Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 49

Lēsoni mei he Livitikó ki he Founga ke Fefakafeangaiʻaki Aí

Lēsoni mei he Livitikó ki he Founga ke Fefakafeangaiʻaki Aí

“Kuo pau ke ke ʻofa ki he tokotaha kehé ʻo hangē pē ko hoʻo ʻofa kiate koé.”​—LIV. 19:18.

HIVA 109 ʻOfa Lahi mei he Lotó

ʻI HE KUPÚ NI *

1-2. Ko e hā naʻa tau lāulea ki ai ʻi he kupu ki muʻá, pea ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

ʻI HE kupu ki muʻá, naʻa tau lāulea ai ki he faleʻi ʻaonga mei he Livitiko vahe 19. Ko e fakatātaá, hangē ko ia ʻi he veesi 3, naʻe ekinaki ʻa Sihova ki he kau ʻIsilelí ke fakaʻapaʻapa ki heʻenau mātuʻá. Naʻa tau lāulea ki he founga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e fakahinohino ko iá ʻaki ʻetau tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaesino, fakaeongo mo fakalaumālie ʻetau mātuʻá. ʻI he veesi tatau, naʻe fakamanatu ai ki he kakai ʻa e ʻOtuá ʻa e mahuʻinga hono tauhi ʻa e Sāpaté. Naʻa tau ako neongo ʻoku ʻikai ke haʻisia kitautolu ʻe he lao ki he Sāpaté ʻi he ʻahó ni, ʻe lava ke tau ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoní ʻi hono vaheʻi maʻu pē ha taimi mei heʻetau taimi-tēpilé ke tokanga ai ki he ngaahi meʻa fekauʻaki mo ʻetau lotú. ʻI hono fai iá, te tau fakahaaʻi ai ʻoku tau feinga ke hoko ʻo māʻoniʻoni, hangē ko e fakahinohino ʻoku ʻomai ʻi he Livitiko 19:2 mo e 1 Pita 1:15.

2 ʻI he kupu ko ení, ʻe hoko atu ai ʻetau lāulea ki he Livitiko vahe 19. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻi he vahe ko ení fekauʻaki mo hono fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻí ki he faʻahinga ʻoku ʻi ai hanau fakangatangata fakaesino, hoko ʻo faitotonu ʻi heʻetau ngāue fakapisinisí, mo hono fakahāhā ʻa e ʻofá ki hotau kaungāfaʻahinga ʻo e tangatá? ʻOku tau loto ke hoko ʻo māʻoniʻoni hangē ko e ʻOtuá ʻoku māʻoniʻoni, ko ia tau vakai angé ki he meʻa ʻe lava ke tau akó.

FAKAʻATUʻI KI HE FAʻAHINGA ʻOKU ʻI AI HANAU FAKANGATANGATA FAKAESINÓ

ʻI he Livitiko 19:14, ʻoku totonu ke fēfē ʻetau fakafeangai ki ha taha ʻoku tuli pe kui? (Sio ki he palakalafi 3-5) *

3-4. Fakatatau ki he Livitiko 19:14, naʻe totonu ke fēfē ʻa e fakafeangai ki he kau tulí mo e kau kuí?

3 Lau ʻa e Livitiko 19:14. ʻOku ʻamanekina ʻe Sihova ʻene kakaí ke nau fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻí ki he faʻahinga ʻoku ʻi ai hanau fakangatangata fakaesinó. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai totonu ki he kau ʻIsilelí ke nau talatukiʻi ha tangata tuli. Naʻe kau ki he talatukiʻi ko iá hono fakamanamanaʻi ha taha pe fakaʻamu ke hoko ki ai ha kovi. He fakalilifu ē ke fai pehē ki ha tangata tuli! Naʻe ʻikai lava ke ne fanongo ki he meʻa naʻe leaʻaki fekauʻaki mo iá, ko ia naʻe ʻikai lava ke ne taukapoʻi ʻa ia tonu.

4 ʻIkai ko ia pē, ʻi he veesi 14 ʻoku tau ʻiloʻi ai ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá naʻe ʻikai totonu ke nau “ʻai ha tūkiaʻanga ʻi he ʻao ʻo ha tangata kui.” ʻOku pehē ʻi ha tohi ʻe taha fekauʻaki mo e kakai ʻoku fakangatangata fakaesinó: “ʻI he Hahake Lotolotó ʻoku lahi hono ngaohikovia mo pāʻusiʻi ai [kinautolu].” Mahalo ko ha tokotaha taʻefakaʻatuʻi te ne ʻai ha tūkiaʻanga ʻi he ʻao ʻo ha tangata kui ke ne fakalaveaʻi ia pe ke fakakataʻaki ia. He taʻeʻofa ē ko ia! Fakafou ʻi he fekau ko ení, naʻe tokoniʻi ai ʻe Sihova ʻene kakaí ke nau vakai ʻoku totonu ke nau fakahāhā ʻa e manavaʻofá ki he faʻahinga ʻoku fakangatangata fakaesinó.

5. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e manavaʻofa ki he faʻahinga ʻoku fakangatangata fakaesinó?

5 Naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e manavaʻofa ki he faʻahinga naʻe ʻi ai hanau fakangatangata fakaesino. Manatuʻi ʻa e fekau naʻá ne tala kia Sione Papitaisó: “Ko eni ʻoku sio ʻa e kuí, ʻoku lue ʻa e heké, ʻoku maʻa ʻa e kiliá, ʻoku fanongo ʻa e tulí, [pea] kuo fokotuʻu hake ʻa e maté.” ʻI he tali ki he ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Sīsuú, “naʻe fakahīkihikiʻi ʻe he kakaí kotoa ʻa e ʻOtuá.” (Luke 7:20-22; 18:43) ʻOku fiefia ʻa e kau Kalisitiané ke faʻifaʻitaki ki he faimanavaʻofa ʻa Sīsū ki he faʻahinga naʻe ʻi ai hanau fakangatangata fakaesinó. Ko ia ʻoku tau anga-lelei, fakaʻatuʻi mo anga-kātaki ki he faʻahinga ko iá. Ko e moʻoni, kuo ʻikai ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa e mālohi ke fakahoko ha ngaahi mana. Neongo ia, ko ha monū ia ke tau tala ki he faʻahinga ʻoku kui fakaesino pe fakalaumālié ʻa e ongoongo lelei fekauʻaki mo ha palataisi ʻa ia ʻe toe foki ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo moʻui lelei kakato fakaesino mo fakalaumālie. (Luke 4:18) Ko e ongoongo lelei ko ení ʻokú ne ʻosi taki atu ʻa e tokolahi ke nau fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá.

FAITOTONU ʻI HEʻETAU NGAAHI NGĀUE FAKAPISINISÍ

6. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi lahi ange ʻi he Livitiko vahe 19 ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻi he Fekau ʻe Hongofulú?

6 Ko e ngaahi veesi ʻe niʻihi ʻi he Livitiko vahe 19 ʻoku fakamatala lahi ange ai ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻi he Fekau ʻe Hongofulú. Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻi he fekau hono valú: “Kuo pau ke ʻoua naʻá ke kaihaʻa.” (ʻEki. 20:15) ʻE pehē nai ʻe ha taha kapau naʻá ne tokanga ke ʻoua te ne toʻo ha meʻa naʻe ʻikai ʻaʻana, te ne talangofua ai ki he fekau ko iá. Neongo ia, te ne kaihaʻa nai ʻi ha ngaahi founga kehe.

7. ʻE anga-fēfē nai hano maumauʻi ʻe ha tokotaha fefakatauʻaki ʻa e fekau hono valu fekauʻaki mo e kaihaʻá?

7 Ko ha tokotaha fefakatauʻaki te ne pōlepole nai ʻi he ʻikai ʻaupito ke ne toʻo ha meʻa naʻe ʻikai ʻaʻana. Kae fēfē ʻene ngaahi ngāue fakapisinisí? Hangē ko ia naʻe hiki ʻi he Livitiko 19:35, 36, naʻe pehē ʻe Sihova: “Kuo pau ke ʻoua naʻa mou ngāueʻaki ʻa e ngaahi fua taʻefaitotonu ki hono fua ʻa e lōloá, mamafá, pe ko e lahi ʻo ha meʻa. ʻOku totonu ke mou ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻafua totonu, ngaahi fakamamafa totonu, ko ha meʻafua mōmoa totonu, pea mo ha meʻafua huhuʻa totonu.” Ko ha tokotaha fefakatauʻaki naʻá ne ngāueʻaki ha meʻafua mamafa ʻoku hala ke kākaaʻiʻaki ʻene kau kasitomaá te ne hoko ai ʻi ha ʻuhinga ʻo kaihaʻa meiate kinautolu. Ko hano toe sivisiviʻi lahi ange ʻo e Livitiko vahe 19 ʻokú ne fakamāʻalaʻala ʻa e meʻa ko iá.

Fakatatau ki he Livitiko 19:11-13, ko e hā ʻa e sivisiviʻi-kita ʻe fai ʻe ha Kalisitiane fekauʻaki mo ʻene ngāue fakapisinisí? (Sio ki he palakalafi 8-10) *

8. Naʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he ngaahi fakaikiiki ʻi he Livitiko 19:11-13 ʻa e kau Siú ke ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku tuʻu mei mui ʻi he fekau hono valú, pea ʻe lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei ai?

8 Lau ʻa e Livitiko 19:11-13. ʻI he kamataʻanga ʻo e Livitiko 19:11 ʻoku pehē ai: “Kuo pau ke ʻoua naʻa mou kaihaʻa.” ʻI he veesi 13 ʻoku fakafekauʻaki ai ʻa e kaihaʻá mo e ngaahi ngāue fakapisinisi taʻefaitotonú, ʻo pehē: “Kuo pau ke ʻoua naʻá ke kākaaʻi ha taha kehe.” Ko ia ko e ngaahi ngāue fakapisinisi taʻefaitotonú ʻoku fekauʻaki mo e kaihaʻá. Neongo ko e fekau hono valú naʻe fokotuʻu ai ʻa e lao ki he kaihaʻá, ko e ngaahi fakaikiiki ʻi he Livitikó naʻe tokoniʻi ai ʻa e kau Siú ke nau mahinoʻi ʻa e founga ʻe lava ke nau ngāueʻaki ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku tuʻu mei mui ʻi he laó. ʻOku lava ke tau maʻu ʻaonga mei he fakakaukauloto ki he vakai ʻa Sihova ki he taʻefaitotonú mo e kaihaʻá. Te tau ʻeke hifo nai: ‘ʻI he fakamaama ʻoku ʻomai ʻi he Livitiko 19:11-13, ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻi heʻeku moʻuí ke u sivisiviʻi? ʻOku fiemaʻu ke u fai ha fakatonutonu ʻi heʻeku ngaahi ngāue fakapisinisí pe founga ngāué?’

9. Ko e hā ʻa e maluʻi naʻe ʻomai ʻi he lao ʻi he Livitiko 19:13?

9 ʻOku toe ʻi ai ha tafaʻaki ʻe taha ʻo e faitotonú ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ha Kalisitiane ʻoku ʻi ai haʻane pisinisi. ʻOku fakaʻosiʻaki ʻa e Livitiko 19:13: “ʻOku ʻikai totonu ke ke tauhi ʻa e totongi ʻa ha tokotaha ngāue totongi ʻi he poó kotoa ʻo aʻu ki he pongipongí.” ʻI he sōsaieti ngoue ʻo ʻIsilelí, ko e kau ngāue totongí naʻe pau ke nau vahe ʻi he fakaʻosinga ʻo e ʻaho taki taha. Kapau heʻikai ʻoange ʻa e vahe ʻa e tokotaha ngāue ko iá ʻe toʻo ai meiate ia ʻa e paʻanga naʻá ne fiemaʻu ke fafangaʻaki hono fāmilí ʻi he ʻaho ko iá. Naʻe pehē ʻe Sihova: “ʻOkú ne fusimoʻomo pea ʻoku fakatuʻunga ʻa ʻene moʻuí ʻi heʻene vahé.”​—Teu. 24:14, 15; Māt. 20:8.

10. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻe lava ke tau ako mei he Livitiko 19:13?

10 ʻI he ʻahó ni ko e tokolahi ʻo e kau ngāué ʻoku totongi tuʻo taha pe tuʻo ua ʻi he māhina, ʻo ʻikai ʻi he ʻaho kotoa. Kae kehe, ko e tefitoʻi moʻoni naʻe fokotuʻu mai ʻi he Livitiko 19:13 ʻoku kei ʻaonga pē. Ko e kau pule ngāue ʻe niʻihi ʻoku nau taʻefaitotonu ki heʻenau kau ngāué ʻaki hono totongi kinautolu ʻaki ha paʻanga siʻisiʻi ʻaupito ʻi he meʻa naʻa nau tuha mo iá. ʻOku nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ha toe fili ʻa e kau ngāue ko ení, ko e ngāue pē neongo ʻa e siʻisiʻi fau ʻa e totongí. ʻI ha ʻuhinga, ko e kau pule ngāue ko iá ʻoku nau “tauhi ʻa e totongi ʻa ha tokotaha ngāue totongi.” Ko ha tokotaha pisinisi Kalisitiane ʻe fiemaʻu ke ne fakakaukau fakamātoato ki he meʻá ni. Tau vakai angé he taimí ni pe ko e hā ha toe meʻa te tau ako mei he Livitiko vahe 19.

ʻOFA KI HE TOKOTAHA KEHÉ ʻO HANGĒ PĒ KO HOʻO ʻOFA KIATE KOÉ

11-12. Ko e hā naʻe fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻi heʻene toʻo-lea mei he Livitiko 19:17, 18?

11 Ko e mahuʻingaʻia ʻa e ʻOtuá ʻi he founga ʻetau fakafeangai ki he kakaí ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi hono tala mai pē ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fai ha kovi ki he niʻihi kehé. ʻOku lava ke tau ʻiloʻi eni ʻi he Livitiko 19:17, 18. (Lau.) Fakatokangaʻi ʻa e fekau māʻalaʻalá: “Kuo pau ke ke ʻofa ki he tokotaha kehé ʻo hangē pē ko hoʻo ʻofa kiate koé.” Ko hono fai iá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki ha Kalisitiane ʻokú ne loto ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá.

12 Fakakaukau ki he anga hono fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻa e mahuʻinga ʻo e fekau ʻi he Livitiko 19:18. Naʻe ʻeke ʻe ha Fālesi kia Sīsū: “Ko fē ʻa e fekau ʻoku lahi taha ʻi he Laó?” Naʻe tali ange ʻe Sīsū ko e “fekau lahi tahá mo muʻomuʻá” ko e ʻofa kia Sihova ʻaki hotau lotó kotoa, moʻuí kotoa pea mo hotau ʻatamaí kotoa. Pea naʻe toʻo-lea leva ʻa Sīsū mei he Livitiko 19:18, ʻo pehē: “Ko hono uá, ʻoku hangē ko iá, ʻa eni: ‘Kuo pau ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko hoʻo ʻofa kiate koé.’” (Māt. 22:35-40) ʻOku taʻefaʻalaua ʻa e ngaahi founga ke fakahāhā ai ʻa e ʻofa ki he kaungāʻapí, ka ʻoku tau toe maʻu foki ʻa e vavanga mei he Livitiko vahe 19.

13. ʻOku anga-fēfē hono fakatātaaʻi ʻi he talanoa Fakatohitapu kia Siosifá ʻa e poini naʻe toki hiki ki mui ʻi he Livitiko 19:18?

13 Ko e founga ʻe taha ke fakahāhā ai ʻa e ʻofa ki hotau kaungāʻapí ko hono ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻi he Livitiko 19:18. ʻOku pehē ai: “Kuo pau ke ʻoua naʻá ke faisāuni pe tukulotoʻi ha ʻita.” Ko e tokolahi taha ʻo kitautolú ʻoku tau ʻiloʻi ha tokotaha kuó ne tukulotoʻi ha ʻita ʻi ha kaungāngāue, kaungāako, kāinga pe ko ha mēmipa he fāmilí​—naʻa mo e ʻi he ngaahi laui taʻu! Manatuʻi ko e fanga tokoua tamai taha ʻe toko hongofulu ʻo Siosifá naʻa nau tukulotoʻi ha ʻita ʻiate ia, ʻa ia naʻe faai atu pē ʻo nau fai ha meʻa kiate ia koeʻuhi ko ʻenau tāufehiʻá. (Sēn. 37:2-8, 25-28) He kehe ē ko e fakafeangai ʻa Siosifa kiate kinautolú! ʻI heʻene maʻu ha mafaí pea mei lava ke ne faisāuni ki hono fanga tokoua tamai tahá, naʻá ne fakahāhā ʻa e mēsí kiate kinautolu. Naʻe ʻikai tukulotoʻi ʻe Siosifa ʻa e ʻitá. ʻI hono kehé, naʻá ne ngāue ʻo fehoanaki mo e faleʻi naʻe toki hiki ki mui ʻi he Livitiko 19:18.​—Sēn. 50:19-21.

14. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Livitiko 19:18 ʻoku kei moʻoni pē ʻi he ʻahó ni?

14 Ko e ʻalunga faʻa fakamolemole ʻa Siosifá kae ʻikai ke tukulotoʻi ha ʻita pe faisāuní ʻokú ne fokotuʻu mai ha sīpinga ki he kau Kalisitiane ʻoku nau loto ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá. ʻOku toe fehoanaki ia mo e sīpinga lotú, he naʻe ekinaki mai ʻa Sīsū ke tau fakamolemoleʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau faiangahala mai kiate kitautolú. (Māt. 6:9, 12) ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe faleʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kaungā-Kalisitiané: “ʻOua te mou faisāuni maʻamoutolu, siʻi faʻahinga ʻofeina.” (Loma 12:19) Naʻá ne toe fakalototoʻaʻi kinautolu: “Hokohoko atu ʻa e fekātakiʻaki mo e fefakamolemoleʻaki loto-lelei neongo ai pē ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻokú ne maʻu ha ʻuhinga ke lāunga ai fekauʻaki mo ha taha.” (Kol. 3:13) Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa Sihová ʻoku ʻikai liliu. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe tuʻu mei mui ʻi he lao naʻe fokotuʻu mai ʻi he Livitiko 19:18 ʻoku kei moʻoni pē ʻi he ʻahó ni.

Hangē pē ko e ʻikai sai ke tau ala ʻo ngaahi ha lavea, ko e sai tahá ke ʻoua te tau hanganaki fakakaukau ki he fakalotomamahí. ʻOku totonu ke tau feinga ke fakangaloʻi ia (Sio ki he palakalafi 15) *

15. ʻE anga-fēfē haʻatau fakatātaaʻi ʻa e fiemaʻu ke tau fakangaloʻi ʻa e fakalotomamahí?

15 Fakakaukau ki ha fakatātā. Ko e ngaahi ongoʻi loto-mamahí ʻe lava ke hangē ia ko ha lavea. Ko e lavea ʻe niʻihi ʻoku siʻisiʻi; ko e niʻihi ʻoku lahi ange. Ko e fakatātaá, ʻi heʻetau fakaava ha sila, ʻe mahele nai hotau tuhú ʻi he tapaʻi-silá. ʻE mamahi ʻaupito ia, ka ʻe taimi nounou pē pea sai. Hili ha ʻaho ʻe taha pe ua, mahalo ʻoku ʻikai ke tau toe manatuʻi ʻa e feituʻu naʻe mahelé. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e fakalotomamahi ʻe niʻihi ʻoku siʻisiʻi. Ko e fakatātaá, ʻe leaʻaki pe fai nai ʻe ha kaumeʻa ha meʻa taʻefakakaukauʻi ʻe fakalotomamahi kiate kitautolu, ka ʻoku faingofua pē ke tau malava ʻo fakamolemoleʻi ia. Ka ʻo kapau ʻoku loloto ʻa e laveá, ʻe fiemaʻu nai ki ha toketā ke ne tuitui ʻa e laveá pea takai ʻaki ha meʻa haʻi lavea. Kapau te tau toutou ala pe ngaahi ʻa e laveá, ʻe kovi pē kiate kitautolu. Ko e meʻa fakamamahí, ʻe fai nai ʻe ha taha ʻa e meʻa meimei tatau ʻi hano fakalotomamahiʻi lahi ia ʻe ha tokotaha. Te ne toutou fakakaukau nai ki he lavea fakaeongo naʻá ne tofanga aí pea mo hono fakalotomamahiʻi ia. Ka ko e faʻahinga ʻoku nau tukulotoʻi ʻa e ʻitá te nau uesia pē kinautolu. He lelei ange ē ke talangofua ki he faleʻi ʻi he Livitiko 19:18!

16. Fakatatau ki he Livitiko 19:33, 34, naʻe fiemaʻu ke fakafeangai fēfē ki he kau muli ʻi ʻIsilelí, pea ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei aí?

16 ʻI he taimi naʻe fekau ai ʻe Sihova ki he kau ʻIsilelí ke ʻofa ki honau kaungāʻapí, naʻe ʻikai ke ne ʻuhingá ke nau fakahāhā pē ʻa e ʻofá ki he faʻahinga ʻi he matakali pe tangataʻifonua tatau. Naʻe toe tala kiate kinautolu ke ʻofa ki he kau muli ʻi honau lotolotongá. Ko e fekau māʻalaʻala ia ʻoku maʻu ʻi he Livitiko 19:33, 34. (Lau.) Naʻe pau ke fakafeangai ki he mulí “ʻo hangē ko ha tupuʻi fonua,” pea naʻe pau ki he kau ʻIsilelí ke nau “ʻofa kiate ia” ʻo hangē pē ko ʻenau ʻofa ʻiate kinautolú. Ko e fakatātaá, naʻe pau ke fakangofua ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e kau mulí mo e masivá ke nau maʻu ʻaonga mei he fokotuʻutuʻu ki he tufí. (Liv. 19:9, 10) Ko e tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e ʻofa ki he kau mulí ʻoku ngāueʻaki ki he kau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní. (Luke 10:30-37) Anga-fēfē? ʻOku nofo hili ʻa e laui miliona ʻi he ngaahi fonua kehe, pea ʻoku ngalingali ko e niʻihi ʻoku nau nofo ofi atu kiate koe. ʻOku mahuʻinga ke tau fakafeangai ki he kau tangata, kau fefine mo e fānau ko ení ʻi he fakangeingeia mo e fakaʻapaʻapa.

SIO FAKALAKA ATU ʻI HE LIVITIKO VAHE 19

17-18. (a) ʻOku totonu ke fēfē hono tākiekina kitautolu ʻe he Livitiko 19:2 mo e 1 Pita 1:15? (e) Ko e hā ʻa e ngāue mahuʻinga naʻe fakalototoʻaʻi mai ʻe he ʻapositolo ko Pitá ke tau faí?

17 ʻOku ekinaki fakatouʻosi mai ʻa e Livitiko 19:2 mo e 1 Pita 1:15 ki he kakai ʻa e ʻOtuá ke nau māʻoniʻoni. ʻOku lahi mo e ngaahi veesi kehe ʻi he Livitiko vahe 19 te ne tokoniʻi kitautolu ke vakai ki he meʻa ʻe lava ke tau fai ke maʻu ai ʻa e hōifua ʻa Sihová. Kuo tau lāulea ki he ngaahi veesi ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa lelei ke tau fai mo e meʻa ʻikai lelei ke tau fakaʻehiʻehi mei ai. * ʻI he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e fiemaʻu ki he tōʻonga meimei tatau. Ka naʻe toe tānaki mai ʻe he ʻapositolo ko Pitá ha toe meʻa.

18 Lolotonga ʻetau fai ʻa e ngaahi ngāue fakalaumālie kehekehe mo e ngaahi ngāue lelei lahi, naʻe fakamamafaʻi ʻe Pita ha meʻa mahuʻinga ʻe taha. ʻI he taki atu ki he fakalototoʻa ʻa Pita ke tau hoko ʻo māʻoniʻoni ʻi heʻetau tōʻonga kotoa pē, naʻá ne ekinaki mai: “ʻAi ke mateuteu homou ʻatamaí ki he ngāué.” (1 Pita 1:13, 15) Ko e hā ʻoku kau ki he ngāue ko iá? Naʻe pehē ʻe Pita ko e fanga tokoua pani ʻo Kalaisí te nau “‘talaki atu ʻa e ngaahi lelei’ ʻo e Tokotaha naʻá ne ui” kinautolú. (1 Pita 2:9) Ko hono moʻoní, ko e kau Kalisitiane kotoa ʻi he ʻaho ní ʻoku nau maʻu ʻa e monū ʻo hono fakahoko ʻa e ngāue mahuʻinga taha ko ení, ʻa e ngāue lelei lahi tahá. Ko ha monū makehe ē ʻoku tau maʻu ʻi he tuʻunga ko ha kakai māʻoniʻoni ke kau maʻu pē mo faivelenga ʻi he ngāue fakamalangá mo e faiakó! (Mk. 13:10) ʻI heʻetau ngāueʻaki tōtōivi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Livitiko vahe 19, ʻoku tau fakamoʻoniʻi ai ʻetau ʻofa ki hotau ʻOtuá mo hotau kaungāʻapí. Pea ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻoku tau loto ke “hoko ʻo māʻoniʻoni” ʻi heʻetau tōʻonga kotoa pē.

HIVA 111 ʻUhinga ʻEtau Fiefiá

^ pal. 5 Ko e kau Kalisitiané ʻoku ʻikai ke nau ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé, ka ʻoku lave ʻa e Lao ko iá ki he ngaahi meʻa lahi ʻoku totonu ke tau fai pe ʻikai totonu ke tau fai. Ko e ako fekauʻaki mo iá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke ʻofa ki he niʻihi kehé pea fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá. ʻOku lāulea ʻa e kupu ko ení ki he founga ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga ai mei he niʻihi ʻo e ngaahi lēsoni ʻi he Livitiko vahe 19.

^ pal. 17 Ko e ngaahi veesi naʻe ʻikai lāulea ki ai ʻi he ongo kupu ko ení ʻoku fekauʻaki ia mo e filifilimānakó, lauʻikovi loi ʻo e niʻihi kehé, kai ʻo e totó, pehē foki ki he fakahaʻele fakafaʻahikehé, tala meʻa ki he kahaʻú mo e fehokotaki fakasino taʻetāú.​—Liv. 19:15, 16, 26-29, 31.​—Sio ki he “Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he ʻīsiu ko ení.

^ pal. 52 FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha Fakamoʻoni ʻokú ne tokoni ki ha tokoua tuli ke fetuʻutaki mo ha toketā.

^ pal. 54 FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha tokoua ʻoku ʻi ai haʻane pisinisi vali ʻokú ne ʻoange ki ha tokotaha ngāue ʻene vahé.

^ pal. 56 FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha tuofefine ʻoku faingofua pē ke ngalo ʻiate ia ha kiʻi mahele. Te ne fili ke fai ʻa e meʻa tatau ʻi ha lavea lahi ange?