1-2. (a) De emwi ne Osanobua tama e Pita, e Jems, kevbe Jọn ne iran ru? De emwi ne iran gele ru? (b) De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

 VBE iran ghi do Ugie Alagberra nẹ vbe ukpo 32 C.E., e Pita, e Jems, kevbe Jọn keghi miẹn umian ọkpa nọ yan iran unu ruan. Vbe iran ghi rre uhunmwu oke ọkpa nọ wa kakabọ yo, e Jesu keghi fi egbe werriẹ vbe odaro iran; ọ gha kẹ, Oke Hermon ẹre iran ghaa ye. “Aro [Jesu] kegha fi wain wain vbe owẹn, ukpọn rẹn keghi fuọfua vbe ukpa.” (Mat 17:​1-4) Vbe umian nii khian ghi fo, e Pita, e Jems, kevbe Jọn, keghi họn vbe Osanobua guan ke ẹrinmwi rre wẹẹ: “Ọna ọre ovbi mwẹ ne I ho ẹmwẹ ọnrẹn kevbe ne ọ ghan, wa danmwehọ ọre.” (Mat 17:5) Emwi ne iran eha na ya ẹdagbọn iran ru, ya ima rẹn wẹẹ, iran gele wa họn ẹmwẹ ne Jesu. Ọ khẹke ne ima ya egbe taa iran.

² Vbe ako iruẹmwi nọ lae, ma bẹghe ẹre wẹẹ, ma ghaa hoo ne ima họn ẹmwẹ ne Jesu, ọ mwẹ emwi eso nọ khẹke ne ima dobọ ẹre yi. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan emwi eva ne Jesu wẹẹ, ọ khẹke ne ima ru.

3. Zẹvbe nọ rre ebe Matiu 7:​13, 14, NW, vbọ khẹke ne ima ru?

³ Tie Matiu 7:​13, 14, NW. Odẹ eva ẹre Jesu wẹẹ ọ rrọọ, ọ ma gba vbe eha. Ọ wẹẹ ọkpa ye “huẹnrẹn,” vbene nọkpa na ye “gbodoo.” Dọmwadẹ ọghẹe ẹre ọ khian zẹ ne egbe ẹre,  odẹ nọ gha la. Azẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ ẹre ọna khin, rhunmwuda, azẹ ne ima rhirhi ru, ẹre ọ khian tae, deghẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ gha sẹ ima obọ.

4. De vbene odẹ ne “gbodoo” ye hẹ?

⁴ Ọ khẹke ne ima rẹn vbene odẹ eva na ya lughaẹn ne egbe hẹ. Te emwa nibun wa bi la odẹ ne “gbodoo” nọ rrọọ, rhunmwuda, irẹn ẹre ọ khuẹrhẹ sẹ na la. Te emwa ni rre odẹ na wa ru emwi nọ rhirhi khọn iran, zẹvbe ne emwa ọvbehe vbe ru ẹre. Ọ ma gi iran na rẹn wẹẹ, Esu ẹre ọ si emwa la odẹ na, kevbe wẹẹ uwu, ẹre ọ kẹrikian.​—1 Kọr 6:​9, 10; 1 Jọn 5:19.

5. De emwi ne emwa eso he ru, ne iran mieke na gha rre odẹ ne “huẹnrẹn”?

⁵ Odẹ nọkpa ne Jesu guan kaan ye “huẹnrẹn,” ibozẹghẹ emwa ẹre ọ vbe lae khian. Vbọzẹ nọ na yerriọ? E Jesu keghi tama ima wẹẹ, ne ima gha begbe, ne avbe akhasẹ ohoghe ghẹ mu ima rẹrẹ. (Mat 7:15) Ugamwẹ ughughan ni rre agbọn na, ohibirri ẹre nọ; iran nibun keghi kha wẹẹ, ẹmwata ẹre iran maa emwa re. Rhunmwuda ọna, emwa nibun ma ghi rẹn ugamwẹ ne iran khian ghi deba; iran ma ghi mu egbe ne iran ya gualọ odẹ ọghe arrọọ. Sokpan, deghẹ ọmwa na gha hoo ne ọ gualọ odẹ ẹmwata na, ọ gha sẹtin miẹn ọnrẹn. E Jesu khare wẹẹ: “Adeghẹ wa ya emwi ne I ma uwa re gha ru emwi, erhuanegbe mwẹ wa gele khin. Wa gha rẹn ẹmwata ne ọ rrọọ, ẹmwata ni gha ya uwa khian enọyan egbe ẹre.” (Jọn 8:​31, 32) Nọ ne uwẹ nọ gualọ odẹ ẹmwata na miẹn, emwi nọ maan ẹre u ru, rhunmwuda, u ma lele usun nọ bun. U keghi suẹn gha tie Ebe Nọhuanrẹn, ne u mieke na rẹn emwi ne Osanobua gualọ vbe obọ ima; u na vbe gha ya ẹmwẹ ne Jesu tae ru emwi. U na do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova hoo ne ima gban egbe ne avbe imamwaemwi ọghe ohoghe kevbe wẹẹ, ọ ma hoo ne ima gha do avbe ugie ne Baibol gbodan yi. U vbe do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re emwi nọ khuẹrhẹ, na gha ru emwi ne Jehova gualọ kevbe na zobọ vbe avbe uyinmwẹ dan. (Mat 10:​34-36) Agharhemiẹn wẹẹ, ọ ma gha khuẹrhẹ, u na ye hia ne u dọlọ uyinmwẹ ruẹ yi, rhunmwuda, u hoẹmwẹ e Jehova, u vbe hoo ne u ru emwi nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Vbene ẹmwata, te Jehova wa ya ruẹ hio!​—Itan 27:11.

6. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 119:​9, 10, 45, 133, vbọ khian ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ de fua vbe odẹ ne huẹnrẹn na?

⁶ Ma gha miẹn odẹ ne huẹnrẹn na nẹ, vbọ khian ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ la hin vbọ? Gia loo igiemwi ọkpa ya rhie ewanniẹn ye inọta na. Vbe otọ ẹvbo eso, u gha miẹn ukpo ne huẹnrẹn eso vbe uhunmwu oke, ne imọto gha sẹtin la, sokpan a keghi fence avbe okhiẹ ọre, ne imọto ghẹ ya ke evba de fua. Ọ gha lọghọ, a ke miẹn ọmwa nọ gha vian wẹẹ, iran i ghẹ te fence ẹre! Erriọ ẹre avbe ilele ọghe Jehova vbe ye; te iran ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ mieke na de hin odẹ ne huẹnrẹn na rre.​—Tie Psalm 119:​9, 10, 45, 133.

7. De aro nọ khẹke ne avbe igbama ya gha ghee odẹ ne huẹnrẹn na?

⁷ Avbe igbama, uwa zẹdia roro ẹre wẹẹ, avbe ilele ọghe Jehova i gia ọmwa zẹ obọ zẹ owẹ ra? Iziro vberriọ ẹre Esu hoo ne uwa gha mwẹ. Ọ hoo ne uwa gha ghee emwa ni rre odẹ ne gbodoo, vbene a miẹn wẹẹ, te agbọn wa rhiẹnrhiẹn iran kua. U gha bẹghe emwi ne ihua ru vbe esuku, ra emwi ne iran mu ye intanẹt, Esu hoo ne u gha ghee ẹre wẹẹ, ẹi re agbọn ẹre u ye. Ọ vbe hoo ne u gha ghee ẹre wẹẹ, u ghaa lele ibude ọghe Jehova, u  i khian sẹtin gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko. * Sokpan yerre wẹẹ, emwi ne Esu gualọ, ọre ne ima de fua vbe odẹ ọghe ẹmwata na, ne arrọọ ọghe etẹbitẹ ghẹ mieke na sẹ ima obọ. Sokpan e Jehova hoo ne u rẹn wẹẹ, u gha mudia gbain vbe odẹ ọghe arrọọ na, afiangbe nibun khẹ ruẹ vbe odaro.​—Psm 37:29; Aiz 35:​5, 6; 65:​21-23.

8. De emwi ne avbe igbama gha miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa Olaf?

⁸ Gia ghee emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa ọtẹn ima nokpia ọkpa na tie ẹre Olaf. * Ihua ẹre vbe esuku kegha kpikpi ẹre ne ọ gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ esakan. Ọ keghi tama iran wẹẹ, emwi nọ rre Baibol ẹre Avbe Osẹe Jehova ya ru emwi, rhunmwuda ọni, irẹn i khian ru emwi ne iran khare. Ibiẹka ikhuo eso vbe eklasi ẹre ghi họn ẹmwẹ na, iran na gha yan wẹẹ, iran  gha sẹtin fi ẹre ekhọe werriẹ ne ọ lovbiẹ ke iran. Sokpan, Olaf ma de ye edanmwẹ na. Olaf vbe werriẹ aro daa edanmwẹ ọvbehe. Ọ khare wẹẹ: “Avbe ọmamwaemwi mwẹ kegha tama mwẹ wẹẹ, I gha yo e University, ẹre emwa khian na gha ghee mwẹ ọmwa agbọn. Iran wẹẹ, deghẹ I ma na yo, agbọn i khian maan mwẹ.” Vbọ ru iyobọ ne Olaf ya la edanmwẹ na gberra? Ọ khare wẹẹ: “I keghi gu etẹn ni rre iko zẹ ọse. Vbene I ghi sikẹ iran sẹ, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, erha ọkpa vbe iye ọkpa ẹre ọ biẹ ima. I na do kakabọ mu aro ye Baibol na tie. Zẹvbe ne I ya gha tie Baibol, I na gele do bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata ẹre I ye. Ẹre I na ghi kha wẹẹ, e Jehova ẹre I khian ya ẹdagbọn mwẹ ga.”

9. De emwi nọ khẹke ne emwa ni hoo ne iran ye gha rre odẹ ne huẹnrẹn ru?

⁹ Esu hoo ne u kpa hin odẹ ọghe arrọọ ne u ye rre. Ọ hoo ne u deba ọkhọngborrie emwa ni rre odẹ ne gboodo nii “nọ rrie ọfuan.” (Mat 7:​13, NW ) Sokpan, ma ghaa họn ẹmwẹ ne Jesu, ma na gha ghee ẹre wẹẹ, te Jehova ye odẹ ne huẹnrẹn na gbogba ga ima, emwi rhọkpa i khian ya ima la hin odẹ na rre. Gi ima guan kaan emwi ọvbehe ne Jesu wẹẹ ne ima ru.

10. Zẹvbe nọ rre ebe Matiu 5:​23, 24, de emwi ne Jesu wẹẹ ne ima ru?

¹⁰ Tie Matiu 5:​23, 24. E Jesu keghi ya Ovbi e Ju nọ khian ya zọ ese vbe Ọgua Osa ru igiemwi. Ọ na wẹẹ, deghẹ ọ kẹ ọre ya sẹ eke ne ohẹn ye nẹ, ọ na do yerre wẹẹ, irẹn vbe ọtiọnrẹn mwẹ egbe ẹzọ, ọ ghi sẹ emwi nọ khian ya zọ ese rae. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ọ mwẹ emwi nọ ru ekpataki sẹ ese ne ọ khian zọ nii. Vbe ọni a khin? E Jesu keghi kha wẹẹ: “Wẹ vbe ọtuẹn ka ya dọlọ nẹ.”

11. De emwi ne Jekọb ru, ne ọ mieke na sẹtin gu ọtiọnrẹn ru adọlọ?

¹¹ Okha ọghe Jekọb gha ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene a ya gu emwa ru adọlọ hẹ. Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 20 ne Jekọb kpa hin ẹvbo ẹre rre, odibosa na wẹẹ ne ọ werriegbe gha rrie owa. (Gẹn 31:​11, 13, 38) Sokpan, ohan kegha mu e Jekọb, rhunmwuda, Isọ ne ọtiọnrẹn nọdiọn kegha hoo ne ọ gbe ẹre rua. (Gẹn 27:41) “Ohan keghi mu e Jekọb ẹsẹse, iro na han rẹn,” ọ na gha roro ẹre wẹẹ, Isọ ye mu ohu irẹn. (Gẹn 32:7) De emwi ne Jekọb ru, ne ọ mieke na gu ọtiọnrẹn ru adọlọ? Ọ na ka mu ẹmwẹ na ye erhunmwu. Vbe iyeke ọni, ọ na gie emwa ne iran viọ ihako eso gie Isọ. (Gẹn 32:​9-15) Vbe irẹn vbe Isọ ghi miẹn egbe, ọ na rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn. Ọ keghi gbe uhunmwu ke otọ nẹẹn; ẹi re uhukpa, ẹi re igbava, sokpan igba ihinrọn ẹre ọ ru ẹre! Ne Jekọb na mu egbe ẹre rrie otọ, ne ọ na vbe rhie ọghọ nọ khẹke ne ọtiọnrẹn, ẹre ọ zẹ ighẹ ọ sẹtin gu ẹre ru adọlọ.​—Gẹn 33:​3, 4.

12. De emwi ne okha ọghe Jekọb maa ima re?

¹² Ma wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe emwi ne Jekọb ru, ọ ke ya gu ọtiọnrẹn ru adọlọ. E Jekọb na ka rinmwian e Jehova ne ọ ru iyobọ ne irẹn. Ọ na vbe zẹ owẹ lele erhunmwu ne ọ naẹn. Irẹn vbe ọtiọnrẹn ghi miẹn egbe, ọ ma gu ẹre gha muan ẹmwẹ, ne ọ gha kha wẹẹ, irẹn ẹre ọ rri ase, ighẹ ọtẹn irẹn ẹre ọ rri abe. Ne ọfunmwegbe gha rrọọ, ẹre Jekọb ghaa ye. Vbe ima khian ya ya egbe taa e Jekọb hẹ?

13-14. Ma gha ru emwi nọ ya ohu mu ọtẹn ima, vbọ khẹke ne ima ru?

¹³ Ma ghaa hoo ne ima ye gha rre odẹ ọghe arrọọ, ọ khẹke ne ima gha gu etẹn ima rrọọ vbe uwu ọfunmwegbe. (Rom 12:18) Vbọ khẹke ne ima ru, deghẹ ima na bẹghe ẹre wẹẹ,  ma ru emwi nọ sọnnọ ọtẹn ima? Ọ khẹke ne ima ka na erhunmwu gie Jehova, zẹvbe ne Jekọb ru ẹre. Ma ghi rinmwiaẹn ne ọ ru iyobọ ne ima ya sẹtin gu ọtẹn ima ru adọlọ.

¹⁴ Ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ mu egbe ne I ya mu egbe mwẹ rrie otọ, ne I ya tama ọtẹn mwẹ wẹẹ, nẹ ghẹ gui, ne ọfunmwegbe mieke na gha rrọọ ra? De vbene ọ khian gha ye Jehova vbe Jesu hẹ, deghẹ I na gu ọtẹn mwẹ ru adọlọ?’ Ewanniẹn ọghe avbe inọta na, gha gua ima kpa ya họn ẹmwẹ ne Jesu, ne ima gu ọtẹn ima ru adọlọ. Ọ khẹke ne ima ya egbe taa e Jekọb.

15. De vbene emwi nọ rre ebe Ẹfisọs 4:​2, 3 khian ya ru iyobọ ne ima ya gu etẹn ima ru adọlọ?

¹⁵ Akpawẹ e Jekọb ma mu egbe rrie otọ vbe ọ miẹn ọtiọnrẹn, vbọ gha te gha ye hẹ? Ẹi ghẹ te gha maan hiehie. Ma gha khian gu etẹn ima ru adọlọ, ọ khẹke ne ima vbe mu egbe rrie otọ. (Tie Ẹfisọs 4:​2, 3.) Ebe Itan 18:19 khare wẹẹ: “U gha gu [ọtuẹn] ru ẹmwẹ, te ọ ra khui urho ẹre kuẹ ye orere.” Adeghẹ ima vbe ọtẹn na gha mwẹ egbe ẹzọ, ma na mu egbe rrie otọ rinmwiaẹn, ẹi mwẹ ọ ma gha hoo ne ọ gu ima ru adọlọ.

16. De emwi nọ khẹke ne ima gha mwẹ vbe ekhọe? Vbọzẹ?

¹⁶ Ma gha khian gu ọtẹn ima ru adọlọ, ọ khẹke ne ima ka muẹn roro, ẹmwẹ ne ima khian ta kevbe vbene ima khian ya muẹn ye owa hẹ. Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, te ima khian ya gu ẹre ru adọlọ, ne ọ mieke na mu ohu fua. Adeghẹ ọmwa nii na ya ohu gu ima guan, ma sẹtin do gha hoo ne ima vbe ya ohu guan, ra ne ima do gha kha wẹẹ, ma ma rri abe. Sokpan ima gha ru vberriọ, ẹzọ gha fo ra? Ẹn o. Yerre wẹẹ, ma gu ọtẹn ima ru adọlọ, ẹre ọ maan sẹ wẹẹ, ma do gha gualọ ọmwa ne ọ rri ase ra ne ọ rri abe.​—1 Kọr 6:7.

17. De emwi ne u miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e Gilbert?

¹⁷ Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Gilbert wa gha hia ne ọ gha re ọmwa ọfunmwegbe. Ọtẹn na khare wẹẹ: “Ọ mwẹ ọtẹn mwẹ ọkpa ne imẹ vbe ọre ghaa mwẹ egbe ẹzọ. Ukpo eva gbalaka ẹre I ya gha hia ne I gu ẹre ru adọlọ; I na hia ne imẹ vbe ọre gba guan.” De emwi ọvbehe ne Gilbert ru? Ọ khare wẹẹ: “Ẹghẹ ke ẹghẹ ne imẹ vbe ọre khian ya guan, I ghi ka na erhunmwu, I ghi vbe tama egbe mwẹ wẹẹ, I i khian gi emwi ke emwi ne ọ tama mwẹ ya ohu mu mwẹ. I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne I ru emwi nọ gha ya ọfunmwegbe gha rrọọ, ẹi re ne I gha kha wẹẹ, mẹ ẹre ọ rri ase,  rhunmwuda, ai mwẹ emwi na ya ẹzọ ru, iku ẹre ọ maan sẹ.” De afiangbe ne Gilbert ghi miẹn. Ọ khare wẹẹ: “Te orhiọn mwẹ wa sẹ otọ, rhunmwuda, mẹ vbe etẹn mwẹ hia wa maan ẹko egbe.”

18-19. Ma gha ru emwi nọ sọnnọ ọmwa, vbọ khẹke ne ima ru? Vbọzẹ?

¹⁸ Vbọ ghi khẹke ne ima ru, vbe ima gha rẹn wẹẹ, ma ru emwi nọ sọnnọ ọtẹn ima? Lele ibude ọghe Jesu, ne u gu ọmwa nii ru adọlọ. Rinmwian e Jehova ne ọ ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ nuẹn, ne u mieke na sẹtin gha re ọmwa ọfunmwegbe. U gha ru vberriọ, ọyẹnmwẹ ghi gha sẹ ruẹ, u ghi vbe sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, u họn ẹmwẹ ne Jesu.​—Mat 5:9.

¹⁹ Ma ghọghọ wẹẹ, e Jehova keghi loo e Jesu Kristi nọ re uhunmwuta ọghe iko ya rhie adia ne ima. (Ẹfis 5:23) Ma mu egbe ne ima ya “danmwehọ ẹre” zẹvbe ne Pita, e Jems kevbe Jọn ru ẹre. (Mat 17:5) Zẹvbe ne ima ruẹ ọre dee sin, adeghẹ ima na ru emwi nọ sọnnọ ọtẹn ima, ọ khẹke ne ima gu ẹre ru adọlọ; ma gha ru vberriọ, te ima họn ẹmwẹ ne Jesu. Deba ọni, deghẹ ima na mudia gbain vbe odẹ ọghe arrọọ ne ima ye na, ma gha miẹn afiangbe nibun nia, ma ghi vbe gha rrọọ vbe etẹbitẹ!