Skip to content

Skip to table of contents

CHIIYO 49

Nzitwiiya Muli Levitiko Atala Ambutweelede Kujata Bamwi

Nzitwiiya Muli Levitiko Atala Ambutweelede Kujata Bamwi

“Weelede kuyanda mweenzinyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.”​—LEV. 19:18.

LWIIMBO 109 Amuyandane Kapati Kuzwa Ansi Aamoyo

ZITAYIIGWE *

1-2. Twakayiyaanzi muchiiyo chayinda alubo tulayiyaanzi muchiiyo eechi?

MUCHIIYO chayinda, twakalanga-langa amwi malayilile aagwasya kuzwa muli Levitiko chaandaano 19. Muchikozyano, muvesi 3 Jehova wakabuzya malsrayeli kuti balemeke bazyali babo. Twakayiya mbutukonzya kubelesya malayilile aayo mazubaano kwiinda mukugwasya bazyali besu muzintu nzibayanda, kubasungwaazya, kubawumbulizya akubagwasya kuti bakkale kabali aabweenzinyina buli aafwiifwi aLeza. Alubo muvesi njiyeeyo, Leza wakabuzya bakombi bakwe kuti babambe Sabata. Twakayiya kuti, nikuba kuti tatulaansi aaMulawu pe mazubaano, pesi tulakonzya kubelesya malayilile aaya kwiinda mukujana chiindi chakuti tuchite zintu zyamubukombi buzuba abuzuba. Kuti twachita oobo, ngatulikutondeezya kuti tulikweezya kuba bantu basalala mbuli mbutusungwaazigwa aalugwalo lwa Levitiko 19:2 a 1 Petro 1:15.

2 Muchiiyo eechi, tulayinkilila kunembo kulanga-langa amwi mavesi aajanika muli Levitiko chaandaano 19. Muchaandaano eechi, tulayiya mbutukonzya kutondeezya kuti tubabikkila maanu bantu balemene, mbutukonzya kusyomeka mubbizinesi ambutukonzya kutondeezya bamwi luyando. Tuyanda kusalala mbuli Leza wesu uusalala. Nkinkaako, atubone kuti nga tulazichita biyeni.

MBUTUKONZYA KUBATONDEEZYA LUZYALO BANTU BALEMENE

Lugwalo lwa Levitiko 19:14 lutusungwaazya kuti tubajate biyeni bantu batamvwi kumatwi abataboni? (Langa fuka 3-5) *

3-4. Kweendelana alugwalo lwa Levitiko 19:14, bantu batamvwi kumatwi aboofu bakeelede kujatwa biyeni?

3 Bala Levitiko 19:14. Jehova wakali kuyanda kuti bakombi bakwe babafwide luzyalo bantu balemene. Muchikozyano, malsrayeli teebakeelede kusampawula bantu batamvwi kumatwi. Kusampawula muntu uutamvwi kumatwi kwakali kuswaanizya kumutukila akumuchitila zimwi zintu zitali kabotu. Ooku kwakali kumuchitila lunya muntu uutamvwi kumatwi nkaambo taakali kukonzya pe kumvwa zyakali kwaambuulwa alubo taakali kukonzya pe kusandula kuchitila kuti akonzye kulyiiminina.

4 Alubo muvesi 14, Leza wakabuzya bakombi bakwe kuti, mutabikki “cilebyo kumbele lyamoofwu.” Limwi bbuku lyakali kwaambuula atala abantu balemene lyakaamba kuti: “Chiindi, kuMiddle East bantu balemene bakali kudyaamininwa alubo bakali kujatwa chalunya.” Kulakonzeka kuti bamwi bantu bali aalunya bakali kubikka chilebyo kunembo lyamuntu uutaboni kabayanda kuti alichise naakuti kabayanda kumuseka. Ooyu wakali moyo mubi loko. Mulawu uujanika muvesi 14 wakali kugwasya bakombi baJehova kuti babeetelele bantu balemene.

5. Nga tulatondeezya biyeni kuti tulabeetelela bantu balemene?

5 Jesu wakali kubeetelela bantu balemene. Aali chimwi chiindi, Jesu wakatuma bantu kuti bakabuzye Johane Mubbabbatizi mulumbe wakuti: “Boofwu lino balabona, balema baleenda, basicinsenda balasalazyigwa, basinkematwi balamvwa [alubo] bafwide balabusyigwa.” “Bantu boonse nobakabona [zigambyo zyaJesu] bakatembaula Leza.” (Lk. 7:20-22; 18:43) MaKristu batobelezya Jesu kwiinda mukubeetelela bantu balemene, kubafwida luzyalo, kubabikkila maanu akubatondeezya moyo mulamfu. Nikuba boobo, Jehova tatupede pe nguzu zyakuchita zigambyo mbuli mbaakali kuchita Jesu. Pesi tuli aachilongezyo chakukambawukila bantu bataboni abantu babona pesi kabali boofu mubukombi. Tukambawukila bantu aaba makani mabotu aakuti bantu bayooba aamibili iimaninide akuti bayooba aabweenzinyina busimide aJehova muparadayizi. (Lk. 4:18) Makani mabotu aaya alikupa kuti bantu biingi batembawule Leza.

MBUTUKONZYA KUSYOMEKA MULI ZYABBIZINESI

6. Malayilile aajanika muli Levitiko chaandaano 19 atugwasya biyeni kuti twiimvisisisye kabotu Milawu iili 10?

6 Amwi mavesi aajanika muli Levitiko chaandaano 19 alatugwasya kumvwisisisya zyiingi atala aMilawu iili 10 yakapedwe malsrayeli. Muchikozyano, mulawu wachi8 wakali kwaamba kuti: “Utabbi.” (Kul. 20:15) Bamwi balakonzya kuyeeya kuti, kuti katabwezi zintu zitali zyakwe nga ulikuuswiilila mulawu ooyu. Pesi muntu ulakonzya kubba mulizimwi nzila.

7. Sikuuzya nga ulakachilwa biyeni kuswiilila mulawu wachi8?

7 Sikuuzya ulakonzya kulibuzya kuti talikubba pe akaambo kakuti taakwe naakabweza chintu chitali chakwe. Pesi ulasyomeka na chiindi nawuzizya bamwi zintu zyakwe? Muli Levitiko 19:35, 36, Jehova wakati: “Tamweelede kubelesya zipimyo zyabumpelenge mukupima amukweeleka zintu zili zyoonse. Mweelede kubelesya zipimyo zili kabotu, mabwe aakupimya aali kabotu, zyeelekelo zyaefa zili kabotu.” Kuti sikuuzya wabelesya zikkelo naakuti zipimyo zitali kabotu nalikuzizya bamwi, nga kulikozyenie akuti ulikubba. Amwi mavesi aajanika muli Levitiko chaandaano 19 alatugwasya kuti tuyimvwisisisye kabotu nkani eeyi.

Kweendelana alugwalo lwa Levitiko 19:11-13, niinzi nzyakonzya kulibuzya muKristu atala ambachita bbizinesi? (Langa fuka 8-10) *

8. Malayilile aajanika muli Levitiko 19:11-13, akabagwasya biyeni maJuda kuti babone mbubeelede kuswiilila mulawu wachi8 alubo twiiyaanzi?

8 Bala Levitiko 19:11-13. Majwi aakusaanguna aajanika muli Levitiko 19:11 aamba kuti: “Tamweelede kubba.” Vesi 13 itondeezya kuti kubba kuleendelana akutasyomeka muli zyabbizinesi nkaambo yaamba kuti: “Toyelede kuunina mweenzinyoko.” Nkinkaako, kuchita zyabumpelenge muli zyabbizinesi kuleendelana akubba. Nikuba kuti mulawu wachi8 wakali kwaambuula atala akubba pesi malayilile aajanika muli Levitiko akali kugwasya maJuda kuti babone nzila zisiyene-siyene nzibakali kukonzya kubelesya kuti basyomeke muzintu zyoonse. Andiswe mazubaano tweelede kuyeeyesesya atala ambakubona Jehova kutasyomeka akubba. Tulakonzya kulibuzya kuti: ‘Kweendelana alugwalo lwa Levitiko 19:11-13, kuli mpundeelede kubambulula na mubuumi bwangu ikapati nindichita zyabbizinesi naakuti kumulimu?’

9. Mulawu uujanika muli Levitiko 19:13 wakali kubakwabilila biyeni bantu bakali kubeleka?

9 Kuli imwi nzila muKristu uuli aabantu bamubelekela njakonzya kutondeezyaayo kuti ulasyomeka. Levitiko 19:13 imana aamajwi aakuti: “Toyelede kuyobola zyakuvwola zyamubelesi wako busiku boonse kusikila mafwumofwumo.” Muchiindi chamalsrayeli, bantu biingi bakali kuyanduula bantu kuti bazoobabelekele kumyuunda. Bantu bakali kubeleka bakali kufozegwa kumamanino aabuzuba. Kuti muntu waleka kufozegwa kumamanino aabuzuba wakali kuyookachilwa kusanina mpuli yakwe mubuzuba oobo. Jehova wakaamba kuti: “[Ulafwaba] alimwi uponena acakuvwola cakwe.”​—Dt. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Twiiyaanzi kuzwa mulugwalo lwa Levitiko 19:13?

10 Mazubaano, bantu bafola kamwi naakuti tubili mumweezi kutali buzuba abuzuba. Nikuba boobo, malayilile ngitujana muli Levitiko 19:13 achibeleka mazubaano. Bamwi basibbizinesi bafozya bantu bababelekela mali nche loko kwiinda njibeelede kufola. Kulakonzeka kuti bachita oobo nkaambo ngabalizi kuti bantu aaba tabakonzyi pe kujana umwi mulimu. Ngabalizi kuti banoobeleka luzutu nikuba kuti babapa mali nche. Mulaamwi majwi, basibbizinesi ‘nga balikuyobola zyakuvwola zyababelesi babo.’ Kuti muKristu kali aabantu bamubelekela, weelede kuba aachoonzyo chakuti ulasyomeka. Lino atubone chimwi chiiyo nchitujana muli Levitiko chaandaano 19.

YANDA BAMWI MBULI MBULIYANDA

11-12. Nguuli mulawu Jesu ngwaakazubulula kuzwa mulugwalo lwa Levitiko 19:18?

11 Twabona zintu Leza nzyaamba kuti tatweelede kuzichita pesi kuli zyiingi nzyalangilila kuti tuchite. Chimwi nchayanda kuti tuchite chijanika muli Levitiko 19:17, 18. (Bala.) Jehova wakaamba kuti: “Weelede kuyanda mweenzinyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.” Kuti muKristu kayanda kubotezya Leza weelede kuyanda bamwi.

12 Jesu wakatondeezya kuti mulawu uujanika muli Levitiko 19:18 uyandikana loko. Umwi muFarisi wakamubuzya kuti: “Ino nguuli mulawo mupati mu Mulawo?” Jesu wakamusandula kuti ‘mulawu mupati alimwi wakusaanguna’ ngwakuti tuyande Jehova amyoyo yesu yoonse, abuumi bwesu boonse amizeezo yesu yoonse. Jesu wakazoozubulula majwi aajanika muli Levitiko 19:18, wakati: “Wabili uuli mbuli yooyu: ‘Weelede kuyanda simukobonyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.” (Mt. 22:35-40) Kuli nzila zyiingi nzitukonzya kutondeezya kuti tulabayanda bamwi pesi kwalino atubone zimwi muli Levitiko chaandaano 19.

13. Josefa wakaatobelezya biyeni malayilile aakazoolembwa muli Levitiko 19:18?

13 Tulakonzya kutondeezya bamwi luyando kwiinda mukutobelezya malayilile aajanika muli Levitiko 19:18. Lugwalo oolu lwaamba kuti: “Utapilusizyi muntu cibi nokuba kuba amfwundiilili.” Biingi besu twakabona bantu bakaba aamfundilili kubantu mbibabeleka aabo, mbibayiyaabo kuchikolo akubabbululu babo alubo bakazichita eezi kwaminyaka myiingi. Muchikozyano, bakulana baJosefa bakamunyemena loko Josefa mpawo kumamanino bakazoochita zintu zyakali kutondeezya kuti bakali aamfundilili. (Matl. 37:2-8, 25-28) Pesi Josefa wakabajata munzila iisiyene. Chiindi naakaba aachuuno mubweendelezi bwakuEgepita, wakabatondeezya luse alubo taakakkwichizya pe. Wakachita kweendelana anzitusungwaazigwa mulugwalo lwa Levitiko 19:18.​—Matl. 50:19-21.

14. Niinzi zitondeezya kuti malayilile aajanika muli Levitiko 19:18 achibeleka mazubaano?

14 MaKristu bayanda kubotezya Leza beelede kutobelezya chikozyano chaJosefa chakulekelela bamwi kutali kukkala katubanyemede. Eezi zileendelana anzyaakaamba Jesu munkombyo yaMwaami, wakatusungwaazya kuti tulekelele aabo batubisizya. (Mt. 6:9, 12) Alubo mwaapostolo Pawulu wakabuzya bakombinyina kuti: “Nobayandwa, mutapilusizyi muntu cibi.” (Rom. 12:19) Alubo wakabasungwaazya kuti: “Amuzumanane kweengelelana akulekelelana camoyo woonse nokuba kuti umwi kajisi kaambo kakutongooka mweenzinyina.” (Kol. 3:13) Malayilile aaJehova taachinchi pe. Nkinkaako, kulayandikana kuti tuswiilile malayilile aajanika muli Levitiko 19:18.

Mbukunga takuli kabotu pe kukkala katuli kuyasa-yasa chilonda, munzila iikozyenie tatweelede kukkala katuyeeya atala azintu zibi nzibakatuchitila bamwi, pesi tweelede kubalekelela (Langa fuka 15) *

15. Amba chikozyano chikonzya kutugwasya kuti tulekelele bamwi.

15 Atubone chikozyano chitatugwasye kumvwisisisya kuti kuchisa nkutumvwa kuti umwi muntu watubisizya kulakonzya kukozyanisigwa aazilonda. Zimwi zilonda nziniini alubo zimwi nzipati. Muchikozyano, chiindi nulikunenga chisyu, ulakonzya kulinenga mbichaani aakanwe. Chilonda eecho chilakonzya kukuchisa pesi tachibwezi chiindi chilamfu pe kachichisa. Nikwayinda zuba limwi naakuti aabili, ulakonzya kuluba kuti mpaali mpwakalichiside. Munzila iikozyenie, zimwi zintu nzibatubisizya bamwi nga nziniini. Muchikozyano, umwi muntu ulakonzya kuchita naakuti kwaamba majwi aatuchisa pesi tulakonzya kuzileka kuti zyiinde. Kuti chilonda kachili chipati, dokotela ulakonzya kuchisuma akuchaanga mabbandichi. Nikuba boobo, kuti twakkala katuchiyasa-yasa chilonda eecho, chilakonzya kuchisa loko alubo chilakonzya kutafwambaana kupona. Zilawusisya kuti umwi muntu ulakonzya kuchita oobo kuti mweenzinyina wamunyemya. Ulakonzya kukkala kayeeya atala azintu nzyaakamuchitila mweenzinyina akuchisa nkwalikumvwa. Pesi bantu bachita oobo, nga balikulichisa lwabo. Nkinkaako, kulikabotu kuswiilila malayilile aajanika muli Levitiko 19:18.

16. Kweendelana alugwalo lwa Levitiko 19:33, 34, maIsrayeli bakeelede kubajata biyeni bantu bazwa kuli zimwi zisi alubo twiiyaanzi kuzwa kumulawu ooyu?

16 Chiindi Jehova naakabuzya malsrayeli kuti bakeelede kuyanda bamwi, taakali kwaamba kuti bakeelede kuyanda bantu bamuchisi chabo luzutu. Pesi wakababuzya kuti bayande bantu bakuli zimwi zisi bakali aakati kabo. Eezi nzizyo zilembedwe muli Levitiko 19:33, 34. (Bala.) Malsrayeli bakeelede kubona bantu bakali kuzwa kuli zimwi zisi mbuli ‘basicisinyina’ alubo bakeelede ‘kubayanda’ mbuli mbubaliyanda. Muchikozyano, bakeelede kuzumizya bantu bakali kufwaba kuswaanizya abantu bakuli zimwi zisi kuti bavulule. (Lev. 19:9, 10) Malayilile aaya alabeleka kumaKristu mazubaano. (Lk. 10:30-37) Nkamboonzi nitwaamba oobo? Nkaambo kuli bantu biingi bakalongela kuli zimwi zisi alubo kulakonzeka kuti bamwi bakkala aafwiifwi anduwe. Kulayandikana kuti tubajate munzila yabulemu bantu aaba kuswaanizya abana babo.

MULIMU UUYANDIKANA UUTAAMBIDWE MULI LEVITIKO CHAANDAANO 19

17-18. (a) Lugwalo lwa Levitiko 19:2 a 1 Petro 1:15, lutusungwaazya kuti tuchiteenzi? (b) Nguuli mulimu mwaapostolo Petro ngwaakatusungwaazya kuti tuchite?

17 Lugwalo lwa Levitiko 19:21 a 1 Petro 1:15 lusungwaazya bakombi baLeza kuti babe bantu basalala. Kuli aamwi mavesi aajanika muli Levitiko chaandaano 19 aatugwasya kuti tube bantu batambulika kuli Jehova. Twalanga-langa amwi mavesi aatugwasya kubona zimwi zintu zibotu nzitweelede kuchita azintu zitali kabotu nzituteelede kuchita. * Magwalo aachiKristu achiGrikki atondeezya kuti malayilile aaya achibeleka kumaKristu mazubaano. Pesi mwaapostolo Petro wakaamba umwi mulimu ngutweelede kuchita uutambidwe muli Levitiko chaandaano 19.

18 Nikuba kuti tulakonzya kuchita zintu zyiingi mumulimu waJehova akuchitila bamwi zintu zibotu pesi Petro wakaamba umwi mulimu uuyandikana loko ngutweelede kuchita. Katanasungwaazya maKristu bakusaanguna kuti babe bantu basalala muzintu zyoonse, Petro wakasaanguna kwaamba kuti: “Amulibambile kucita milimo canguzu.” (1 Pet. 1:13, 15) Mulimu ooyu wakali kuswaanizyaanzi? Petro wakaamba kuti maKristu bananikidwe bakali ‘kuyoowambilizya koonse-koonse bulemu bwayooyo wakabiita.’ (1 Pet. 2:9) Mazubaano, maKristu boonse bali aachilongezyo chakuchita mulimu ooyu uuyandikana loko uugwasya bantu kwiinda kufumbwa imwi milimu. Eechi nchilongezyo chipati loko nchibalaacho bakombi baLeza basalala chakukambawuka makani mabotu akuyiisya bantu. (Mk. 13:10) Kuti twachita zyoonse nzitukonzya kuti tuswiilile malayilile aajanika muli Levitiko chaandaano 19, nga tulikutondeezya kuti tulamuyanda Leza kuswaanizya abamwi. Alubo nga tulikutondeezya kuti ngatuyanda ‘kusalala’ muzintu zyoonse nzituchita.

LWIIMBO 111 Twaambo Tutupa Kukkomana

^ par 5 Nikuba kuti maKristu tabali aansi aaMulawu waMozesi pe pesi Mulawu ooyu utugwasya kubona zintu zyiingi nzitweelede kuchita anzituteelede kuchita. Kwiiya atala azintu eezi kulakonzya kutugwasya kuti tutondeezye bamwi luyando akuti tubotezye Leza. Muchiiyo eechi, tulajana zimwi zyiiyo kuzwa muli Levitiko chaandaano 19.

^ par 17 Mavesi ngitutaambide muchiiyo eechi amuchiiyo chayinda aambuula atala akusaluula, kubejelezya, kulya ganzi, kuchita zyachidimoni, kubuzya makani kubang’anza akuchita bwaamu.​—Lev. 19:15, 16, 26-29, 31.​—Langa “Mibuzyo Yabasikubala” iili muchiiyo eechi.

^ par 52 BUPANDULUZI BWAZIFANIKISYO: Umwi Kamboni ulikugwasya mukwesu uutamvwi kumatwi kuti aambuule aadokotela.

^ par 54 BUPANDULUZI BWAZIFANIKISYO: Mukwesu ulabbizinesi yakupenta ulikufozya muntu uumubelekela.

^ par 56 BUPANDULUZI BWAZIFANIKISYO: Muchizi talikubikkila maanu kuchilonda chiniini. Mbubo na mbatachite kuchilonda chipati?