1, 2. 1) ¿Bin la jnoptik ta yan artículo? 2) ¿Bin ya kilbeytik skʼoplal ta artículo ini?

TA YAN artículo te la jnoptikixe, la kilbeytik skʼoplal cheʼoxeb versiculoetik ta capítulo 19 yuʼun Levítico. Ta versículo 3, te Jehová la yalbey te israeletik te yakuk yichʼik ta mukʼ te smeʼ statike. Sok la kiltik bin-utʼil ya jpastik ta ora ini, jaʼ te ya kakʼbeytik te bintik ya xtuun yuʼunik, te bin yaʼiyel ya yaʼiy sbaik sok ta swenta te schʼuunel yoʼtanik. Ta versiculonix-abi, te Dios la yakʼbey snaʼ te lum yuʼun te mukʼ skʼoplal te yakuk xkux yoʼtanik ta sábado. Manchukme maba ya jchʼuuntikix spasel te Ley-abi, pero ya yakʼ jnoptik te ya skʼan ya jlokʼestik jtiempotik ta spasbeyel yaʼtel te Diose. Teme jich ya jpastike, ya kakʼtik ta ilel te yakotik ta spasel tulan yuʼun chʼultesbilotik, jich bitʼil ya yal te Levítico 19:2 sok 1 Pedro 1:15.

² Ta artículo ini, ya kilbeytikxan skʼoplal te Levítico 19. Ta capítulo ini, ya jnoptik bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel yutsil koʼtantik ta stojol te machʼatik ayik ta chamel, te manchuk ya xloʼlaywanotik ta jnegociotik sok te kʼuxuk ta koʼtantik te jpatxujktike. Te bitʼil ya jkʼantik te chʼultesbilotik jich bitʼil te Dios, kiltik bin ya skoltayotik.

3, 4. Jich bitʼil ya yal te Levítico 19:14, ¿bin-utʼil te israeletik ya skʼan ya yilik te machʼatik makal schikinik sok te machʼatik ma xyilik kʼinal?

³ (Kʼopona Levítico 19:14). Te Jehová ya skʼan te ya yakʼik ta ilel slekil yoʼtanik te j-abatetik yuʼun ta stojol te machʼatik ayik ta chamel. Te israeletik albotik te manchuk ya schopolkʼoptayik te machʼatik kojkʼ o te machʼatik makal  schikinik. ¡Jkʼaxel ma lekuk te jich ya yichʼ pasel! Melel teme ay bin ya yichʼ albeyel, ma xjuʼ ya skoltay sba.

⁴ Ta versículo 14, te Jehová jich la yalbeyxan te lum yuʼun «ma me ayuc bin yac awaʼbe scʼohchin ta sbe te tsʼoʼsit». Ay jun libro te ya yalbey skʼoplal te machʼatik ayik ta chamel: «Ta Oriente Medio, te ants winiketik ya yutsʼinik te machʼatik ayik ta chamel». Ayniwan machʼa ay bin ya yakʼbey ta sbe te machʼa ma xyil kʼinal yuʼun ya xyal o yuʼun-nax ya stseʼlayik. ¡Kʼax ma lek te jich ya yichʼ pasel! Ta Levítico 19:14, te Jehová la yalbey te lum yuʼun, te yakuk snaʼbeyik yoʼbolil sba te machʼatik ayik ta chamel.

5. ¿Bin-utʼil ya kakʼbeytik yil yutsil koʼtantik te machʼatik ayik ta chamel?

⁵ Te Jesús la snaʼbey yoʼbolil sba te machʼatik ayik ta chamel. Juluk ta koʼtantik te bin la yichʼ albeyel te Juan te J-akʼ-ichʼjaʼ: «Ya yiliquix qʼuinal tsʼoʼsitetic, ya xbeheniquix coxoʼetic, ya yichʼiquix lecubtesel jcʼaʼel-chameletic, ya yaʼiyiquix qʼuinal cohquetic, ya yichʼic cuxajtesel machʼatic chamenic». Kʼalal la yilik te milagroetik la spas te Jesús, «spisil te ants-winiquetic, la yalbeyic bayel yutsilal Dios» (Luc. 7:20-22; 18:43). Te j-abatotik yuʼun Dios, sok sbujtsʼ koʼtantik ya jtʼunbeytik stalel te Jesús, kʼalal ya kakʼtik ta ilel yutsil koʼtantik, ya jnaʼbeytik yoʼbolil sbaik sok ay slamalil koʼtantik ta stojol te machʼatik ayik ta chamel. Te Jehová maba yakʼojbotik kuʼeltik yuʼun ya jpastik milagroetik. Pero yakʼojbotik te majtanil yuʼun ya kalbeytik te machʼatik ma xyilik kʼinal o te machʼatik ya skʼan ya snaʼbeyik sba te Jehová, te ya yichʼ pasel ta nichimal kʼinal te Balumilal te banti tojil ants winiketik ya xkʼootik sok te ya kamigointik te Jehová (Luc. 4:18). Kʼalal jich ya jpastike, bayal machʼatik ya yalbeyik yutsil skʼoplal te Jehová.

6. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te Levítico 19 yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik te bin ya yal te Lajuneb Mantaliletik?

⁶ Ay cheʼoxeb versiculoetik ta capítulo 19 yuʼun Levítico, te ya skoltayotik yuʼun ya xkʼotxan ta koʼtantik te Lajuneb Mantaliletik. Jich bitʼil te swaxakebal mantalil jich ya yal: «Ma me xawaʼiy elecʼ»  (Éx. 20:15). Ayniwan machʼa ya skuy te schʼuunel te mantalil-abi, tikʼnax-a te ma jtsaktik te bin ma kuʼuntikuke, pero ayniwan bin-utʼil yak ta elekʼ.

7. ¿Bin-utʼil yak ta skʼaxuntayel te swaxakebal mantalil te machʼa ay snegocio?

⁷ Te machʼa ay snegocio yaniwan yal te maʼyuk bin yelkʼanoj. ¿Yuʼunixbal melel-a? Ta Levítico 19:35, 36, jich la yal te Jehová: «Ma me ayuc bin ma stojiluc yac achahpan, o bin ma stojiluc ta spʼisel qʼuinal, ta spʼisel yalal, o biluc ay ta pʼisel. Ya scʼan te stojiluc ta chahpanel te balanza, tsʼacal ya xlihcawan, soc tsʼacal spʼisol awuʼunic». Te machʼa ay snegocio, teme maba tsʼakal ya slik ta balanza te bin ya schon, yak ta elekʼ-abi. Ya xkʼotxan ta koʼtantik kʼalal ya jnoptik yantik versiculoetik yuʼun Levítico 19.

8. 1) Te bin ya yal te Levítico 19:11-13, ¿bin-utʼil koltayotik te judioetik yuʼun ya spas ta skuxlejalik te swaxakebal mantalil? 2) ¿Bin-utʼil ya skoltayotik-euk?

⁸ (Kʼopona Levítico 19:11-13). Te Levítico 19:11 jich ya yal: «Ma xawaʼiyic elecʼ». Te versículo 13, snitojbey sba skʼoplal sok te elekʼ te ay machʼatik jich ya spasik ta snegocioik, melel jich ya yal: «Ma xawutsʼin apat-axuhc». Jich yuʼun, teme ay machʼa ya xloʼlaywan kʼalal ya spas negocio o ta yaʼtel, yak ta elekʼ-abi. Te swaxakebal mantalil ya yal te manchuk ya yaʼiyik elekʼ, pero te binxan ya yalbey skʼoplal te Levítico, jaʼ koltayot te judioetik yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik bin-utʼil ya spas ta skuxlejalik te mantalil te ya yal te Ley. Lek teme ya jnopilan ta koʼtantik, bin-utʼil ya yil Jehová te machʼa ya xloʼlaywan sok te ya x-elkʼaj. Jojkʼoybey jbatik: «Kʼalal ya jkʼopon te Levítico 19:11-13, ¿yabal jta ta ilel te ay bin ya skʼan ya jeltay ta jkuxlejal ta swenta te bin-utʼil ya xchonbajon ta jnegocio o te bitʼil ya jpas te kaʼtele?».

9. ¿Bin-utʼil ya xkoltayotik te j-aʼteletik te ley ay ta Levítico 19:13?

⁹ Te j-abat yuʼun Dios te ay snegocio, ay yan te banti ya skʼan ya yil teme maʼyuk ta elekʼ. Levítico 19:13 jich ya yal: «Ma pajeluc to yac atojbe yaʼtel te machʼa ya xʼaʼtej awuʼun». Ta lum Israel, jteb ma spisil te ants winiketik ya x-aʼtej ta skʼinalik, sok te machʼatik ya x-aʼtejik ta stojol te yantik ya xtojotik ta jujun kʼajkʼal. Teme ay machʼa ma xtojot ta jun kʼajkʼal, maʼyuk stakʼin yuʼun ya smakʼlin te sfamilia ta kʼajkʼal-abi. Te Jehová jich la yal: «Ya me xtuun yuʼun te taqʼuin yuʼun ya sman bila ya xtuun yuʼun a» (Deut. 24:14; 24:15, TZOXCH; Mat. 20:8).

10. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te Levítico 19:13?

¹⁰ Ta ora ini, bayal ants winiketik ma xyichʼik tojel ta jujun kʼajkʼal, jaʼto ya yichʼik tojel ta jujun u o cheb buelta ta jun u. Pero te bin ya yal te Levítico 19:13 yato xtuun kuʼuntik. Te machʼatik ay j-aʼteletik yuʼun, ay ma tsʼakaluk ya xtojawanik. Snaʼojik te maʼyuk bin ya xjuʼ ya spasik te j-aʼteletik, manchukme kʼax pekʼel ya xtojotik. Te machʼatik jich ya spasik, yakik ta yelkʼanbeyel stakʼinik te machʼatik ya x-aʼtejik ta stojolik. Teme jtul j-abat yuʼun Dios ay snegocio, ya skʼan te mukʼ skʼoplal ya yil te bin yakotik ta yilbeyel skʼoplale. Kiltik bin ya yakʼxan jnoptik te capítulo 19 yuʼun Levítico.

11, 12. ¿Bin la yakʼ ta naʼel te Jesús kʼalal la sta ta alel te Levítico 19:17, 18?

¹¹ Te Jehová jamal ya yalbotik te manchuk ay bin ma lek ya jpasbeytik te yantik. Jich bitʼil ya yalbotik ta Levítico 19:17, 18 (kʼopona). Jich ya yal te mantalil ini: «Cʼux me xawaʼiy ta awoʼtan apat-axuhc hich te bin utʼil cʼux yac awaʼiy aba te haʼate». Mukʼ skʼoplal te yakuk spas-abi te  j-abat yuʼun Dios, teme ya skʼan te lek ya x-ilot yuʼun te Dios.

¹² Kiltik bin-utʼil la yalbey skʼoplal te Jesús te Levítico 19:18. Ta jun buelta, jtul fariseo jich la sjojkʼoy: «¿Bin mandaril te mero mucʼ scʼoblal?». Te Jesús la yal «te shahchibal mandaril soc te ha mucʼ scʼoblal», jaʼuk te kʼux ta koʼtantik te Jehová ta spisil koʼtantik, ta spisil jkuxlejaltik sok ta spisil jpʼijiltik. Patil la yalbey skʼoplal te Levítico 19:18, kʼalal jich la yal: «Te schebal ha nix hich pajal soc: Cʼux me xawaʼiy ta awoʼtanic apat-axuhc hich te bin utʼil cʼux yac awaʼiy aba» (Mat. 22:35-40). Ay bayal bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel skʼuxul koʼtantik ta stojol te jpatxujktik, pero te capítulo 19 yuʼun Levítico ya yalbotik cheʼoxeb te bin-utʼil ya kakʼtik ta ilele.

13. ¿Bin-utʼil la spas te José te bin ya yal te Levítico 19:18?

¹³ Te bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel skʼuxul koʼtantik ta stojol te jpatxujktik, jaʼ kʼalal ya jpastik te bin ya yal te Levítico 19:18 te jich ya yal: «Ma xapac acʼabal, soc ma xaqʼuej ilimba ta awoʼtan ta stojol te alumale». Ayniwan machʼa ya jnaʼbeytik sba te ya skʼej yilinba ta stojol te sjoy ta aʼtel, ta escuela o jtul sfamilia sok ayniwan machʼatik te bayal jaʼbil te jich ya spasike. Juluk ta koʼtantik te lajuntul sbankiltak te José, ay bin ma lek la spasik ta skaj te la skʼej yilinbaik ta stojol (Gén. 37:2-8, 25-28). Pero te José maba la yakʼbey spakol. Kʼalal la sta mukʼ yaʼtel sok la yil te ya xjuʼ ya yakʼbey spakol, maba la spas, la snaʼbey yoʼbolil sba te sbankiltak. Maba la skʼej yilinba ta yoʼtan, jaʼ la spas te bin la yichʼ tsʼibayel ta patil ta Levítico 19:18 (Gén. 50:19-21).

14. ¿Bin yuʼun ya jnaʼtik te yato skoltayotik ta ora ini te bin ya yal te Levítico 19:18?

¹⁴ Te j-abat yuʼun Dios te ya skʼan te lek ya x-ilot yuʼun te Jehová, ya skʼan ya spas perdón, te ma skʼej yilinba, te ma xyakʼbey spakol te jaʼuk ya stʼunbey te ejemplo yuʼun te José. Jaʼ pajal sok te oración la spas te Jesús, kʼalal la yal te ya skʼan ya jpasbeytik perdón te machʼatik ya sta smul ta jtojoltik (Mat. 6:9, 12). Jaʼnix jich te jpuk-kʼop Pablo, jich la yalbey te jchʼuunjeletik: «Quermanotac te cʼuxex ta coʼtan, ma me xapac acʼabalic» (Rom. 12:19). Sok jich la yalxan: «Talel cʼaxel cuhchuc  awuʼunic soc pasbeya abahic perdón teme ay ya xhahch cʼop awuʼun soc te yane» (Col. 3:13). Te mantaliletik yuʼun Jehová ma xjelon. Ta kʼajkʼal ini, yato skoltayotik te mantaliletik te lokʼ ta ley yuʼun Levítico 19:18.

15. ¿Bin ejemplo ya skoltayotik yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik te mukʼ skʼoplal te ya jpastik perdón sok te yakuk schʼay ta koʼtantik?

¹⁵ Te kejchentik ya jtatik ta jbakʼetaltik. Jaʼ pajal sok te kʼalal ma lek ya kaʼiy jbatik yuʼun te ay bin la kichʼtik pasbeyel: ay te banti mukʼik sok ay te banti oranax ya xkol. Jich bitʼil, kʼalal ya jamtik jun sobre yaniwan kejchentes jbatik jtebuk. Kʼuxniwan ya kaʼiytik, pero ya xkol ta cheʼoxebnax kʼajkʼal sok ta patil ma jnaʼtikix-a te banti la jboj bajtik. Jaʼ pajal sok teme ay jtul kamigotik, ay bin la yal o la spas te ma jichuk snopoj-ae, yaniwan yejchentes koʼtantik, pero ma wokol ya kaʼiytik spasbeyel perdón. Jich yuʼun, teme la jtatik mukʼul ejchen, yaniwan yalbotik te doctor te ya stsʼis sok ya spotse. Teme maba ya jkom jbatik ta spikulanel, joʼotiknix ya kakʼtik te ya xbatsʼej te ejchene. Mel-oʼtantik sba, te jich ya xjuʼ ya xkʼot ta stojol te machʼa ya skʼej yilinba. Teme maba ya slokʼes ta yoʼtan te bin ma lek pasbot, jaʼnix ya yutsʼin sba. Jich yuʼun-abi, jaʼ lek te ya spas ta skuxlejal te bin ya yal te Levítico 19:18.

16. Jich bitʼil ya yal te Levítico 19:33, 34, ¿bin-utʼil ya skʼan ya yilik te israeletik te machʼatik yan slumalik, sok bin ya yakʼ jnoptik?

¹⁶ Kʼalal te Jehová la yalbey ta mantal te israeletik te kʼuxuk ta yoʼtanik te spatxujkik, ma jaʼuk la skʼan la yal te jaʼnax kʼux ta yoʼtanik te machʼatik pajal stsʼumbalik sok, o pajal slumalik. Jaʼnix jich albotik te kʼuxuk ta yoʼtanik te machʼatik yan slumalik. Jich jamal la yal ta Levítico 19:33, 34 (kʼopona). Jich albotik: «Hichuc me ta awoʼtanic te bin utʼil alumal te jyanlum te ya xnahin ta awohlilic, cʼux me xawaʼiy ta awoʼtanic hich te bin utʼil cʼux yac awaʼiy aba». Te israeletik albotik te yakuk yakʼ te ya stsobik te jyanlumetik sok te pobreetik te bin ya xjil ta sit awal tsʼunubile (Lev. 19:9, 10). Jaʼnix jich te j-abatetik yuʼun Dios ta ora ini, ya skʼan te kʼuxuk ta yoʼtanik te machʼatik yan slumalik (Luc. 10:30-37). ¿Bin-utʼil? Melel bayal ants winiketik, baemik ta kuxinel ta yan nación sok ayniwan machʼatik nopol ayik ta kuxinel te banti ayate. Mukʼ skʼoplal te lekuk ya kiltik te winiketik, te antsetik sok te alaletik te yan slumalike.

17, 18. 1) ¿Bin ya stijbotik koʼtantik spasel te Levítico 19:2 sok te 1 Pedro 1:15? 2) ¿Bin aʼtelil te kʼax mukʼ skʼoplal la yal te jpuk-kʼop Pedro te ya skʼan ya jpastike?

¹⁷ Ta Levítico 19:2 sok ta 1 Pedro 1:15 ya yal te ya skʼan te chʼultesbilukik te j-abatetik yuʼun Dios. Ta capítulo 19 yuʼun Levítico, ay yan versiculoetik ya yal te bin ya skʼan ya jpastik yuʼun lek ya yilotik te Jehová. Ay la kilbeytikix skʼoplal versiculoetik te ya yakʼ ta ilel te bintik ya skʼan ya jpastik sok bintik-a te ya skʼan ya jpʼajtik spasele. * Jaʼnix jich kilojtik te Escrituras Griegas Cristianas, yichʼoj mantaliletik te ya skoltayotik ta ora ini. Pero te jpuk-kʼop Pedro ay binxan ya yalbey skʼoplal.

¹⁸ Te j-abatetik ta ora ini, bayal bin ya spasik yuʼun ya yichʼik ta mukʼ te Jehová sok ya skoltayik te yantik. Kʼalal mato yalojbotik-a te Pedro te chʼultesbilukotik, nail jich la yal: «Chahpana me apensaric» (1 Ped. 1:13, 15). ¿Bin la skʼan la yakʼ ta naʼel? Te Pedro la yalbey te machʼatik tsabilik ya xbajtik ta chʼulchan te yakuk spukik ta alel te yutsilal te machʼa ikʼotik yuʼune (1 Ped. 2:9). Te j-abatotik yuʼun Dios yakotik ta spasel te aʼtelil te kʼax mukʼxan skʼoplal, te ya xkoltayot te ants winiketik. Jpisiltik kichʼojtik te majtanil te ya jcholbeytik skʼop Dios te ants winiketik sok te ya jnojptestike (Mar. 13:10). Jaʼ yuʼun, jpastik tulan ta spasel ta jkuxlejaltik te mantalil ay ta Levítico 19. Jich ya kakʼtik ta ilel te kʼux ta koʼtantik te Dios sok te jpatxujktik, jaʼnix jich ya jkʼantik te chʼultesbilukotik ta spisil te bin ya jpastike.