1. ¿Achkë jun rma xuʼij Jesús chë ri rutzeqelbʼëy ye achiʼel ta karneʼl?

 JESÚS xuʼij chë ryä achiʼel jun ajyuqʼ y chë ri rutzeqelbʼëy ye achiʼel ta karneʼl (Juan 10:14). Re kʼambʼäl tzij reʼ kan ütz, rma ri karneʼl kitaman ruwäch ri nyuqʼun kichë chqä nkikʼoxaj ruchʼaʼäl. Jun achï ri xtzʼët chë kan ke riʼ nbʼanatäj, xuʼij: «Taq röj xeqaskʼij jojun karneʼl rchë nqesaj ki-foto, ri karneʼl riʼ ma xepë ta qkʼë rma ma kitaman ta qachʼaʼäl. Ye kʼa taq ri akʼal ri nyuqʼun kichë xeruskʼij, ri karneʼl kan chanin xebʼä rkʼë».

2, 3. a) ¿Achkë rubʼanik nkikʼüt rutzeqelbʼëy Jesús chë najin nkikʼoxaj ruchʼaʼäl? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ chqä chpan ri jun chik?

² Ri xbʼanatäj rkʼë ri achï nunataj chqë ri xuʼij Jesús chë xtkiʼän ri rukarneʼl, ntel chë tzij, ri rutzeqelbʼëy. Ryä xuʼij: «Ryeʼ xtkikʼoxaj nchʼaʼäl» (Juan 10:16). Ye kʼa Jesús chkaj kʼo wä. Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik nqakʼoxaj ruchʼaʼäl? Jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ taq yeqasmajij ri naʼoj xerukʼüt qa (Mat. 7:24, 25).

³ Chpan re tjonïk reʼ chqä chpan ri jun chik, xtqanukʼuj kij jojun naʼoj ri xerukʼüt qa Jesús. Achiʼel xtqatzʼët qa, Jesús xuʼij chë kʼo jojun ri kʼo chë nqayaʼ qa kibʼanik, ye kʼa kʼo chik jojun ri nkʼatzin nqaʼän. Naʼäy, tqatzʼetaʼ kaʼiʼ ri nuʼij Jesús, ri utziläj ajyuqʼ, ri kʼo chë nqayaʼ qa kibʼanik.

4. Rkʼë ri nuʼij chpan Lucas 12:29, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanö chqë chë «kowan nchʼpü qakʼuʼx»?

⁴ (Taskʼij ruwäch Lucas 12:29). Jesús xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë ma kowan ta chik tchʼpü kikʼuʼx (ma tkimayaʼ ta chik)  rchë nkïl ri nkʼatzin chkë. Röj qataman chë re naʼoj reʼ ronojel mul nkʼatzin. Ye kʼa, tapeʼ nqajoʼ nqasmajij, kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch. ¿Achkë rma?

5. ¿Achkë rma jojun qachʼalal kowan nchʼpü kikʼuʼx?

 ⁵ Jojun qachʼalal rkʼë jbʼaʼ kowan nchʼpü kikʼuʼx chkanuxik kiway, kitzyaq o kachoch. Ye kʼa nkiʼän riʼ rma rkʼë jbʼaʼ majun ta rurajil ri tinamït akuchï ye kʼo wä chqä kʼayewal nawïl asamaj. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiyaʼ ri nkʼatzin chkë ri ki-familia rma ma yeruqʼiʼ ta ri päq nkichʼäk. O rkʼë jbʼaʼ xkäm ri achkë nkʼamö pä päq pa jay y ya riʼ nuʼän chë ri familia riʼ majun ta chik kirajil rchë nkilöqʼ ri nkʼatzin chkë. Chqä ri yabʼil COVID-19 xuʼän chë ye kʼïy xesäx kisamaj (Ecl. 9:11). We qaqʼaxan jun chkë re kʼayewal reʼ o nkʼaj chik kʼayewal, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma kowan ta chik xtchʼpü qakʼuʼx, achiʼel xuʼij qa Jesús?

6. Taʼij achkë xbʼanatäj rkʼë ri apóstol Pedro.

⁶ Kʼo jun qʼij, ri apóstol Pedro chqä ri nkʼaj chik apóstoles ye bʼenäq wä chpan jun barco chpan ri mar de Galilea taq najin wä jun qʼeqäl jöbʼ. Ye kʼa chaq kʼateʼ xkitzʼët apü Jesús, ri najin wä nbʼiyïn pa ruwiʼ yaʼ. Rma riʼ Pedro xuʼij reʼ: «Ajaw, we yït rït ri yït kʼo chriʼ, taʼij chwä chë kibʼä pa ruwiʼ yaʼ rchë yinapon awkʼë». Taq Jesús xuʼij «¡Katampä!» che rä, «Pedro xqä äl pa barco chqä xbʼiyïn äl pa ruwiʼ yaʼ rchë xbʼä apü rkʼë Jesús. Ye kʼa kan xxiʼij riʼ taq xtzʼët chë ri kaqʼiqʼ kowan ruchqʼaʼ. Y, rma xa xbʼä äl chuxeʼ yaʼ, kan rkʼë kuw ruchʼaʼäl xuʼij reʼ che rä Jesús: ‹¡Ajaw, kinatoʼ!›». Rma riʼ Jesús «xyaʼ apü ruqʼaʼ che rä» rchë ma xbʼä ta äl chuxeʼ yaʼ. We nqatzʼët, Pedro xkowin xbʼiyïn pa ruwiʼ yaʼ, ri kowan wä najin nbʼolqotlaʼ riʼ, taq ma resan ta wä ruwäch chrij Jesús; ye kʼa, taq xtzʼët apü ri qʼeqäl jöbʼ, xa xxiʼij riʼ chqä  xuʼän kaʼiʼ rukʼuʼx, rma riʼ xbʼä äl chuxeʼ yaʼ (Mat. 14:24-31).

7. ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Pedro?

⁷ Ri xbʼanatäj rkʼë Pedro nukʼüt qa jun naʼoj chqawäch. Taq xqä äl chpan ri barco chqä xbʼiyïn pa ruwiʼ yaʼ, ma xquʼ ta chë xtxiʼij riʼ rma ri qʼeqäl jöbʼ chqä chë xtbʼä äl chuxeʼ yaʼ. Ryä xrajoʼ xapon kʼa rkʼë Jesús, ye kʼa ma xkowin ta xuʼän riʼ rma xa yë chik ri qʼeqäl jöbʼ xtzʼët. Komä, röj ma nqkowin ta nqbʼiyïn pa ruwiʼ yaʼ, ye kʼa nkʼatzin njeʼ qakʼuqbʼäl kʼuʼx rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal. We ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij ri rutzjun chqë, xa xtkʼis qa ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Ya riʼ xtuʼän chë ri kʼayewal xtkiʼän chë achiʼel ta xtqbʼä äl chuxeʼ yaʼ. Rma riʼ, xa bʼa achkë na kʼa nmaʼq taq kʼayewal najin nqaqʼaxaj, kan nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová nkowin nqrtoʼ pä. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ?

8. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma kowan ta xtchʼpü qakʼuʼx chrij ri achkë nkʼatzin chqë?

⁸ Pa rukʼexel kowan nqchʼpü chkij ri kʼayewal, más ütz tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová. Tnatäj chqë chë ri Qatataʼ ri kʼo chkaj nuʼij chqë chë, we nqayaʼ ryä naʼäy chpan qakʼaslemal, ryä xtyaʼ pä ri achkë xtkʼatzin chqë (Mat. 6:32, 33). Ryä kan ronojel mul rubʼanon riʼ (Deut. 8:4, 15, 16; Sal. 37:25). We Jehová yeruchajij ri ajxikʼ taq chköp chqä ri kotzʼiʼj, majun rma nchʼpü kowan qakʼuʼx chrij ri achkë xtqatäj o achkë xtqaksaj (Mat. 6:26-30; Filip. 4:6, 7). Achiʼel nkiʼän ri teʼej tataʼaj ri nkiyaʼ ri nkʼatzin chkë ri kalkʼwal rma kowan yekajoʼ, Jehová chqä nuyaʼ pä ri achkë nkʼatzin chkë rusamajelaʼ rma kowan yerajoʼ. Rma riʼ, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová ronojel mul xtqrchajij pä.

9. ¿Achkë natamaj rït chrij ri xbʼanatäj kikʼë jun kʼlaj qachʼalal?

⁹ Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij chë Jehová nkowin nuyaʼ pä ri achkë nkʼatzin chqë. Jun kʼlaj qachʼalal ri ye precursores más jun hora xebʼiyïn chpan kichʼichʼ, ri tzyäq chik, rchë xekikʼwaj pa moloj jojun qachʼalal ixoqiʼ, ri ye kʼo wä chpan jun juyuʼ ri akuchï kixqanen kiʼ ri winäq. Ri qachʼalal achï xuʼij reʼ: «Taq xkʼis ri moloj, xqaʼij chkë ri qachʼalal ixoqiʼ chë kebʼä chqachoch rchë yebʼewaʼ qkʼë. Ye kʼa xnatäj chqë chë majun ta achkë kʼo qkʼë rchë nqayaʼ chkë». ¿Achkë xkiʼän ri qachʼalal riʼ? Ri qachʼalal achï xuʼij: «Taq xqapon, xqatzʼët chë chuchiʼ qachoch yaʼon qa kaʼiʼ bolsas ri nujnäq rkʼë rukïl wäy. Ma qataman ta achkë xyaʼö qa ri bolsas chriʼ. Ye kʼa qataman chë Jehová najin wä nqrchajij pä». Jbʼaʼ chrij riʼ, xuʼän itzel kichʼichʼ ri qachʼalal riʼ. Ryeʼ nkʼatzin wä ri chʼichʼ riʼ chkë rchë nkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios, ye kʼa majun ta wä kirajil rchë nkitäq pa bʼanik. Tapeʼ ke riʼ, xkikʼwaj äl pa taller rchë nkitzʼët jaruʼ päq xtkʼatzin chkë rchë nkiʼän rubʼanik. Taq ye kʼo chriʼ, jun achï xkʼutuj achkë rajaw ri chʼichʼ riʼ. Ri qachʼalal achï xuʼij chë ri chʼichʼ riʼ rchë ryä chqä chë nkʼatzin nbʼan rubʼanik. Ri achï xuʼij che rä: «Wixjayil nrajoʼ jun ruchʼichʼ achiʼel reʼ chqä kan ya reʼ ru-color nrajoʼ. ¿Jaruʼ nawajoʼ che rä?». Ri qachʼalal xrïl ri päq ri nkʼatzin che rä rchë nulöqʼ chik jun ruchʼichʼ. Ryä xuʼij: «Ri qʼij riʼ kan kowan xel qakʼuʼx. Qataman chë jontir riʼ ma chaq ke riʼ ta xbʼanatäj, xa kan yë Jehová xqtoʼö pä».

10. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Salmo 37:5 rchë ma kan ta kowan nchʼpü qakʼuʼx chrij ri achkë nkʼatzin chqë?

¹⁰ Taq nqatäj qaqʼij rchë nqasmajij ri naʼoj xuʼij qa ri utziläj ajyuqʼ, ri nuʼij chë ma kowan ta tchʼpü qakʼuʼx chrij ri achkë nkʼatzin chqë, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ pä ri achkë xtkʼatzin chqë (taskʼij ruwäch Salmo 37:5; 1 Ped. 5:7). Tqaquʼ kij ri kʼayewal xeqatzjoj chpan ri  peraj 5. Rkʼë jbʼaʼ kʼa komä, Jehová ruksan pä ri ukʼwayon bʼey pa qachoch o  ri achoq rkʼë nqsamäj wä rchë nuyaʼ pä ri achkë nkʼatzin chqë. Ye kʼa, we ri ukʼwayon bʼey pa qachoch ma nkowin ta chik nukʼwaj päq pa jay o nesäx qasamaj, Jehová xtkanuj rubʼanik rchë xtyaʼ pä ri achkë xtkʼatzin chqë. Ryä kan xtuʼän riʼ. Tqatzʼetaʼ jun chik ri nuʼij ri utziläj ajyuqʼ chqë chë kʼo chë nqayaʼ qa rubʼanik.

11. Rkʼë ri nuʼij chpan Mateo 7:1 chqä 2, ¿achkë xuʼij qa Jesús chë kʼo chë ma nqaʼän ta chik, y achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch?

¹¹ (Taskʼij ruwäch Mateo 7:1, 2). Jesús retaman chë röj, ri winäq, xa yoj ajmakiʼ, ya riʼ nuʼän chë kʼïy mul xa yë ri ma ütz ta nqatzʼët chkij ri nkʼaj chik. Rma riʼ xuʼij qa reʼ: «Ma kixtzjon ta itzel chkij ri nkʼaj chkij». Ye kʼa, tapeʼ nqatäj qaqʼij rchë ma nqtzjon ta itzel chkij ri qachʼalal, kʼo mul xa kan ya riʼ nqaʼän. ¿Achkë ütz nqaʼän taq nbʼanatäj riʼ? Nqasmajij ri xuʼij qa Jesús y nqatäj qaqʼij rchë ma nqtzjon ta itzel chkij ri nkʼaj chik.

12, 13. Taq nqatzʼët achkë runaʼoj Jehová, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ riʼ rchë ma itzel ta nqtzjon chkij ri nkʼaj chik?

¹² Kan janina xtqrtoʼ ri xtqaquʼ rij achkë runaʼoj Jehová, rma ryä kan yë ri ütz nutzʼët chkij ri nkʼaj chik. Ya riʼ xuʼän rkʼë ri qʼatöy tzij David, ri xqä chkipan mamaʼ taq mak. Ryä xwär rkʼë Bat-Seba chqä xuʼän chë xkamsäx rachjil (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24). Rma ri xuʼän, David chqä ru-familia kan xkitäj poqän, yajün ri nkʼaj chik rixjayil (2 Sam. 12:10, 11). Jun chik qʼij, David xkʼüt chë ma kan ta rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij Jehová taq xuʼän chë xejläx jaruʼ soldados ye kʼo pa Israel, jun samaj ri ma xuʼij ta Jehová che rä chë tbʼanaʼ. David rkʼë jbʼaʼ xnaʼ riʼ rma kan jun mamaʼ ru-ejército kʼo chqä achiʼel ta xa chrij riʼ xkʼuqbʼaʼ wä rukʼuʼx. ¿Achkë kʼayewal xkʼäm pä ya riʼ? Ye 70,000 israelitas xekäm rma jun yabʼil (2 Sam. 24:1-4, 10-15).

¹³ Xa ta röj xqjeʼ Israel chkipan ri qʼij riʼ, ¿achkë ta komä xqaquʼ chrij David? ¿Itzel ta komä xqtzjon chrij chqä xqaʼij ta chë ma taqäl ta chrij npoqonäx ruwäch rma Jehová? Jehová ma ke riʼ ta xquʼ chrij. Pa rukʼexel riʼ, xa kan xnatäj che rä chë David kan ruyaʼon pä ruqʼij chqä xtzʼët chë kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ. Rma riʼ xküy ri mamaʼ taq mak xeruʼän. Jehová retaman wä chë David kan kowan xrajoʼ ryä chqä chë kan nurayij nuʼän ri ütz. Kantzij na wä chë kan nqtyoxin rma Jehová yë ri ütz nutzʼët chqij (1 Rey. 9:4; 1 Crón. 29:10, 17).

14. ¿Achkë toʼoyon kichë jojun qachʼalal rchë ma itzel ta yetzjon chkij ri nkʼaj chik?

¹⁴ We Jehová ma nuyoʼej ta chë röj kan majun akuchï nqsach wä, röj chqä kʼo ta chë ke riʼ nqaʼän kikʼë ri nkʼaj chik. Chqä janina ruqʼij chë yë ri ütz nqatzʼët chkij. Kantzij na wä chë ma kʼayewal ta natzʼët ri itzel chkij ri nkʼaj chik chqä yatzjon itzel chkij. Ye kʼa ri winäq ri nukʼän runaʼoj chrij Jehová ütz nukʼwaj riʼ kikʼë ri nkʼaj chik tapeʼ retaman achkë naʼoj ma ütz ta kʼo kikʼë. Tqaquʼ rij reʼ, jun jaʼäl abʼäj ri rubʼiniʼan diamante, taq majun ta jun samajnäq chrij, rkʼë jbʼaʼ ma jaʼäl ta xtqʼalajin. Ye kʼa jun winäq ri kan kʼo runaʼoj ma ya riʼ ta xttzʼët chrij. Ryä retaman chë ri abʼäj riʼ kan nüm rajäl taq xkesamäj chrij. Röj chqä kʼo chë ke riʼ nqaʼän, ma tqatzʼët ta ri ma ütz ta chkij ri nkʼaj chik; pa rukʼexel riʼ, yë ri ütz tqatzʼetaʼ chkij kan achiʼel nuʼän Jehová chqä Jesús.

15. ¿Achkë rma ri nqaquʼ rij achkë najin nkiqʼaxaj ri nkʼaj chik chpan kikʼaslemal xtqrtoʼ rchë ma itzel ta xtqtzjon chkij?

¹⁵ Tapeʼ nqatäj qaqʼij rchë yë ri ütz nqatzʼët chkij ri nkʼaj chik, ¿achkë chik jun xtqtoʼö rchë ma itzel ta xtqtzjon chkij? Ya riʼ nqaquʼ rij achkë najin nkiqʼaxaj chpan kikʼaslemal. Jesús xyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch chrij riʼ. Kʼo jun qʼij, taq ryä kʼo wä pa templo, xtzʼët chë jun malkaʼn ixöq ri kan majun ta rurajil xyaʼ qa  kaʼiʼ taq päq ri kan majun ta kajäl chpan jun chkë ri kax ri kʼo pa templo. Ryä ma xuʼij ta achkë rma ri ixöq ma xyaʼ ta qa más päq. Pa rukʼexel riʼ, ryä xtzʼët achkë wä najin nuqʼaxaj ri ixöq riʼ chqä achkë rma xyaʼ qa kaʼiʼ taq päq riʼ. Rma riʼ xuʼij chë ri ixöq riʼ kan ütz xuʼän rma xyaʼ jontir ri nkowin (Luc. 21:1-4).

16. ¿Achkë nukʼüt chawäch rït ri xbʼanatäj rkʼë ya Verónica?

¹⁶ Ri xbʼanatäj rkʼë ya Verónica nkʼüt chqawäch achkë rma kan kowan ruqʼij nqaquʼ rij achkë najin nkiqʼaxaj ri nkʼaj chik. Chpan ru-congregación, kʼo jun qachʼalal ri ruyonïl najin nukʼiytisaj ral. Ya Verónica nuʼij: «Rma ma kan ta más wä yebʼä pa qamoloj chqä ma kan ta más wä yeʼel chutzjoxik le Biblia, rïn ma kan ta más wä ütz yentzʼët. Ye kʼa jun qʼij junan xq-el rkʼë ri qachʼalal riʼ chutzjoxik le Biblia. Ryä xuʼij chwä chë ti ral kʼo ruyabʼil rujolon, rma riʼ kan kʼayewal najin nuʼän chwäch nukʼiytisaj. Ryä kan kowan wä nsamäj rchë nrïl ri nkʼatzin chkë chqä rchë kuw nuʼän ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx rkʼë Jehová. Kʼo mul, rma ruyabʼil ti ral, nkʼatzin wä nbʼä pa kimoloj jun chik congregación». Rma riʼ ya Verónica xuʼij: «Majun bʼëy xinquʼ ta chë ri qachʼalal riʼ kowan kʼayewal najin nuqʼaxaj. Komä kowan nwajoʼ chqä kowan ruqʼij chi nwäch rma jontir ri najin nuʼän rchë nuyaʼ ruqʼij Jehová».

17. ¿Achkë nuʼij Santiago 2:8 chë tqabʼanaʼ, y achkë rubʼanik nqasmajij?

 ¹⁷ ¿Achkë kʼo chë nqaʼän we nqanaʼ chë xa najin nqtzjon itzel chrij jun qachʼalal? Tnatäj chqë chë nkʼatzin yeqajoʼ ri qachʼalal (taskʼij ruwäch Santiago 2:8). Chqä janina ruqʼij nqchʼö rkʼë Jehová chqä nqaʼij che rä chë tqrtoʼ rchë ma itzel ta chik nqtzjon chrij jun qachʼalal. Y xtqakʼüt chë nqasmajij ri najin nqakʼutuj che rä Jehová we xtqajäm qawäch rchë xtqtzjon rkʼë ri qachʼalal riʼ. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xtuʼän chë xtqatamaj más ruwäch. Chqä ütz nqaʼij che rä chë tbʼä qkʼë chutzjoxik le Biblia o tqaskʼij rchë nutäj jun ruway qkʼë. Taq xtqatamaj más ruwäch ri qachʼalal riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë yë ri ütz nqatzʼët chrij kan achiʼel nuʼän Jehová chqä Jesús. Ke riʼ xtqakʼüt chë najin nqasmajij ri naʼoj xyaʼ qa ri utziläj ajyuqʼ ri nuʼij chë ma qtzjon ta itzel chkij ri nkʼaj chik.

18. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë najin nqanmaj rutzij ri utziläj ajyuqʼ?

¹⁸ Achiʼel nkiʼän ri karneʼl ri nkikʼoxaj ruchʼaʼäl ri nyuqʼun kichë, röj ri rutzeqelbʼëy Jesús nqakʼoxaj chqä rutzij ri utziläj ajyuqʼ. We xtqatäj qaqʼij rchë ma kan ta kowan xtchʼpü qakʼuʼx chrij ri achkë nkʼatzin chqë chqä ma itzel ta xtqtzjon chkij ri nkʼaj chik, Jehová chqä Jesús xtkiyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ. Xa bʼa akuchï na kʼa qayoʼen wä chë nqïl qakʼaslemal, chlaʼ chkaj o chwäch le Ruwachʼulew, tqatjaʼ qaqʼij rchë ronojel mul nqanmaj rutzij ri utziläj ajyuqʼ (Luc. 12:32; Juan 10:11, 14, 16). Chpan ri jun chik tjonïk, xtqatzʼët kaʼiʼ naʼoj ri xuʼij qa Jesús chë kʼo chë nkismajij ri rutzeqelbʼëy.