1. ¿Jas jun rumal che ri Jesús xubʼij che ri utijoxelabʼ e junam kukʼ chij?

 RI JESÚS xujunamisaj ri achilanik xkʼojiʼ chkixoʼl rukʼ ri utijoxelabʼ rukʼ ri kubʼan jun ajyuqʼ che kilixik ri uchij (Juan 10:14). Y qastzij wi ri kukʼut ri kʼutbʼal, rumal che ri e chij qas ketaʼm uwach ri kajyuqʼ y keniman che. Jun winaq che tajin kwakatik qas xril wariʼ. Xubʼij: «Xqaj xqesaj jun video ri keqʼalajin wi e jujun taq chij y kqaj che keqebʼ lo qukʼ, are kʼu xepe ta qukʼ rumal che ketaʼm ta uwach ri qachʼabʼal. Kʼateʼ kqilo che xpe jun alaj ala, che are ri kajyuqʼ. Xaq jubʼiqʼ chʼawinaq, aninaq xebʼe rukʼ».

2, 3. a) ¿Jas kkibʼan ri utijoxelabʼ ri Jesús che ukʼutik che kkitatabʼej ri uchʼabʼal? b) ¿Jas kqetaʼmaj na pa wajun kʼutunem y pa ri jun chik?

² Ri xril ri winaq che tajin kwakatik kunaʼtasaj chqe ri xubʼij ri Jesús chkij ri uchij o ri utijoxelabʼ. Xubʼij: «Kkitatabʼej na ri nuchʼabʼal» (Juan 10:16). Are kʼu ri Jesús pa ri kaj kʼo wi. Rumal laʼ, ¿jas kqabʼan che utatabʼexik ri uchʼabʼal? Are che kqabʼan ri xukʼut kan chqawach (Mat. 7:24, 25).

³ Pa wajun kʼutunem y pa ri jun chik kqetaʼmaj na chrij jujun jastaq che xukʼut kan ri Jesús. Junam rukʼ ri kqil na, ri Jesús xukʼut kanoq che rajawaxik kqaya kan ubʼanik jujun taq jastaq y che rajawaxik kqabʼan nikʼaj chik. Nabʼe, chqanikʼoj kebʼ jastaq che ri utzalaj ajyuqʼ kubʼij chqe che rajawaxik kqabʼan ta chik.

4. Junam rukʼ ri kubʼij Lucas 12:29, ¿jas kbʼanowik che weneʼ kqachʼujarisaj qibʼ?

⁴ (Chasikʼij uwach Lucas 12:29). Ri Jesús retaʼm che ri utijoxelabʼ kechoman chrij ri kajwataj chke, rumal laʼ  xubʼij wariʼ chke: «Michʼujarisaj iwibʼ». Y qetaʼm che wajun pixabʼ riʼ amaqʼel kʼo upatan y kojutoʼo. Paneʼ kqaj kqanimaj wajun pixabʼ riʼ, jujun taq mul qas ta kojkun che ubʼanik. ¿Jasche?

5. ¿Jasche e jujun qachalal sibʼalaj kebʼisonik?

 ⁵ Weneʼ e jujun qachalal sibʼalaj kkibʼisoj jas kkitij na, jas kkikojo y jawiʼ kekʼojiʼ wi. Weneʼ kʼax uriqik ri pwaq pa ri tinamit e kʼo wi. Weneʼ kʼax uchʼakik ri pwaq che kajwataj chke ri kifamilia. Weneʼ xkam ri winaq che kyaʼow ri kajwataj che ri familia y ri xekanaj kanoq kʼo ta chi ketoʼwik. Y e kʼi kʼo ta chi kichak y kʼo ta chi kkichʼako rumal ri nimalaj yabʼil ri COVID-19 (Ecl. 9:11). We qariqom jun chke waʼ taq kʼax riʼ, ¿jas kqabʼano rech kqabʼan ri pixabʼ che xuya kan ri Jesús che kqachʼujarisaj ta qibʼ rumal ri kajwataj chqe?

6. Chayaʼ ubʼixik ri xukʼulmaj ri apóstol Pedro.

⁶ Jumul ri apóstol Pedro y e nikʼaj chi apóstoles e bʼenaq pa jun barca pa uwiʼ ri mar re Galilea tajin kubʼan jun kaqiqʼ jabʼ y ri uqʼet ri mar kbʼe jelaʼ kbʼe jeriʼ y xkilo che petinaq ri Jesús tajin kbʼin pa uwiʼ ri joron. Ri Pedro xubʼij: «Wajaw, we lal riʼ, chtaqan bʼaʼ la chi kinbʼe ukʼ la puwiʼ ri jaʼ». Are chiʼ ri Jesús xubʼij che: «‹Tasaj›. Ri Luʼ xqaj bʼik chrij ri jukubʼ, xuchaplej bʼinem, che ubʼik rukʼ ri Jesús. Are taq kʼut xrilo ri kaqiqʼ, xuxeʼj ribʼ, xuchaplej biqʼtajik. Xuraq uchiʼ, xubʼij: ‹¡Chinkoloʼ la, Wajaw!›». Ri Jesús «xukʼam che ri uqʼabʼ» y xutoʼo. Chojchomanampeʼ chrij, are chiʼ ri Pedro qas xril ri Jesús xkunik xbʼin pa uwiʼ ri joron paneʼ sibʼalaj ksilabʼ ri mar rumal ri kaqiqʼ; are kʼu, are chiʼ xril ri kaqiqʼ jabʼ,  xubʼan kebʼ ukʼuʼx y xuxiʼj ribʼ, y aninaq xjusjubʼ bʼi pa ri joron (Mat. 14:24-31).

7. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Pedro?

⁷ Ri xukʼulmaj ri Pedro kʼo jun jastaq nim ubʼanik kukʼut chqawach. Are chiʼ xel bʼi pa ri barca y xumaj bʼinem pa uwiʼ ri joron xuchomaj taj che kuchomaj chi nikʼaj jastaq y kjusus bʼi pa ri jaʼ. Ri xraj xubʼano are che kopan kʼa rukʼ ri Jesús, are kʼu xkun ta che ubʼanik rumal che xumaj rilik ri nimalaj kaqiqʼ jabʼ. Qastzij che oj kojbʼin ta pa uwiʼ joron, are kʼu kʼo jalajoj taq kʼax kqariq pa ri qakojonik. We are ta chi kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y ri utzujum chqe, kqariq kʼax pa ri qakojonik. Apastaneʼ ri kʼax kqariqo che kjunamataj rukʼ nimaʼq taq kaqiqʼ jabʼ, amaqʼel chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri kubʼan che qatoʼik. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik?

8. ¿Jas kojtoʼwik rech kojbʼison ta más chrij ri jastaq che rajawaxik chqe?

⁸ Ri kojtoʼwik are che kqabʼisoj ta más ri jastaq xaneʼ kqakubʼsaj más qakʼuʼx chrij ri Jehová. Chnaʼtaj chqe che ri loqʼalaj qaTat kubʼij chqe che we are qas kqilij ri jastaq re ri qaqʼijilanik che, ri areʼ kuya na ri rajawaxik chqe (Mat. 6:32, 33). Ri areʼ amaqʼel ubʼanom ri kubʼij (Deut. 8:4, 15, 16; Sal. 37:25). We ri Jehová kerilij ri alaj taq chikop kʼo kixikʼ y ri kotzʼiʼj, ¿la mat kuya na chqe oj ri rajawaxik kqatijo y kqakojo? (Mat. 6:26-30; Filip. 4:6, 7). Ri e tat che kekiloqʼoqʼej ri kalkʼwal kkiya ri kajwataj chke, junam rukʼ, ri qaTat kʼo pa ri kaj rumal che kloqʼoqʼenik kuya na ri rajawaxik chke ri kepatanin che. Rumal laʼ, qas qetaʼm che ri Jehová amaqʼel kojuchajij.

9. ¿Jas kawetaʼmaj chrij ri xukʼulmaj jun kʼulaj?

⁹ Chqilampeʼ jun jastaq xukʼulmaj jun qachalal che kukʼutu che ri Jehová kkunik kuya ri rajawaxik chqe. Jun kʼulaj precursores, jun hora xebʼin pa ri alaj qʼeʼl kichʼichʼ rech xekitzukuj e jujun taq qachalal, che e kʼo pa jun campo de refugiados y kekikʼam bʼi pa ri riqbʼal ibʼ. Ri qachalal achi xubʼij: «Are chiʼ xkʼis ri riqbʼal ibʼ, xqabʼij chke ri e qachalal ixoqibʼ che kebʼe qukʼ cho ja rech keqatijaʼ qawa. Are kʼu, xaq kʼateʼ xnaʼtaj chqe che kʼo ta jas kqaya chke». ¿Jas xkibʼan ri e qachalal? Ri qachalal achi xuqujeʼ xubʼij: «Are chiʼ xojopan cho qachoch, xqilo che pa ri uchiʼ ja yaʼom kan kebʼ bolsas nojinaq che jastaq ktijowik. Qetaʼm taj jachin xyaʼow kan chilaʼ. Ri Jehová xojtoʼwik». Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri kichʼichʼ wajun kʼulaj riʼ qas ta kchakun chik. Y kajwataj chke che utzijoxik ri utzij ri Dios, are kʼu kʼo ta kirajil rech kkibʼan ubʼanik. Rumal laʼ xkikʼam bʼi pa jun taller rech kkilo jampaʼ ksukʼumax wi. Are chiʼ e kʼo pa ri taller xopan jun achi y xutaʼ jachin ajchaqʼe ri chʼichʼ. Ri qachalal xubʼij che ri achi che rech areʼ y che kajwataj usukʼumaxik jujun jastaq chupam. Ri achi xubʼij: «Maj kubʼan laʼ. Ri wixoqil je waʼ ri chʼichʼ kraj y je waʼ ucolor. ¿Jampaʼ kataʼ che?». Ri qachalal kʼo chi urajil rech kuloqʼ jun chi uchʼichʼ. Xubʼij: «Sibʼalaj xojkikot pa riʼ ri qʼij. Qetaʼm che xaq ta xkʼulmatajik. Are ri Jehová xojtoʼwik».

10. ¿Jas kubʼan che qatoʼik ri Salmo 37:5 rech kqachʼujarisaj ta qibʼ rumal ri jastaq ri kajwataj chqe?

¹⁰ We kqabʼan ri kubʼij ri qajyuqʼ y kqachʼujarisaj ta qibʼ che kitzukuxik ri e jastaq, qas qetaʼm che ri Jehová kuya ronojel ri kajwataj chqe (chasikʼij uwach Salmo 37:5; 1 Ped. 5:7). Chojchoman chrij ri kʼax taq jastaq kriqtajik che xojchʼaw  chrij pa ri  párrafo 5. Weneʼ ri Jehová ukojom ri kʼamal bʼe re ri familia o ri patrón re ri chak rech kuya ri kajwataj chqe. Are kʼu we ri kʼamal bʼe re ri familia kkun ta chik kuya ri kajwataj chqe o kʼo ta chi qachak, ri Jehová kril ri kubʼan che qatoʼik. Chanim riʼ chqanikʼoj jun chi jastaq che ri qajyuqʼ xubʼij che rajawaxik kqaya kan ubʼanik.

11. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 7:1, 2, ¿jas xubʼij ri Jesús che rajawaxik kqaya kan ubʼanik y jasche weneʼ kʼax ubʼanik?

¹¹ (Chasikʼij uwach Mateo 7:1, 2). Ri Jesús retaʼm che rumal che oj ajmakibʼ taq winaq are kojchoman chrij ri jastaq che utz taj kkibʼan ri e nikʼaj chik. Rumal laʼ xubʼij wariʼ: «Miqʼat tzij pa kiwiʼ juleʼ chik». Paneʼ kqakoj qachuqʼabʼ rech kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ ri qachalal, are kʼu jujun taq mul kojkun ta che ubʼanik. ¿Jas kqabʼano we je kqakʼulmaj? Rajawaxik kqatatabʼej ri kubʼij ri Jesús y kqakoj qachuqʼabʼ rech kqaya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik.

12, 13. ¿Jas kubʼan che qatoʼik ri ukʼutbʼal ri Jehová rech kqaya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik?

¹² Kuya utzilal chqe are chiʼ kojchoman chrij ri kubʼan ri Jehová, rumal che ri areʼ are kril ri utz chke ri e winaq. Je xubʼan rukʼ ri qʼatal tzij David che xubʼan nimaʼq taq makaj. Jun kʼutbʼal re, xmakun rukʼ ri Bat-Seba xuqujeʼ xukamisaj ri rachajil (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24). Rukʼ wariʼ, xubʼan kʼax chbʼil ribʼ xuqujeʼ chke ri ufamilia y chke ri nikʼaj chi rixoqil (2 Sam. 12:10, 11). Jumul chik xukʼutu che xukubʼsaj ta ukʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ xtaqan che kajilaxik ri ajchʼojabʼ israelitas. Weneʼ xa rumal che nim kubʼan che ribʼ rumal laʼ xraj xretaʼmaj e jampaʼ rajchʼojabʼ e kʼolik. ¿Jas xkʼulmataj rumal wariʼ? Che 70,000 israelitas xekam rumal jun yabʼil (2 Sam. 24:1-4, 10-15).

¹³ We ta oj kʼo pa ri tinamit Israel pa ri tiempo riʼ, ¿jas ta xqachomaj riʼ chrij ri David? ¿La xqaqʼat ta tzij riʼ puwiʼ? O ¿la xqabʼij ta riʼ che taqal ta che kkuy ri umak? Ri Jehová je ta xuchomaj. Xaneʼ are xchoman chrij che ri David xpatanin che pa ronojel ri ukʼaslemal y qas xraj xuya kan ubʼanik ri umak. Rumal laʼ xukuy umak. Y retaʼm che sibʼalaj kloqʼoqʼex rumal ri David. ¿La mat qastzij che sibʼalaj kqamaltyoxij che ri Jehová are kril ri utz taq jastaq che kqabʼano? (1 Rey. 9:4; 1 Crón. 29:10, 17).

14. ¿Jas e toʼwinaq jujun qachalal rech kkiya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik?

¹⁴ We ri Jehová kel ukʼuʼx chke ri e ajmak taq winaq, oj xuqujeʼ kojkunik kqabʼano y are kqil ri utz taq jastaq che kkibʼano. Weneʼ are más kqamaj rilik ri jastaq che utz taj kkibʼan ri winaq y kqaqʼat tzij pa kiwiʼ. Are kʼu ri winaq che kraj kresaj uwach ri Jehová utz kukʼ ri e nikʼaj chik y are ta kril ri jastaq che utz taj kkibʼano. Jun diamante che chʼajom taj weneʼ qas ta kilitaj ri ubʼantajik, are kʼu ri winaq ri kʼo unoʼj are kchoman chrij ri rajil che ktojik are chiʼ chʼajom chik. Rajawaxik kqabʼan qe junam rukʼ ri Jehová y ri Jesús, are kqil ri utz taq jastaq che kkibʼan ri e nikʼaj chik.

15. ¿Jasche we kojchoman chrij ri keriqitaj wi ri e nikʼaj chik kojutoʼ rech kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ?

¹⁵ Xuqujeʼ xaq xiw ta kqil ri utz taq kibʼantajik ri e nikʼaj chik, xaneʼ rajawaxik kqachomaj jas kojtoʼwik rech kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ. Rech kojkunik kqabʼan wariʼ,  utz che kqachomaj jas ubʼanik ri ukʼaslemal ri winaq. Chqilampeʼ jun kʼutbʼal chrij wariʼ. Jun qʼij are chiʼ ri Jesús tajin keril ri winaq che kkiya ri kikuchuj pa ri templo, xril jun malkaʼn ixoq che sibʼalaj mebʼaʼ xuya kan kebʼ alaj taq pwaq pa jun chke ri kaxon re kuchuj. Ri Jesús xubʼij taj jasche nim ta ri xuya kanoq. Are ta xchoman chrij ri pwaq che xuya wajun ixoq riʼ, xaneʼ are xchoman chrij ri rumal che xuyaʼo y ri ubʼanik ri ukʼaslemal, y nim xril wi ri xubʼano (Luc. 21:1-4).

16. ¿Jas kukʼut chawach ri xukʼulmaj ri qachalal Verónica?

¹⁶ Ri xukʼulmaj jun qachalal ubʼiʼ Verónica, kukʼut chqawach che sibʼalaj nim ubʼanik kojchoman chrij ri keriqitaj wi ri e nikʼaj chik. Pa ri ucongregación kʼo jun qachalal ixoq xaq utukel kʼo rukʼ jun ral ala. Ri qachalal Verónica xubʼij: «Xwilo che qas ta kʼo kkibʼan pa ri congregación, rumal laʼ kʼo ta jun utz nuchomanik chkij. Are kʼu jumul xqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ ri qachalal. Chilaʼ xubʼij chwe ronojel ri kʼax uriqom, rumal che ri ral kʼo jun yabʼil che, y ri yabʼil kubʼano che kraj xaq utukel kkʼojiʼk. Wajun nan riʼ sibʼalaj kukoj uchuqʼabʼ rech kuya ronojel ri kajwataj che ri ral. Rumal che yawabʼ ri ral, jujun taq mul kebʼe pa ri riqbʼal ibʼ pa jun chi congregación». Ri qachalal Verónica xubʼij: «Kʼo ta jumul xinchomaj  che sibʼalaj kʼax uriqom pa ri ukʼaslemal. Chanim riʼ, nim kwil chi ri kubʼano, rumal che kukoj ronojel uchuqʼabʼ che upatanexik ri Jehová».

17. ¿Jas taqanik kʼo pa Santiago 2:8, y jas kqabʼan che unimaxik?

¹⁷ ¿Jas rajawaxik kqabʼano we kqilo che tajin kqaqʼat tzij pa uwiʼ jun qachalal? Chnaʼtaj chqe che rajawaxik keqaloqʼoqʼej ri e qachalal (chasikʼij uwach Santiago 2:8). Xuqujeʼ, rajawaxik che kqabʼij che ri Jehová pa qachʼawem che kojutoʼ rech kqaya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik. Xuqujeʼ rajawaxik kqabʼan ri xqabʼij pa ri qachʼawem are chiʼ kojtzijon rukʼ ri qachalal riʼ. Weneʼ wariʼ kubʼano che kqetaʼmaj más uwach. Xuqujeʼ utz che junam kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ y kqasikʼij rech kutij uwa qukʼ. Y are chiʼ tajin kqetaʼmaj más uwach ri qachalal riʼ, utz we are kqil ri utz taq ubʼantajik junam rukʼ ri kkibʼan ri Jehová y ri Jesús. Rukʼ wariʼ kqakʼutu che tajin kojniman che ri utzalaj qajyuqʼ che kqaya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik.

18. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqata ri kubʼij ri utzalaj ajyuqʼ?

¹⁸ Ri alaj taq chij are kkita ri uchʼabʼal ri kajyuqʼ, junam rukʼ, ri oj are kqata ri uchʼabʼal ri Jesús, ri qajyuqʼ. We kqakoj qachuqʼabʼ rech kqabʼisoj ta más ri jastaq che kajwataj chqe y kqaya kan uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik, ri Jehová y ri Jesús kojkitewchij. We oj kʼo chkixoʼl ri «chʼutinalaj jumulaj [...]chij» o chkixoʼl ri e «nikʼaj [...]chij», qonojel bʼaʼ chqakojoʼ qachuqʼabʼ che utatabʼexik ri uchʼabʼal ri utzalaj ajyuqʼ (Luc. 12:32; Juan 10:11, 14, 16). Pa ri jun chi kʼutunem kqil chi na kebʼ jastaq che xubʼij ri Jesucristo che rajawaxik kqabʼano.