Ndokoni pa mphangwa

Pitani pa tsamba ya Pyankati

NSOLO WA PFUNDZIRO 49

Bukhu ya Levitiko Isatipfundzisanji Thangwi Yakutsalakana Anango

Bukhu ya Levitiko Isatipfundzisanji Thangwi Yakutsalakana Anango

Funa ndzako ninga iwe ene.’LEV. 19:18.

NYIMBO 109 Tifunane na Ntima Onsene

PINAFUNA IFE KUPFUNDZA *

1-2. Tapfundzanji mu nsolo udamala, pontho tinapfundzanji mu nsolo uno?

MU NSOLO udamala, ife tapfundza uphungu wakufunika kakamwe unagumanika pa Levitiko kapitulu 19. Mwacitsandzo, vesi 3 isalonga kuti Yahova apanga Aizraeli toera kulemedza anyakubala awo. Ife taona kuti tinaphatisira tani uphungu unoyu toera kubalangaza anyakubala athu, kuapasa pinthu pyakufunika na kuaphedza toera apitirize kukhala na uxamwali wakuwanga na Yahova. Pa vesi ibodzi ene, mbumba ya Mulungu yakumbuswa kufunika kwa kulemedza Sabudu. Natenepa ife tapfundza kuti maseze lero nee tisalemedzabve Sabudu, ife tinakwanisambo kuphatisira pitsogolero pibodzi pyene tingapambula ndzidzi ntsiku zonsene toera kucita mabasa a Yahova. Tingacita pyenepi, ife tinapangiza kuti tisawangisira toera kukhala akucena ninga pinalonga Levitiko 19:2 na 1 Pedhru 1:15.

2 Mu nsolo uno, ife tinapitiriza kupfundza Levitiko kapitulu 19. Kodi kapitulu ineyi isatipfundzisanji thangwi yakupangiza citsalakano kuna anthu akulamala, kukhala akukhulupirika pakucita malonda na kupangiza ufuni kuna anango? Ife tisafuna kukhala akucena ninga Mulungu, natenepa tendeni tione kuti tinapfundzanji mu kapitulu ineyi.

PANGIZANI CITSALAKANO KUNA ANTHU AKULAMALA

Lemba ya Levitiko 19:14 isalonga kuti tisafunika kutsalakana tani dhrodhro peno boliboli? (Onani ndima 3-5) *

3-4. Mwakubverana na Levitiko 19:14, kodi madhrodhro na maboliboli akhafunika kutsalakanwa tani?

3 Lerini Levitiko 19:14. Yahova akhafuna kuti atumiki ace apangize citsalakano kuna anthu akulamala. Mwacitsandzo, iye apanga Aizraeli toera akhonde kupasa dzedze dhrodhro peno munthu wakuti asanentseka toera kubva. Dzedze ineyi ikhaphataniza kutsalakana mwakuipa peno kulonga mwakuipa dhrodhro. Pyenepi pikhali pinthu pyakuipa kakamwe kuna dhrodhro! Nakuti iye nee akhabva, iye nee mbadakwanisa kutawira anthu akhamulonga mwakuipa.

4 Pa vesi 14, Mulungu apanga atumiki ace kuti iwo nee akhafunika ‘kuikha cinthu cakugwegwedusa patsogolo pa boliboli.’ Bukhu inango yalonga tenepa thangwi ya anthu akulamala: “Kale mu Izraeli anthu akulamala akhatsalakanwa mwakuipa.” Panango munthu mbadaikha cinthu cakugwegwedusa patsogolo pa boliboli toera kum’phekesa peno kunseka. Pyenepi pikhali pyakuipa kakamwe! Ntemo unagumanika pa vesi 14 waphedza atumiki a Yahova toera kuona kuti iwo akhafunika kubvera ntsisi anthu akulamala.

5. Tinabvera tani ntsisi anthu akulamala?

5 Yezu abvera ntsisi anthu akulamala. Kumbukani mphangwa zidatumiza iye kuna Juwau M’batizi mbati: ‘Cincino maboliboli ali kuona, anyakulamala miyendo ali kufamba, anyamatanya akuwangiswa, madhrodhro ali kubva, pontho anthu akufa ali kulamuswa.’ Anthu onsene pidaona iwo pirengo pya Yezu, iwo “asimba Mulungu.” (Luka 7:20-22; 18:43) Akristu asatowezera citsandzo ca Yezu, pontho asabvera ntsisi anthu akulamala. Na thangwi ineyi ife tisapangiza kukoma ntima, citsalakano na kupirira kuna anthu anewa akulamala. Ndimomwene kuti Yahova nee atipasa mphambvu toera kucita pirengo ninga pikhacita Yezu. Mbwenye ife tiri na mwai wakupanga anthu anango kuphatanizambo ale akuti ndi maboliboli mwauzimu mphangwa zadidi zinalonga pya dziko ipswa yakuti anthu onsene anadzakhala aungwiro, pontho anadzakhala na uxamwali wakuwanga na Mulungu. (Luka 4:18) Mphangwa zenezi zadidi ziri kuphedza anthu azinji toera kupasa mbiri Mulungu.

KHALANI AKUKHULUPIRIKA PAKUCITA MALONDA

6. Lemba ya Levitiko kapitulu 19 isatiphedza tani toera kubvesesa mwadidi Matongero Khumi?

6 Mavesi anango a kapitulu 19 ya Levitiko asatiphedza toera kubvesesa mwadidi mphangwa zinagumanika m’Matongero Khumi. Mwacitsandzo, matongero acisere akhalonga tenepa basi: “Leka kuba.” (Eks. 20:15) Panango munthu unango ananyerezera kuti angakhonda kukwata cinthu ca mwanaciro, iye ali kubvera ntemo unoyu. Mbwenye panango iye asaba munjira zinango.

7. Pinakwanisika tani kuti nyamalonda akhonde kubvera matongero acisere analonga pya kuba?

7 Nyamalonda panango ananyerezera kuti nee asaba thangwi cipo akwata cinthu ca mwanaciro. Mphapo iye asacita tani malonda ace? Pa Levitiko 19:35, 36, Yahova alonga: ‘Lekani kuphatisira midida yakukhonda kulungama pa kupima kulapha kwa cinthu, kulemera kwa cinthu peno kunjipa kwa pinthu. Musafunika kuphatisira pyakupima napyo pyakulungama, midida yakulungama; midida yakulungama toera kupima pinthu pyakuuma na midida yakulungama toera kupima pinthu pya madzi-madzi.’ Nyamalonda angaphatisira cakupima naco cakuti nee ndi cadidi mbanyengeza anango, iye ali kuabera. Mavesi anango a Levitiko kapitulu 19 asabvekesa mwadidi pyenepi.

Mwakubverana na Levitiko 19:11-13, kodi Nkristu asafunika kubvundzikanji pakucita malonda? (Onani ndima 8-10) *

8. Kodi mphangwa zinagumanika pa Levitiko 19:11-13 zaphedza tani Ayuda toera kubvesesa mwadidi matongero acisere, pontho pyenepi pisatiphedza tani?

8 Lerini Levitiko 19:11-13. Mafala akutoma a Levitiko 19:11 asalonga: “Lekani kuba.” Vesi 13 isalandanisa kuba na kucita malonda mwakusowa ulungami. Thangwi iyo isalonga: “Leka kuponderera ndzako.” Natenepa, munthu anadyera ndzace nkopekope pakucita malonda ali kuba. Matongero acisere asalonga kuti kuba ndi kwakuipa. Mbwenye mphangwa zinagumanika m’bukhu ya Levitiko zaphedza Ayuda toera kubvesesa kuti akhafunika kucita pinthu pyonsene mwakukhulupirika. Ndi pyadidi kakamwe kuna ife kunyerezera kuti Yahova asaona tani kucita pinthu mwakukhonda kukhulupirika na kuba. Natenepa tisafunika kubvundzika: ‘Mwakubverana na mphangwa zinagumanika pa Levitiko 19:11-13, kodi pana cinthu cakuti ndisafunika kucisasanyira mu umaso wanga peno mu ndzidzi unacita ine malonda?’

9. Ntemo unagumanika pa Levitiko 19:13 ukhaphedza tani anyabasa?

9 Pana njira inango yakucita pinthu mwakukhulupirika, yakuti Akristu ali na anyabasa asafunika kuinyerezera. Lemba ya Levitiko 19:13 isalonga: ‘Leka kukhala na kobiri ya nyabasa wako mbugona nayo mpaka mangwana mwace.’ Mu Izraeli, anthu azinji akhaphata basa m’maminda, pontho anyabasa awo akhafunika kutambiriswa kobiri yawo ntsiku ibodzi ene. Nyabasa angakhonda kulipwa pa ntsiku ibodzi ene, panango iye nee mbadagumana kobiri toera kudyesa banja yace. Yahova alonga: ‘Iye ndi wakusowa, pontho umaso wace usanyindira pinafuna iye kutambira.’—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Lemba ya Levitiko 19:13 isatipfundzisanji?

10 Lero, anyabasa azinji asatambira kabodzi peno kawiri pa mwezi, tayu pa ntsiku. Mbwenye ntemo unagumanika pa Levitiko 19:13 usaphata basa mpaka lero. Anthu anango asapasa anyabasa awo kobiri yakucepa kakamwe yakuti nee isabverana na basa idacita iwo. Iwo asadziwa kuti anyabasa awo panango anapitiriza kuaphatira basa maseze akhonde kuapasa kobiri yonsene ninga mudabverana iwo. Mwandimomwene anthu anewa ali kubera anyabasa awo. Nkristu wakuti ali na anyabasa, asafunika kuwangisira toera akhale wakukhulupirika kuna anyabasa ace. Cincino tendeni tione kuti tinapfundzanji pontho pa Levitiko kapitulu 19.

FUNANI ANANGO NINGA IMWE ENE

11-12. Yezu agomezeranji pidalonga iye mafala anagumanika pa Levitiko 19:17, 18?

11 Mulungu asafuna kuti ticite pinthu pizinji kupiringana basi ene kukhonda kucitira anango pinthu pyakuipa. Ife tinakwanisa kuona pinthu pyenepi pa Levitiko 19:17, 18. (Lerini.) Yahova alonga: ‘Funa ndzako ninga iwe ene.’ Nkristu asafunika kucita pyenepi toera akomerese Mulungu.

12 Yezu apangiza kuti ntemo unagumanika pa Levitiko 19:18 ndi wakufunika kakamwe. Ntsiku inango Nfarisi abvundza Yezu kuti: “Ndi api matongero makulu kakamwe a Mwambo?” Yezu antawira kuti “matongero makulu kakamwe na akutoma” ndi kufuna Yahova na ntima wathu onsene, umaso wathu onsene na ndzeru zathu zonsene. Buluka penepo Yezu alonga mafala anagumanika pa Levitiko 19:18 akuti: “Aciwiri akulandana na anewa ndi awa: ‘Funa ndzako ninga iwe ene.’” (Mat. 22:35-40) Pana njira zizinji zakuti tinakwanisa kupangiza ufuni kuna anango. Natenepa ife tinakwanisa kupfundza njira zingasi mwa zenezi pa Levitiko kapitulu 19.

13. Kupfundza citsandzo ca Zuze kunatiphedza tani toera kubvesesa lemba ya Levitiko 19:18?

13 Njira ibodzi yakupangiza kuti tisafuna andzathu ndi kuphatisira uphungu unagumanika pa Levitiko 19:18. Lemba ineyi isalonga: ‘Leka kubwezera pyakuipa, pontho leka kukoya kuipirwa muntima.’ Azinji a ife tisadziwa anthu akuti akhala akuipirwa na anyabasa andzawo, andzawo akuxikola peno m’bodzi wa acibale awo mu pyaka pizinji. Kumbukani kuti abale khumi a Zuze akhaipirwa kakamwe na iye, pontho thangwi ya pyenepi iwo ancita pinthu pyakuipa. (Gen. 37:2-8, 25-28) Mbwenye Zuze nee aabwezera pyakuipa. Mu ndzidzi wakuti Zuze mbadakwanisa kuabwezera pyakuipa, iye aabvera ntsisi. Zuze nee akoya pinthu pyakuipa muntima. M’mbuto mwace, iye acita pinthu mwakubverana na uphungu udalembwa pa Levitiko 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Ninji pinapangiza kuti ife tisafunika kupitiriza kubvera ntemo unagumanika pa Levitiko 19:18?

14 Akristu akuti asafuna kukomeresa Mulungu asafunika kutowezera Zuze wakuti alekerera abale ace m’mbuto mwa kuabwezera pyakuipa. Pyenepi pisabverana na pidalonga Yezu m’phembero idapfundzisa iye mu ndzidzi udalonga iye kuti tisafunika kulekerera ale anatidawira. (Mat. 6:9, 12) Munjira ibodzi ene, mpostolo Paulu apereka uphungu uyu kuna Akristu andzace: “Abale anga, lekani kubwezera pyakuipa pinacitirwa imwe.” (Aroma 12:19) Kusiyapo pyenepi, iye aapanga: “Pitirizani kupirirana unango na ndzace mbamulekererana na ntima onsene, mwakukhonda tsalakana khala munthu ali na thangwi toera kutsukwala na pidacitirwa iye na ndzace.” (Akol. 3:13) Pitsogolero pya Yahova nee pyacinja. Ife tisafunika kupitiriza kubvera ntemo udalembwa pa Levitiko 19:18.

Nakuti nee ndi pyadidi kutcera-tcera cironda, munjira ibodzi nee ndi pyadidi kupitiriza kunyerezera pinthu pyakuipa pidacitirwa ife. Ife tisafunika kuwangisira toera kupiduwala (Onani ndima 15) *

15. Ndi citsandzo cipi cakuti cinatiphedza kubvesesa kufunika kwa kulekerera?

15 Onani citsandzo ici. Kutsukwala kunakwanisa kulandaniswa na pironda. Pinango pisakhala ping’ono, pinango pisakhala pikulu. Mwacitsandzo, panango tingaphatisira mpeni tinacekeka pang’ono pa cala. Cironda ceneci panango cinapha. Mbwenye mwakukhonda dembuka panango cinapola. Pakumala ntsiku ibodzi peno ziwiri, panango ife tinaduwala mbuto idacekeka ife. Munjira ibodzi ene, pinthu pinango pinaticitira anthu mbatitsukwala nee ndi pikulu pyene. Mwacitsandzo, panango xamwali wathu analonga peno anacita pinthu pyakuti pinatitsukwalisa, ngakhale tenepo ife tinakwanisa kumulekerera mwakukhonda nentsa. Mbwenye khala cironda cathu ndi cikulu, panango dotoro anafunika kucisona mbacipyangirira na tsakala. Ife tingapitiriza kucitcera peno kuciphata-phata, panango nee cinapola mwakucimbiza peno cinathimizirika. Munjira ibodzi ene, pyenepi panango pinacitikambo kuna munthu wakuti atsukwaliswa kakamwe. Natenepa, panango iye anapitiriza kunyerezera kutsukwaliswa kudacitwa iye. Mbwenye anthu anapitiriza kukoya pinthu pyakuipa muntima, basi ene asathimizira kutsukwala kwawo. Natenepa ndi pyakufunika kakamwe kubvera uphungu unagumanika pa Levitiko 19:18.

16. Mwakubverana na Levitiko 19:33, 34, kodi anthu akudza mu Izraeli akhafunika kutsalakanwa tani, pontho pyenepi pisatipfundzisanji?

16 Pidalonga Yahova kuna Aizraeli kuti iwo akhafunika kufuna andzawo, iye nee akhafuna kulonga kuti iwo akhafunika kufuna basi ene anthu a ntundu wawo peno Aizraeli andzawo. Iye aapangambo toera afune anthu a madziko anango akuti akakhala mu dziko yawo. Mphangwa zenezi zisagumanika pa Levitiko 19:33, 34. (Lerini.) Yahova akhafuna kuti Aizraeli atsalakane munthu wakudza ninga ‘wa mu dziko yawo,’ pontho toera anfune ninga mukhafunana iwo. Mwacitsandzo, Aizraeli akhafunika kutawirisa anthu akudza na akutcerenga toera aphalakatire mphendzi m’maminda mwawo. (Lev. 19:9, 10) Ntemo ubodzi ene wakufuna anthu akudza usaphatambo basa kuna Akristu lero. (Luka 10:30-37) Munjira ipi? Pana anthu azinji akuti afuluka mbaenda kakhala m’madziko anango, pontho panango anango a iwo asakhala dhuzi na imwe. Natenepa ndi pyakufunika kakamwe kuna ife kutsalakana anthu anewa mwacilemedzo.

BASA YAKUFUNIKA KAKAMWE YAKUTI TISAFUNIKA KUICITA

17-18. (a) Kodi malemba a Levitiko 19:2 na 1 Pedhru 1:15 asatikulumiza toera kucitanji? (b) Ndi basa ipi yakufunika kakamwe idatikulumiza mpostolo Pedhru toera kucita?

17 Malemba a Levitiko 19:2 na 1 Pedhru 1:15, onsene asakulumiza atumiki a Mulungu toera akhale akucena. Mavesi anango mazinji a Levitiko kapitulu 19 anakwanisa kutiphedza kuona pinthu pinafunika ife kucita toera tikhale akutawirika kuna Yahova. Ife tapfundza mavesi mangasi basi akuti alonga pinthu pyadidi pinafunika ife kucita na pinthu pinafunika ife kucalira. * Malemba Acigerego Acikristu asapangiza kuti mpaka lero Yahova asafuna kuti tiphatisire mitemo ineyi mu umaso wathu. Mbwenye mpostolo Pedhru athimizira cinthu cinango.

18 Ife panango tinalambira Yahova na kucita pinthu pyadidi kuna anango. Mbwenye Pedhru asatikulumiza toera kucita cinthu cinango cakufunika kakamwe. Mbadzati kulonga kuti tisafunika kukhala akucena m’makhaliro athu onsene, Pedhru alonga kuti: “Khunganyani manyerezero anu toera kuphata basa mwaphinga.” (1 Ped. 1:13, 15) Kodi basa ineyi ndi ipi? Pedhru apanga Akristu akudzodzwa kuti akhafunika ‘kudziwisa makhaliro akufunika kakamwe a ule adaacemera.’ (1 Ped. 2:9) Pontho Akristu onsene lero ali na mwai wakucita basa ineyi yakufunika kakamwe yakuti isaphedza anthu azinji kupiringana mabasa anango anacita ife. Ndi mwai ukulu kakamwe kuna ife ninga atumiki a Mulungu kuphata basa ineyi mwaphinga yakumwaza mphangwa na kupfundzisa anthu. (Marko 13:10) Tingawangisira toera kuphatisira mitemo inagumanika pa Levitiko kapitulu 19, ife tinapangiza pakweca kuti tisafuna Mulungu na andzathu. Pontho ife tinapangiza kuti tisafuna ‘kukhala akucena’ m’makhaliro athu onsene.

NYIMBO 111 Tiri na Mathangwi Toera Kutsandzaya

^ ndima 5 Akristu nee asatsogolerwabve na Mwambo wa Mose, mbwenye Mwambo unoyu usalonga pinthu pizinji pinafunika ife kucita na kucalira. Kupfundza pinthu pyenepi kunatiphedza toera kupangiza ufuni kuna anango na kutsandzayisa Mulungu. Nsolo uno unatiphedza toera kubvesesa kuti tinaphatisira tani pinthu pinafuna kupfundza ife pa Levitiko kapitulu 19.

^ ndima 17 Mu nsolo uno na nsolo udamala ife nee tadinga mavesi analonga thangwi ya kusankhulana, kulonga mapsweda, kudya ciropa, kucita pinthu pya ung’anga, kusaka pyakulotera na kucita ulukwali.—Lev. 19:15, 16, 26-29, 31.—Onani “Mibvundzo Inacitwa na Anyakuleri” inagumanika mu revista ino.

^ ndima 52 FOTO TSAMBA: M’bale m’bodzi akuphedza m’bale unango wakuti ndi dhrodhro toera kulonga na dotoro.

^ ndima 54 FOTO TSAMBA: M’bale wakuti basa yace ndi ya kupintari ali kulipa nyabasa wace.

^ ndima 56 FOTO TSAMBA: Mulongo akwanisa kuduwala mwakukhonda nentsa pidacekeka iye pang’ono. Kodi iye anacita pibodzi pyenepi angakhala na cironda cikulu?