1-2. Me ye yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro rọ vrẹnren, me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana?

UVUẸN urhomu-ẹmro rọ vrẹnren, e yono kpahen urhebro ẹghwanren ri ha uvuẹn Leviticus urhomu-ẹmriẹn 19. Jerẹ udje, uvuẹn oghwẹmro 3, Jehova ọ ha urhebro rẹn emọ Israel nẹ aye i họghọ rẹn eri vwiẹre aye. E yono kpahen oborẹ ana ha urhebro ọrana ruiruo lele inyenana, nyoma ana hẹrote edamẹ eri vwiẹrẹ ọwan ọrẹ ugboma, iroro ọrhẹ uvuẹn ogame i Jehova. Uvuẹn oghwẹmro owu ọvo na, a ji karorhọ ihworho i Jehova ọghanronmẹ ra na nyalele ẹkwaphiẹrhotọre ẹdẹ Omeronmo na. Ọwan i yonorin taghene dedevwo orhiẹ urhi ra na nyalele ẹdẹ Omeronmo na-a, ọrẹn ana sabu ha uruemru-urhi na ruiruo, nyoma re ne fiẹ ọke rhotọre ga i Jehova kẹdẹkẹdẹ. Erhe ruẹ enana, ne djephia taghene a fonron jerẹ ẹmro ri ha Leviticus 19:2 ọrhẹ 1 Peter 1:15.

² Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ene yono riarorhọ uvuẹn Leviticus urhomu-ẹmriẹn 19. Me yẹ urhomu-ẹmro ọnana ono yono ọwan kpahen oborẹ ene ru roro rẹn eri vwo aruẹ emiamo owu yanghene ọrọrọ, oborẹ ene ru rha ta urhomẹmro uvuẹn eyẹsuọ ọwan, ji dje ẹguọlọ rẹn ereva ọwan? Ọwan i guọlọ fon jerẹ Osolobrugwẹ, omarana je na mẹrẹn oborẹ ana sabu yono.

3-4. Lele oborẹ ọ ha Leviticus 19:14, marhẹ ene ruẹ idienrhọ ọrhẹ ituẹro lele?

³ Se Leviticus 19:14. Jehova ọ guọlọre nẹ ihworho yi i roro rẹn eri vwo aruẹ emiamo sansan. Jerẹ udje, ọ ta rẹn  emọ Israel taghene aye i vwe phien odienrhọ-ọ. Aruẹ ephien ọrana ọnọ sabu rhiẹ ọrẹ a djofẹnmwuie yanghene dumirhonrin riẹn. Ọrana ghini ọkon rẹn odienrhọ na! Fọkime o vwo rhon oborẹ a ta kpahiẹ-ẹn, omarana ọ sabu chochọn omaye-en.

⁴ Habaye uvuẹn oghwẹmriẹn 14, e yonorin taghene o fo nẹ idibo Jehova i “fi emru rhẹ izede otuẹro-o.” Ọbe owu ra rionbọrhọ, ọrhọ ta kpahen ihworho ri vwo aruẹ emiamo sansan: “Uvuẹn okogho Israel, a ha oja riẹ aye ji haye djechẹẹ omamọ.” Ọkezẹko, ọvwọkon owu ọnọ sabu fi emru rhẹ izede rẹn otuẹro fọkime o biomevwan kpahiẹn, yanghene ọ guọlọ haye djechẹẹ. Ọrana ghini ọkon! Nyoma urhi ọnana, Jehova nọ ta rẹn ihworho yi taghene aye i dje aruẹdọn rẹn eri vwo aruẹ emiamo erana.

5. Marhẹ ene ru dje arodọmẹ rẹn ihworho ri vwo aruẹ emiamo owu yanghene ọrọrọ?

⁵ Jesu o dje aruẹdọn rẹn ihworho ri vwo aruẹ emiamo sansan. Karorhọ urhomu ro dje vwe i John ro Brawanrhame taghene: “Ituẹro na a mẹrẹn ude ne, ikpolo na a nya ne, e ruẹ ihworho re kpomu oti fon ne, idienrhọ na e rhon ẹmro ne, a ji rhọmọ eri hwuru na ne.” Ihworho ri mẹrẹn igbevwunu ri Jesu o ruru, “ne jiri Osolobrugwẹ.” (Luke 7:20-22; 18:43) Oma ọ merhen Ilele Kristi rẹ aye a hẹrokele arodọmẹ ri Jesu o dje rẹn ihworho ri vwo aruẹ emiamo owu yanghene ọrọrọ. Omarana, o fori ne roro rẹn aruẹ ihworho enana, ji dje uruemru esiri ọrhẹ erhionrin rẹn aye. Itiọrurhomẹmro, Jehova ọ yẹ ọwan omẹgbanhon re ne ruẹ igbevwunu-u. Ọrẹn, e vwo uphẹn re ne ghwoghwo iyẹnrẹn esiri rẹn eri tuẹro yanghene eri vwe ji rhe urhomẹmro na, taghene paradais ọ sa rẹ ihworho ephian ine vwo omọkpokpọ, nẹ aye i ji vwo onyerẹnkugbe rhẹ Jehova. (Luke 4:18) Iyẹnrẹn esiri ọnana o mwu ihworho buebun jiri Osolobrugwẹ ne.

6. Marhẹ ẹmro ri ha Leviticus 19 i ru dje oborẹ ọ ha Ekama Ikpe na fiotọre?

⁶ Eghwẹmro ezẹko uvuẹn Leviticus 19  i dje oborẹ ọ ha Ekama Ikpe na fiotọre. Jerẹ udje, ekama ọrẹ ẹrẹnren ọ tare taghene: “Are i vwe so uhi-i.” (Ex. 20:15) Ohworho ọnọ sabu ta taghene ọrhọ ha emru awọrọ-ọ, nọyẹ ọ nyalele urhi na ne. Ọrẹn, ana sabu so uhi izede erọrọ.

7. Marhẹ ọleyi ono ru sabu ja nyamwu akama ọrẹ ẹrẹnren ro sekpahen uhieso?

⁷ Ọleyi ọnọ sabu hobọ fomu udu taghene ọ ji ha emru ọwọrọ dẹ-ẹ. Ọrẹn, nẹ uvuẹn eyẹsuọ ye vwo? Jehova ọrhọ ta uvuẹn Leviticus 19:35, 36: “Are i vwa vi ha ovwanvwọn ọghware vwanvwọn oborẹ emru o seri te, oborẹ ọ ghwa te yanghene oborẹ o bun te-e. Are ina vi ha ovwanvwọn rọ gbare ruiruo, ovwanvwọn ọgbagba sekpahen oborẹ emru ọ ghwa te, sekpahen ekwakwa ri kare, ọrhẹ eri họhọ ame. Ọleyi rọ ha ovwanvwọn rọ vwọ gba ruiruo neneyo ọ phiẹ ihworho rhọ, o so mie aye. Eghwẹmro erọrọ uvuẹn Leviticus 19, i dabu djeyi fiotọre.

8. Marhẹ iyẹnrẹn ri ha Leviticus 19:11-13 o ru ha userhumu rẹn itu i Jew na nyamwu akama ọrẹ ẹrẹnren na, marhẹ ene ru mẹrẹn erere?

⁸ Se Leviticus 19:11-13. Ẹmro erukaro uvuẹn Leviticus 19:11 orho se: “Are i vwe vi suhi-i.” Oghwẹmriẹn 13 o surhẹ uhieso mwu uruemru ọghware ọke rọ ta taghene: “Are i vwa vi ghwa ereva are re-e.” Nọyẹ ohworho rọ ghwa ereva ye ria, o suhi. Dedevwo akama ọrẹ ẹrẹnren ọ tare taghene e vwe suhi-i, ọrẹn ẹmro ri ha Leviticus ina ha userhumu rẹn itu i Jew na vwẹruọ oborẹ aye ina ha uruemru-urhi na ruiruo lele. Ana mẹrẹn erere erhe vwo aruẹ ukẹro ri Jehova ọ ha ni ọghware ọrhẹ uhieso. Ana sabu nọ oma ọwan: ‘Lele oborẹ ọ ha Leviticus 19:11-13, o vwo ewene mi na sabu ru uvuẹn akpenyerẹn mẹ? O fori ne mi ruẹ ewene sekpahen oborẹ mia sueyi mẹ lele?’

9. Marhẹ urhi rọ ha Leviticus 19:13 o ru ha userhumu rẹn era wian?

⁹ O ji vwo emru ọrọrọ ro fori nẹ Ilele Kristi rẹ awọrọ a wian riẹn, i dabu roro kpahen. Obọrẹ ọkẹta uvuẹn Leviticus 19:13 ọrhọ ta: “Are i vwa mọrẹn osẹkwa ohworho are i ha wian owian ye te urhiọke-e.” Uvuẹn Israel ọke ahwanren, a kwosa rẹn ihworho ra ha wian owian ikebi uvuẹn ehion ẹdẹ na. Orhianẹ a kwosa rẹn aruẹ ohworho ọrana-a, nọyẹ o vwo igho rọ nọ ghẹrẹ ekruien ẹdẹ ọrana-a. Jehova ọrhọ ta: “Ọ ha erhirhiẹ ọkanronmẹ, ọ ji guọlọ igho na nọ sabu nyerẹn.”—Deut. 24:14, 15; Matt. 20:8.

10. Iyono ego ya na sabu yono nẹ Leviticus 19:13?

¹⁰ Inyenana, ukwọgbọ yanghene ọgbeva ya kwosa rẹn ihworho buebun ra wian owian, orhiẹ kẹdẹkẹdẹ-ẹ. Ọrẹn uruemru-urhi rọ ha Leviticus 19:13, ọ ji ghanren inyenana. Ihworho buebun ra ha ihworho wian inyenana, i vwa kwosa ro mwu owian aye-e. Aye i rheri taghene fọkiẹ akpọ ọgbogbanhon, ihworho ina ji rha wian nyarhẹn. Nọyẹ, aruẹ ihworho erana, a ‘mọrẹn osẹkwa ohworho aye i ha wian owian.’ O fori nẹ Olele Kristi rọ ha ihworho wian, ọ dabu roro kpahen uruemru-urhi ọnana. Vwana, je na mẹrẹn ekwakwa erọrọ ra na sabu yono nẹ Leviticus 19.

11-12. Me yi Jesu ọ kanrunumwu ọke rọ rionbọrhọ Leviticus 19:17, 18?

¹¹ Jehova ọ guọlọre ne ru vrẹn ọrẹ ana ja kuẹn awọrọ. A mẹrẹn ọrana vwrurhe fọkiẹ oborẹ ọ ha Leviticus 19:17, 18. (Seyi.) Djokarhọ urhi rọ dabu fiotọre na: “Wu ne vi vwo ẹguọlọ kpahen ọreva jerẹ oborẹ wu vwo ẹguọlọ kpahen oma.” Ọnana  oborẹ Olele Kristi ono vi ru, orhianẹ ọ guọlọre nẹ oma ọ merhen i Jehova.

¹² Roro kpahen oborẹ i Jesu ọ kanrunumwu ọghanronmẹ akama rọ ha uvuẹn Leviticus 19:18 lele. Onyẹ Pharisee owu nọ nọ i Jesu: “Ọgo yẹ akama rọ maido uvuẹn Urhi na?” Jesu nọ kpahenrhọ taghene “akama ukukaro rọ ji maido,” yẹ ọrẹ ene vwo ẹguọlọ kpahen Jehova rhẹ ọsoso ọmudu ọwan, ọsoso arhọ ọwan, ọrhẹ ọsoso iroro ọwan. Jesu nọ rionbọrhọ Leviticus 19:18 taghene: “Ọreva rọ họheriẹ, yẹ ọnana: ‘Wu ne vi vwo ẹguọlọ kpahen ọreva jerẹ oma.’” (Matt. 22:35-40) O vwo izede sansan re ne dje ẹguọlọ rẹn ereva ọwan, ọrẹn je na rharhumu yono nẹ Leviticus 19.

13. Marhẹ ikuegbe i Joseph o ru dabu dje oborẹ a ya rhẹ Leviticus 19:18 ọke oru fiotọre?

¹³ Izede owu re ne dje ẹguọlọ rẹn ọreva ọwan yẹ ọrẹ ana nyalele urhebro rọ ha Leviticus 19:18. Ọrhọ ta: ‘Wu vwe vi rukele yanghene sẹrorẹ eghrẹn rhẹ ẹhẹ-ẹn.’ E rhe kpahen ihworho ra sẹrorẹ oborẹ ohworho aye e lele wian, ọrẹ aye e lele riẹ isukuru, ohworho ekrun aye o ruru aye rhẹ ẹhẹn, ọrhọ tobọ rhianẹ ẹgbukpe buebun i vrẹn ne! Karorhọ taghene imizu i Joseph awan ikpe i biomevwan kpahiẹn te erhirhiẹ aye e ruẹ ọdandan ọghwaghwa. (Gen. 37:2-8, 25-28) Ọrẹn, Joseph ọ hẹrokele orharhere uruemru aye-e! Ọke rọ ha ẹrhẹ ọduado, manẹ ọ sabu ruẹ imizie kele, ọrẹn no dje arodọmẹ rẹn aye. Joseph ọ sẹrorẹ eghrẹn rhẹ ẹhẹ-ẹn. Ukpomaran, ọ nyalele urhebro ra ya rhẹ Leviticus 19:18 ọke oru.—Gen. 50:19-21.

14. Me yo djerie phia taghene o fori na ji nyalele uruemru-urhi rọ ha Leviticus 19:18?

¹⁴ Fọkime i Joseph ọ harhomu imizie ukperẹ ọnọ sẹrorẹ eghrẹn yanghene rukele, no dje omamọ udje rẹn ọsoso ihworho ri guọlọ ruẹ oma merhen Osolobrugwẹ. Ọnana ọ ghwai serhọ rhẹ ẹrhomo udje i Jesu na, fọkime ọ ta rẹn ọwan na harhomu ihworho ri ruru ọwan sọ. (Matt. 6:9, 12) Omaran ọnyikọ Paul ọ ji ha urhebro rẹn Ilele Kristi: “Are i vwe ru kele-e, imizu mẹ mi vwo ẹguọlọ kpahen.” (Rom. 12:19) Nọ ji ta rẹn aye: “Are i rha  kwaphiẹrhọ jeghwai rha harhomu owuowọnwan nẹ ẹhẹn sa, ọrhọ tobọ vwo oborẹ ọnọ lẹrhẹ ohworho biomevwan kpahen ọreva ye dede.” (Col. 3:13) Iruemru-urhi Jehova i vwe wene-e. O fori na ji nyalele iruemru-urhi ri ha Leviticus 19:18.

15. Udje ọgo ya na sabu ha dje ọghanronmẹ ra na harhomu orusọ awọrọ?

¹⁵ Roro kpahen udje ọnana. Orusọ awọro ina sabu họhọ ora rọ ha oma ọwan. Era ezẹko i vwa ghwai dua-a, ọrẹn erọrọ a dua omamọ. Jerẹ udje, ọke wa ha aphia bian ekwakwa, wu na sabu kuẹn irhianbọ. Ọrana ọnọ sabu miamuọ omamọ, ọrẹn ọ suẹ uhwu kpo-o. Ẹdẹ owu yanghene eva i rha vrẹn, ọkezẹko wu tobọ karorhọ ekete wa kon na-a. Omaran orusọ ezẹko i ji havwọ. Jerẹ udje, ugbehian ọwan ọnọ sabu tẹmro yanghene ru oborẹ o biomirẹ ọwan evwan, ọrẹn ana sabu harhomie ogege. Ọrẹn orhianẹ e vwo ora ọduado, ọkezẹko idọkitọ ọnọ sabu ko ora na yanghene gba ye dede. Orhianẹ a ha abọ jọlọ ora na, ana suẹ ẹkuọn rẹn oma ọwan. Ọrẹ omemwurhọ, ohworho ọnọ sabu rhe ruẹ oborẹ ọ họhọ omaran, orhianẹ ohworho o rurie sọ. Ọnọ sabu rhe roro kpahen oborẹ erhirhiẹ na ọ dariẹ te ọke ephian, ọrhẹ oborẹ ohworho na o rurie sọ te. Ọrẹn, ihworho ra sẹrorẹ eghrẹn rhẹ ẹhẹn, a rhua ẹkuọn vwe oma aye. Omarana, no rhiẹ oborẹ ọ ghanranren na nyalele urhebro rọ ha i Leviticus 19:18!

16. Lele oborẹ ọ Leviticus 19:33, 34, marhẹ ene ruẹ epha ri ha Israel, me ya na sabu yono nẹ ọrana?

¹⁶ Ọke i Jehova o jurhi rẹn emọ Israel nẹ aye i vwo ẹguọlọ kpahen ereva aye, ọ vwọ haye ta taghene e dje ẹguọlọ rẹn ihworho ri nẹ ẹkwotọre yanghene ekete owu ọvo rhe-e. A ji ta rẹn aye nẹ aye i vwo ẹguọlọ kpahen epha ri ha uvwre aye. Ọnana yẹ iyẹnrẹn rọ ha Leviticus 19:33, 34. (Seyi.) Aye ina vi hẹrote epha jerẹ “emotọre,” emọ Israel na ine ji “vwo ẹguọlọ kpahen aye” jerẹ oborẹ aye i vwo ẹguọlọ kpahen oma aye. Jerẹ udje, emọ Israel ine vi kwe rẹn epha ọrhẹ ivwiegbere nẹ aye i gbugbon uvuẹn ikebi aye. (Lev. 19:9, 10) Uruemru-urhi re ne vwo ẹguọlọ kpahen epha, o ji sekpahen Ilele Kristi inyenana. (Luke 10:30-37) Izede ọgo? O vwo iduduru epha re rhirhiẹ kẹrẹ ọwan. O fori na họghọ rẹn ehworhare, emẹse, ọrhẹ emọ enana.

17-18. (a) Me yo fori nẹ Leviticus 19:2 ọrhẹ 1 Peter 1:15, i mwu ọwan ru? (b) Owian ọghoghanren ọgo yẹ ọnyikọ Peter ọ jiri rẹn ọwan na wian?

¹⁷ Uvuẹn Leviticus 19:2 ọrhẹ 1 Peter 1:15, a ha urhebro rẹn ihworho Osolobrugwẹ nẹ aye i rhiẹ ihworho ri fonron. Eghwẹmro erọrọ uvuẹn Leviticus 19 ina sabu ha userhumu rẹn ọwan vwo ekwerhọ i Jehova. Ọwan i ta kpahen ekwakwa irhorhomu ezẹko ro fori ne ru, ọrhẹ ekwakwa ibiobiomu ezẹko ro fori na kẹnoma riẹn. * Obọrẹ a ha edjadjẹ i Greek ya uvuẹn i Baibol na, o jirie na ha iruemru-urhi na ruiruo. Ọrẹn, ọnyikọ Peter nọ ha emru ọrọrọ ba ye.

¹⁸ Dedevwo ana sabu rhe vwobọrhọ irueruo sansan uvuẹn ogame i Jehova, ji rhe ruẹ ekwakwa irhorhomu buebun, ọrẹn ọnyikọ Peter ọ hunute emru ọghanghanren ro fori ne ru. Bọmọke i Peter ọ ki ha urhebro rẹn ọwan na fon, nọ tare: “Are i mwuegbe ẹhẹn are hẹrhẹ owian.” (1 Pet. 1:13, 15) Me yẹ owian ọrana? Peter ọ tare taghene imizu Kristi ra ha ẹhẹn ọfuanfon djẹha ine vi “‘ghwoghwo ọdo’ Ohworho ro serẹ” aye na. (1 Pet. 2:9) Itiọrurhomẹmro, ọsoso idibo i Jehova inyenana i vwo uphẹn aye ina wian owian ọghoghanren ọrana, ọnana owian rọ yẹ ọwan erere ọduado. Ghini uphẹn ọduado re rhiẹ ihworho ri fonron re ghwoghwo ji yono awọrọ rhẹ oruru ọke ephian! (Mark 13:10) Arha damoma nyalele iruemru-urhi ri ha Leviticus 19, ne djephia taghene e vwo ẹguọlọ kpahen Jehova ọrhẹ awọrọ. Ọwan ne ji djephia taghene a guọlọ “fon” uvuẹn irueruo ọwan ephian.