Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO CAKWIIYA 49

Ncolituyiisya Bbuku lya Levitiko Kujatikizya Mbotweelede Kubeendelezya Bamwi

Ncolituyiisya Bbuku lya Levitiko Kujatikizya Mbotweelede Kubeendelezya Bamwi

“Weelede kuyanda mweenzinyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.”​—LEV. 19:18.

LWIIMBO 109 Amuyandane Kapati Kuzwa Ansi Aamoyo

IZILI MUCIBALO *

1-2. Ncinzi ncotwakaiya mucibalo cainda, alimwi ino tulaiya nzi mucibalo eeci?

MUCIBALO cainda, twakabandika lulayo lugwasya kuzwa mubbuku lya Levitiko caandaano 19. Mucikozyanyo, mukapango 3 tubala kuti, Jehova wakaambila bana Israyeli kulemeka bazyali babo. Twakabandika mbotukonzya kulubelesya lulayo oolo mazuba aano kwiinda mukupa bazyali besu nzyobayandika kumubili, kumuuya alimwi akubakulwaizya naa kubaumbulizya. Mukapango nkoonya, bantu ba Leza bakali kuyeezyegwa mbocakali kuyandika kubamba Sabata. Aboobo twiiya kuti, nokuba kuti tatweendelezyegwi amulawo wa Sabata mazuba aano, tulakonzya kwiibelesya njiisyo eeyi kwiinda mukubikka ciindi ambali lyoonse cakubelesya muzintu zijatikizya bukombi bwesu. Kwiinda mukucita boobo, tuyootondezya kuti tulasolekesya kusalala, kweelana ambotubala ku Levitiko 19:2 aku 1 Petro 1:15.

2 Mucibalo eeci, tulabandika zinji kuzwa mubbuku lya Levitiko caandaano 19. Ino caandaano eeci cituyiisya nzi kujatikizya mbotukonzya kutondezya kuti tulababikkila maano balema, kusyomeka ciindi notucita makwebo alimwi akutondezya luyando kulibamwi? Tuyanda kusalala mbubwenya Leza mbwasalala, aboobo atubone ncotukonzya kwiiya.

KUTONDEZYA LUZYALO KUBALEMA

Ino Levitiko 19:14 yaamba nzi kujatikizya mbotweelede kweendelezya musinkematwi naa moofwu? (Amubone muncali 3-5) *

3-4. Kweelana abbuku lya Levitiko 19:14, ino basinkematwi alimwi aboofwu bakeelede kweendelezyegwa buti?

3 Amubale Levitiko 19:14. Jehova wakali kuyanda kuti bantu bakwe kabatondezya luzyalo kubalema. Mucikozyanyo, wakaambila bana Israyeli kuti tiibakeelede kusinganya musinkematwi. Kusinganya kwakali kubikkilizya kukonga naa kwaamba zintu zibyaabi kujatikizya muntu ooyo. Eelo kaka tiicakaluzi kucita cintu cili boobo kumusinkematwi! Kayi tanaakali kumvwa zintu zyakali kwaambwa kujatikizya nguwe, aboobo kunyina naakali kukonzya kulikwabilila.

4 Kuyungizya waawo, mukapango 14 twiiya kuti babelesi ba Leza tiibakeelede “kubikka cilebyo kumbele lyamoofwu.” Bbuku limwi lyaamba boobu kujatikizya balema: “Ku Middle East, bantu bali boobu kanji-kanji bakali kweendelezyegwa cakutalulama alimwi acalunya.” Ambweni muntu silunya wakali kubikka cilebyo kumbele lyamoofwu kutegwa alicise naa akaambo kakuyanda buyo kumuseka. Eelo kaka ooko nkubula luzyalo! Aboobo kwiinda mumulawo ooyu, Jehova wakabagwasya bantu bakwe kubona kuti bakeelede kutondezya lweetelelo kuli baabo ibakali mubukkale oobu.

5. Mbuti mbotukonzya kutondezya lweetelelo kubalema?

5 Jesu wakatondezya lweetelelo kubalema. Amuyeeye mulumbe ngwaakatuma kuli Johane Mubbapatizi wakuti: ‘Boofwu lino balabona, balema baleenda, basicinsenda balasalazyigwa, basinkematwi balamvwa, alimwi abafwide balabusyigwa.’ Nobakamana kubona maleele aa Jesu, ‘bantu boonse bakatembaula Leza.’ (Lk. 7:20-22; 18:43) Banakristo balayanda kumwiiya Jesu kwiinda mukutondezya lweetelelo kubalema. Tulatondezya luzyalo alimwi akubakkazikila moyo bantu bali boobo. Nokuba boobo, Jehova tatupede nguzu zyakucita maleele mbuli Jesu. Pele tulijisi coolwe cakwaambila boofwu kumubili naa kumuuya makani mabotu aajatikizya paradaiso, mwalo bantu mobayooponesyegwa cakumaninina kumuuya alimwi akumubili. (Lk. 4:18) Makani mabotu aaya ali mukubagwasya kale banji kutembaula Leza.

KUSYOMEKA CIINDI NOTUCITA MAKWEBO

6. Mbuti bbuku lya Levitiko caandaano 19 mbolitugwasya kwiimvwisya kabotu Milawo Iili Kkumi?

6 Tupango tumwi mubbuku lya Levitiko caandaano 19 twaamba zintu zyaambidwe mu Milawo Iili Kkumi. Mucikozyanyo, mulawo walusele mubufwaafwi waamba kuti: “Utabbi.” (Kul. 20:15) Umwi ulakonzya kuyeeya kuti ikuti tabwezi cintu cili coonse icitali cakwe, nkokuti ulautobela mulawo ooyu. Pele ambweni ulabba munzila zimbi.

7. Mbuti musambazi mbwakonzya kutyola mulawo walusele uujatikizya kubba?

7 Musambazi ulakonzya kuyeeya kuti kunyina naakabweza kale cintu citali cakwe. Pele sena lyoonse wali kusyomeka mumakwebo ngacita abamwi? Kweelana ambokulembedwe ku Levitiko 19:35, 36, Jehova waamba kuti: “Tamweelede kubelesya zipimyo zyabumpelenge mukupima amukweeleka zintu zili zyoonse. Mweelede kubelesya zipimyo zili kabotu, mabwe aakupimya aali kabotu, zyeelekelo zyaefa zili kabotu ansazi zili kabotu.” Musambazi uubelesya zipimyo naa zyeelekelo zitali kabotu kutegwa acenge baabo mbasambalila, munzila imwi ulababbida. Tupango tumbi mucaandaano 19 cabbuku lya Levitiko atwalo tulacisalazya eeci.

Kweelana a Levitiko 19:11-13, mibuzyo nzi njayelede kulibuzya Munakristo kujatikizya mbwacita makwebo? (Amubone muncali 8-10) *

8. Mbuti majwi aali ku Levitiko 19:11-13 mbwaakabagwasya ba Juda kubelesya njiisyo iili mumulawo walusele, alimwi ino swebo tugwasyigwa buti?

8 Amubale Levitiko 19:11-13. Majwi aakusaanguna ku Levitiko 19:11 aamba kuti: “Tamweelede kubba.” Kapango 13 kaamba kuti: “Toyelede kuunina mweenzinyoko.” Aboobo kuti muntu umwi katasyomeki ciindi nacita makwebo, nkokuti ulabba. Nokuba kuti mulawo walusele waamba kuti kubba nkubi, makani aali mubbuku lya Levitiko akali kukonzya kugwasya ba Juda kumvwisya mbobakeelede kubelesya njiisyo iijatikizya mulawo ooyu. Tulakonzya kugwasyigwa kwiinda mukuyeeya mbwakubona Jehova kutasyomeka alimwi akubba. Tulakonzya kulibuzya kuti: ‘Ciindi nondiyeeya majwi aali ku Levitiko 19:11-13, sena kuli mondiyandika kucinca mubuumi bwangu, kwaambisya kweelana ambondicita makwebo naa mbondibeleka?

9. Mbuti mulawo uuli ku Levitiko 19:13 mbowakali kubagwasya babelesi?

9 Kuli kaambo kambi kajatikizya kusyomeka kalo Munakristo uujisi makwebo nkayelede kulanga-langa. Levitiko 19:13 ijisi majwi aamamanino aakuti: “Toyelede kuyobola zyakuvwola zyamubelesi wako busiku boonse kusikila mafwumofwumo.” Mu Israyeli bantu banji bakali kubeleka mumafaamu, alimwi bakeelede kuvwola kumamanino aabuzuba bumwi abumwi. Kuti mubelesi tanaavwozyegwa kumamanino aabuzuba, ambweni tanaakali kucikonzya kujana mali aakali kuyandika kutegwa asanine mukwasyi wakwe buzuba oobo. Jehova wakaamba kuti: “Ulipengede alimwi uponena acakuvwola cakwe.”—Dt. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya ku Levitiko 19:13?

10 Mazuba aano babelesi banji balavwola ciindi comwe naa zyobilo mumwezi, kutali abuzuba. Nokuba boobo, njiisyo iili ku Levitiko 19:13 icibeleka amazuba aano. Basikulemba milimo bamwi balabaunina babelesi babo kwiinda mukubavwozya mali masyoonto kapati kwiinda ngobeelede kuvwola. Balizyi kuti babelesi aabo ambweni kunyina ncobakonzya kucita kunze buyo lyakuzumanana kubeleka nokuba kuti mali ngobavwola masyoonto kapati. Mubwini, basikulemba milimo bali boobu ‘bayobola zyakuvwola zyababelesi babo.’ Munakristo uujisi babelesi weelede kukabikkila maano kaambo aaka. Lino atubone cimbi ncotukonzya kwiiya mucaandaano 19 cabbuku lya Levitiko.

KUYANDA MWEENZINYOKO MBUBONYA MBOLIYANDA OMWINI

11-12. Ncinzi Jesu ncaakakankaizya kwiinda mukuzubulula Levitiko 19:17, 18?

11 Leza uyanda kuti katucita zinji kunze buyo lyakutabacitila zintu zibyaabi bantuma. Tulakonzya kucibona eeci ku Levitiko 19:17, 18. (Amubale.) Jehova cakusalazya wakaamba kuti: “Weelede kuyanda mweenzinyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.” Kucita boobo kulayandika kapati ku Munakristo uuyanda kukkomanisya Leza.

12 Amubone Jesu mbwaakakankaizya mbouyandika kapati mulawo uuli ku Levitiko 19:18. Mu Farisi wakabuzya Jesu kuti: “Ino nguuli mulawo mupati mu Mulawo?” Jesu wakaingula kuti, ‘mulawo mupati alimwi wakusaanguna’ ngwakuyanda Jehova amoyo wako woonse, abuumi bwako boonse alimwi amizeezo yako yoonse. Mpoonya Jesu wakazubulula Levitiko 19:18 naakati: “Alimwi ngooyu wabili uuli mbuli yooyu: ‘Weelede kuyanda mweenzinyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.’” (Mt. 22:35-40) Kuli nzila zinji kapati motukonzya kutondezya luyando kuli bamwi, pele alimwi tulakonzya kwiiya zinji mucaandaano 19 cabbuku lya Levitiko.

13. Mbuti Josefa mbwaakacita kweelana alulayo luli ku Levitiko 19:18?

13 Nzila imwi mbotukonzya kutondezya luyando kuli bamwi nkwiinda mukutobela lulayo iluli ku Levitiko 19:18. Ilwaamba kuti: “Utapilusizyi muntu cibi nokuba kuba amfwundiilili.” Tobanabunji tulizyi kujatikizya muntu umwi iwakaba amfwundiilili kumubelesinyina, sicikolonyina naa munamukwasyi, ambweni kwamyaka minji buya. Amuyeeye kuti banabokwabo Josefa bali kkumi bakaba amfwundiilili kuli Josefa, calo kumamanino icakabapa kucita cintu cibyaabi kapati. (Matl. 37:2-8, 25-28) Pele walo Josefa kunyina naakabajolela cibi. Ciindi naakeelede kucita boobo kubanabokwabo, wakabafwida luse. Josefa kunyina naakaba amfwundiilili. Muciindi caboobo, wakacita kweelana alulayo iluli ku Levitiko 19:18.—Matl. 50:19-21.

14. Ncinzi citondezya kuti njiisyo izili ku Levitiko 19:18 zicibeleka amazuba aano?

14 Banakristo ibayanda kukkomanisya Leza beelede kumwiiya Josefa, iwakabalekelela banabokwabo muciindi cakubapilusizya cibi. Eeci cileendelana amupailo wa Jesu wacikozyanyo, nkaambo Jesu utwaambila kubalekelela aabo batubisyila. (Mt. 6:9, 12) Mbubwenya buyo, mwaapostolo Paulo wakakulwaizya Banakristonyina kuti: “Nobayandwa, mutapilusizyi muntu cibi.” (Rom. 12:19) Alimwi wakabaambila kuti: “Amuzumanane kweengelelana akulekelelana camoyo woonse nokuba kuti umwi kajisi kaambo kakutongooka mweenzinyina.” (Kol. 3:13) Njiisyo zya Jehova tazicinci pe. Njiisyo izili mumulawo iwaambidwe ku Levitiko 19:18 zicibeleka amazuba aano.

Mbubwenya mbocili kabotu kutajatauka-jatauka cilonda cini, cili kabotu kutazumanana kuyeeya zibi nzyotwakacitilwa. Tweelede kusoleka kuziluba (Amubone muncali 15) *

15. Ncikozyanyo nzi citugwasya kumvwisya kaambo ncotweelede kulekelela akuluba?

15 Atubone cikozyanyo eeci. Kulimvwa bubi kulakonzya kukozyanisyigwa kuzilonda. Zilonda zimwi zisyoonto; zimwi nzipati kapati. Mucikozyanyo, ciindi notutenda cisyu, tulakonzya kulinenga kukanwe. Eeci cilakonzya kucisa kapati, pele inga caleka kucisa akupona muciindi buyo cisyoonto. Kwainda buzuba bomwe naa obilo, ambweni inga kaatalibonyi ampotwakalinenga. Mbubwenya buyo, zibi zimwi zisyoonto. Mucikozyanyo, mweenzuma ulakonzya kwaamba naa kucita cintu catunyemya, pele tulakonzya kumulekelela cakufwambaana. Pele kuti cilonda ncipati, ambweni dokota weelede kucisuma akucaanga mabbandeji. Kuti twazumanana kucijatauka-jatauka cilonda eeco, cilalangilwa kutapona alimwi ambweni inga caindila buya kucisa. Cuusisya ncakuti, muntu ulakonzya kucita cintu cikozyenye aceeci ciindi nobamunyemya kapati bamwi. Ulakonzya kuzumanana kuyeeya mbwalimvwide alimwi ambwaamunyemya muntu uumwi. Pele aabo baba amfwundiilili baliletela buyo mapenzi beni. Inga cainda kubota kutobela lulayo luli ku Levitiko 19:18.

16. Kweelana a Levitiko 19:33, 34, mbuti beenzu mu Israyeli mbobakali kulanganizyigwa, alimwi ino ncinzi ncotukonzya kwiiya?

16 Ciindi Jehova naakalailila bana Israyeli kuyanda beenzinyina, tanaakaamba kuti beelede kuyanda buyo bantu bamubala omwe naa cisi comwe. Pele bakeelede kubayanda abeenzu ibakali akati kabo. Ooyu mulumbe uusalede uuli ku Levitiko 19:33, 34. (Amubale.) Mweenzu wakeelede kweendelezyegwa ‘mbuli sicisinyina,’ alimwi bana Israyeli bakeelede “kumuyanda” mbubonya mbobakali kuliyanda beni. Mucikozyanyo, bana Israyeli bakeelede kubazumizya beenzu alimwi abacete kugwasyigwa abubambe bwakuvwulula. (Lev. 19:9, 10) Mulawo wakuyanda beenzu ucibeleka ku Banakristo amazuba aano. (Lk. 10:30-37) Mubuti? Kuli mamiliyoni aabamuzwakule, alimwi ambweni bamwi bakkala munsi-munsi andinywe. Cilayandika kapati kulindiswe kubeendelezya munzila yabulemu bantu aaba, kufwumbwa naa mbaalumi, mbaamakaintu naa mbana.

MULIMO UUYANDIKA UUTAAMBIDWE MUCAANDAANO 19 CABBUKU LYA LEVITIKO

17-18. (a) Ino majwi aali ku Levitiko 19:2 aku 1 Petro 1:15 atukulwaizya kucita nzi? (b) Mulimo nzi uuyandika kapati Petro ngwatukulwaizya kucita?

17 Majwi aali ku Levitiko 19:2 aku 1 Petro 1:15 ayeezya bantu ba Leza kuti beelede kusalala. Tupango tumbi tunji mubbuku lya Levitiko caandaano 19, tulakonzya kutugwasya kubona ncotukonzya kucita kutegwa tukkomaninwe a Jehova. Twabandika tupango itutondezya zintu zimwi buyo zibotu nzyotweelede kucita alimwi azimwi zitali kabotu nzyotuteelede kucita. * Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki atondezya kuti Jehova uyanda kuti katuzitobela njiisyo eezyi mubuumi bwesu. Pele kuli acimbi ncaakaamba mwaapostolo Petro.

18 Nokuba kuti tulacita milimo yakumuuya iindene-indene alimwi akucitila bamwi zintu zibotu, Petro wakaamba cintu cimwi ciyandika kapati. Katanatukulwaizya kuba bantu basalala mubukkale bwesu, Petro wakaamba kuti: “Mumizeezo yanu amulibambile kucita milimo canguzu.” (1Pet. 1:13, 15) Ino eeci cibikkilizya nzi? Petro wakaamba kuti banabokwabo Kristo bananike bakali ‘kuyakwaambilizya koonse-koonse bulemu bwayooyo’ iwakabaita. (1Pet. 2:9) Alimwi buya, Banakristo boonse mazuba aano balijisi coolwe cakucita mulimo ooyu uuyandika kapati, mulimo uugwasya bantu banji kwiinda mulimo uumbi uuli woonse ngotukonzya kucita. Eelo kaka eeci ncoolwe cilibedelede kubantu ba Leza basalala kukambauka alimwi akuyiisya cabusungu! (Mk. 13:10) Ciindi notusolekesya kutobela njiisyo zijanika mucaandaano 19 cabbuku lya Levitiko, tutondezya kuti tulamuyanda Leza alimwi abamwi. Alimwi tulatondezya kuti tuyanda kuba bantu “basalala” mubukkale bwesu boonse.

LWIIMBO 111 Twaambo Tutupa Kukkomana

^ munc. 5 Banakristo tabali ansi aa Mulawo wa Musa, pele Mulawo ooyu ulaamba zintu zinji nzyotweelede kucita naa nzyotuteelede kucita. Kwiiya zintu eezyo kulakonzya kutugwasya kutondezya luyando kulibamwi alimwi akukkomanisya Leza. Mucibalo eeci tulabandika mbotukonzya kugwasyigwa kuziiyo zimwi zijanika mubbuku lya Levitiko caandaano 19.

^ munc. 17 Mucibalo eeci alimwi acainda, kunyina notwakabandika tupango itwaamba kujatikizya lusalululo, kubejekezya bamwi, kulya bulowa, masalamuzi, kubuzya makani kubaŋanga alimwi akutalilemeka mumakani aakoonana.—Lev. 19:15, 16, 26-29, 31.—Amubone “Mibuzyo Yabasikubala” mumagazini eeyi.

^ munc. 52 BUPANDULUZI BWACIFWANIKISO: Kamboni ugwasyilizya mukwesu musinkematwi kubandika adokota.

^ munc. 54 BUPANDULUZI BWACIFWANIKISO: Mukwesu uuli aamakwebo aakupenta uvwozya mubelesi wakwe mali.

^ munc. 56 BUPANDULUZI BWACIFWANIKISO: Mucizyi ulakonzya kufwambaana kukaluba kalonda kaniini. Sena ulasala kucita mbubwenya oobo akucilonda cipati?