1, 2. a) ¿Imakunamantan ñaupaq kaq yachachikuypi yachamuranchis? b) ¿Imakunamantan kay yachachikuypi yachasunchis?

ÑAUPAQ kaq yachachikuypin yachamuranchis Levítico 19 capitulomanta. Levítico 19:3 textopin Jehová Diosqa Israel runakunata kamachiran tayta-mamankuta respetanankupaq. Chaymi noqanchispas tayta-mamanchista respetananchis, iñiyninkupi yanaparinanchis, llakisqa kaqtinku kallpacharinanchis, ima necesitasqankutapas qonanchis. Chaymantapas kamachillarantaqmi sábado p’unchayta waqaychanankupaq. Noqanchispas tiempotan t’aqananchis Bibliata estudiananchispaq, Diosmanta mañakunanchispaq, juñunakuykunaman rinanchispaq, Diosmanta willaq lloqsinanchispaqpas. Chaykunata ruwasunchis chayqa Jehová Dios jinan ch’uya kasunchis. Chaytan Levítico 19:2; 1 Pedro 1:15 textokunapipas nishan.

² Kay yachachikuypin astawan yachasunchis Levítico 19 capitulomanta. Chaymanta yachaymi yanapawasun roqt’ukunata ñausakunata khuyapayananchispaq, llank’ananchispipas negocionchispipas honrado kananchispaq, runamasinchiskunatapas munakunanchispaq. Chaykunata ruwananchispaq kallpachakusunchis chayqa ch’uya runakunan kasunchis.

3, 4. Levítico 19:14 nisqan jina, ¿imaynatan Israel runakuna qhawarinanku karan roqt’ukunatapas ñausakunatapas?

³ (Leey Levítico 19:14). Jehová Diosqa munaranmi Israel runakuna khuyapayakuq kanankuta. Chaymi niran: “Aman roqt’uta ñakankichu”, nispa. Chhayna runakunaqa  mana uyarisqankuraykun mana defiendekuyta atirankuchu, chayraykun chayta ruwayqa sinchi mana allinpuni karan.

⁴ Levítico 19:14 textopin Jehová Diosqa nillarantaq: “Ñausaq ñaupaqenpipas aman misk’anata churankichu”, nispa. Ñaupa tiempomanta willaq qelqapin nin: “Ñaupa tiempopi chhayna runakunataqa khuyaytan ñak’arichiqku”, nispa. Ñaupa tiempopiqa yaqapaschá ñausakunaq ñaupaqenpi ima toqllatapas churaqku paykunamanta asikunankupaq otaq k’irikunankupaqpas. Chayraykuchá Jehová Diosqa Israel runakunata kamachiran khuyapayakuq kanankupaq.

5. ¿Imaynatan noqanchispas roqt’ukunata ñausakunata onqoyniyoqkunatapas yanapasunman?

⁵ Jesusqa khuyapayaranmi ñaupa tiempopi roqt’ukunatapas ñausakunatapas. Chaymi juj kutin bautizaq Juanman willachimuran: “Ñausakunan qhawarinku, such’ukunan puririnku, lepra onqoyniyoqkunan qhaliyachisqa kanku, roqt’ukunan uyarinku, wañusqakunan kausarichisqa kanku”, nispa (Luc. 7:20-22; 18:43). Chay milagrokuna ruwasqanta rikuspan wakin runakunaqa Jehová Diosta jatunchayta qallariranku. Noqanchispas Jesús jinan chhayna runakunata khuyapayananchis. Manaña Jesús jinachu milagrokunata ruwasun chaypas atisunmanmi paykuna yanapaytaqa. Paykunamanmi willarisunman jamuq tiempopi paraíso kananmanta, manaña onqoypas wañuypas ñak’ariypas kananmanta (Luc. 4:18). Chhayna khuyapayakuq kasqanchisraykun kunanpas askha runakuna Jehová Diosta yupaychashanku.

6. ¿Imaynatan Levítico 19 capitulota estudiay yanapawasunman Moisespa chaskisqan kamachikuykunata astawan entiendenanchispaq?

⁶ Levítico 19 capitulota leespan astawan entiendenchis Moisespa chaskisqan kamachikuykunata. Pusaq kaq kamachikuypin niran: “Aman suwakunkichu”, nispa (Éx. 20:15). Chayta leespaqa nisunmanpaschá: “Noqaqa manataq piqpa kaqnintapas oqarikunichu chayqa manan suwakunichu”,  nispa. Ichaqa yaqapaschá mana reparakuspalla jujniraymanta suwakushasunman.

7. ¿Imaynapin pusaq kaq kamachikuyta mana kasukushasunmanchu?

⁷ Sichus negocionchis kashan chayqa chanillantan imatapas ruwananchis. Jehová Diosmi Levítico 19:35, 36 textopi niran: “Tupushaspaqa aman mana chaninta ruwankichu, wask’anman tupuspapas, llasa aysaypipas, ima tupuypipas. Chanin balanzakunatan, chanin aysanakunatan, chanin tupunakunatan qankunaqa jap’inaykichis”, nispa. Chaypi nisqan jina sichus balanzanchispas romananchispas tupunanchispas mana chaninchu kanman chayqa suwakushasunmanmi.

8. ¿Imaynatan Levítico 19:11-13 nisqan yanaparan Israel runakunata pusaq kaq kamachikuyta kasukunankupaq? ¿Imaynatan chaykunapi yuyaymanay yanapawasunman?

⁸ (Leey Levítico 19:11-13). Jehová Diosmi Levítico 19:11 textopi niran: “Aman suwakunkichischu”, nispa. 13 versiculopitaq niran: “Aman runamasiykitaqa sarunchankichu [otaq engañankichu]”, nispa. Chhaynaqa sichus llank’ananchispipas negocionchispipas runamasinchista engañashasunman chayqa suwakushasunmanmi. Israel runakunataqa Levítico 19:11-13 nisqanmi yanaparan pusaq kaq kamachikuyta kasukunankupaq. Noqanchispas allintan yuyaymanananchis imaynatas Jehová Dios qhawarin engañaytapas suwakuytapas chayta, jinaspa tapukunanchis: “¿Chanillantachu llank’anaypipas negocioypipas ruwashani?”, nispa.

9. ¿Imatan Jehová Dios kamachiran Levítico 19:13 textopi, imaraykun chay kamachisqan allinpuni karan?

⁹ ¿Imapin honrado kallasunmantaq? Levítico 19:13 textopin Jehová Dios nillarantaq: “Aman llank’apakuqpa pagontaqa paqarisninkama wasiykipi jap’ikunkichu”, nispa. Ñaupa tiempopi Israel runakunaqa chajrapin llank’apakuqku, chaymi Jehová Diosqa dueñota kamachiran manaraq inti chinkaykushaqtin llank’aqninman pagapunanpaq. Wakin Israel runakunaqa wajcha kasqankuraykun necesitaranku chay pagonkuta, paykunaqa chay pagollawanmi sapa p’unchay familiankuta manteneqku. Chaymi Jehová Diosqa Israel runakunata kamachiran tiempollanpi pagapunankupaq (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).

10. ¿Imatan yachasunman Levítico 19:13 textoq nisqanmanta?

¹⁰ Wakin llaqtakunapiqa iskay kutitan mayninpiqa killapi llank’asqankumanta runakunaman pagapunku, mayninpin ichaqa mana chanintachu pagapunku. Wakin runakunaqa pisichallatan llank’apuqnin runaman pagapunku, manataqmi tiemponpipaschu pagapunkupas. Chay runakunan ichaqa necesitasqankurayku wajcha kasqankurayku jinata llank’apakunku. Noqanchisqa manan chhaynachu kananchis, chanillantan imatapas ruwananchis. Chaymantapas yuyaymanananchismi Levítico 19:13 textoq nisqanpi. Sichus mana chanintachu nitaq tiemponpichu yanapawaqninchis runaman pagapusunman chayqa suwakushasunmanpas jinan kanman. Negocioyoq kanchis chayqa allintan chaykunapi piensarinanchis.

11, 12. ¿Imaynatan Jesús sut’incharan Levítico 19:17, 18 textoq nisqanta?

¹¹ Jehová Diosqa manapunin munanchu runamasinchista sufrichinanchista, aswanpas munanmi Levítico 19:17, 18 textoq nisqanta kasukunanchista (Leey Levítico 19:17, 18). Chaypin niwanchis: “Qan kikiykita  jinan runamasiykitaqa munakunki”, nispa. Chay kamachikuyta kasukusunchis chayqa Jehová Diosmi allinpaq qhawariwasun.

¹² Jesusmi sut’incharan Levítico 19:18 nisqanta. Juj kutinmi juj fariseo Jesusta tapuran: “Yachachikuq, kamachikuy simipi kaq kamachikuykunamanta, ¿mayqenmi aswan jatun?”, nispa. Jesustaq niran: “Jehová Diosniykitan munakunki tukuy sonqoykiwan, tukuy almaykiwan, tukuy yuyayniykipiwan. Chaymi ñaupaq kaq aswan jatun kamachikuyqa”, nispa. Chaymantapas Levítico 19:18 textoq nisqanman jinan nillarantaq: “Iskay kaq kamachikuytaq kay: ‘Runamasiykitan munakunki qan kikiykita jina’, nispa” (Mat. 22:35-40). Chaypi nisqan jina imaymanamantan rikuchisunman runamasinchista munakusqanchista. Chhayna munakuq kananchispaqmi Levítico 19 capitulomanta yachay yanapawasun.

13. ¿Imaynatan José kasukuran Levítico 19:18 textoq nisqanta?

¹³ ¿Imaynatan rikuchisunman runamasinchista munakusqanchista? Levítico 19:18 nisqanta kasukuspan. Chaypin nin: “Aman vengakunkichu, amallataq llaqtamasiykikunapaqpas phiñakushallankichu”, nispa. Kay tiempopi wakin runakunaqa cheqnikunkun colegionkupi compañeronkuta llank’aqmasinkuta otaq mayqen familiankutapas. Josetapas wayqenkunan sinchitapuni cheqnikuranku, chaymi paytaqa mana allinta ruwaranku (Gén. 37:2-8, 25-28). Mana allintaña hermanonkuna Joseta ruwaranku chaypas manapunin payqa vengakuranchu, aswanpas khuyapayaspan paykunata perdonaran. Chaywanmi rikuchisharan Levítico 19:18 textoq nisqanta kasukusqanta (Gén. 50:19-21).

14. ¿Yanapawasunmanchu kay tiempopi Levítico 19:18 textoq nisqan?

¹⁴ Noqanchispas José jinan kananchis. Manapunin runamasinchistaqa cheqnikunanchischu, nitaqmi vengakunanchispaschu. Chhayna kasunchis chayqa Jehová Diosmi allinpaq qhawariwasun. Juj kutinmi Jesusqa yayayku mañakuyta yachachishaspa discipulonkunata niran runamasinkuta  perdonanankupaq (Mat. 6:9, 12). Apóstol Pedropas ñaupa tiempopi cristianokunatan niran: “Munasqa wayqe-panaykuna, ama qankuna kikiykichisqa vengakuychischu”, nispa (Rom. 12:19). Chaymantapas nillarantaqmi: “Qankunapura paciencianakuychis, perdonanakuychis razonwanña pipaqpas phiñasqa kashankichis chaypas”, nispa (Col. 3:13). Levítico 19:18 textopi Jehová Diospa nisqanqa manan cambianchu. Chay texton yanapawanchis jujkunata munakunanchispaq.

15. ¿Ima ejemplon yanapawasunman jujkunata perdonananchispaq?

¹⁵ Wakinninchisqa yaqapaschá jayk’aqllapas makinchista k’irikuranchis. Juch’uyllata k’irikuranchis chayqa yaqapaschá ratolla nanayninchista qonqarapuranchis. Nishu jatun kaqtinqa yaqapaschá hospitalmanraq riranchis. Yaqapaschá doctorpas niwaranchis: “Aman k’iriykitaqa nishutaqa llamipayankichu, mana chayqa q’eyacharukunmanmi, jinaspa mana ratollachu thaninman”, nispa. Chhaynallataqmi pasan pipas sonqonchista k’iriwaqtinchisqa. Sichus juj amigonchis sonqonchista k’iriwasunman chayqa manan usqhayllachu phiñakunanchis, nitaqmi vengakunanchischu, aswanpas perdonananchismi. Sichus chaykunallapi piensashasunman chayqa kikillanchistaqmi astawan k’irikusunman. Chayraykun kasukunanchispuni Levítico 19:18 textoq nisqanta.

16. Levítico 19:33, 34 nisqan jina, ¿imaynatan Israel runakuna qhawarinanku karan waj llaqtayoq runakunata? ¿Imatan chaymanta yachasunman?

¹⁶ Israel runakunaqa manan llaqtamasinku runakunallatachu munakunanku karan. Munakunallankutaqmi karan paykunawan tiyaq waj llaqtayoq runakunatapas. Chaymi Jehová Diosqa niran: “Qankunawan tiyaq waj llaqtayoqtaqa llaqtamasiykichista jinan rikunkichis, qanta jinataqmi munakunkipas”, nispa (Leey Levítico 19:33, 34). Chaymantapas niranmi chajrankuq cantonmanta mijuyta ama oqarinankupaq. Chaytaqa waj llaqtayoq runakunapaq wajcha runakunapaq iman saqenanku karan (Lev. 19:9, 10). Noqanchispas Jehová Diospa nisqantan kasukunanchis (Luc. 10:30-37). Sichus waj llaqtayoq runakuna llaqtanchisman tiyaq jamunman chayqa sumaqtan paykunataqa  chaskinanchis respetananchistaqmi kanpas. Qhariña warmiña erqeña kanman chaypas respetananchismi.

17, 18. a) ¿Imata ruwananchispaqmi kallpachawanchis Levítico 19:2 chaymantapas 1 Pedro 1:15 textokunaq nisqan? b) ¿Ima importante llank’aypin yanapakunanchis?

¹⁷ Levítico 19:2; 1 Pedro 1:15 textokunan kallpachawanchis Jehová Dios jina ch’uya runakuna kananchispaq. Levítico 19 capitulopi yachamusqanchispas yanapawanchismi Diospa munayninman jina kausananchispaq. Chaypin yacharanchis imakunatas ruwananchis imakunamantataqsi cuidakunanchis chayta. * Jehová Diospa kamachikuyninkunapas yuyaychayninkunapas manan cambianchu, chaykunaqa anchatapunin kay tiempopipas yanapawanchis.

¹⁸ Noqanchisqa kallpachakunchismi Jehová Diospa kamachiwasqanchista kasukunanchispaq. Chaymi runakunamanpas paymanta willamunchis. Apóstol Pedron niran: “Yuyayniykichista allinta preparaychis allinta llank’anaykichispaq”, nispa (1 Ped. 1:13, 15). Chay textopin apóstol Pedroqa ajllasqa cristianokunata niran Jehová Dios sumaq sonqo kasqanta lliu runakunaman willamunankupaq (1 Ped. 2:9). Chaypin noqanchispas yanapakushanchis, chaymi Diosmanta kusisqa willamushanchis yachachimushanchis ima (Mar. 13:10). Kallpachakushallasun Levítico 19 capituloq nisqanta kasukunanchispaq. Chaykunata ruwaspan rikuchisun Jehová Diostapas runamasinchiskunatapas anchatapuni munakusqanchista, jinaspapas Jehová Dios jinan ch’uya runakuna kasunchis.