1-2. Twaakisambilila ki mu lyasi lyakipita, kabili tuli kusambilila ki mu leeli lyasi?

 MU LYASI, lyakipita twaakilondoluela masoke ali abomba kufuma mu kitabu kya Balawi katue ka 19. Kwa mufuano, nga vitwakimona mu mulongo wa 3, Yehova waabalandile Baisraeli baye bakindika baviazi babo. Twaakimona vya kubombia ozo musoko loonu kupitila kubakwasia baviazi beetu bintu bya kimubili bibakabiile, kubakoselezia, kubateekia mutima ni kubakwasia basiale bali peepi ni Yehova. Mu ozo wenka mulongo, bantu bakue Leeza baalangulusiiziwe nangue bapalile kukoonka Sabata. Twaakisambilila nangue anzia kine loonu te tuli pensina pa muzilo wa Sabata, kunti twabombia leelio lifunde kupitila kwibiikila musita mu ntantiko yeetu, wa kukita bintu bya kimupasi. Kine twakita evio, tuli kulangilila nangue tuli mukwikwinda kwaluka batakatiifu nga vilandile Balawi 19:2 ni 1 Petro 1:15.

² Mu leeli lyasi, tuli kutwalilila kulondoluela palua kitabu kya Balawi katue ka 19. Kaaka katue kunti katusambilizia ki palua kubalangilila buwaame baalia bakabiile kukwasiiwa, palua kuya twali ba kisinka musita utuli twasuluzia, ni palua kubalangilila beneetu ntono? Tutonene kuya twali batakatiifu paantu Leeza ni mutakatiifu. Kansi, tumone bintu bituli kusambilila.

3-4. Nga vilandile lileembo lya Balawi 19:14, bampokoto ni bampofu baali bapalile kukitilua siani?

³ Soma Balawi 19:14. Yehova waali watonene bantu bakue baye babeemena baalia bali ni bulema ku mubili wabo. Kwa mufuano, Baisraeli te baali bapalile kumutiipa mpokoto. Kutiipa kooko kwaali kwabiikile mukati, kumukitila muntu bintu bibiipile,  ao kumulanda nangue wakaba kupatua na bintu bibiipile. Kakiine, kumukitila evio mpokoto kwali kwaviipile saana! Mpokoto taali waunvua bintu bibaali bamulanda, kabili taali na buviinde bwa kwasuka.

⁴ Kukila pakaako, mulongo wa 14 watusambilizia nangue babombi bakue Leeza te baali bapalile “kumubiikila mpofu kintu kya kumukinga.” Kitabu kimo kili kyalandila palua baalia bali ni buavia bwa kimubili, kili kyalanda eevi: “Ku fuasi kuli Israeli ya enu nsiku, lingi bampofu baali bakitilua ovio kabili bila nsaambu.” Paange muntu mubiifi waali wabiika kintu ntaanzi yakue mpofu eevi ekisie, ao juu ya kumuseka. Emue, keekio kyaali kyabiipile saana! Kupitila azo malaizio, Yehova waabakwasiizie bantu bakue benike nangue baali bapalile kulangilila nkumbu ku babo bantu baali ni buavia ku mibili yabo.

5. Kunti twabalangilila siani nkumbu baalia bali ni bulema?

⁵ Yesu waalangiliile nkumbu ku baalia baali ni bulema. Languluka mpunda yaapeelue Yoane Mubatizi kuli Yesu: “Bampofu bamona, ni bali basunkuta babamba kwenda buino, ni baluele tembue [bukoma] bakosiiwa, ni bampokoto baunvua ni bafuile batuntumunua.” Kisia kumona bimpezia maano byaakitile Yesu, ‘bantu bonse baali paapo . . . baamutasiizie Leeza.’ (Luk. 7:20-22; 18:43) Bakristu bali batona kumupala Yesu kupitila kubalangilila nkumbu baalia bali ni bulema. Pakaako, tuli twabalangilila buwaame ni mibeele ya kubeemena bantu ba evio. Kulanda kisinka, Yehova taatupeele buviinde bwa kukita bimpezia maano nga evelia vyaakitile Yesu. Inzi, tuli ni lisyuko lya kubabuila bampofu kimubili ao kimupasi mpunda iweeme ya paradiso, moomo kila muntu wakaba wapuililikile kabili wali ni bukibuza bwaweeme pamo ni Leeza. (Luk. 4:18) Eezi mpunda iweeme, yakwasia kale bantu bengi bamulumbanie Leeza.

6. Milandu ili mu Balawi katue ka 19 yatukwasia siani kumana buino elia mizilo likumi?

⁶ Milongo inge ya mu kitabu kya Balawi katue ka 19, ilondoluele mu nzila ikata bintu bilandilue mu elia mizilo likumi. Kwa mufuano, muzilo  wa munane ulandile eevi: “Te upalile kwiba.” (Kuf. 20:15) Muntu unge kunti watontonkania nangue paantu teezi kwezia ata limo kutwama kantu kasili kakue, manake ali wakindika ozo muzilo. Inzi, ozo muntu kunti waya waiba mu nzila inge.

7. Musulu kunti wationa siani muzilo wa munane ulandiile palua kwiba?

⁷ Musulu kunti watontonkania nangue teezi kwiba paantu tanatwamepo kantu ata kamo kanghuana. Eba, ali wasaangua wali wa kisinka musita lwali wasuluzia? Nga vilandile Balawi 19:35, 36, Yehova waalandile eevi: “Te mupalile kubombia bipiimo bisili bya kisinka pa kupiima kuleepa, kufina ni bukata. Mupalile kubombia bipiimo bya kisinka, bipiimo bya kisinka bya kupiiminako kufina, kipiimo kya kisinka kya kupiiminako bintu byumine, ni kipiimo kya kisinka kya kupiiminako bintu bya menda-menda.” Pakaako, musulu olia abanga wabombia bipiimo bisili bya kisinka bya kupiima kufina, ao bipiimo binge, eevi kumupompola muntu wa kusita ao wa kusituako bintu, waali waiba. Kutoosia milongo inge ya mu Balawi katue ka 19, kuli kutukwasia kumana buino keekio kintu.

8. Lileembo lya Balawi 19:11-13 lyaabakwasiizie siani Bayuda kubombia lifunde lili mu muzilo wa munane, kabili fwefue kunti twanoonkelamo siani?

⁸ Soma Balawi 19:11-13. Milandu ya kutendeka ili mu Balawi 19:11, ilandile eevi: “Te mupalile kwiba.” Mulongo wa 13, ulandile eevi: “Te upalile kumupunza mwinobe.” Pakaako, kine muntu te wa kisinka mu miilo yakue ya kusuluzia, manake ali waiba. Muzilo wa munane ulandile nangue kwiba kubiipile. Inzi, bulondolozi buli mu kitabu kya Balawi bwaabakwasiizie Bayuda kwinika vya kubombia lifunde lili mu ozo muzilo, i kulanda vya kwaluka ba kisinka mu kila kantu kabaali bakita. Kili buino ni fwefue tuye twatontonkania Yehova vyali wamona mibeele ya kupusa bukisinka ni kwiba. Kunti twaiipuzia eevi: ‘Lundi natontonkania palua lileembo lya Balawi 19:11-13, ndi nainika nangue mpalile kupilibuka mu buikazi bwane, asa mu nzila indi nakitilamo busulu ao miilo yane?’

9. Muzilo uli mu Balawi 19:13 waali wakwasia siani babombi?

⁹ Mukristu apalile kwitoosia kabili mu nzila inge, eevi amone kine ni wa kisinka mu bintu bya busulu. Balawi 19:13 ilandile eevi: “Te upalile kukakatila malipo akue mubombi busiku bonse mpaka lukele-keele lwakue.” Mu bantu ba ku Israeli baali babomba miilo ya kulima, bantu baali babombela mu makaba baali balipua ku mpela ya kila busiku bubaali babomba. Kine mubombi talipilue ku mpela ya busiku, keekio kyaali kyalengia paange andue kupata nfalanga ya kusita bintu bikabiile bantu ba mu lupua lwakue. Yehova waalandile eevi: “Apusiilue, kabili bukose bwakue buswapiile malipo akue.”​—Mal Miz. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Lileembo lya Balawi 19:13 kunti lyatusambilizia ki?

¹⁰ Loonu, babombi bengi bali balipua limo ao libili ku muezi, apana kila busiku. Anzia evio, lifunde lili mu Balawi 19:13 lili lyabombasie mpaka loonu. Bakulu bange ba miilo bali bababombia saana babombi babo, inzi kuya babalipa nfalanga iniinisie. Bali babakitila evio paantu bamanine nangue babo babombi bapolokeelue mu buikazi bwabo, kabili nangue bakaba kutwalililasie kubomba anzia kine bali mukulipuasie malipo aniini. Mu nzila inge kunti twalanda nangue babo bakulu ba miilo ‘bali bakakatila malipo a babombi.’ Kine Mukristu ali ni bantu bali bamubombela, apalile kusininkizia kakiine nangue ali wabombia buino babombi bakue. Kansi loonu, tumone vya kubombia kabili mu nzila inge lileembo lya Balawi katue ka 19.

11-12. Yesu waakonkomeene palua ki lwaazimbuile milandu ili mu Balawi 19:17, 18?

¹¹ Leeza teezi kupoozasie maano ku bintu bya kukisia bituli twabakitila bange, inzi kabili ali wapooza maano ni ku bintu bikilile paapo. Kunti twamona evio mu Balawi 19:17, 18. (Soma.) Mona ozu muzilo umwenekelesie paswetele ulandile eevi: “Upalile kumutona mwinobe nga viwitonene we muine.” Kine Mukristu atonene kumusaansamusia Leeza, apalile kukita evio.

¹² Yesu waalangiliile nangue muzilo uli mu Balawi 19:18 ni wa mana saana. Mufarisayo umo waamwipuziizie eevi Yesu: “Ni mulao [malaizio] ki utaniisie pa milao yonse?” Yesu waasukile nangue “mulao wa mambo ni utaniisiepo” ni kumutona Yehova na mutima weetu onse, na mweo weetu onse ni maano etu onse. Kisia, Yesu waazimbuile milandu ili mu Balawi 19:18, walanda eevi: “Ni wa bubili ni ozu: ‘Tona mwinobe nga viwitonene we muine.’” (Mat. 22:35-40) Kunti twalangilila nangue tubatonene bange mu nzila ingi. Kunti twasambilila nzila inge mu Balawi katue ka 19.

13. Kutoosia buino lyasi lili mu Bibilia palwakue Yosefu, kunti kwatukwasia siani kunvuisia lileembo lya Balawi 19:18?

¹³ Nzila imo ya kulangilila nangue tuli ni ntono ku beneetu, ni kubombia musoko uli mu Balawi 19:18. Ozo musoko uli walanda eevi: “Te upalile kubuezia kibuelezi, aosie kubiika mbikizi.” Bengi pakati ketu, bamanine bantu batwaliliile kuya babafipiilue babombi naabo, banafunzi naabo ao bantu ba mu lupua. Lunge bali batwalilila kuya bali evio atasie mu miaka ingi! Languluka nangue, balupua likumi bakue Yosefu baamufipiilue saana, kabili keekio kyaalengiizie bamukitile kintu kya kumukisia. (Kut. 37:2-8, 25-28) Inzi, Yosefu taabakitiile mu nzila ibiipile! Anzia kine waafikiile kwaluka ni kifulo, kabili wali ni buviinde bwa kubuezia kibuelezi ku balupua bakue, weene waabalangiliile luse. Yosefu taababikiile mbikizi. Inzi, waakitile nga evelia vitulandilue kukita mu Balawi 19:18.​—Kut. 50:19-21.

14. Ni kiki kilangiliile nangue tupalile kutwalilila kukindika mafunde ali mu Balawi 19:18?

¹⁴ Bakristu baalia batonene kumusaansamusia Leeza, bapalile kupala mufuano wakue Yosefu, weene waaeleele balupua bakue  kuliko kubabueziizia kibuelezi. Kabili keekio kipateene ni lipepo lya mufuano, paantu mu leelio lipepo, Yesu waatusokele tuye twaeleela baalia bali batuluvia. (Mat. 6:9, 12) Enka evio, ni mutumua Paulo waabasokele eevi Bakristu nakue: “Te kukitile bantu kibuelezi.” (Bar. 12:19) Kabili waabakinkiziizie eevi: “Twalilile kusipikiziana ni kweleelana mu kwitonena anzia kine unge ali kuya wali ni nsaambu ya kwivokombela mwinakue.” (Bakol. 3:13, NWT) Mafunde akue Yehova teezi kwaluluka. Tupalile kutwalilila kunakila mafunde ali mu lileembo lya Balawi 19:18.

15. Ni mufuano ki uli kutukwasia kumana juu ya ki tupalile kweleela bilubo ni kulabako?

¹⁵ Mona ozu mufuano. Kukisika ku mutima kunti kwapalaniiwa na bilonda bituli twaikisia. Binge bilonda bili byasaangua byali biniini, ni binge bikata. Kwa mufuano, musita utuli twakeka saasa, kunti twaiseenga kakaniini ku munue. Kakiine, tuli twaunvua misa, inzi kilonda keekio, tekiizi kukokola kutalala ni kutuuka. Paange kisia busiku bumo ao nsiku ibili, te tuizi kulanguluka kabili nangue kuli ni pa fuasi patwakiisenga. Evio vyenka, bintu binge bituli twaluviiwa, tebiizi kusaangua byali bikata saana. Kwa mufuano, kibuza kunti walanda ao kukita kantu kakutukisia, inzi kunti twaviinda kumweleela bila kukokola. Inzi, kine kilonda ni kikata, doktere kunti wasona kilonda keekio ni kukakililapo bande. Kine twatwalilila kuya twazaya-zaya pa kilonda, kunti kyakila kutana, kabili te kikaba kuleenga kutuuka. Kya bulanda muntu kunti waya wakita nga evio vyenka kine aluviiziwe saana. Kunti watwalilila kutontonkania vyaakikisiiwa ni vyafiitilue. Inzi, baalia bali basuunga mbikizi, bali baikisiasie bo beene. Kakiine kiweme saana kukindika musoko uli mu Balawi 19:18!

16. Nga vilandile Balawi 19:33, 34, bekazi baeni ba mu Israeli baali bapalile kukitilua siani, kabili fwefue kunti twasambililapo ki?

¹⁶ Musita Yehova lwaabalandile Baisraeli babatone benabo, taalangiliile nangue baali bapalilesie kubatona bantu ba rangi yabo ya mpapa, ao ba mu kyalo kyabosie. Kabili, baalandilue baye babatonene baeni babanga baikeele pakati kabo. Ezio mpunda imwenekele paswetele mu kitabu kya Balawi 19:33, 34. (Soma.) Mueni waali wapalile kukitilua “nga muvialua” pakati kabo, kabili Baisraeli baali balandilue ‘bamutone’ nga vibaali baitonene bo beene. Kwa mufuano, muzilo waali walandile nangue, Baisraeli baali bapalile kubalekelela bekazi baeni pamo ni bapabi eevi baye basolola mu makaba abo. (Bal. 19:9, 10) Lifunde lya kutona  baeni, lili lyabomba mpaka loonu ku Bakristu. (Luk. 10:30-37) Lili lyabomba siani? Kuli mamilioni a bantu mwaya kyalo bali mukukuuka ni kuya kwikala mu byalo binge. Ni kintu kya mana tuye twabakitila mu nzila ya mukinzi babo balalume, banakazi pamo ni baana.

17-18. (a) Balawi 19:2 ni 1 Petro 1:15 yatukinkizia kukita ki? (b) Mutumua Petro waatukinkiziizie kukita miilo ki ya mana?

¹⁷ Mu Balawi 19:2 ni mu 1 Petro 1:15 bantu bakue Leeza basokelue baye bali batakatiifu. Milongo inge ili mu kitabu kya Balawi katue ka 19 kunti yatukwasia kumana bintu bitupalile kukita eevi twitabilue na Yehova. Twalondoluela milongo yatukwasia kwinika bintu paleepale biweeme bitupalile kukita, ni bintu paleepale bitupalile kutiina kukita. * Maleembo a Kigiriki a Kikristu atukwasia kwinika nangue Yehova atonenesie mpaka loonu tuye twabombia mafunde azo mu buikazi bwetu. Inzi, mutumua Petro waaongeziizieko ni kintu kinge.

¹⁸ Paange, lingi kunti twaya twamupupa Yehova ni kuya twabakitila bange bintu biweeme. Ntaanzi mutumua Petro tanatusoke juu ya kuya twali batakatiifu mu lwendo lwetu loonse, waalandile eevi: “Tonte maano enu palua miilo.” (1 Pet. 1:13, 15, NWT) Ezio miilo ibiikile mukati kiki? Petro waalandile nangue balupua babiikilue mafuta bakue Kristu “‘bakalanda bikitua bya kupapia’ byakue Leeza waabakuutile.” (1 Pet. 2:9) Kabili, loonu Bakristu bonse bapeelue lisyuko lya kukita ezio miilo ya mana saana ili yakwasia bantu bengi kuliko miilo inge yonse ituli twakita. Paantu tuli bantu batakatiifu, kakiine tuli ni lisyuko liibeleele lya kukwasia lingi, kabili kwa mute miilo ya kusimikila ni kusambilizia! (Mark. 13:10) Musita utuli twaikwinda saana kubombia mafunde ali mu Balawi katue ka 19, tuli twalangilila nangue tumutonene saana Leeza weetu pamo ni beneetu. Kabili, tuli twalangilila nangue tutonene ‘kwaluka batakatiifu’ mu lwendo lwetu loonse.