Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MUISAMBO WA KULONGA 49

Akitulonyesha Bena-Levi pabitale mushindo wa kukitshina bangi mianda na kalolo

Akitulonyesha Bena-Levi pabitale mushindo wa kukitshina bangi mianda na kalolo

‘Fula muntu nobe buu be nabeene.’​—LV. 19:18.

LOONO 109 Efuleneyi bikata mu mashimba enu

KI’ABAKUILA MUANKA *

1-2. Nkinyi kiatulongiele mu muisambo ushale, na nkinyi kiatulongo mu uno muisambo?

MU MUISAMBO ushale, tumuene malango alombene kuitukuasha atupete mu Bena-Levi shapitre 19. Bu kileshesho, mu verse a 3 tumuene’shi Yehowa badi mutekie bena Isaleele buabadia kunemeka baledi babo. Tuikele besambile mushindo watudi balombene kutumikila dino elango lelo uno pa kupasukila baledi betu ku nkalo yabo ya ku mbidi, ya mu binangu, na ya mu kikudi. Mu angi ma verse, Efile Mukulu badi mulungule bena Isaleele buabadia kuikala abanemeka Sabaato bu kintu kina muulo ukata. Tulongiele’shi sunga tatui balombene kunemeka muiya wa Sabaato lelo uno, tuibalombene kutumikila mayi a kulonda pakutaluula programe etu a efuku dioso na kuikala na nsaa ibungi ya kukita mianda ya mu kikudi. Patukitshi bino, atulesha’shi tukuete kuikitshisha bua kuikala beselele bu abibilesha Bena-Levi 19:2 na 1 Mpyeele 1:15.

2 Mu uno muisambo atukatungunuka na kutaluula ma verse e bungi a mukanda wa Bena-Levi shapitre 19. Uno shapitre etulongiesha pabitale mushindo wa kukitshina bantu basha bukome bua mbidi bupela mianda, na kuikala balulame mu mianda ya busuunga, na kuikala atufulu bantu netu. Atukumina kuikala beselele muanda Efile Mukulu eselele, biabia tutaleyi binobino kia bidi bilombene kuitulongiesha.

MUSHINDO WA KUKITSHINA BANTU BASHA BUKOME BUA MBIDI BUPELA MIANDA NA KALOLO

Bena-Levi 19:14 etunyingisha bua kuikala na binangu na bikitshino kinyi kui nshikue sunga mpofu? (Tala kikoso 3-5) *

3-4. Muyile Bena-Levi 19:14, mushindo kinyi ubabadi abakitshina mpofu na shikue mianda?

3 Badika Bena-Levi 19:14. Yehowa badi mukumine’shi bafubi baye bakitshine bantu basha bukome bua mbidi bupela mianda na kalolo. Bu kileshesho, bena Isaleele tababadi balombene kuela shikue mulua. Mu uno mulua mui kutula muwa waye mu masaku sunga kumutekiela mianda ibubi bua’shi imukuate. Kukitshina muntu shikue bino kubadi bubi ngofu! Tabadi mulombene kupusha biabakula pabimutale. Na tabadi mulombene kuikala na mushindo wa kuikaluila aye nabene.

4 Na dingi, tuibalongie mu verse 14’shi bafubi b’Efile Mukulu ta mbalombene ‘kutula kikokoshi kumpala kwa mpofu.’ Ungi mukanda awakula pabitale bantu basha bukome bua mbidi bupela’shi: “Kala mu Proche-Orient [babadi] abebatumikisha midimo na kuibakiengesha.” Bangi bantu babadi abatuulu kikokoshi kumpala kua ba mpofu, nka penda muanda wa bu ntomboshi bisumanga na pa muanda wa’shi be basengie. Bino bibadi bubi bukile! Muiya wi mu verse 14 ubadi ukuashe muilo w’Efile Mukulu buaudia kulesha lusa kui bano boso bena bukume bua mbidi bupela.

5. Mushindo kinyi watudi balombene kulesha bano boso bena bukome bua mbidi bupela lusa?

5 Yesu badi muleshe lusa kui bano boso babadi na bukome bua mbidi bupela. Tentekiesha mukandu ubadi mutumine Yowano mubatshishi’shi: “Bampofu abamono, bisheetshi abitambuka, baa-sha-kifwi abapaashiibwa, baasha-kitwi abapusha, [na] bafwe abasanguka.” Pababamuene bino bilengeleshi bia Yesu, “bantu booso . . . bababangile kutumbish’Efile Mukulu.” (Luk. 7:20-22; 18:43) Bena Kidishitu bena muloo wa kuambula eyikashi dia lusa lua Yesu bua kuidilesha kui bano bena bukome bua mbidi bupela. Nyi buakinyi tuina kalolo na luishinko kui bano boso bena bukome bua mbidi bupela na atuibataa na muulo. Biabia, Yehowa ta muitupe bukome bua kukita bilengeleshi bu Yesu nya. Tuina kinemo kikata kia kulungula bangi, mpa na baba bampofu mu kikudi mukandu wibuwa pabitale mpaladiso, amukekala muntu oso mupuidikie na kuikala mu kipuano kibuwa n’Efile Mukulu. (Luk. 4:18) Uno mukandu wibuwa ukuete kukuasha bantu bebungi buabadia kutumbisha Efile Mukulu.

TUIKALEYI NA KULULAMA MU MIANDA YA MASUUNGA ETU

6. Mianda yatusangana mu Bena-Levi shapitre 19 ngipatuule ingi mianda ya mu miya ekumi mushindo kinyi?

6 Mu angi ma verse a mu Bena-Levi shapitre 19 aapatula kalolo ingi mianda ya mu miya ekumi. Bu kileshesho, muiya wa muanda ubadi wakule nka penda’shi: “Toyibanga.” (Efi. 20:15) Mungi muntu ekuamba’shi nanemeka uno muiya muanda kasha ntangibile kintu kia muntu. Aku namu ayiba mu ungi mushindo.

7. Nsuunga mulombene kuipa uno muiya wa muanda pabitale kuiba naminyi?

7 Nsuunga mulombene kunangushesha’shi kasha tayibile kintu kia muntu. Kadi ekala nka na kululama pakitshi busuunga na bangi bantu su? Muyile bia balesha mu Bena-Levi 19:35, 36, Yehowa bakuile’shi: “Tanukutwanga bululame mu bintu bilumbuulwe, mu bipimo bya bula, bya bushito, na bya bukata. Yikalayi na bipimo bilulame, na mashito alulame, mpaaya mululame, na mulandi ululame.” Nsuunga afubisha bipimo bilekene bua kukieba kudimba yawa amudisha bintu, yawa nsuunga kuete kuiba yawa muntu. Angi ma verse a mu Bena-Levi 19 ngapatuule uno muanda kalolo.

Muyile Bena-Levi 19:11-13, muina Kidishitu mulombene kuiyipusha kinyi pabitale busuunga buaye na midimo yaye ya pa kiubishi? (Tala kikoso 8-10) *

8. (a) Mayi abadi bapatuule kantu pa kantu atusangana mu Bena-Levi 19:11-13 abakuashishe bena Yunda bua kutumikila muiya wa muanda naminyi? (b) Na mushindo kinyi wabidi bilombene kuitukuasha?

8 Badika Bena-Levi 19:11-13. Mayi a mbangilo a Bena-Levi 19:11 aamba’shi: “Toyibanga.” Verse 13 alesha kuipushena kui pankatshi pa kuiba na kukutua kua kululama mu mianda ya busuunga amba’shi: “Tofuambushanga mukwenu.” Biabia busuunga bua kufuambusha bantu, nkuiba. Sunga muiya wa muanda ubadi awakuila kuiba, mianda yabadi bapatuule kantu pa kantu ya tusangana mu Bena-Levi ibadi ilombene kukuasha bena Yunda buabadia kupusha mushindo wa kutumikila mayi a kulonda e mu uno muiya. Bibuwa tunangushene bi mueneno a Yehowa pabitale kukutua kua kulumala na kuiba. Abitungu tuiyipushe atue banabene’shi: ‘Muyile abilesha Bena-Levi 19:11-13, kui kintu kampanda mu nshalelo ande akitungu’shi ndimukile su? Nena lukalo na kushintula mushindo wade wa kusuunga sunga mudimo wande wa pa kiubishi su?’

9. Muiya watusangana mu Bena-Levi 19:13, ubadi aukaluila bena mudimo naminyi?

9 Kui ungi mushindo wa kululama autungu’shi muina Kidishitu muate bantu ku mudimo ewate na muulo. Bena-Levi 19:13 afudiisha’shi: “Tokumanga kulama efuto dya mwina-mufubo nyaa na paabutooko.” Mu mafuku a bena Isaleele bantu be bungi babadi abadiila mu kudima, biabia babadi abafutu muntu nka diadia efuku ku nfudilo kua mudimo waye. Kulama efuto dia muina mudimo kubadi kulombene kumukutshishua kupeta makuta akudisha kifuko kiaye diadia efuko. Yehowa bapatuluile’shi: “Ena lukalo lukata lwefuto dyaye na muwa waye oso ngukulupile nka kuifuto dyaye.”​—Miy. 24:14, 15; Mat. 20:8, NWT.

10. Ndilongiesha kinyi diatudi balombene kupetela mu Bena-Levi 19:13?

10 Lelo uno bena mudimo be bungi abebafuta mususa umune sunga ibadi ku mueshi, kadi kushi ku’efuku. Anka biabia eyi dia kulonda di mu Bena-Levi 19:13 dikinka na muulo. Bangi bakata ba midimo bakuete kufubisha bantu midimo ibungi, kadi abebapa makuta apela. Abauku’shi bena mudimo babo ta bena kingi kia kukita sunga bebafuta makuta apela bua wawa mudimo wabakitshi. Mu kuakula kua kalolo bano bakata ba mudimo ‘bakuete kulama efuto dia bena mudimo.’ Abitungu muina Kidishitu ena bena mudimo ebakitshine mianda na kululama. Bua binobino tutaleyi ungi muanda watudi balombene kulongiela mu Bena-Levi shapitre 19.

FULA MUNTU NOOBE BUU’BE NABEENE

11-12. Yesu badi mushimikie kasele pa muanda kinyi paye kutemuna Bena-Levi 19:17, 18?

11 Yehowa t’atekie nka penda balanguidi baye’shi balekie kukitshina bangi bi bubi nya, kadi atekie’shi bakite bibungi kukila biabia. Tui balombene kupeta uno muanda mu Bena-Levi 19:17, 18. (Badika.) Muiya awakula kalolo’shi: “Fula muntu noobe buu’be nabeene.” Kukita mianda mu uno mushindo kuina muulo ukata kui muina Kidishitu akumina kusankisha Efile Mukulu.

12 Tutaleyi mushindo ubadi Yesu mushimikie kasele bua muulo wa muiya watupete mu Bena-Levi 19:18. Mungi mu Fadisee bayipuishe Yesu bino: “Eyi kinyi dikile ooso bukata mu mwiiya?” na Yesu bamualuluile’shi, “muiya ukata na wa kumpala” nkufula Yehowa n’eshimba dietu dioso, na muwa wetu oso na binangu bietu bioso. Na dingi Yesu batemuine mukanda wa Bena-Levi 19:18 awamba’shi: “Eyi dya kabidi dina muulo mumune nadio di bino: ‘Ofule muntu noobe buu’be nabeene.’” (Mat. 22:35-40) Kui mishindo ibungi ya kulesha kifulo bua muntu netu, anka tui balombene kulongiela ingi mianda ya kuyanka mu Bena-Levi shapitre 19.

13. Yosefe bakitshine mianda ipushene na yibabafundile kunyima kua mafuku mu Bena-Levi 19:18 naminyi?

13 Mushindo umune wakufula bantu netu mpakutumikila elango dia tupete mu Bena-Levi 19:18. Adiamba’shi: “Toobolanga, twekalanga sha-ngoo.” Bebungi ba kuatudi abauku mianda ayifikisha muntu mu kulamina muina mudimo naye, muina kalasa naye, muina kifuko naye sunga bangi bantu ba mu kifuko ngoo​—munda mua bipua bi bungi! Tutentekieshe’shi Yosefe babadi bamulamine ngoo kui bakuabo ekumi, ku nfudilo kua bioso yaya ngoo ibadi ibatakule bua kikita mianda ibubi. (Kib. 37:2-8, 25-28) Mu kuilekena na bano bakuabo, Yosefe tabadi muibakitshine muanda wi bubi nya! Nsaa ibapetele matalua abadi mulombene kui obuela, bebalesheshe lusa. Yosefe ta muibalamine ngoo nya. Pa mutue pa biabia badi mukite bipushene n’elango dibabadi bafunde kunyima kua mafuku mu Bena-Levi 19:18.​—Kib. 50:19-21.

14. Nkinyi akilesha’shi mayi a kulonda atupete mu Bena-Levi 19:18 a ki nka na muulo lelo uno?

14 Bena Kidishitu abakumina kusankisha Efile Mukulu abitungu bambule Yosefe p’abo kufuila bakuabo lusa pamutue wa kui obuela ngoo kuabadi. Na dingi bino mbipushene na luteko lua kileshesho, lubabetulekiele kui Yesu buatudia kufuila bantu abetuluishisha lusa. (Mat. 6:9, 12) Mu mushindo umune, Mpoolo mutumibua badi mulangie bena Kidishitu naye’shi: “Tanwiobwelanga anwe baanabeene anwe bande ba kifulo kikata.” (Lom. 12:19) Badi dingi mui banyingishe’shi: “Nwetwalenanga bushito na kwifwileena lusa muntu na mukwabo, su mungi ena mwanda wadiila mukwabo.” (Kol. 3:13, Kilombeeno Kipya 2014) Mayi a kulonda a Yehowa ta ashintulukaa nya. Aa mayi abadi bafunde mu Bena-Levi 19:18 a ki nka na muulo mpa na lelo uno.

Nka bu biatushi balombene kutungunuka na kukuma elonda dietu dia ku mbidi, bi buwa tulekie kunangushena pabitale mianda ibubi yabadi betukitshine. Na abitungu tuikitshishe buatudia kuiyiluankana (Tala kikoso 15) *

15. Nkileshesho kinyi akitukuasha bua kuuka buakinyi abitungu kuifuidishena lusa na kuiluankana?

15 Tubandeyi kutala kino kileshesho. Kutapika mu binangu kui nka bu kutapika ku mbidi. Nkulombene kuikala kukata, sunga kupela. Bu kileshesho, ingi nsaa tui balombene kuitapa bipela ku munue nsaa yatukekie biteku. Diadia elonda adituele busungu kadi tadimana kupanda nya. Kunyima kua efuku dimune sunga mafuku abidi, pangi tui kukutua kutentekiesha mpa na biatuikele batapikie. Mu mushindo umune, ingi mianda yabadi betuluishishe tayikala na muulo ukata nya. Bu kileshesho, kuuku etu mulombene kuakula sunga kukita kintu kampanda akitutapa kuishimba, anka tui balombene kuikala na mushindo wa kumufuila lusa musango umune. Kadi su elonda dietu ndikata munganga ekuiditela sunga kuidilamika bandage. Su atutungunuka na kukuma diadia elonda na maboko etu, tadiumu bukidi na dingi atunyinsha kuiditamisha nka tue banabene. Muanda wa malua, nyi biatukitaa su muntu muitutape kuishimba ngofu. Muntu mulombene kunangushena nka ku bishima biabadi bamuambe na biabimukiengiesha, na kunangushena nka mushindo aumukiengesha biabadi bamutape kuishimba kui ungi muntu. Ngi buakinyi baba boso abalamaa ngoo abekiengiesha kuishimba abo banabene. Biabia kulonda elango diatupete mu Bena-Levi 19:18 kuina muulo ukata!

16. Muyile Bena-Levi 19:33, 34, Yehowa badi mukumine’shi bena Isaleele bakitshine benyi mianda mu mushindo kinyi, na bino abitulongiesha kinyi?

16 Nsaa ibadi Yehowa muelele bena Isaleele muiya bua kufula bantu nabo, tabadi muakule’shi nka penda bantu ba kisamba kia Isaleele na ekoba dimumune nabo nya. Badi muibalungule dingi bua’shi bafule benyi be mukantshi muabo uno nyi mukandu utokane kalolo watupete mu Bena-Levi 19:33, 34. (Badika.) Yehowa badi akumina’shi bena Isaleele bakitshine benyi mianda nka bu “ban’akibundi,” na bebafule nka bu abo banabene. Bu kileshesho, bena Isaleele babadi bape benyi na balanda matalua akupumbuula mu mafuba bua’shi nabo namu bapetele muabi ku ino mpango ya uno muiya. (Lv. 19:9, 10) Eyi dia kulonda pabitale benyi dina muulo mpa na kui bena Kidishitu lelo uno. (Luk. 10:30-37) Mushindo kinyi? Lelo uno kui midiyo ya bantu bakatukie kuabo bangi be mpa na mu kibundi kienu muamua. Nyi buakinyi bi na muulo kuatudi buatudia kukitshina bano bana balume, bana bakashi, na bana mianda na kanemo kakata.

TALA INGI MIANDA INA MUULO YABASHI BALESHE MU MUKANDA WA BENA-LEVI SHAPITRE 19

17-18. (a) Mukanda wa Bena-Levi 19:2 na wa 1 Mpyeele 1:15, ayitunyingisha buatudia kukita kinyi? (b) Mudimo kinyi wina muulo ukata awitunyingisha Mpyele mutumibua buatudia kuiukita?

17 Ino mikanda yoso ibidi Bena-Levi 19:2 na 1 Myeele 1:15 aitekie bafubi b’Efile Mukulu buabadia kuikala beselele. Ma verse e bungi e mu Bena-Levi shapitre 19 ngalombene kuitukuasha bua kumona kiatudi balombene kukita bua’shi Yehowa etukumiine. Tubakatuka mu kuisambila ma verse aalesha mianda kampanda ibuwa yatudi balombene kukita na ingi mianda ishii buwa yatushi balombene kukita. * Bifundue bia bena Greke bia buina Kidishitu abilesha’shi Yehowa kia kumiina’shi tutumikile ano mayi a kulonda mu nshalelo etu. Anka Mpyeele mutumibua mukumbashe ungi muanda kampanda.

18 Tui balombene kulanguila Yehowa na kukitshina bangi mianda ibuwa, anka Mpyele ashimika kasele pa kunyingisha bena Kidishitu bua kukita muanda wi na muulo ukata. Kumpala kua Mpyele kuitunyingisha buatudia kuikala beselele mu muikielo wetu oso etulungula’shi: ‘Ikalayi na binangu bilumbule bwa mufubo.’ (1 Mp. 1:13, 15, NWT) Badi anagushena bua mudimo kinyi? Mpyele bakuile’shi bakuabo bena Kidishitu bedibue muimu, babadi balombene “‘kuukisha mianda yi buwa’ ya yawa benwitanyine.” (1 Mp. 2:9, Kilombeeno Kipya 2014) Biabia bena Kidishitu lelo uno bena kinemo kia kukita uno mudimo wina muulo ukata, autuadila bantu miabi ibungi ibuwa. Tuina muabi wi buwa wi pabuao bu biatudi muilo w’Efile Mukulu wiselele bua kukita mudimo wa kulongiesha na kulambukisha efuku dioso na katshintshi! (Mak. 13:10) Nsaa yatuikitshisha bua kutumikila mayi a kulonda atupete mu Bena-Levi shapitre 19, atulesha’shi tui bafule Efile Mukulu etu na muntu netu. Na dingi atulesha’shi atukumina “kuikala beeselele” mu muikelo wetu oso.

LOONO 111 Myanda ayitusankisha

^ par. 5 Bena Kidishitu ta be muushi mua muiya wa Moyise nya, anka ino miya ngitemune mianda ibungi yatudi balombene kukita na yatushi balombene kukita. Kulonga pabitale ino mianda, nkulombene kuitukuasha bua kufula bangi na kusankisha Efile Mukulu. Uno muisambo awisambila mushindo ulombene kuitukuasha angi malongiesha atusangana mu Bena-Levi shapitre 19.

^ par. 17 Mu uno muisambo na mu muisambo ushale mui angi ma verse atushi besambile aakuila pabitale ntondo, kudimbila bantu madimi, kudia kua mase, bikudi bibi, kutambuka kua lusandi, na lubuko.​—Lv. 19:15, 16, 26-29, 31.​—Tala “Nkonko ya bantu ababadikaa” i mu kino Kitenta kia Mulami.

^ par. 52 BI MU BIFUATULO: Mukuetu akuasha ungi mukuetu kamaama pakumualuluila nsaa yakuete kuisamba na munganga.

^ par. 54 BI MU BIFUATULO: Mukuetu ena societe aye a kushinga ma peinture apa muina mudimo efuto diaye.

^ par. 56 BI MU BIFUATULO: Mukuetu mukashi mulombene kuluba bukidibukidi elonda dipela diadi muitape. Biabia su badia kuikala na elonda dikata badia kukumina kuluba dianka bukidibukidi su?