Ima tiyashcata ricui

Ima tiyashcata ricui

YACHAI 49

Levítico libromanta yachashpa shujtajcunata alli tratashunchij

Levítico libromanta yachashpa shujtajcunata alli tratashunchij

‘Can quiquinta shinallataj shujtajcunatapish cꞌuyangui’ (LEVÍTICO 19:18).

CANTO 109 Shungumanta cꞌuyanacushunchij

CAITAMI YACHASHUN *

1, 2. a) ¿Pasaj yachaipica imatataj ricurcanchij? b) ¿Cai yachaipica imatataj yachashun?

PASAJ yachaipica Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunamantami yacharcanchij. Por ejemplo, verso 3-pica Jehová Diosca israelitacunataca yaya mamata cazuchun mandashcatami yacharcanchij. Chaipi yachashcata cunan punllacunapish ñucanchij yaya mamacunaman minishtirishca cosascunata cushpa, paicuna tranquilo, alli sintirichun ayudashpa, Yayitu Diosta sirvichun ayudanatami yachai tucushcanchij. Chai versollapitajmi israelitacuna sábado punllata huaquichina cashcata ricurcanchij. Pero ñucanchijca chai leytaca mana pajtachinchijchu. Shinapish Diosta sirvingapaj, paita punta lugarpi churangapaj tiempota surcuna cashcatami yachanchij. Chashnami Levítico 19:2-pi, 1 Pedro 1:15-pi jucha illaj caichij nishcata pajtachingapaj esforzaricushcata ricuchishun.

2 Cai yachaipica Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunatami yachashun. Chaipica mana ricujcunata, mana uyajcunata ima shina tratanatami yachashun. Shinallataj negociocunapipish honrados canata, shujtajcunaman cꞌuyaita ricuchinatami yachashun.

MANA RICUJCUNATA, MANA UYAJCUNATA ALLI TRATASHUNCHIJ

¿Levítico 19:14-pica mana uyajcunata, mana ricujcunata ima shina tratanamantataj yachanchij? (Párrafos 3 al 5-ta ricui). *

3, 4. Levítico 19:14-pi nishca shinaca ¿israelitacunaca mana uyajcunata, mana ricujcunataca ima shinataj tratana carca?

3 (Levítico 19:14-ta liyipai). Jehová Diosca paita sirvijcunataca mana uyajcunata, mana ricujcunata alli tratachunmi mandarca. Por ejemplo, Diosca israelitacunataca: ‘Mana uyaj runataca ama huashalla rimanguichij, ama paimantaca mana allicunata ninguichij’ nircami. Paicunamanta huashalla rimashpaca mana allitami rurancunaman carca. Mana uyaj runaca paita huashalla rimajpica mana uyashcamantami mana difindiri tucushcanga.

4 Levítico 19 verso 14-pica Jehová Diosca israelitacunataca: ‘Ñahui mana ricuj ñitcarichunca ama imata churanguichij’ nircami. Shuj libropica mana uyajcunamanta, mana ricujcunamanta parlashpaca: “Cunan punllacunapi maipimi israelitacuna causan chai llajtapica ñaupa punllacunaca mana ricujcunata, mana uyajcunataca llaquichishpa mana allimi tratajcuna carca” ninmi. Tal vez mana ricujcunataca paicunata llaquichingapaj o paicunamanta burlaringapajmi maijancunaca paicunapaj ñaupajpi jarcaicunata churaj cashcangacuna. Chaimi Jehová Diosca paipaj pueblotaca mana uyajcunata, mana ricujcunataca cꞌuyaihuan tratana cashcata yachachirca.

5. ¿Mana uyajcunaman, mana ricujcunamanca ima shinataj cꞌuyaita ricuchina canchij?

5 Jesusca mana uyajcunata, mana ricujcunataca cꞌuyaihuanmi tratarca. Bautizaj Juanpaj discipulocunaman Jesús ima nishcata ricushun. Paica: ‘Richij, cancuna imata ricushcata, uyashcata, ñahui mana ricujcuna ricushcata, cojocuna purishcata, leprahuan cajcuna alliyashcata, mana uyajcuna uyashcata, huañushcacuna causarishcata huillagrichij’ nircami. Jesús chashna milagrota rurashcata yachashpami tucui chaipi cajcunaca Taita Diosta alabarcacuna (Lucas 7:20-22; 18:43). Cunan punllacunapish Diosta sirvijcunaca chashnallatajmi Jesuspaj ejemplota catinchij. Chaimantami mana ricujcunata, mana uyajcunataca cꞌuyaihuan, pacienciahuan ayudanchij. Shinapish cunan punllacunapica paicunataca shuj milagrota rurashpaca mana jambi tucunchijchu. Pero cashna laya gentecunaman Jehová Diosmanta huillashpaca cai mana uyajcuna, mana ricujcuna paraíso Allpapi alli saludta, huiñai causaita chari tucuchunmi ayudashun (Lucas 4:18). Huaquincunacarin cai shimicunata yachashpami cunan punllacunapipish Diospaj puebloman yaicushpa paita alabacuncuna.

NEGOCIOCUNAPI HONRADOS CASHUNCHIJ

6. ¿Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunaca ima shinataj Jehová Dios Moisesman cushca leyta alli intindichun ayudan?

6 Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunata liyishpami Jehová Dios Moisesman cushca leycunata ashtahuan alli intindi tucunchij. Por ejemplo, chaipica: ‘Ama shuhuanguichij’ nircami (Éxodo 20:15). Maijancunaca ama shuhuanguichij nishca shimita uyashpaca shujtajcunapajta japina mana alli cashcatachari yuyancuna. Pero paicuna mana yuyashcapimi shuhuacushcata ricuchi tucuncuna.

7. ¿Ima shinataj shuj comercianteca Éxodo 20:15-ta mana pajtachicushcata ricuchinman?

7 Shuj comercianteca: “Ñucaca shujtajcunapajtaca mana imata shuhuanichu” nishpachari yuyashcanga. ¿Pero chashna nishpaca mana shuhuaj cashcatachu ricuchishcanga? Levítico 19:35, 36-pica Jehová Diosca: “Imata allichinapica ama shujllaman tucunguichij. Allpata medishpapish, imata pezashpapish, ima shujtajta medishpapish ama llaquichinguichij. Ashtahuanpish cashcata ruranguichij. Chashna rurangapajca pezanatapish, medinatapish allita charinguichij” nircami. Shuj comerciante mana alli balanzata charishpa, mana alli medishpaca clientecunata shuhuacushcatami ricuchishcanga. Caimanta alli intindingapajca Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunata ricushun.

¿Levítico 19:11 al 13-pica Diosta sirvijcunaca negociopi, trabajopi ima shina cana cashcatataj yachanchij? (Párrafos 8 al 10-ta ricui). *

8. ¿Éxodo 20:15-pi mandashcata ashtahuan alli intindingapajca imamantataj Levítico 19:11 al 13-ta ricuna canchij?

8 (Levítico 19:11-13-ta liyipai). Levítico 19:11-pica: ‘Ama shuhuanguichij’ nishpami callarin. Verso 13-pica shujtajcunapajta shuhuashpaca mana honrado cashcatami ricuchin. Chai versollapitaj: “Shujtajcunata ama llaquichinguichij, ama shuhuanguichijchu” ninmi. Chaimanta maijanpish paipaj negociopi o trabajopi mana honrado cashpaca shuhuacushcatami ricuchin. Éxodo 20:15-pica israelitacunataca Jehová Diosca ama shuhuanguichij nircami.Pero judiocunaca Leviticopi tiyaj huaquin versocunata ricushpami Moisesman cushca mandashcata ima shina pajtachi tucushcata ricushcangacuna. Levítico 19:11 al 13-ta yachashpaca ñucanchijpish cashna nishpami tapurina canchij: “¿Ñucanchij trabajopi, negociopi honrados cangapajca imapitaj mejorana canchij?”.

9. ¿Israelitacunaca shuj trabajadorta charishpaca ima shinataj Levítico 19:13-taca pajtachina carcacuna?

9 Diosta sirvijcuna shujtajcunaman trabajota cushpaca paicunapish honrados cangapajmi esforzarina can. Levítico 19:13-pica: “Cambaj huasipi trabajajman pagana cashcataca cayami cusha ama ninguichijchu” ninmi. Israel llajtapica casin la mayoría gentecunami agriculturapi trabajajcuna carca. Pero shujtajcunapaj trabajajcunamanca trabajashca huashallatajmi pagana carca. Shuj trabajadorman chai chishillataj cullquita mana pagajpica paica familiata mantiningapajmi cullqui illaj saquirij carca. Chaimantami Jehová Diosca: “Huajcha cashcamanta paica chai ganashcallahuan causajmi” nirca (Deuteronomio 24:14, 15; Mateo 20:8).

10. ¿Levítico 19:13-mantaca imatataj yachanchij?

10 Cunan punllacunapica achca trabajadorcunaca mana cada punlla cullquita cobrancunachu. Paicunaca quillapi shuj cutin o ishqui cutinmi cobrancuna. Pero huaquin jefecunaca paicunapaj trabajadorcunamanca mana cabalta pagancunachu. Trabajadorcunaca trabajota mana charishcamanta, familiata mantiningapajmi ashallata pagajpipish trabajashpa catincuna. Mana cabalta pagaj jefecunaca chashna rurashpaca shuhuacushcatami ricuchincuna. Diosta sirvijcunaca trabajadorcunata charishpaca Levítico 19:13-pi nishca shinaca cabaltami pagana can. Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunamanta ashtahuan yachashun.

SHUJTAJCUNATACA ÑUCANCHIJTA SHINALLATAJ CꞌUYASHUNCHIJ

11, 12. ¿Jesusca Levítico 19:17, 18-mantaca imatataj yachachirca?

11 Jehová Diosca shujtajcunata alli tratachunllaca mana mandanchu (Levítico 19:17, 18-ta liyipai). Paica Levítico 19:18-pica: “Ashtahuanpish can quiquinta shinallataj shujtajcunatapish cꞌuyangui” ninmi. Diosta jatunyachingapajca cai mandashcatami pajtachina canchij.

12 Jesusca Levítico 19:18-pi tiyaj mandashcata pajtachina importante cashcatami ricuchirca. Shuj cutinca shuj fariseomi Jesustaca cashna nishpa tapurca: “Yachachij, mandashcacunamantaca ¿maijantaj ashtahuan yalli alli?” nijpi, Jesusca: “Cambaj Mandaj Taita Diosta tucui shunguhuan, tucui almahuan, tucui yuyaihuan cꞌuyangui” nircami. Chai huashaca Jesusca Levítico 19:18-pi nishca layatami nirca. Chaipica: “Ashtahuanpish can quiquinta shinallataj shujtajcunatapish cꞌuyangui” ninmi (Mateo 22:35-40). Shujtajcunamanca cꞌuyaitaca tucui layami ricuchi tucunchij. Pero capítulo 19-pi tiyaj huaquin versocunapimi cꞌuyaita shujtajcunaman ima shina ricuchinata yachashun.

13. ¿Josepaj causaimanta yachashpaca imatataj Levítico 19:18-pica intindinchij?

13 Shujtajcunaman cꞌuyaita ricuchingapajca Levítico 19:18-pi ima nishcatami pajtachi tucunchij. Chaipica: “Cambaj llajtapi causajcunata canpish ama tigra llaquichinguichu, ama chai yuyailla puringuichu” ninmi. Maipica casin la mayoría gentecunami paicunata trabajopi, escuelapi o familia llaquichijpica achca huatacunata resentirishca saquirincuna. Josepaj huauquicunapi yuyashun. Paicunaca Joseta pꞌiñai callarishpaca mana allitami rurarcacuna (Génesis 37:2-8, 25-28). Pero Joseca paicunataca mana tigra llaquichircachu. Pai autoridadta charishpaca paipaj huauquicunata llaquichinapaj randica cꞌuyaita ricuchishpami ayudarca. José chashna cꞌuyaita ricuchina horasca Levítico 19:18-ta manaraj quillcashcacunachu carca (Génesis 50:19-21).

14. ¿Imamantataj Levítico 19:18-pi yachachishcata cunan punllacunapi pajtachinaca valishca can?

14 Diosta sirvijcunaca Jehová Diosta jatunyachingapajca Josepaj ejemplotami cati tucunchij. Ñucanchijta pi llaquichijpi resentirishca saquirinapaj randi o tigra llaquichinapaj randica paicunatami perdonana canchij. Jesusca padrenuestro oracionta yachachicushpami shujtajcuna ñucanchijta llaquichijpi paicunata ima shina perdonanata yachachirca (Mateo 6:9, 12). Apóstol Pablopish Diosta sirvijcunamanca cai consejotami nirca: ‘Ñuca cꞌuyashcacuna, cancunata llaquichijcunataca cancunallatajca ama llaquichishun nichijchu’ (Romanos 12:19). Shinallataj paica: ‘Maijan caishujta pꞌiñashpa juchachijpica, caishuj chaishuj ahuantanacushpa, perdonanacuichij’ nircami (Colosenses 3:13). Ñaupa punllacunapi Jehová Dios mandashcaca mana cambianchu. Cunan punllacunapica Levítico 19:18-pi mandashcacunata pajtachinaca valishcami can.

Ima chugririshcapi cutin cutin tuparishpaca ñucanchijllatajmi anchayashun. Shinallataj shujtajcuna ñucanchijta llaquichijpi chaita mana cungarishpaca ñucanchijllatajmi dañota rurashun. Chaimanta ñucanchijta llaquichijpi perdonangapaj, cungaringapaj esforzarishunchij. (Párrafo 15-ta ricui). *

15. Perdonana imamanta importante cashcata ricuchingapajca shuj ejemplota churai.

15 Cai chꞌimbapuraipi yuyashun. Pi ñucanchijta llaquichijpi dimastij resentirishca saquirinaca shuj jatun chugri o mana tanto chugri shinami can. Por ejemplo, tal vez canchari silluta cortauñashuan utucushpaca dedota ashata chugrichingui. Tal vez asha punllacunataca nananmi, pero qꞌuipataca cungaringuichari. Chashnallatajmi shuj amigo ñucanchijta mana yuyashpa llaquichijpica tal vez chai ratoca ñucanchijca ashata llaquirinchij. Pero qꞌuipaca perdonashpami cungarinchij. Shinapish achcata chugririshpaca tal vez ñucanchijca doctorpajmanmi rina tucunga. Doctormi chugrita sirashpa o vendashpa cachan. Chugripi cada rato tuparijpica ashtahuanmi anchayanman. Chashnallatajmi maijan paita llaquichishcamanta dimastij resentirishca saquirishpa, llaquichishca solopi yuyashpa, mana perdonashpaca paillataj dañota ruran. Chaimantami Levítico 19:18-pi ima nishca consejota pajtachishpa ama chashna sintiringapajca perdonana can.

16. Levítico 19:33, 34-pi nishca shinaca ¿Jehová Diosca israelitacunataca ima shinataj shujtaj llajtamanta cajcunataca tratachun mandarca?

16 Jehová Diosca israelitacunataca shujtaj llajtamanta cajcunaman cꞌuyaita ricuchichunmi mandarca. Chashna nishpaca Diosca paicunapaj llajtallaman o paicunapaj razallaman cꞌuyaita ricuchichunca mana mandarcachu. Shinallataj Jehová Diosca shujtaj llajtamanta cajcuna paicunahuan cajpica paicunaman cꞌuyaita ricuchichunmi mandarca. Chaitaca Levítico libropimi ricuchirca (Levítico 19:33, 34-ta liyipai). Shujtaj llajtamanta cajcunataca israelitacunaca paicunapaj propio llajtamanta shinallataj tratashpami paicunamanca cꞌuyaita ricuchina carcacuna. Por ejemplo, shujtaj llajtamanta cajcuna, huajchacuna chꞌalachunca ima granocunataca mana tucui cosechanachu carca (Levítico  19:9, 10). Cunan punllacunapish Diosta sirvijcunaca shujtaj llajtamanta cajcunamanmi cꞌuyaita ricuchina canchij (Lucas 10:30-37). Muyundij Allpapica gentecunaca paicunapaj llajtamanta llujshishpami shujtaj llajtacunapi causanaman rishcacuna. Tal vez maijancunaca ñucanchij causan cꞌuchullapichari causancuna. Chaimanta cꞌaricunata, huarmicunata, huahuacunata respetohuan tratashunchij.

¿LEVÍTICO 19-TA PAJTACHISHPAPISH IMATATAJ ASHTAHUAN RURANA CANCHIJ?

17, 18. a) ¿Levítico 19:2 y 1 Pedro 1:15-pica imata rurachuntaj animan? b) ¿Apóstol Pedroca ima importante mingashcata pajtachichuntaj mandarca?

17 Levítico 19:2 y 1 Pedro 1:15-pica Diosta sirvijcunaca Jehová Dios shinallataj jucha illaj cai tucushcatami yachachin. Capítulo 19-pi tiyaj huaquin versocunaca Jehová Diosta jatunyachingapaj imacunallata rurana cashcatami yachachin. Cai yachaipica imacunata rurana cashcata, imacunamanta jarcarina cashcatami yachashcanchij. * Mushuj Testamentopica huaquin yuyaicunaca Levítico 19-manta japishcapishmi tiyacun. Jehová Diosca cunan punllacunapish pai mandashcata ñucanchij causaipi pajtachichunmi mandan. Apóstol Pedro imata ashtahuan nishcata ricushun.

18 Diosta sirvijcunaca Jehová Diostami adoranchij. Shinallataj shujtajcunapajpishmi allicunata ruranchij. Apóstol Pedropish jucha illajmi cana canguichij nishca ñaupallaca caitami nirca: ‘Alli yuyaihuan chumbillirishca shina caichij’ (1 Pedro 1:13, 15). ¿Chaica imatataj nisha nirca? Paica jahua pachaman rigrij Diosta sirvijcuna, Diosmanta muyundij Allpapi huillana cashcatami parlarca (1 Pedro 2:9). Cunan punllacunapish Diosta sirvijcunaca cai mingashcata pajtachina privilegiotami charinchij. Chaita rurashpaca shujtaj gentecunatami beneficiashun. Diospaj jucha illaj puebloca gentecunaman predicana, yachachina privilegiotami cada punlla valorana canchij (Marcos 13:10). Chaimanta Levítico 19-pi tiyaj huaquin versocunapi ima yachachishcacunata pajtachingapaj esforzarishunchij. Chaita rurashpaca Jehová Diosta, shujtajcunata cꞌuyashcatami ricuchishun. Ashtahuancarin tucui ñucanchij causaipi jucha illaj casha nishcatami ricuchishun.

CANTO 111 Diosta sirvicushcamanta cushicushunchij

^ párr. 5 Diosta sirvijcunaca Moisesman cushca leytaca mana pajtachinchijchu. Pero caimantami imacunata rurana cashcata, imacunata mana rurana cashcata yachai tucunchij. Moisesman cushca leymanta yachashpaca shujtajcunata cꞌuyashpami Jehová Diosta jatunyachishun. Cai yachaipimi capítulo 19-pi tiyaj huaquin versocunamanta yachashun. Shinallataj chaipi yachashcacunatapish ñucanchij causaipi ima shina pajtachinatami ricushun.

^ párr. 17 Cai yachaipica Leviticopi tiyaj huaquin versocunataca mana tucuita ricushcanchijchu. Huaquin versocunapica pobre cajpipish alli tratanamanta, mana huashalla rimanamantami yachachin. Shinallataj yahuarhuan ima chagruta mana micunamanta, brujocunata, adivinajcunata mana tapuna cashcata, huainayashpa mana causana cashcatami yachachin (Levítico 19:15, 16, 26-29, 31) (cai revistapica “Caitami tapushcacuna” nishca yachaita ricui).

^ párr. 52 FOTOCUNAMANTA: Shuj huauquica mana uyaj huauquitami doctorcunahuan parlachun ayudacun.

^ párr. 54 FOTOCUNAMANTA: Pinturacunata cꞌatuna negociota charij shuj huauquica paipaj trabajadormanmi pagacun.

^ párr. 56 FOTOCUNAMANTA: Shuj panica pai mana tanto chugririshcatami rato cungaricun. ¿Jatun chugritaca rato cungari tucungachu?