1-2. Die yen yono vwẹ uyono rọ wanre na, kidie yen e che yono vwẹ uyono nana?

VWẸ uyono rọ wanre na, e yono emu eghanghanre evo vwo nẹ Livitikọs uyovwin 19 rhe. Kerẹ udje, owọ 3 tare nẹ, Jihova vwẹ iji vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ ayen muọghọ kẹ esẹ vẹ ini rayen. E ji yono kpahen obo ra sa vwọ reyọ vwo ruiruo nonẹna womarẹ a vwọ vwẹrote ayen, vwẹ oborẹ ayen guọnọre vwọ kẹ ayen, bọn ayen gan je chọn ayen uko vwo siẹkẹrẹ Jihova. Vwẹ owọ ri Baibol vuọvo yena, Ọghẹnẹ je karophiyọ ihwo rọyen nẹ ayen ru ẹdẹ urovwoma na fuanfon. E ji yono nẹ, dedenẹ a rha hẹ otọ rẹ urhi rẹ ẹdẹ urovwoma na nonẹna-a, a je sa reyọ odjekẹ yena vwo ruiruo womarẹ a vwọ rhuẹrẹ ọke phiyotọ kẹdẹ kẹdẹ vwo yono kpahen Jihova. E de ru ọtiọyen, je djephia nẹ a davwẹngba ra vwọ dia fuanfon kirobo rẹ Livitikọs 19:2 vẹ 1 Pita 1:15 tare nẹ e ru.

² Vwẹ uyono nana, a cha fuẹrẹn Livitikọs uyovwin 19 kpobaro phiyọ. Die yen ẹkpo ri Baibol nana yono avwanre kpahen obo re se vwo dje erorokẹ vwọ kẹ ihwo rẹ emuọvo shechọ vwẹ oma rayen, ra vwọ ta uyota kẹ ihwo ra vẹ ayen gba chueki kugbe re vwo dje ẹguọnọ kẹ irivẹ rẹ avwanre? Avwanre guọnọ dia fuanfon kirobo rẹ Ọghẹnẹ pha fuanfon, e gbe ja mrẹ obo re se yono.

3-4. Mavọ yen Livitikọs 19:14, tare nẹ ihwo rẹ Izrẹl nene idierhọn vẹ irhuẹro yerin wan?

³ Se Livitikọs 19:14. Jihova guọnọre nẹ ihwo rọyen dje erorokẹ phia vwọ kẹ ihwo rẹ emuọvo shechọ vwẹ oma rayen.  Kerẹ udje, ọ vuẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ ayen dje odierhọn eka-an, ekan ọtiọyena se churobọsi obo re nene ohwo na yerẹn wan yẹrẹ eta ebrabra ra ta kpahọn. Ọyen obo re brare mamọ e de ru odierhọn ọtiọyen. O che se nyo oborẹ a ta kpahọ-ọn, fikirẹ ọtiọyena, ọ cha sa chochọn rẹ oma rọye-ẹn.

⁴ Vwo kpobarophiyọ, e ji yono vwẹ owọ 14 nẹ, idibo rẹ Ọghẹnẹ “she urhe gbere idjerhe rẹ Orhuẹro-o.” Ọbe ọvo da ta ota kpahen ihwo rẹ oma rayen shechọ: “Ọkieje yen vwo nẹ ihwo tiọyena kueku yẹrẹ gboja kẹ ayen vwẹ ẹbẹre rẹ ọnre van nẹcha vwẹ ọke rẹ awanre.” Erharhe rẹ ihwo evo tobọ phi urhe phiyọ obaro rẹ orhuẹro rere o vwo she yẹrẹ wonma ayen vwọ mrẹ hwẹ. Uruemu nana brare mamọ! Womarẹ urhi nana, Jihova chọn idibo rọyen uko vwo vwo ẹruọ rẹ oboresorọ rẹ ayen vwo dje erorokẹ phia kẹ ihwo rẹ emuọvo shechọ vwẹ oma rayen.

5. Mavọ yen avwanre se vwo dje erorokẹ phia vwọ kẹ ihwo rẹ oma rayen shechọ?

⁵ Jesu dje erorokẹ phia vwọ kẹ ihwo rẹ oma rayen shechọ. Roro kpahen ovuẹ ro vwo rhe Jọn ro brẹ ihwo phiyame na: “Irhuẹro mrẹ orẹ, ikpono yanre, ihunvwoti e sivwi ayen, idierhọn nyẹmẹ, a rhọvwọ irivwi.” Fikirẹ emu rẹ igbevwunu rẹ Jesu ruru na, “ihwo na ejobi . . . de jiri Ọghẹnẹ.” (Luk 7:20-22; 18:43) Oma vwerhan egọghẹnẹ ayen vwọ vwẹrokere Jesu vwo dje erorokẹ phia vwọ kẹ ihwo rẹ oma rayen shechọ. Ọtiọyena, e jẹ avwanre dje uruemuesiri vẹ erorokẹ phia ji chirakon rẹ ayen. Vwọrẹ uyota, Jihova je re kẹ avwanre ẹgba re vwo ru emu rẹ igbevwunu kirobo rẹ Jesu ruru-u. Avwanre vwo uphẹn re vwo ghwoghwo kẹ ihwo ri rhuẹro vẹ e re riẹn uyota na-a iyẹnrẹn esiri ro shekpahen iparadaisi rẹ ihwo de che vwo omakpokpọ ji vwo uvi rẹ oyerinkugbe vẹ Jihova. (Luk 4:18) Iyẹnrẹn esiri nana muẹ ihwo buebun vwọ vwẹ ujiri kẹ Ọghẹnẹ re.

6. Mavọ yen Livitikọs uyovwin 19 vwọ chọn avwanre uko vwo vwo ẹruọ rẹ Irhi Ihwe na phiyọ?

⁶ Awọ ri Baibol evo vwẹ Livitikọs uyovwin 19 ta ota kpobarophiyọ kpahen oborẹ  Irhi Ihwe na tare. Kerẹ udje, urhi ẹrenren na tare nẹ, “wo cho uji-i.” (Eyan. 20:15) Ohwo sa tanẹ, ọyen rha reyọ emu rọ dia ọrọye-en, jẹ ọyen yan nene iji nana. Dedena, ọ sa dianẹ o cho uji vwẹ idjerhe efa.

7. Mavọ yen ọneki sa vwọ churhi rẹ erenren ro shekpahen uji echo na?

⁷ Ọneki sa vwẹ obọ sudu nẹ ọyen je reyọ emu rẹ ohwo ọfa dẹvo-o. Ẹkẹvuọvo, ọ ta uyota ọke ro de nene ihwo efa chueki? Vwẹ Livitikọs 19:35, 36, Jihova da ta: “We ru oruchọ vwẹ ẹdjọeguo-o, vwẹ ovwanvwọn rẹ ugrogro eyẹ ọhọhọhọ eyẹ ebuo. Ovwan vwo ovwanvwọn rẹ ọsoso, ovwanvwọn rẹ ẹhọhọ, iputusẹ rẹ oze, kugbe ovwanvwọn rẹ ukoko.” Ọneki rọ reyọ ovwanvwọn rọ gbare-e vwọ vwanvwan emu vwọ kẹ ineki rọyen rere ọ sa vwọ ghwa ayen re, ọyen uji rẹ ona. Awọ ri Baibol efa vwẹ Livitikọs uyovwin 19 dje ọnana phia phẹnphẹn.

8. Mavọ yen obo rehẹ Livitikọs 19:11-13 vwọ chọn ihwo ri Ju uko vwọ reyọ iji rẹ ẹrenren na vwo ruiruo, die yen ọyena sa chọn avwanre uko vwo ru?

⁸ Se Livitikọs 19:11-13. Ọtonphiyọ rẹ Livitikọs 19:11 de se: “We cho uji-i.” Owọ 13 de churu uji echo vwo si ekiẹchuọ rẹ ọghware rọ vwọ ta: “Ovwan shenyẹ ọrivẹ rẹ ovwa-an.” Kọyen ohwo ro shenyẹ ihwo ọke rọ da chueki, jẹ o chuji. Rọ vwọ dianẹ iji rẹ ẹrenren na tare nẹ a kẹnoma kẹ uji echo na, odjekẹ rehẹ Livitikọs na de rhe dje kpahen ẹdia sansan rẹ ihwo ri Ju na sa vwọ reyọ irhi nana vwo ruiruo vwẹ akpeyeren rayen. A sa mrẹ erere vwo nẹ ẹro rẹ Jihova vwo ni ekiẹchuọ rẹ ọghware kugbe uji echo siẹrẹ e de yono kpahen ayen. A sa nọ oma rẹ avwanre, kirobo re yonori vwẹ Livitikọs 19:11-13, o vwo ẹdia evo vwẹ akpeyeren mẹ ro fori nẹ me fuẹrẹn ni, maro kẹ obo ri mi nene ihwo chueki wan?

9. Mavọ yen ilebra vwọ mrẹ erere vwo nẹ urhi rọhẹ Livitikọs 19:13?

⁹ O ji vwo ẹdia ọfa ro de fo nẹ Onenikristi je vwọ dia ohwo ruyota ọ da dianẹ o vwo ihwo re wian vwẹ otọ rọyen. Livitikọs 19:13 da ta: “E jẹn osa rẹ ohwo rẹ ovwan durhie iruo dia ovwan obọ re te urhiọke-e.” Vwẹ ọke rẹ ihwo rẹ Izrẹl, buebun rẹ ihwo na, iruo rẹ aghwa yen ayen ruẹ, ọtiọyena, okuphiyotọ rẹ ẹdẹ ọvuọvo yen a vwọ hwa osa vwọ kẹ ilebra re wian vwọ kẹ ayen. A rha hwa osa vwọ kẹ ilebra vwẹ oba rẹ ẹdẹ ọvuọvo na-a, ọ cha mrẹ igho vwo dẹ emu rọ vwọ vwẹrote orua rọyen vwẹ ẹdẹ yena-a. Jihova ji djefiotọ nẹ, “kidie ovwiogbere o ruẹ, ọ vwẹ udu rọye kpahọ.”—Urhi 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Die yen e se yono vwo nẹ Livitikọs 19:13 rhe?

¹⁰ Nonẹna, obọ ọvo yẹrẹ abọ ivẹ vwẹ emeranvwe yen ihwo buebun vwọ hwa osa kẹ ihwo re wian vwẹ otọ rayen, ọ dia kẹdẹ kẹdẹ-ẹ. Dedena, a je sa reyọ odjekẹ rọhe Livitikọs 19:13 na vwo ruiruo. Igho rẹ ihwo evo hwa vwọ kẹ ihwo re wian vwẹ otọ rayen hanvwe vrẹ uchunu rẹ igho ro fori nẹ ayen ghene hwa ke ayen, kidie nẹ ayen riẹnre nẹ ihwo na je sa wian kẹ ayen ọ da tobọ dianẹ igho rẹ ayen hwa kẹ ayen na te emuọvo-o. A je sa tanẹ, oka rẹ onini ọtiọyena je ‘riosa rẹ ohwo ro durhie iruo na.’ Ofori nẹ Onenikristi ro vwo ihwo re wian vwẹ otọ rọyen hwa osa ro fori vwọ kẹ ayen. Enẹna, e gbe ja mrẹ emu ọfa re se yono vwo nẹ Livitikọs uyovwin 19 rhe.

11-12. Die yen Jesu karunumu ọke rọ vwọ ta ota kpahen obo rehẹ Livitikọs 19:17, 18?

¹¹ Ọghẹnẹ guọnọre nẹ avwanre ru vrẹ e di vwo jẹ ihwo efa oma ẹwan. Avwanre sa mrẹ ọnana vwẹ Livitikọs 19:17, 18. (Se.)  Jihova da ta phẹnphẹn: “Ovwan guọnọ erivẹ rẹ ovwan kerẹ omaobọ rẹ ovwan.” Ofori nẹ Onenikristi ru ọnana ọ da dianẹ ọ guọnọ ru obo re vwerhan Ọghẹnẹ oma.

¹² Vwo oniso rẹ oborẹ Jesu karunumu ọghanrovwẹn rẹ iji rọhẹ Livitikọs 19:18. O vwo ọkiọvo rẹ ohwo ri Farisi vwọ nọ Jesu: “Ọ vọ re ma rho vwẹ evun rẹ irhi na?” Jesu da kpahen kẹ nẹ “urhi rẹsosuọ kugbe ọ rọ marho” na yen, e vwo vwo ẹguọnọ ri Jihova vẹ udu rẹ avwanre ejobi, ẹwẹn rẹ avwanre ejobi kugbe iroro rẹ avwanre ejobi. Jesu da je ta ota kpahen obo rehẹ Livitikọs 19:18 rọ vwọ ta: “Ọ ro chekọ je họhọ ọnana, guọnọ ọrivẹ wẹn kirobo wọ guọnọ oma wẹn.” (Mat. 22:35-40) Idjerhe buebun herọ re se vwo dje ẹguọnọ kẹ irivẹ rẹ avwanre, e se yono evo vwẹ Livitikọs uyovwin 19.

13. Mavọ yen ikuegbe ri Josef na djisẹ rẹ ẹkpo ra rhoma nẹ iyẹnrẹn rọyen phiyọ Livitikọs 19:18?

¹³ Idjerhe ọvo rẹ avwanre se vwo dje ẹguọnọ kẹ irivẹ rẹ avwanre yen avwanre vwọ reyọ obo rehẹ Livitikọs 19:18 vwo ruiruo. Ọ da ta: “Wa reihri-i eyẹ we phi ota rẹ emọ rẹ ihwo rẹ ovwan phihọ evu-un.” Buebun rẹ avwanre vughe ihwo evo ri phi ihwo efa phiyọ evun vwẹ ikpe buebun re, ọ sa dia ohwo rọ vẹ ayen gbe ruiruo, gbe kpo isikuru, omoni yẹrẹ ohwo rẹ orua rayen! Karophiyọ nẹ emesẹ ri Josef phi ota phiyọ evun vwẹ ikpe buebun, ọ da nẹrhẹ ayen shẹ. (Jẹn. 37:2-8, 25-28) Josef ru ayen keri fikirẹ obo rẹ ayen ruru na-a! Ọke ro vwo vwo ẹgba rọ sa vwọ vwẹ oja re emesẹ rọyen na o ru ọtiọye-en, o de gbe arodọnvwẹ kẹ ayen. Josef phi ota phiyọ evu-un. Ukperẹ ọtiọyen ọ yan nene odjekẹ ra nẹ iyẹnrẹn rọyen ukuko na phiyọ Livitikọs 19:18.—Jẹn. 50:19-21.

14. Die yen djerephia nẹ o ji fo nẹ avwanre yan nene odjekẹ rọhẹ Livitikọs 19:18 nonẹna?

¹⁴ Egọghẹnẹ re guọnọ ru obo re vwerhen Ọghẹnẹ oma, vwẹrokerẹ uruemu ri Josef ro vwo ghovwo emesẹ rọyen ukperẹ o vwo ru ayen keri. Ọna ghwe shamu vẹ ẹrhovwo rẹ udje na, Jesu vuẹ avwanre nẹ e vwo ghovwo ihwo ri gbe avwanre ku. (Mat. 6:9, 12) Vwọba, ọyinkọn Pọl vuẹ Inenikristi: “Imoni mẹ, wa reihri-i.” (Rom  12:19) Ọ je vuẹ ayen nẹ: “Ohwohwo chirako kẹ ohwohwo, fobọ si ophu nẹ evun rere ohwohwo vwo ghovwo ohwohwo nẹ otọ rẹ evun rhe.” (Kọl. 3:13) Odjekẹ ri Jihova wene-e. Ofori nẹ avwanre je yan nene odjekẹ re mu urhi rọhẹ Livitikọs 19:18 na kpahen nonẹna.

15. Udje vọ yen sa chọn avwanre uko vwo ghovwo ihwo ri gbe avwanre ku je kpairoro vrẹ?

¹⁵ Roro kpahen udje nana. A sa reyọ ohwo re gbe ku vwo dje ohwo rọ wan oma. Omaẹwan evo gan; efa ghwa gan ọtiọye-en. Kerẹ udje ọke rẹ avwanre da biẹn ifinfabọ rẹ avwanre, a sa biẹn obọ rẹ avwanre ba. Ọ ghene miavwan dẹn, ẹkẹvuọvo ọmiaovwẹ na che kri-i. Ẹdẹ evo da wan nu, a gbe cha tobọ karophiyọ asan rẹ avwanre biẹnre vwẹ obọ rẹ avwanre na-a. Vwẹ idjerhe vuọvo na, ogbeku evo ghwa ga-an. Kerẹ udje, ugbeyan rẹ avwanre sa ta eta yẹrẹ ru erọnvwọn evo ri miovwo avwanre ivun, ẹkẹvuọvo avwanre che vwo ghovwo. Jẹ avwanre da wan oma rọ rhoro mamọ ro ji kodo, idọktọ phi umu phiyọ, je gba, o mi ji ko. Avwanre de tono yẹrẹ vwẹ obọ ghworo ora na, ọ sa nẹrhẹ ọ rhoma miavwen avwanre phiyọ. Ohwo ji se ru ọtiọyen ọ da dianẹ obo re ruro na darọ mamọ. O se rhe roro kpahen obo re ruro na vẹ obo rọ darọ te. Ẹkẹvuọvo ihwo ri phi ota phiyọ evun, oma rayen yen ayen hwe. Ọyen obo ri yovwinrin mamọ ra vwọ yan nene iji rọhẹ Livitikọs 19:18!

16. Kirobo rehẹ Livitikọs 19:33, 34, mavọ yen Jihova guọnọre nẹ ihwo rẹ Izrẹl nene erhorha yerin wan, kidie yen e se yono norhe?

¹⁶ Ọke rẹ Jihova vwọ vuẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ ayen vwo ẹguọnọ rẹ irivẹ rayen, ọ dia ihwo rẹ ẹkuotọ rayen ọvo yen ọ tare nẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahe-en. Ọ je ta nẹ ayen vwo ẹguọnọ rẹ erhorha rehẹ ẹkuotọ na. Ovuẹ yena ra mrẹre vwẹ Livitikọs 19:33, 34 nabọ phẹn dẹn. (Se.) Kẹ ayen nene ọrhorha na yerin “kerẹ ọmotọ,” ihwo rẹ Izrẹl na ke je “guọnọ” kirobo rẹ ayen guọnọ oma rayen. Kerẹ udje, urhi na tare nẹ ihwo rẹ Izrẹl vwẹ uphẹn kẹ erhorha vẹ igbere rere ayen se gbugbo vwẹ udju rayen. (Liv. 19:9, 10) O ji fo nẹ Inenikristi nonẹna je yan nene odjekẹ yena rọ tare nẹ e vwo ẹguọnọ rẹ erhorha. (Luk 10:30-37) Vwẹ Idjerhe vọ? O vwo iduduru rẹ ihwo vwẹ akpọ na ri vrẹ nẹ ẹkuotọ rayen kpo ẹkuotọ ọfa da ra dia, ọ sa dianẹ evo dia  kẹrẹ owẹ dede. Ọfori nẹ e brọghọ phiyọ eya vẹ eshare nana kugbe emọ rayen oma.

17-18. (a) Die yen Livitikọs 19:2 kugbe 1 Pita 1:15 vuẹ avwanre nẹ e ru? (b) Owian ọghanghanre vọ yen ọyinkọn Pita vuẹ avwanre nẹ a wian?

¹⁷ Livitikọs 19:2 vẹ 1 Pita 1:15 jiriro kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ nẹ ayen dia ihwo re fonro. Awọreta efa vwẹ Livitikọs uyovwin 19 je sa chọn avwanre uko vwọ riẹn obo e che ru e se vwo ru obo re vwerhen Jihova oma. A fuẹrẹn awọreta evo re, re chọn avwanre uko vwọ riẹn erọnvwọn iyoyovwin evo ri fori nẹ e ru vẹ i ri fori nẹ a kẹnoma kẹ. * Ẹbẹre ra vwẹ Grik si vwẹ Baibol na djerephia nẹ Jihova guọnọre nẹ a reyọ odjekẹ nana vwo ruiruo vwẹ akpeyeren rẹ avwanre. Ọyinkọn Pita je ta ota ọfa.

¹⁸ Ọ sa dianẹ avwanre ga Jihova ọkieje je chọn ihwo buebun uko, ẹkẹvuọvo, Pita guọnọre nẹ Inenikristi eje ru emu ọghanghanre ọvo. Tavwen ọ ke vuẹ avwanre nẹ a dia fuanfon vwọrẹ uruemu, ọ da ta: “Gba vwẹ umuamwa mu udu wẹn.” Kọyen, e muegbe vwọ kẹ owian. (1 Pita 1:13, 15) Die yen ewian nana churobọsi? Pita tare nẹ Inenikristi ra jẹreyọ na che “dje iruo rẹ igbunu rẹ ohwo ro se” ayen na phia. (1 Pita 2:9) Vwọrẹ uyota, ọyen obo re ghanre Inenikristi eje nonẹna vwo vwobọ vwẹ iruo ọghanghanre nana rọ cha ghwa erhuvwu vwo rhe ihwo buebun na. Ọna uphẹn rẹ oghẹresan re vwori ri Jihova vwọ sane avwanre kerẹ ihwo re fonro ri ji vwo oruru re vwo ghwoghwo ji yono ihwo! (Mak 13:10) A da davwẹngba rẹ avwanre eje vwọ reyọ uchebro rọhẹ Livitikọs uyovwin 19 na vwo ruiruo, je djephia nẹ e vwo ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ, ji te irivẹ rẹ avwanre. Ọtiọyena ke se djephia nẹ a guọnọ “fon” vwẹ iruemu rẹ avwanre eje.