1-2. Ginani hi gi wonidego ga ndrima yi nga vbindra nigu ginani hi na bhulago khigyo avba nya ndrima yeyi?

GA NDRIMA yi nga vbindra, hi wonide wusingalagadzi nya wadi wu guromo ga Levhi gipimo 19. Khu giyeyedzo, avba nya livhesi 3 hi wonide gu khethu Jehovha a embede Vaisrayeli gu khuye va yede gu yeyedza githawo khu vavelegi vawe. Hi wonide edzi hi nga wu thumisago khidzo wusingalagadzi wowu muhuno, khu gu ninga esi vavelegi vathu va si vbwetago, khu gu va tiyisa, gu va khathaleya ni gu va phasa gu manega ni wupari nyo tiye ni Jehovha. Avbo nya livhesi la limwedo Jehovha a embede vathu vaye khuye va di yede gu simama gu vegedza sabhadho. Hi hevbude gu khethu ambari olu hi gu mba landrisa nayo wowu nya gu vegedze sabhadho muhunu, hi nga thumisa litshina leli nya nayo khu gu dzi vegeya tepo nyo gireye gilogyo Jehovha tshigu ni tshigu. Ha gu gira isoso, hi na yeyedza gu khethu hi ngu vbweta gu khala vathu nya guage kha nga esi Levhi 19:2 ni 1 Pedro 1:15 a ganeyago idzo.

² Avba nya ndrima yeyi, hi na simama gu bhula khu Levhi gipimo 19. Ginani egi gipimo gegi gi hi hevbudzago maningano ni gu yeyedza gukhatala khu silima, gu tumbega avba nya dzinogosi dzathu ni gu yeyedza lihaladzo vambe? Ethu ha gu vbweta gu aga nga Nungungulu a agidego, khu kharato hongoleni hi wone egi hi nga gi hevbulago.

3-4. Guya khu Levhi 19:14, sikhumu ni sivbwiri si di yede gu pharwa kharini?

³ Leri Levhi 19:14. Jehovha o vbweta gu khuye vathu vaye va khathala khu silima. Khu giyeyedzo, Vaisrayeli kha va nga ba va  yede gu vala muthu nya givbwiri. Gu vala si nga thula gu phara muthu khu ndziya nya mba yadi mwendro gu ganeya guvivba khuye. Isoso si di gu vivbide ngudzu gu gireya muthu nya givbwiri kholu uye a di hadzi gu mba sipwa esi va nga ba va ganeya khuye. Khu kharato na sa si kodza gu dzi emeya.

⁴ Ga livesi 14 Jehovha a embede sithumi saye khuye kha sa nga ba si yede gu vega “gitshunganiso mbeli ga gikhumu.” Libhuku nyo khaguri li ganede esi maningano ni silima: “Tigoni ga Oriente Médio wa gale [silima] si di gu pharwa khu ndziya nya mba yadi.” Dzimbe dzitepo, vathu nya mba vadi va di gu vega gitshunganiso mbeli ga gikhumu gasi gi dzi bayisa mwendro gu gi hega. Khu lisine isoso si di gu vivbide. Nayo wu guromo umo nya livhesi 14, wu phaside vathu va Jehovha gu wona gu khavo va di yede gu yeyedza pweya wusiwana ga silima.

5. Hi nga yeyedza kharini pweya wusiwana khu silima?

⁵ Jesu yeyedzide pweya wusiwana khu silima. Dundruga malito a embedego Johane Mubhabhatisi. Uye a di khuye: “Sikhumu si ngu wona, sikhurubwa si ngu gimbila, va nya sokono va ngu agiswa, sivbwiri si ngu pwa, vafi va ngu wuga.” Hwane nya gu ba va wonide silewugiso sa Jesu, vathu vatshavbo “va di rungudza Nungungulu.” (Luka 7:20-22; 18:43) Makristo ma gu vbweta gu pimedzeya Jesu ni gu yeyedza pweya wusiwana silima. Khu kharato, hi ngu khathala ni gu laphiseya monyo silima. Khu lisine, Jehovha kha hi ninga tshivba nyo gire silewugiso gu fana ni Jesu. Ganiolu, hi na ni lithomo nyo bhuleye vambe mahungu nya yadi, gu pata ni vale va gu mba wona mwendro sikhumu khu liphuvboni maningano ni paradhesi omu vatshavbo va na vbeleyago ni gu manega ni wupari nyo tiye ni Nungungulu. (Luka 4:18) Mahungu yoyo nya yadi ma ngu phasa nya vangi gu dhumisa Nungungulu.

6. Levhi gipimo 19 a gu hi phasa kharini gu pwisisa gwani likhumi milayo?

⁶ Mavhesi nyo khaguri ya Levhi gipimo 19 ma gu ganeya khu mahungu ma khumbugidwego avba nya LIKHUMI MILAYO. Khu giyeyedzo, Nayo nya wu 8 wa gu ganeya basi khuwo: “U ngabi.” (Ekiso. 20:15) Muthu a nga pimisa gu khuye gu mba dzega gilo gya vane a gu landrisa  nayo wowu, ambari ulolo adzina saye a nguba khu dzimbe dzindziya.

7. Murengisi a nga diga kharini gu engisa Nayo nya wu 8 wu ganeyago khu guba?

⁷ Murengisi adzina a nga pimisa gu khuye khabi, kholu gima a si dzegi silo si gu mba mu lumba. Ganiolu, tepo a girago dzinogosi ni vambe ina uye a ngu tumbega tepo yatshavbo? Ha gu leri Levhi 19:35, 36, Jehovha a gu ganeya gu khuye: “Mu nga kalaveli vathu khu guvbungulela mipimo nya gulaphe, mwendro gulemela, mwendro khu pimo wa ndrani. Guvbwetega na muri ni sikalo nya lisine, ni efa nya lisine, ni hini nya lisine.” A gu tshuka murengisi a thumisa bhalansa khu ndziya nya mba yadi gasi gu khanganyisa dzikliyenti dzaye, khu ndziya nyo khaguri uye a gu dzi beya. Mambe mavhesi ya Levhi gipimo 19 anayo ma ngu vega guagani isoso.

8. Libhuku la Levhi 19:11-13 li phaside kharini Vajudha gu thumisa nayo nya wu 8, nigu li nga hi phasa kharini anethu?

⁸ Leri Levhi 19:11-13. Levhi gipimo 19:11 wa gu pheya khu malito ma gu khayo: “Mu nga bi.” Livesi 13 la gu fananisa guba ni gu mba tumbega tepo hi girago dzinogosi, ilo la ri khilo: U nga dzegi “gilo gya muthu kwanu.” Khu kharato, a gu za muthu a si tumbegi tepo a girago dzinogosi uye a guba. Nayo nya wu 8 wa gu ganeya gu khuwo guba si vivbide, ganiolu libhuku la Levhi li phaside Vajudha gu pwisisa edzi va nga li thumisago khidzo litshina leli nya nayo, ni edzi va nga tumbegago khidzo ga satshavbo va girago. Khu lisine, hi na wuyedwa ha gu dundrugeya edzi Jehovha a gu wonago khidzo gu mba tumbega ni guba. Ethu adzina hi nga dzi wudzisa gu khethu: ‘Nya gu dundrugeya khu Levhi 19:11-13, ina nyi ngu wona gilo nyi yedego gu vbindrugedza womini gwangu, ngudzungudzu edzi nyi girago khidzo nogosi yangu?’

9. Nayo wu gomogo umo ga Levhi 19:13 wu di gu phasa kharini sithumi?

⁹ Gu na ni gimbe gilo maningano ni gu tumbega egi Mukristo a girago dzinogosi a yedego gu gi pwisisa. Libhuku la Levhi 19:13 lari khilo: “U nga hweli gulivba githumi gyago u khala ni hakhelo yaye kala limbe litshigu.” Tigoni ga Israyeli vathu nya vangi va di gu thuma kha nga valimi nigu tshigu ni tshigu hwane nya thumo va di yede gu livba sithumi sawe. Githumi gya gu mba livbwa hwane nya thumo, adzina gi di hadzi gu hamuga dzitsapawu nya gu hodzise ndraga yagyo litshigu lolo. Jehovha a di khuye: “Uye gisiwana a gu lirela gu hakha gasi gu vbanya khiso.” — Dhet. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ginani hi nga gi hevbulago umo ga Levhi 19:13?

¹⁰ Muhuno sithumi so livbwa guvbeyani nya ngima moyo mwendro mivili, na siri tshigu ni tshigu. Ambari ulolo, litshina nya nayo li gomogo umo ga Levhi 19:13 li ngo thuma kala muhuno. Vambe vapatrawu va ngu londrowa sithumi sawe khu si hakhisa dzitsapawu nya dzidugwana nya gu kha dzi faneyi thumo va wu thumago. Avo va ngu dziti gu khavo sithumi sesi adzina si ngu vbweta ngudzu dzitsapawu, khu kharato si na simama gu va thumeya ambari va gu si hakhisa dzitsapawu nya dzidugwana. Khu ndziya nyo khaguri vapatrawu vava ‘va gu khala ni hakhelo ya sithumi sawe.’ Mukristo a girago dzinogosi yede gu tiyisega gu khuye a ngu thumisana gwadi ni sithumi saye gani. Olu hongoleni hi wone gambe gimbe gilo hi nga gi hevbulago umo ga Levhi gipimo 19.

11-12. Ginani egi Jesu a nga tshingisa tepo a nga ganeya malito ma gomogo umo ga Levhi 19:17, 18?

¹¹ Nungungulu o vireya gu khuye hi gira nya singi guvbindra gu diga gu gireya silo nyo vivbe vambe. Hi nga wona isoso umo ga libhuku la Levhi 19:17, 18. (Leri.) Jehovha vegide guagani gu khuye: “Haladza muthu kwanu kha nga idzo u dzi golago khidzo uwe mune.” Mukristo  a yede gu gira isoso a gu vbweta gu tsakisa Nungungulu.

¹² Jesu yeyedzide gu khuye Nayo wu gomogo umo ga Levhi 19:18 kwa lisima ngudzu. Mufarisi moyo a di wudzisa Jesu khuye: “Khu wevbini nayo nya wukhongolo ga yatshavbo?” Jesu a di mu hlamula khuye “nayo nyo pheye nya wukhongolo ga yatshavbo” khowu wu gu khuwo haladza Jehovha Nungungulu wago khu monyo wago watshavbo ni hefumulo wago watshavbo ni mapimo yago yatshavbo. Khu gu landreya Jesu a di khumbuga Levhi 19:18 khuye: “Nya wuvili nya gu fane ni owu khowu: ‘Haladza ndriyago nga edzi u dzi haladzago khidzo.’” (Mat. 22:35-40) Gu na ni dzindziya nya dzingi nyo yeyedze lihaladzo ga vambe. Hi nga hevbula dzimbe dzindziya umo ga Levhi gipimo 19.

13. Hi nga li pwisisa kharini libhuku la Levhi 19:18 tepo hi hevbulago matimo ya Josefa?

¹³ Mweyo nya ndziya nyo yeyedze lihaladzo khu muthu kwanu, khu gu thumisa wusingalagadzi wu gomogo umo ga Levhi 19:18, wu gu khuwo: “U nga dzi phodzeli mwendro gu girela likhulo.” Gutala nya ethu hi ngu vati vathu avo gutala nya dzitepo va vegedego likhulo sithumi-kwanu, dzikolega xikwatunu ambari sivbango ndrangani khu myaga nya yingi. Dudrunga gu khuwe vandriye va Josefa nya 10 va mu vegede likhulo, esi si nga va gira va mu nyenya. (Gen. 37:2-8, 25-28) Ganiolu, Josefa kha va phara khu ndziya nya mba yadi. Tepo a nga bari ghovernadhori uye adzina na phozide ga vandriyaye, ganiolu uye a di va yeyedza wuhindzi. Josefa kha vega giviti. Wulangani nya isoso, a di landrisa wusingalagadzi wu guromo ga Levhi 19:18. — Gen. 50:19-21.

14. Ginani gi yeyedzago gu khigyo litshina nya nayo li guromo omu ga Levhi 19:18 li ngo thuma muhuno?

¹⁴ Mukristo a vbwetago gu tsakisa Nungungulu a yede gu pimedzeya Josefa, oyu a divaledego vandriyaye wulangani nya gu va vegeye likhulo. Esi khiso gambe Jesu a nga ganeya avbo nya nombelo wa Pfhumu tepo a nga ganeya gu khuye hi yede gu divaleya avo va hi ghoheyago. (Mat. 6:9, 12) Khu ndziya nyo fane, mupostoli Pawulo gengedzide Makristo khuye: “Vandruye, mu nga dzi phodzelini mwabune.” (Rom. 12:19) Uye a di va kutsa gambe khuye: “Phasedzanani mu tsetselelana khu gyanu, tsetselelanani kha nga Pfhumu a mi  tsetseledego.” (Kol. 3:13) Matshina nya milayo ya Jehovha kha ba vbindrugedza. Litshina nya nayo li guromo omu ga Levhi 19:18 li ngo thuma muhuno.

15. Khu gevbini gipimaniso gi hi phasago gu pwisisa gu khethu khu ginani hi yedego gu divaleya ni gu divala?

¹⁵ Nga wona gipimaniso nyo khaguri. Guvbisega monyo si nga fana ni gilondra. Simbe silondra sidugwana, ganiolu simbe sikhongolo. Khu giyeyedzo, ha gu ba hi hendreya tongwe, adzina hi nga phazama hi dzi piya nyala. Gilondra gegi gi nga vbisa, ganiolu igyo kha gi na nga hweya gu vbola. Hwane nya litshigu limwedo mwendro mavili, si nga gira ne hi si gu dundrugi gambe avba hi nga dzi piya. Khu ndziya nyo fane, simbe sihoso hi giredwago kha si hi kuhi ngudzu. Khu giyeyedzo, adzina ndriyathu a nga ganeya mwendro gu gira gilo gi nga mba hi tsakisa, ganiolu hi nga si kodza gu mu divaleya khu gu vbevbuga. Ganiolu, ha gu ba hiri ni gilondra nya gikhongolo, dhokodheya adzina si nga lomba gu a gi sona a bwe a gi bhandritsha. Ha gu khaleya gu gi pharedzeya gilondra gile, gi na hweya gu vbola nigu hi na engedzeya gu dzi bayisa. Egi gi si tsakisigo khu gu muthu a nga gira sasimweso tepo a khughuvanyiswago. Uye adzina a nga khaleya gu drundrugeya khu gihoso a giredwego ni edzi muthu nyo khaguri a mu vbisisidego khidzo monyo. Ganiolu, uye a vegago giviti a gu dzi bayisa abune. Khyadi ngudzu gu landrisa wusingalagadzi wu gomogo umo ga Levhi 19:18!

16. Guya khu Levhi 19:33, 34, Jehovha a di gu vbweta gu khuye Vaisrayeli va phara valuveli khu ndziya muni nigu ginani hi nga gi hevbulago khu isoso?

¹⁶ Tepo Jehovha a nga embeya Vaisrayeli gu khuye va di yede gu haladza muthu-kwanu, kha nga ba a vbweta gu ganeya gu khuye avo va di yede gu haladza basi vambe Vaisrayeli. Uye a di va embeya gambe gu khuye va yede gu haladza valuveli va nga ba va vbanya vbakari gwawe. Malito yaya momu umo ga Levhi 19:33, 34. (Leri.) Jehovha a di gu vbweta gu khuye Vaisrayeli va phara muluveli ‘kha nga wa na gyawe,’ va “mu haladza” gukhwatshi khu edzi va dzi haladzago khidzo. Khu giyeyedzo, nayo wu di gu ganeya gu khuwo Vaisrayeli va di yede gu diga valuveli nya sisiwana va roledzeya umo nya mathembwe yawe. (Levhi 19:9, 10) Litshina leli nya nayo nya gu yeyedze lihaladzo khu valuveli, li ngu thuma ga Makristo muhuno. (Luka 10:30-37) Khu ndziya muni? Gu nani dzimiliyoni nya vathu mafuni gwatshavbo va fulugago va ya vbanya ga mambe mayigo, nigu vambe adzina  va gu vbanya vbafuvbi gwago. Si na ni lisima gu phara vama vava, vanyamayi ni sanana khu ndziya nya githawo.

17-18. (a) Ginani Levhi 19:2 ni 1 Pedro 1:15 a hi kutsago gu gira? (b) Khu wevbini thumo nya lisima owu mupostoli Pedro a hi kutsago gu gira?

¹⁷ Levhi 19:2 ni 1 Pedro 1:15 a gu kutsa vathu va Nungungulu gu aga. Mavhesi nya mangi avba ga Levhi gipimo 19 ma nga hi phasa gu wona egi hi nga girago gasi hi tsakedwa khu Jehovha. Hi wonide mavhesi ma ganeyago khu silo nya sadi hi yedego gu si gira ni simbe silo nya mba sadi hi yedego gu si potsa. * Milowo nya Gigreki ya gu yeyedza gu khiyo Jehovha a ngo vbweta gu khuye hi thumisa matshina yaya nya milayo womini gwathu. Ganiolu mupostoli Pedro engedzede gilogyo.

¹⁸ Ethu adzina tepo yatshavbo hi nga khozeya Jehovha, hi bwe hi gireya silo nya sadi vambe, ambari ulolo Pedro kutside Makristo gu gira gilo nya lisima ngudzu. Hwane nyo ba Pedro a hi kutside gu aga mavbanyeloni yathu yatshavbo, uye hi embede gu khuye: Hungani “siwunu sanu [gasi gu gira thumo].” (1 Ped. 1:13, 15) Khu wevbide thumo wakone? Pedro ganede gu khuye vandriye va Kristo va todzidwego va di hadzi: Gu “huwelela tshivba ya Nungungulu, [a va] ranidego.” (1 Ped. 2:9) Nigu yatshavbo Makristo muhuno, ma ngu gira thumo wowu nya lisima wu phasago vathu guvbindra ni wevbini thumo. Lithomo ga vathu va Nungungulu va agidego gu tshumayela ni gu hevbudza khu sighingi! (Marko 13:10) Tepo hi girago satshavbo hi si kodzago gasi gu thumisa wusingalagadzi wu gomogo umo ga Levhi gipimo 19, ha gu yeyedza gu khethu hi ngu haladza Nungungulu wathu ni vambe vathu. Nigu ha gu yeyedza gu khethu ha gu vbweta “gu aga” mavbanyeloni yathu yatshavbo.