1-2. (a) Eeghe iyaạr kụ edị otọ oḅenhị iraạr abutelhedom aZizọs mọ oḍighi, kụ bidị umhegheron ika? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

EYAẠL Ophẹl Otenhe alhạ phọ 32 C.E. eten bọ, abutelhedom mọ Pita, Jems, r’aJọn umhiịn ni ookiạ uḍien. Anyụ eniin egbogh eeḅarạph, eeni agạ Eeḅarạph phọ aHermon, aZizọs anmia ni siphẹ risigh abidị. “Kụ arisigh odị amụ idiphọ erumuḍio, kụ ibura phọ odị ekitonu eḅaạl forororo idiphọ aḍiḅaạl.” (Mat. 17:1-4) Uḍien phọ rakị osi eekunha kụ bidị onhaghạn dị Enhaạn eḅẹm mọ: “Ophọn kụ ogina Oọny amị dị mị aphomoghiạn. Eḍighinom iyaạr phọ odị kụ iḅeraạn imị iboom. Inaghanạn nyodị.” (Mat. 17:5) Adọl aghuḍum iraạr abutelhedom mọ abuẹn phọ iḍeenhaan ni mọ bidị unhaghanhạn ni Zizọs. Ewạ ni mọ otuughaạny aani bidị.

² Emhuoghaạph phọ eten bọ, yira utuughạ omhiịn mọ onhaghanhạn eḍọgh aZizọs remạ ghan mọ owilhẹ oḍighi yogh ghan iniin araraạr. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn iyạl araraạr dị aZizọs aḅẹm mọ oḍighi.

3. Odaphạn Matiu 7:13, 14, ewạ mọ yira oḍighi eeghe?

³ Bạl Matiu 7:13, 14. Lọgh elhegh mọ aZizọs aghaạph aghol iyạl onhụ aḍibuo dị erorori rengọ iyạl areten, odị “arẹgh” r’odị “akololọ.” Omhunhenhiom iraạr o/lho. Yira  omoọgh osaḅạr eten phọ epẹ yira kotelhe bọ. Ophọn phọ kụ osopha dị amhạn maạr apelhom dị yira kosopha siẹn adọl aghuḍum mọ ayira, loor esi dị egbolhomaam ghuḍum k’agee-pọ.

4. Nạ kakaạph ika ilọ eten phọ epẹ “erẹgh” bọ?

⁴ Ewạ ni mọ olhegheri ogbaranhaạn phọ odi bọ igbo iyạl phọ areten phọ. Onhụ aḍibuo phọ opọ phọ ‘atẹgh’ loor esi dị adugh orelhe. Dị eeph ni, ibadị osopha orọl isiphẹ onhụ aḍibuo phọ opọ phọ odạph aani aḍita phọ odi bọ. Bidị u/legheri mọ aSetan Eru phọ kụ rawạ dị awe kotelhe eten phọ epẹ phọ, ḅilhẹ mọ eekunha phọ aḍuugh.—1 Kọr. 6:9, 10; 1 Jọn 5:19.

5. Eeghe ikuph kụ edị ibadị olhọgh omhiịn onhụ aḍibuo phọ “akololọ” bọ, r’omhiigh orelhe?

⁵ Dị u/kịgh opọ “arẹgh” bọ, ophoriphọ onhụ aḍibuo phọ “akololọ,” kụ aZizọs aḅẹm mọ budị rodạph okom ni. Eeghe kụ iḍighi? Ekpịgh phọ etum bọ siphẹ, aZizọs aphụr rurụ budaphạm mọ odị ogona aloor esi ariil okpẹ. (Mat. 7:15) Ibadị oḅẹm mọ asimuonịr aruukụ iiḅereghị kụ edi dị oghophora mọ bunọ rotughemhị ni igey phọ. Kụ loor iduọn phọ, irubal awe moḅonyonhu ozuan obobọ u/legheri ilọ oḍighi, esi iduọn phọ uu/ḅaghamhiạn mun loor owạ eten phọ erorori bọ rengọ ghuḍum k’agee-pọ phọ. Kuolọ eten phọ epẹ phọ edi ni. AZizọs aḅẹm mọ: “Nyina edạph onhụ phọ amị, pọ nyina kụ okaraghị abumatuạn phọ amị. Nyina kelegheri ni ipẹ eru bọ igey phọ, kụ etuạn igey phọ ekpetenaan.” (Jọn 8:31, 32) Rosẹph ni nyinhạ iduọn nạ u/dạph aani bọ ḍita phọ; kụ nạ awạ bọ ni igey phọ amhiịn. Nạ umhiigha ni loor atuughạ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, olhegheri ipẹ odị rawạ bọ m’orọl, nạ aḅilhẹ anhaghạn itughemhị phọ aZizọs. Igbo inhọn araraạr, nạ umhiịn ni mọ aZihova rawạ mọ oghel itughemhị ikarạph aruukụ iiḅereghị, ḅilhẹ mọ kuu/ḍikuan mun siḍio ophooghian r’arayaạl dị awe aruru kụ omhiighom. Nạ umhiịn ni mọ eḍighi ni ipaanhaạn oḍighi ilọ eḅeraạn aZihova, r’oḅuạ esi iḍighinhom araraạr dị i/ḅeraạn nyodị. (Mat. 10:34-36) Kụ eeni ikpạr ri onmeeghi araraạr. Etigheri ipẹ phọ, nạ ukparaghạm ni loor esi dị nạ rawạ oḍighi idị eḅeraạn Odẹ k’akẹ phọ anạ. P’eeghe idị olhoghi odị aḅaạl loor emhụ anạ!—Prov. 27:11.

6. Odaphạn Psalm 119:9, 10, 45, 133, eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh orọl isiẹn ekololoọny eten phọ?

⁶ Mem dị yira omhiigh orelhe onhụ aḍibuo phọ akololọ bọ, eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh orọl isiphẹ phọ? Ooḅeghiọn oghaạph omaaniọm. Iniin arikpisi roḅiịr ghan ni ibạm iikpe ogbạl ekololoọny eten dị edi anyụ eeḅarạph. Rotuạn ghan oghoph abukiilhom mọ kụ roḅiịr ghan bọ iikpe phọ—olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh dị ko/tuman iboom obobọ okiil oḅuạ siphẹ eten phọ omeel. Okiilhom o/lho dị kaḅẹm mọ uḍighi ika kụ olhọgh bọ iikpe phọ! Asiigbu phọ aZihova edi bọ siphẹ aBaibul phọ ekịgh iikpe phọ ipẹ phọ. Asiigbu phọ odị rilhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh orọl isiẹn ekololoọny eten phọ.—Bạl Psalm 119:9, 10, 45, 133.

7. Ewạ mọ iḍoọgh phọ omhiịn ika ekololoọny eten phọ?

⁷ Iḍoọgh, nyinha reloghoma ghan ni eeni amem mọ asiigbu phọ aZihova risiphigha ni inyinha ḍughụm? Ipẹ kụ idị aSetan rawạ mọ iloghoma. Odị rawạ mọ ogbon ipẹ abuphẹ odi bọ onhụ aḍibuo phọ arẹgh bọ roḍighi bọ, idiphọ eghịgh bọ mudị bidị rokelọm ghuḍum. Odị raḍighi ghan idị eten aghuḍum abuọ ekụ phọ anyinha obobọ ipẹ nạ amhiịn bọ siphẹ intanẹt phọ keḍighi idị nạ kaloghoma mọ nạ ratoph ni iyaạr. ASetan rawạ mọ  loghoma mọ asiigbu phọ aZihova resophom ni nyinhạ okuamhị oghelhọm aghuḍum. * Kuolọ lọgh elhegh mọ: ASetan o/wạ dị abuphẹ rodạph bọ onhụ aḍibuo phọ odị kolegheri ekpisi phọ erorori bọ bidị rekimọm. Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, aZihova agananami ni aḍeenhaan nyinhạ ipẹ odị maakolhobinaan bọ nyinhạ eḍighi maạr dị nạ arọl li siẹn eten aghuḍum mọ.—Ps. 37:29; Isa. 35:5, 6; 65:21-23.

8. Iḍoọgh kotuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ Olaf?

⁸ Ooḅeghiọn iyaạr dị nạ katue atuughạ aani esi eḍeenhaan oḍoọgh onyọ umor dị oghol mọ Olaf. * Abuọ ekụ abidị ukpaariọm ghan nyodị orolhạn esi. Kụ odị aghaạph aḅenhị bidị mọ Abugbaanhaạn AZihova rodaphạn ghan siigbu aBaibul phọ, kụ abuniin anmanyaạn siphẹ ekụ phọ abidị oḅẹm mọ  mapạ bunọ kụ okparaghạ olhereghian odị ilọ orolhạn esi r’abidị. Kuolọ Olaf amheerạ giph agạ igey phọ. Ipẹ bịn kụ ki/kpaarioghọm dị odị asoman. Olaf aḅẹm mọ: “Abutughemhiạ amhị uroma ghan imhị mọ mị ukị ogbogh askul, bịn mị maḍigh eghuan. Iduọn kụ i/lo, pọ mị ka/moọgh ekol.” Eeghe kụ ilhoghonhaạn ḍighaạgh Olaf okpạr opu ikpaarioghọm mọ ipẹ phọ? Odị aḅẹm mọ: “Mị ulhẹm siya dị ekpạr r’abuọ ookpomhoghan phọ ayoor. Bidị uḍighi idiphọ eghunotu esi amhị. Mị uḅilhẹ kẹn ni akuọm loor otuughạ aBaibul phọ. Idiphọ ituughạ phọ amhị rebụgh bọ, idiphọ kụ idị mị akuamhị ghan bịn akuphom owol igey phọ. Ipẹ phọ iḍighi idị mị asopha oghiọm aghisigh okumu aZihova bịn.”

9. Ewạ eeghe esi abuphẹ rowạ bọ orọl isiẹn ekololoọny eten phọ?

⁹ ASetan rawạ dị nạ kabilhẹ eten aghuḍum mọ. Odị rawạ mọ ḍighan aani ḍita phọ orelhe eten phọ erẹgh bọ, edugh bọ kụ eekuna phọ eḍighi bọ muphe. (Mat. 7:13) Toroboiperolbọ, yira kotue ni otọl siẹn ekololoọny eten phọ, eḍighi maạr dị yira oghiọm ghisigh onhaghanhạn Zizọs oḅilhẹ omhiịn eten phọ idiphọ oghoph. Oḅilhẹ ooḅeghiọn enhọn iyaạr dị aZizọs aḅẹm mọ oḍighi.

10. Odaphạn Matiu 5:23, 24, aZizọs aḅẹm mọ oḍighi eeghe?

¹⁰ Bạl Matiu 5:23, 24. AZizọs aghaạph ni ilọ amem dị ekạr emhạn maạr esi abuọ aJu phọ ronaghanhạn bọ nyodị. Tuutughiạn ilọ oye dị masi siphẹ otu iiḅereghị phọ, m’anyạ oḅọgh enhạm ophighironhọm ekiạ phọ odị ongọ opinyọn rikiạ phọ. Kụ mem mọ amuphẹ phọ kụ oye phọ aru aatughiạn mọ umor onọ r’odị omoọgh ḍiaḅạ, pọ ewạ mọ oye phọ awilhẹ ekiạ phọ “agheel.” Eeghe kụ iḍighi? Eeghe kụ iḅilhẹ emhạn maạr epu ophighirọn ekiạ ongọ aZihova? AZizọs aghaạph ni aagholhomhi mọ: Pụr agheel aghị “ephomoghiạn.”

11. Kaạph ilọ ikuph phọ aJekọb alhọgh bọ owạ eephọ r’Isọ.

¹¹ Yira kotue ni otuughạ raraạr dị emhạn maạr ilọ owạ eephọ esi ooḅeghiọn idị emitenhaan Jekọb. Memhạn 20 asiạ egbi k’amem mọ aJekọb aḍuạ bọ emhạ phọ abidị, kụ Enhaạn arom ookpaạny maghị aḅenhị mọ odị aḅulha emhạ phọ abidị. (Gen. 31:11, 13, 38) Kuolọ iiḅaghamhị irọl li. Okumor umor phọ odị Isọ, awạ ghan ni oghiigh odị. (Gen. 27:41) AJekọb aghiilhaan ni ḅilhẹ “oḅio odị o/phọ,” mọ eeni siẹn umor phọ odị kaḅilhẹ ni akaghạm nyodị olhoghi. (Gen. 32:7) AJekọb aḍighi eeghe owạ eephọ r’umor phọ odị? Eḅẹl phọ, odị akuamhị aaḅereghị aḅenhị aZihova ilọ oghaạph phọ ophọn phọ. Kụ odị asighẹ inmo aghiọm Isọ. (Gen. 32:9-15) Eekunha phọ, mem mọ aJekọb azuan bọ umor phọ odị, odị kụ aphụr aḍeenhaan olhọgh eegu Isọ. Odị azuman angọ Isọ—ka/mem, ki/yạl amem bịn, kuolọ oḍual amem! R’ezọ osooromhi aloor r’olhọgh eegu, aJekọb aḅilhẹ ni amhoọgh eephọ r’umor phọ odị.—Gen. 33:3, 4.

12. Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ aJekọb?

¹² Iyaạr ituughạ edi ni esi ipẹ aJekọb aakolhobian bọ oteẹny umor phọ odị, r’ipẹ odị aghaaphạn bọ Isọ. Eniin pọ, r’osooromhi aloor aJekọb alhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova. Kụ agbariọn radạ owạ eephọ r’umor phọ odị, dị edaphạn r’iiḅereghị phọ odị. Mem mọ bidị oozuanhaan bọ, aJekọb o/gbakiạn r’umor phọ odị, omạ omiteom oye lọ apiomạn. Aḍiigbu phọ aJekọb pọ oḅilhẹ omhoọgh eephọ r’umor phọ odị. Yira kotuughaạny ika Jekọb?

13-14. Yira koḍighi ika mem dị yira opiomạn onyọ umor obobọ umarani?

¹³ Yira phọ rotelhe bọ eten aghuḍum k’agee-pọ phọ omoọgh ophamhanhạm eephọ r’abumor phọ ayira. (Rom. 12:18) Yira koḍighi ika mem dị yira olhegheri mọ yira mopiomạn onyọ umor? Idiphọ aJekọb, okuamhị ooḅereghị oḅenhị aZihova. Olhọm mọ odị asẹph ikuph phọ yira kolọgh bọ owạ eephọ r’umor phọ ayira.

¹⁴ Oḅilhẹ kẹn olhọgh mem ooḅeghiọn siloor ayira ophogh. Yira otue ni opuruan loor mọ: ‘Mị aakolhobian ni osighẹ opiomạn phọ, ooḅereghiạn r’oseere eephọ? AZihova r’aZizọs kologhoma ika mem dị mị agbariọn radạ owạ eephọ rumor obobọ umarani amhị?’ Ophanyanhaạn phọ ayira kunyu ni iyira onhaghanhạn aZizọs, kụ osooromhi aloor oteẹny onyọ umor phọ obobọ umarani phọ owạ eephọ. Yira oḍighi iduọn phọ pọ yira rodaphạn ni eḍeenhaan phọ aJekọb.

15. Ika kụ idị odaphạn aḍinhị olhogh phọ odi bọ Efesọs 4:2, 3 kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oseere eephọ?

¹⁵ Gbiom olhoghi ipẹ mitọl bọ mughumọ aJekọb aghị owạ akeel mem mọ aghị bọ oteẹny umor phọ odị! Eeni ipẹ mimite bọ m’igbatanhaạn ni. Oḍighinhom ghan r’osooromhi aloor mem dị yira oghị owạ eephọ r’umor ayira. (Bạl Efesọs 4:2, 3.) AProverbs 18:19 eḅẹm mọ: “Umor dị opiomạn rakpạr ghan ni kapu emhạ dị oghoony, kụ iiḅaghamhị edi ghan ni dị erọl idiphọ arokọ ookparạ oghoph.” Yira osooromhi loor ooḅereghiạn ketue ni eloghonhaạn ḍighaạgh oḍighi idị oye phọ kameera owạ eephọ r’ayira.

16. Ewạ mọ omhiigha loor ootughiạn eeghe, kụ uḍighi ika?

¹⁶ Ewạ ni mọ omhiigha loor ootughiạn iyaạr phọ yira koḅenhị bọ umor phọ ayira, ḅilhẹ reten phọ epẹ yira kokaạph bọ. Mem dị yira kokị oghaaphạn oye phọ, omhoọgh ḍiigbu ogbuurogh osighẹ torobọ eephinha dị odị alhoghoma. Eḅẹl amem mọ, odị atue ni akaạph raraạr dị ke/dụgh onhaghạn. Etue ni ekọm idị yira kopin olhoghi obobọ owạ akeel. Kuolọ nạ ragbi mọ eghị idiphọ yira koseere ni eephọ ḍughụm? Eeye. Legheri mọ owạ eephọ r’umor phọ anạ kụ imhạn maạr epu olhegheri oye dị odi elhiom r’odị apiomạn.—1 Kọr. 6:7.

17. Nạ atuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ aGilbert?

¹⁷ Onyọ umor dị oghol mọ Gilbert alhọgh ni  iboom inyaạm orue owạ eephọ. Odị aḅẹm mọ: “Mị umhoọgh ni iboom iiḅaghamhị r’onyanhị amhị. Dị repel li iyạl asiạ, mị ukparaghạ ni ophoomhị aloor oghaaphạn odị ipẹ eru bọ inẹ pidị yoor oḅilhẹ omhoọgh igey asiya.” AGilbert aḍighi ika? “Torobọ amem lọ mị rakị oghaaphạn odị, mị kapụr aaḅereghị, aakolobian loor amhị dị mị ka/kạgh olhoghi ghalhamọ odị aḅạ ni ikarạph ikpo onhụ. Iwạ mọ mị uukolhobian ilọ osạr owilhenhaạn. Mị utuughạ idị mị ka/wạ akeel, mị aḅilhẹ alhegheri mọ oḍighi amhị pọ olhọgh ophophe eephọ.” Eeghe kụ iḅuạ emite? AGilbert aḅẹm mọ: “Rodon, mị amoọgh ni eephọ olhoghi, loor esi igey asiya phọ mị amhoọgh bọ r’oomo eghunotu phọ amhị.”

18-19. Yira osopha oḍighi eeghe mem dị yira opiomạn oye, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁸ Eeghe kụ keḍighi osopha ayira mem dị yira omhiịn mọ yira mopiomạn onyọ umor? Odaphạn iiḅakiọm mọ aZizọs owạ eephọ. Kaạph iiḅaghamhị phọ aḅenhị aZihova, kụ abeḍenhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh uwaloor iigbia phọ odị ilọ oseere eephọ. Nạ aḍighi idiphọ, olhoghi anạ kaḅaạl li, eḅilhẹ eḍeenhaan mọ nạ ranaghanhạn ni Zizọs.—Mat. 5:9.

¹⁹ Yira osereghiạn ni iiḅakiọm ephomhoghiạn phọ aZihova ungọ bọ iyira dị eego esi aZizọs Kraist phọ “amoọgh bọ buọ asiosị phọ.” (Efẹ. 5:23) Osopha odaphạn itọ phọ eḅẹm bọ mọ “inaghanạn nyodị,” idiphọ otelhedom mọ aPita, Jems, r’aJọn oḍighi bọ. (Mat. 17:5) Yira mooḅeghiọn siẹn phọ ipẹ yira kotue bọ oḍighi iduọn phọ esi owạ ghan eephọ r’onyọ umor obobọ umarani dị yira opiomạn. Yira oḍighi ghan iduọn phọ, kụ oḅilhẹ orọl siẹn ekololoọny eten phọ erorori bọ rengọ ghuḍum, yira komoọgh ni ḍisẹph kirokirọ nyiidiphọ r’oḅaạl olhoghi dị eekunha i/lo ghisigh.