1-2. Eaa ta tatou i apii i te atikara i mua atu ana, e eaa ta tatou ka uriuri i teia atikara?

I TE atikara i mua atu ana, kua uriuri tatou i te akoanga meitaki i roto ia Levitiku pene 19. Ei akaraanga, i te irava 3, kua akakite a Iehova ki to Iseraela kia akangateitei i to ratou nga metua. Kua uriuri tatou akapeea me taangaanga i teia akoanga i teia tuatau na te akono anga i to tatou nga metua i te pae kopapa, te akamaroiroi e te akapumaana ia raua e te tauturu ia raua kia noo vaitata ua kia Iehova. E i taua irava rai, kua akakite te Atua ki tona iti tangata, e akono ratou i te Sabati. Kua apii mai tatou e noatu kare tatou e akono i te ture Sabati i teia tuatau, ka aru tatou i te kaveinga na te akapou putuputu i tetai taime i te au rā ravarai no te akamorianga. Me akapera, ka akaari e te tauta nei tatou kia tapu mei ta Levitiku 19:2 e 1 Petero 1:15 i akakite mai.

² I teia atikara, ka uriuri tatou i tetai au irava ke ia Levitiku pene 19. Eaa ta teia pene ka apii mai ia tatou no te akaari i te tu takinga meitaki ki te aronga tei makimaki i te pae kopapa, te rave i te mea tika i roto i te angaanga pitiniti e te akaari i te aroa ki to tatou tangata tupu? Ka inangaro tatou kia tapu mei to tatou Atua tapu rai, no reira ka akara tatou eaa ta tatou ka mou mai.

3-4. Ia Levitiku 19:14, akapeea to Iseraela me akono i te tangata turi e te matapo?

³ E tatau ia Levitiku 19:14. Kua inangaro a Iehova i tona iti tangata kia takinga meitaki i te aronga tei makimaki i te pae kopapa. Ei akaraanga, akakite aia ki te ngati Iseraela, auraka koe e akakino i te tangata turi. Kapiti mai ki teia tuatua akakino te tamataku anga me kore te taumaa anga. E apinga kino tikai teia i te rave ki tetai tangata turi! Kare aia  e rongo i tei tuatuaia mai kiaia, e kare e rauka iaia te pau atu.

⁴ Pera katoa, akakite te Atua ki tona au tavini i te irava 14: “Auraka oki e tuku i te tukiaanga ki mua i te matapo.” Akakite tetai puka no runga i te aronga tei makimaki i te pae kopapa: “I te au enua i te Pae Itinga i taito, kua akakinoia e kua takinokinoia ratou.” Penei ka tuku tetai tangata kino i te apinga ki mua i te tangata matapo kia inga aia ki raro me kore ei kata aviri iaia. E tu kino tikai teia! Na roto i teia akauenga, kua tauturu a Iehova i tona iti tangata kia kite e ka anoanoia ratou kia tangi aroa atu i te aronga tei makimaki i te pae kopapa.

5. Akapeea tatou me akaari i te tu tangi aroa no te aronga tei makimaki i te pae kopapa?

⁵ Kua aroa atu a Iesu i te aronga tei makimaki i te pae kopapa. Akamaara i tana karere i tuku kia Ioane Papetito: “Te kite nei te matapo, te aere nei te pirikoki, kua tamāia te lepera, kua akarongo te turi, [e] kua akatuia tei mate.” Te kite anga te tangata tini i ta Iesu au temeio, “akameitaki katoa atura [ratou] i te Atua.” (Luka 7:20-22; 18:43) Ka inangaroia te au Kerititiano kia aru i to Iesu tu tangi aroa no te aronga tei makimaki i te pae kopapa. No reira, ka akaari tatou i te tu takinga meitaki e te akakoromaki ki teia aronga. E tika, kare a Iehova i akamana ia tatou kia rave i te au temeio. Noatu ra, e tikaanga ngateitei to tatou kia akakite aere ki te tangata—te aronga matapo i te pae kopapa e te pae vaerua—i te nuti meitaki no te parataito e me apa kore te katoatoa. (Luka 4:18) Te tauturu nei te nuti meitaki i te manganui kia akameitaki i te Atua.

6. Akapeea a Levitiku pene 19 me tauturu ia tatou kia mārama meitaki atu i te Ture Ngauru?

⁶ Te akamārama maata ra tetai au irava ia Levitiku pene 19 i tei taikuia i roto i te Ture Ngauru. Ei akaraanga, te akakite maira te varu o te ture: “Auraka rava koe e keia.” (Exo. 20:15) Penei ka manako tetai tangata e me kare rava aia e rave i tetai ua atu apinga kare nana, te akono ra aia i teia ture. Inara, penei te keia ra aia na roto i te au mataara ke.

7. Akapeea tetai tangata okooko te aati anga i te varu o te ture no te keia?

 ⁷ Penei ka manako tetai tangata okooko e kare aia e keia ana no te mea kare rava aia i rave ana i tetai apinga kare nana. Inara te rave ra ainei aia i te mea tika i roto i tana angaanga pitiniti? Ka tatau tatou ia Levitiku 19:35, 36 e kua karanga mai a Iehova: “Auraka kotou e akatika i te tuatua-tika kore i te akava anga; i te aite anga i te roa, te teiaa, e te rai. Ei aite-akateiaa tika, ei toka tika, ei epha tika, e te ina tika, ta kotou.” Me taangaanga tetai tangata okooko i te au aite me kore te vaito tika kore ei akavare i tana aronga okooko, te keia ra aia mei ia ratou. Ka taka meitaki atu teia me akamanako tatou i tetai au irava ke ia Levitiku pene 19.

8. Akapeea te au akakiteanga ia Levitiku 19:11-13, te tauturu anga i te ngati Iuda kia aru i te kaveinga i roto i te varu o te ture, e akapeea tatou e puapinga ai mei te reira?

⁸ E tatau ia Levitiku 19:11-13. Te akamata ra a Levitiku 19:11 i te na ko anga: “Auraka kotou e keia.” Te kapiti maira te irava 13 i te keia ki te angaanga pitiniti tika kore i te na ko anga e: “Auraka koe e takingakino i to tangata tupu.” No reira e pirianga to te angaanga pitiniti tika kore ki te angaanga keikeia. I te mea kua akakite te varu o te ture e auraka e keia, kua tauturu te au akakiteanga ia Levitiku i te ngati Iuda kia mārama akapeea ratou me aru i te kaveinga o teia ture koia oki, kia rave i te tika i te au mea ravarai. Ka puapingaia tatou me akamanako i to Iehova manako no runga i te tu tika kore e te keia. Penei ka ui tatou kia tatou uaorai: ‘Me akamanako au ia Levitiku 19:11-13, e apinga ainei tetai i roto i toku oraanga ka anoanoia au kia akatano? Ka anoanoia ainei au kia rave i te au tauianga i roto i taku angaanga pitiniti?’

9. Akapeea te ture ia Levitiku 19:13 te paruru anga i te aronga angaanga?

⁹ E apinga ke atu tetai no te tu tika kore ta te au Kerititiano e pitiniti ta ratou ka tau kia akamanako. Te taopenga ra a Levitiku 19:13: “Auraka oki e aō: te tutaki a te tangata i ouia ra, auraka e vaoo i o ou kia ao te po ra.” I Iseraela, kua angaanga te maataanga o te tangata i te ngai tanutanu e kua tutakiia te aronga angaanga i te openga o te au rā. Me tāpu i te tutaki o tetai tangata angaanga, kare ana moni no te angai i tona ngutuare no tera rā. Akamārama mai a Iehova: “No te mea e ao aia, e te rapurapu maira tona ngakau i te reira,” koia oki tana tutaki.—Deu. 24:14, 15; Mata. 20:8.

10. Eaa te apiianga ta tatou ka mou mai mei ia Levitiku 19:13?

¹⁰ I teia tuatau, ka tutakiia te maataanga o te aronga angaanga e tai me kore e rua taime i te marama, kare i te au rā ravarai. Inara, ka tau rai te kaveinga ia Levitiku 19:13 no teia tuatau. E tu tika kore to tetai au pu angaanga e kare e tau ana ta ratou tutaki anga i te aronga angaanga e e iti roa te reira. Kua kite ratou e kare e ravenga o teia aronga angaanga e penei ka angaanga ua atu rai noatu e iti ua te moni tutaki. Na roto i teia mataara, te tāpu nei teia au pu angaanga i “te tutaki a te tangata i ouia ra.” Ka anoanoia tetai Kerititiano e pitiniti tana kia akapapu e, te rave ra aia i te mea tau no tana aronga angaanga. Teianei ka akara tatou eaa atu ta tatou ka apii mei ia Levitiku pene 19.

11-12. Eaa ta Iesu i akaari mai te taiku anga aia ia Levitiku 19:17, 18?

¹¹ Kare te Atua e umuumu ua ia tatou e auraka kia rave i te mea te ka takinokino i to tatou tangata tupu. Ka kite tatou i teia  mei ia Levitiku 19:17, 18. (E tatau.) Akamanako ana i teia akauenga taka meitaki: “E aroa ra koe i to tangata tupu mei toou aroa ia koe uaorai.” Ka anoanoia tetai Kerititiano kia rave i teia me inangaro aia i te akamareka i te Atua.

¹² Akamanako ana akapeea a Iesu te akaari anga i te puapinga o teia akauenga ia Levitiku 19:18. I tetai atianga, kua ui tetai Pharisea kia Iesu: “Ko teea te akauenga i maata o te ture?” Pau atu a Iesu e “ko te akauenga mua teia e tei maata,” koia oki kia aroa atu ia Iehova ma to ngakau katoa, to vaerua katoa e to manako katoa. E oti kua taiku a Iesu ia Levitiku 19:18, te na ko anga: “E mei te reira katoa ra te rua, ‘E aroa atu koe i toou tangata tupu mei te aroa ia koe uaorai.’” (Mata. 22:35-40) E maata te mataara tukeke no te akaari i te aroa no to tatou tangata tupu. Ka apii tatou i tetai au mataara mei ia Levitiku pene 19.

13. Akapeea tatou me mārama meitaki atu ia Levitiku 19:18?

¹³ Tetai mataara ka akaari tatou i te aroa no te tangata tupu, na te aru anga ia Levitiku 19:18. Te na ko ra: “Auraka koe e akaoko, auraka e akamoupuku.” Kua kite te maataanga ia tatou i tetai tangata tei akamoupuku i tona oa angaanga, oa apii, tetai o te kopu tangata, me kore tetai mema o te ngutuare—noatu e no tetai tuatau roa! E akamaara, kua akamoupuku to Iosepha ai tuakana e tai ngauru iaia e kua rave kino iaia no to ratou tu makitakita. (Gene. 37:2-8, 25-28) Kare ra a Iosepha i takinokino ana ia ratou! I na, te rauka mai anga iaia te mana taoonga e tei iaia te ravenga no te akaoko atu i te kino ki tona ai tuakana, kua akaari aia i te aroa no ratou. Kare a Iosepha i akamoupuku ana. Mari ra, kua rave aia i ta Levitiku 19:18 e akakite maira kia rave tatou.—Gene. 50:19-21.

14. Eaa te akaari maira e ka tau rai te au kaveinga i roto ia Levitiku 19:18 no teia tuatau?

¹⁴ Me akamanako tatou i te tua Pipiria no Iosepha, ka tau te au Kerititiano tei inangaro i te akamareka i te Atua kia aru ia Iosepha, tei akakore i te ara a tona ai tuakana e kare i akaoko atu. Te rotai katoa ra teia ki ta Iesu i tuatua i roto i te Pure a te Atu  te karanga anga aia, e akakore tatou i ta tei ara ia tatou nei. (Mata. 6:9, 12) Mei te reira katoa, kua akamaroiroi te apotetoro ko Paulo i tona au taeake Kerititiano: “E taku au akaperepere e, auraka e akaoko.” (Roma 12:19) Akamaroiroi katoa aia ia ratou: “E tauturu atu tetai ki tetai, e akakore tetai i ta tetai ara, e tapepeanga ta tetai ki tetai ra.” (Kolo. 3:13) Kare ta Iehova au kaveinga e taui. Ka tau rai te au kaveinga i roto i te ture ia Levitiku 19:18 no teia tuatau.

15. Eaa te akatutuanga te ka tauturu ia tatou kia mārama i te tumu ka akakore tatou i te ara e ka akangaropoina atu i te reira?

¹⁵ Akamanako ana i teia akatutuanga. Ka akaaiteia te tu mamae ki tetai motu i runga i te kopapa. E mea iti ua tetai au motu, e tetai, e motu oonu. Ei akaraanga, me vaʼi koe i tetai tikiro penei ka motu toou rima ki runga i te pepa. Penei e mamae tikai te reira inara kare i roa i muri mai, kua ngaro te mamae e kua meitaki akaou te ngai i motu. I nga rā i muri mai, penei kare e maara ia koe te ngai i motu. Mei te reira katoa, kare e kino tetai au mea ta tetai ke ka rave kia tatou. Ei akaraanga, penei ka tuatua me kore ka rave tetai oa i te mea manako koreia tei tamamae ia tatou, noatu ra e mea māmā ua i te akakore i tana i rave. Inara me oonu te ngai i motu, penei ka anoanoia tetai taote kia tui i te ngai i motu e kia takai i te reira ki tetai va’î. Me rakuraku ua i te ngai i motu, kare te reira e meitaki mai mari ra ka kino atu. Te mea tangi, penei ka rave tetai tangata i tetai mea mei teia rai me tamamae maataia aia. Penei ka akamanako ua aia i tona mamae ngakau e ka manako maata i te kino tei raveia kiaia. Inara, te aronga akamoupuku ua te ka tamamae ia ratou uaorai. E meitaki roa atu kia aru i te akoanga ia Levitiku 19:18!

16. Ia Levitiku 19:33, 34, akapeea te ngati Iseraela me akono i te tangata ke, e eaa ta tatou ka apii mai?

¹⁶ I te akaue anga a Iehova i te ngati Iseraela kia aroa atu i to ratou tangata tupu, kare te aiteanga e ka aroa anake ratou i te aronga Iseraela. Kua akakiteia ratou kia aroa atu i te tangata ke i rotopu ia ratou. Taka meitaki teia karere i roto ia Levitiku 19:33, 34. (E tatau.) Ka akonoia te tangata ke “mei te tangata tupu katoa” e kua akaueia te ngati Iseraela “e aroa oki koe iaia mei te aroa ia koe uaorai.” Ei akaraanga, karanga te ture e kia akatika te ngati Iseraela i te tangata ke e te aronga putaua  kia koʼi aere i te toenga kai i roto i to ratou ngai tanutanu. (Levi. 19:9, 10) Ka tau rai te kaveinga kia aroa atu i te tangata ke no te au Kerititiano i teia tuatau. (Luka 10:30-37) Akapeea ra? E mirioni ua atu aronga tuitarere takapini i teianei ao, e penei te noo ra tetai pae vaitata i toou ngai. E mea puapinga no tatou kia akangateitei i teia au tane, vaine e te tamariki.

17-18. (a) Eaa ta Levitiku 19:2 e 1 Petero 1:15 e akamaroiroi ra ia tatou kia rave? (e) Eaa te angaanga puapinga ta te apotetoro ko Petero i akamaroiroi ia tatou kia rave?

¹⁷ Te raurau maira a Levitiku 19:2 e 1 Petero 1:15 i te iti tangata o te Atua kia tapu ratou, e e maata te au irava ke ia Levitiku pene 19 te ka tauturu ia tatou kia kite akapeea me akamareka ia Iehova. Kua uriuri tatou i tetai pae ua o te au irava tei akakite mai i te au angaanga meitaki ka rave tatou e te au kino ta tatou ka kopae atu. * Akaari mai te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano e ka inangaro rai a Iehova ia tatou kia aru i teia au kaveinga i roto i to tatou oraanga. Inara e apinga ke atu ta te apotetoro ko Petero i taiku mai.

¹⁸ Penei ka akamori putuputu tatou ia Iehova e ka rave i te angaanga meitaki no etai ke, inara kua akamaroiroi maata a Petero i te au Kerititiano kia rave i tetai angaanga puapinga roa atu. I mua ake ka akamaroiroi a Petero ia tatou kia tapu i ta tatou au tuatua ravarai, karanga aia: “E teianei, ka tatua na i te taukupu o to kotou ngakau.” (1 Pete. 1:13, 15) Eaa te aiteanga o teia irava? Akakite a Petero ki te au taeake akatainuia o Karaiti e “kia akakite ua kotou i tona meitaki, to tei kapiki ia kotou.” (1 Pete. 2:9) Te tika, tei te au Kerititiano pouroa i teia tuatau te tikaanga ngateitei no te rave i teia angaanga puapinga rava atu, te angaanga tei akatupu i te mea meitaki rava i tetai ua atu angaanga ke. E apainga takake to tatou ei iti tangata tapu kia rave maroiroi e te putuputu i te angaanga tutu aere e te apii i te tangata! (Mare. 13:10) Me maroiroi tatou i te akono i te au kaveinga ia Levitiku pene 19, ka akapapu tatou i to tatou aroa no te Atua e te tangata tupu. E ka akaari tatou i to tatou inangaro kia tapu tatou i ta tatou tuatua ravarai.