn kye. Sino ax ikx xi tqʼamaʼn kye tuʼn tok kykʼujlaʼn qe stranjer xjal in che anqʼin kyukʼil ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:33 ex 34 (uʼjinktza). Xi tqʼamaʼn jlu kye: «Kyqʼonke stranjer xjal ik tzaʼnx ax jun kyxjalile». Ax ikx, xi tqʼamaʼn kye tuʼn tok kykʼujlaʼn qe stranjer xjal ik tzeʼn in nok kykʼujlan kyibʼ. Jun techel, iltoq tiʼj tuʼn t-xi kyqʼoʼn ambʼil kye stranjer xjal ex qe mebʼa xjal tuʼn kyxiʼ sikʼel twitz awal (Lev. 19:9, 10). Toj ambʼil jaʼlo, in nok tilil kyuʼn okslal tuʼn tok kykʼujlaʼn qe stranjer xjal (Luc. 10:30-37). ¿Tzeʼn in bʼant jlu kyuʼn? Twitz tkyaqil Txʼotxʼ, ateʼ nim xjal in cheʼx anqʼil kyoj junjuntl tnam ex bʼalo ateʼ junjun in che anqʼin nqayin qiʼj. Bʼaʼn tuʼn tok qqʼoʼn kyoklen kykyaqil xjal lu ex bʼaʼn tuʼn kyok qrespetarin.

JUN AQʼUNTL NIM TOKLEN MINTIʼ IN TZAJ QʼAMAʼN TOJ LEVÍTICO 19

17, 18. a) ¿Tiʼ in tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:2 ex 1 Pedro 1:15 tuʼn tbʼant quʼn? b) ¿Alkye aqʼuntl nim toklen kyaj tqʼamaʼn apóstol Pedro tuʼn tbʼant quʼn?

17 In tzaj tqʼamaʼn Levítico 19:2 ex 1 Pedro 1:15 qa il tiʼj tuʼn kyok tmajen Dios te xjan. Ex ateʼ junjuntl versículo toj capítulo 19 te Levítico in che onin qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj tiʼ mas jaku bʼant quʼn tuʼn ttzalaj Jehová qiʼj. Ma qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun versículo in tzaj kyyekʼin tiʼ tuʼn tbʼant quʼn ex tiʼ mintiʼ tuʼn tbʼant quʼn. * Ex ma tzʼel qnikʼ tiʼj kyoj uʼj e kubʼ tzʼibʼin toj yol griego toj Tyol Dios qa kukx at kyajbʼen nabʼil lu toj ambʼil jaʼlo. Noqtzun tuʼnj, ax ikx tqʼama apóstol Pedro juntl tiʼ.

18 In bʼant nim tiʼchaq kyuʼn okslal toj kyajbʼebʼil te Jehová. Pero tqʼama apóstol Pedro qa at jun mas nim toklen. Naʼmxtoq ttzaj tqʼamaʼn tuʼn qok te xjan, tqʼama jlu: «Che tenkuye ximal tiʼj alkye tuʼn kybʼinchanteye» (1 Ped. 1:13, 15). ¿Tiʼ kyxilen qe tyol Pedro? Tzaj tchikʼbʼaʼn qa iltoq tiʼj tuʼn kypakbʼan skʼoʼn maj kyiʼj tbʼinchbʼen Dios (1 Ped. 2:9). Toj ambʼil jaʼlo, o tzaj qʼoʼn kyoklen kykyaqil tmajen Jehová tuʼn tbʼant aqʼuntl lu kyuʼn ex atzun jlu mas jaku tzʼonin kyiʼj xjal. Ikju, o tzaj qʼoʼn jun tbʼanel qoklen tuʼn qpakbʼan tiʼj Tyol Dios ex tuʼn t-xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye xjal tukʼil tzalajbʼil (Mar. 13:10). Toj nya nim yol, bʼaʼn tuʼn tok tilil quʼn tuʼn t-xi qbʼiʼn qe nabʼil in che tzaj qʼamaʼn toj Levítico 19. Iktzun tten kbʼel qyekʼin qa kʼujlaʼn Jehová quʼn ex qe xjal, ex qa qaj tuʼn qok te xjan toj tkyaqil.

BʼITZ 111 Aʼyeju tiquʼn in kubʼ qnaʼn tzalajbʼil

^ taqik' 5 Maske ya mintiʼ atoʼ tjaqʼ Tley Moisés, in tzaj tqʼoʼn nim xnaqʼtzbʼil qe tiʼjju tuʼn tbʼant quʼn ex tiʼjju tuʼn miʼn tbʼant quʼn. Aj qxnaqʼtzan kyiʼj, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tkubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil kyiʼj txqantl ex tuʼn ttzalaj Dios quʼn. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ kyiʼj junjun xnaqʼtzbʼil tkuʼx toj capítulo 19 te Levítico ex kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku kubʼ qbʼinchaʼn.

^ taqik' 17 Ateʼ junjuntl versículo mintiʼ ma qo xnaqʼtzan kyiʼj kyoj xnaqʼtzbʼil lu ik tzeʼn qeju in che yolin tiʼj tuʼn miʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼj kyyajil xjal, tuʼn miʼn qyolin tiʼj nya ax tok yol tiʼj juntl, tuʼn miʼn tajbʼen chikʼ quʼn, tuʼn miʼn qxiʼ kyukʼil chman ex tuʼn miʼn qyaẍin (Lev. 19:15, 16, 26-29, 31). (Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «Kyxjel qeju in che uʼjin» tojx uʼj lu).

^ taqik' 52 TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL.: In yolin jun ermano tukʼil doctor te t-xel juntl ermano mintiʼ in bʼant tbʼin.

^ taqik' 54 TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL.: In kʼayin jun ermano tiʼj pintura ex in xi tchjoʼn twi tkʼuʼj jun tmajen.

^ taqik' 56 TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL.: In kʼixbʼi twiʼ tqʼabʼ jun ermana, pero jun rat in nikʼ tnaʼl tuʼn. ¿Axpe jlu jaku bʼant tuʼn qa ma kʼixbʼi jun tqʼabʼ?