1-2. (a) Éé ní e Bàrì beè kọ́ nè taà kà gbò tóm Jíízọ̀s kọ bàá naa ẽ́, vaá ba beè labví láb naa vàẹ? (b) Éé ní eé nó mm̀ nakà togó belí é?

TṌÓ e deè Sẹ̀lẹ̀nù Ténì Zelí ea beè sẹ̀ẹ̀a 32 C.E. ni téní, neǹ tóm Pítà, Jém̀z, nè Jọ́ọ̀n beè ié mòà nù dẽe ea dú nu bọ̀ọ̀ ló. Be à sẹlẹ gbẹá boo gbele gã̀ boo gù ea di ló Gù Hermon, ní e sĩ́ Jíízọ̀s beè nyaaá gbẹá vá kèsĩ́é. “Sĩ́e beè gboó nyagí belí nàànì vaá a kọ̀là ló à ẹẹ vaá mò.” (Máát. 17:1-4) Gbò tómá beè dã́ moǹ Bàrì nyòòmà dee deè nvéè mòà nù dẽeá ea kọ́ọ̀: “Níí nà Sã́áná e m vulè vaá nyíem̄ palà ge ẹẹé ló—gbanííe tṍ ló.” (Máát. 17:5) Gbò tómá beè zogè kọọ̀ bà gbanìè tṍ ló Jíízọ̀s tení dú ló bé e ba beè tõó dùm naa tṍó e tṍó téní. È gbĩ́ gè nó ba nu dòòmà bá.

² Mm̀ togó bel e ã́àa nòa, e beè nó kọọ̀ ge gbàntṍ ló Jíízọ̀s tõó dọ̀ ge òòà aa ló gè naa sìgà nu. Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo bàà kà nú e Jíízọ̀s beè kọ é naa.

3. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Máátìù 7:13, 14, éé ní ea bọ́ló kọ é naa ẽ́?

³ Bugi Máátìù 7:13, 14. Nvèè kpíi ló kọọ̀ Jíízọ̀s beè kọ́ nú ea kil ló bàà kà èèlè, e ene kà dú èèlè ea “ọ́ọ́gá” boo vaá ńdõòna kà à dú èèlè e bè “náa taalà.” Ní ea égè taà kà á gé. Èé íè ge sà ní e buù bẹ̀ì é téní boo. Nakà béèlàfùlí palàge dú bíi ge nè boo béè kọọ̀ áá ene kà èèlèa ní e nen é láá tení boo vaá ié dùm e bè náa táẹ́.

4. Òó láá baatẽ́ èèlè ea “ọ́ọ́gá booá” naa vàẹ?

⁴ À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kelé ea di zẹ̀ẹ̀ pálaa kà èèlèí.  Gã́bug nen di boo èèlè ea “ọ́ọ́gá booá” boo béè kọọ̀ à válí gè tení boo. À dú pọ́lọ́ kọọ̀ gã́bug nen a sa gè tení boo nakà èèlèí vaá zọ̀ gbò e bà di boo naa kọ̀láá kà nú e bà gé náa. Bà náa nyímá kọọ̀ Sétàn ea dú Pọ́lọ́ Nyómá ní ea gé túlè gbò nen tenmá boo nakà èèlèí é, vaá àé túlè va nvee bá ú.—1 Kọ́r. 6:9, 10; 1 Jọ́ọ̀n 5:19.

5. Éé ní e sìgà nen ni náa kọbé bà láá mòn èèlè e bè náa ‘taalàa’ vaá tení boo é?

⁵ Èèlè e bè ‘náa taalàa’ dú kele ló èèlè ea “ọ́ọ́gá booá,” vaá Jíízọ̀s beè kọọ̀ gbálà ńkem̀ gbò ní e bà gbĩ́ mòn ẽ. Ló éé? À dú lé gè nyimá kọọ̀ mm̀ gã́bel ea bẽene, Jíízọ̀s ãane pá a gbò nyòòne nvée ea kil ló gbò e bà kpọ́á kyáá bel ló kọ baalaà gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì. (Máát. 7:15) Sìgà gbò kọ́ọ̀ gã́bug bõ̀ònaló fã̀ dì vaá gã́bug ọ̀và túúmá kọ́ọ̀ bà gé nóòmàè kà kà bel. Lóó gã́bug nen a ọọ boo béè gã́bug bõ̀ònaló fã̀ ea dì, vaá bà náa zẹ́ẹ́ pììgà nà ge gbĩ́ gè nyimá be à íe èèlè e nen é láá tení boo vaá ié dùm. Sõò nen é láá gbĩ́ èèlèá mòn. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Ò dúì kà kà gbò e a gé nyooném̄ nvée be ò biilii bá ló nà mon bel. Ò é gboó nyimai kà kà bel, vaá kà kà bel é náa kọ ó dií pọ́ì.” (Jọ́ọ̀n 8:31, 32) À dú lé kọ nóo lábvì láb belí bé e gã́bug nen gé náaá; tãa vó, ò gbĩ́ì kà kà bel. O beè dààmà togó gè palàge nó Moǹ Bel Bàrì boo béè ge gbĩ́ gè nyimá nú ea kọ́ é naa, vaá ò gbàntṍ ló gbò nòòmànù Jíízọ̀s. Gbàà gbò nú eo ni nó, ò nóò kọọ̀ Jìhóvà gbĩ́ kọ é kìn nòòmànù kyáá bõ̀ònaló fã̀, vaá òòà aa ló gè sẹlẹ gbò sẹ̀lẹ̀nù e Kpá Káí náa nveè sãa kúm. Ò nóò nàgé kọọ̀ náa ólò bọọgẹ̀ valí gè nyaaná o sĩ́deè tõò dùm kọbé ò láá náa nú ea é léémá Jìhóvà. (Máát. 10:34-36) Be à sẹlẹ náa beè valí kọ ó nyaaná o sĩ́deè tõò dùm. Sõò o beè naa vó boo béè kọọ̀ ò vulè o Tẹ̀ ea di káála vaá gbĩ́ gè naa nú ea é ẹ́ẹ̀lẹ̀ẹ̀ nyíe. Ẹ̀b bé e nyíée é ẹ́ẹ́ ní ló naaà!—Pró. 27:11.

6. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 119:9, 10, 45, nè 133, éé ní ea é láá nvèè bá nèi kọ é gbẹá boo èèlè e bè náa taalàa ẹ?

⁶ Éé ní ea é láá nvèè bá nèi kọ é gbẹá boo èèlèí tṍó e ni íná boo é? Bugi togó boo nakà nu dòòmà báí. Gbẹá sìgà dó, bà ólò bè nu tenmá gã́ èèlè ea di boo gù vaá à ólò kpènà gbò e bà gé téélá faà. Gbò nú e bà beí ólò naa kọọ̀ gbò e bà gé téélá faà á gá tení kà gbṍó gã́ àbèè ge teelá aa boo èèlè. Tọ́ọ̀ nen náa é nvèè súng kọọ̀ gbò nú e bà be tenmá gã́ èèlèa náa kọọ̀ bàá gá láá teelàẹ̀ aa boo èèlèa gé nvèà kom ló! Gbò nòòkúù Jìhóvà ea di mm̀ Kpá Káí dì belí nú e bà be tenmá gã́ èèlèa. Àé nveè bá nèi kọ é láá gbẹá boo èèlè e bè náa taalàa.—Bugi Psalm 119:9, 10, 45, 133.

7. Mósĩ́ deè ní ea bọ́ló kọọ̀ gbò nvín ãa á ẹ̀b èèlè e bè náa taalàa ẹ?

⁷ Gbò nvín ãa, é kọọ̀ à ólò tõoí ló sìgà tṍó kọọ̀ gbò nòòkúù Jìhóvà bọọgẹ̀ kpègii lọl ló gbò nú eo gáẹ̀ dei kpéé ló? Níà bé e Sétàn gbĩ́ kọ ó bugii togó naa ẽ́. À gbĩ́ kọ ó kai bùlà gbẹẹ́ boo nú e gbò e bà gé téní boo èèlè ea ọ́ọ́gá booá gé náa, boo béè kọọ̀ à bélí kọ bà gé dé kpéè. À gbĩ́ kọ ó bugii togó kọọ̀ nóo gé déi kpéè belí bọọ gbò kóò e bà di tọọ̀ kpá àbèè gbò eo monìì boo íntanèt. Sétàn gbĩ́ kọ  ó bugii togó kọọ̀ gbò nòòkúù Jìhóvà gé náa kọọ̀ ó gá dei kpéè. * Kẽ̀èa boo kọọ̀: Sétàn náa gbĩ́ kọọ̀ gbò e bà gé téní boo a èèlèí á mòn nú ea é nááa vá ló dì deèsĩ́. Sõò Jìhóvà a náa kọ ó monii bé e dùm gbò e bà gbẹ́á boo èèlè ea é tú nen nvee mm̀ dùmí é dú dũ̀ùnè naa.—Ps. 37:29; Àìz. 35:5, 6; 65:21-23.

8. Éé ní e gbò nvín ãa é láá nó lọl ló nu dòòmà bá Olaf e?

⁸ Bugi togó boo nú eo é láá nó lọl ló ene kà nvín ãa gbálà ea bée kọlà Olaf. * Gbò e bà gbá dia tọọ̀ kpá beè tãgĩ́e bá kọ á kuná gã̀. Tṍó ea baatẽ́ nèva kọọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò tõó boo gbò nòò-kúu ea di mm̀ Kpá Káí, sìgà gbò bia e bà gbá dia tọọ̀ kpáá beè kpáá pììgà ge tãgĩ́e bá kọ á kunàè va. Sõò Olaf beè elá àgàlà boo gè naa nú ea lelà. Níá níì áá  tã́gĩ̀ bá ea géè kpee sĩ́ lóé nì. Olaf kọ́ọ̀: “Gbò e bà géè noomàm nu beè kọ ḿ sí pọ̀b tọọ̀ kpá boo béè kọ àé náa kọọ̀ gbò nen á fã̀ m dẽe. Ba beè kọ́ nèm kọọ̀ be ním síì pọ̀b tọọ̀ kpá, ním é íe kà lé tóm gè sì.” Éé ní ea beè nvèè bá nè Olaf kọ á láá bé èlbá gbò tã́gĩ̀ báí é? À kọ́ọ̀: “M beè bã̀àa kóò gbò e bà di mm̀ beélè bõ̀ònatõ̀ò. Ba beè dì belí pá beélè tọ. M beè dààmà nàgé togó gè kpáá palàge nó Kpá Káí. Bé em nóò Kpá Káí naa, níà bé em kpáà àgala boo kọ m̀ di mm̀ kà kàí naa ẽ́. Vó beè naa kọ ḿ beeláfùl ge sí tóm nè Jìhóvà.”

9. Éé ní ea dú gè ẹ̀bmà dẽe lọl bá gbò e bà gbĩ́ gè gbẹá boo èèlè e bè náa taalàa ẹ?

⁹ À léémá Sétàn kọ ó aa boo èèlè ea é náá kọ ó ié dùm. À gbĩ́ kọ ó gbaaá ló gã́bug gbò e bà di boo èèlè ea taalà ea ‘tú nen tẹlẹ ke tõ̀ò kyọ̀à sĩ́á.’ (Máát. 7:13) Sõò, èé gbẹ́á boo èèlè e bè náa taalàa, be è kilsĩ́ gè gbàntṍ ló Jíízọ̀s vaá ẹ̀b èèlèa naamá nú ea é kpenài. Kátogóí, naanii èé bugi togó boo dõòna kà nú e Jíízọ̀s beè kọ é naa.

10. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Máátìù 5:23, 24, éé ní e Jíízọ̀s beè kọ é naa ẽ́?

¹⁰ Bugi Máátìù 5:23, 24. Mm̀ dọ̀ Kpá Káíí, Jíízọ̀s beè kọ́ nú ea palàge dì bíi ló pá Júù e bà géè pãanée tṍ ló. Bugi togó boo nen ea di tọọ̀ káí ea gbĩ́ gè tú nom ea é váámá gyọ́ọ nè neǹ vààla gyọ́ọ vaá à gbóó kẽ̀èa boo kọọ̀ kyẽ̀ nù diè gbàà a vígà nyoomàèe, a beè dú bíi kọ á aa ló a vààla gyọ́ọ gbẹẹ́ kĩé vaá “àà.” Ló éé? Boo béè kọọ̀ à íe nu ea palàge dú bíi kọ á naa besĩ́ à kálá tú a dõ̀ònù nè Jìhóvà. Níà éé? Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Gbẹ́á boo àà gé naa kọ fẹ́ẹ́ fẹẹ̀ ló á di zẹ̀ẹ̀ o vígà nè ọ̀ọ̀.”

11. Éé ní e Jékọ̀b beè naa kọbé à láá zọ̀ a vígà Ísọ̀ naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló é?

¹¹ Èé láá nó gã́bug nú ea kil ló gè zọ̀ nen naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ tení dú ló gè nó nu dòòmà bá Jékọ̀b. Tṍó e Jékọ̀b ni tú nú ea é dú 20 gbáá tõ̀òma dõòna bòn, Bàrì beè lẹ̀ẹ̀là a nyómá tóm siimáé ló kọ á gbóó òòa kẽ kil be. (Jén. 31:11, 13, 38) Sõò tã̀àgã̀ beè dì. Ísọ̀ ea dú a ńkaneǹ vígà beè gbĩ́ gè fẹ́ẹ. (Jén. 27:41) “Pọ̀ beè palàge sii Jékọ̀b naa ní ea íe tã̀àgã̀ bùlà” kọọ̀ súng é láá di dí gbàà a vígà nyoomàèe. (Jén. 32:7) Éé ní e Jékọ̀b beè naa kọbé à zọ a vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló é? Túá kà, a beè palàge tã̀àgã ló Jìhóvà ea kil ló belá. Tṍóá, a gbóó dõo gã́bug nu má Ísọ̀. (Jén. 32:9-15) Dee deè nvée, tṍó ea mon a vígà Ísọ̀, a beè zogè kọọ̀ à fãèè dẽe. A beè kumí sĩ́ kẽ nè Ísọ̀, níì enè tóm àbèè bàà tóm nì, sõò àlàbà tóm! Fã̀ dẽe nè kìlmà kpá ló kẽ e Jékọ̀b beè ié, beè naa kọọ̀ á láá zọ̀ a vígà Ísọ̀ naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.—Jén. 33:3, 4.

12. Éé ní e nóò lọl ló nu dòòmà bá Jékọ̀b e?

¹² È nóò nu lọl ló bé e Jékọ̀b beè kpoogá dee ló nyòòmà ge zọ̀ Ísọ̀ nyòònà naa nè bá ea beè bã̀àmàé ló. Jékọ̀b beè tú kìlmà kpá ló kẽ bànmà nvèè bá lọl bá Jìhóvà. Tṍóá a beè gbóó sí tóm nyòòmà nvéè a tã̀àgã ló tení dú ló gè naa nú ea é náa kọọ̀ a vígà nè ẹ̀ẹ̀ á láá naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Tṍó e bà monà, Jékọ̀b náa beè zọ̀ Ísọ̀ tala boo nen ea beè di lèlà àbèè nen ea beè lọ̀. Nú e Jékọ̀b beè sẹ̀ẹ̀a sĩ́ beè dú gè zọ̀ a vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Mósĩ́ deè ní eé láá nó nu dòòmà bá Jékọ̀b e?

13-14. Éé ní ea bọ́ló kọ é naa be è náa nú ea kyẽ́ neǹ vígà ẹ?

¹³ À dú bíi kọọ̀ beele e gé téní boo èèlè ea é náa kọ é ié dùm á zọ̀ pá vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. (Róm̀ 12:18) Éé ní ea bọ́ló kọ é naa be è náa nú ea kyẽ́ neǹ vígà ẹ? Dì belí Jékọ̀b, èé palàge tã̀àgã ló Jìhóvà. Èé láá bànie kọ á nvèè bá nèi kọ é zọ̀ bẹẹ vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.

¹⁴ À bọ́ná gé ló kọ é bugi togó boo nú e náà. Èé láá bĩiná bẹẹ bá kọọ̀: ‘É kọọ̀ m̀ di kpènà ló gè kìlmà kpá ló kẽ vaá kọọ̀ nda ní em lọọ̀ẹ nè ge naa kọọ̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló á dì? Àé tõó ló Jìhóvà nè Jíízọ̀s naa vàẹ, be m̀ gyaama sĩ́ gè naa kọọ̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló á di zẹ̀ẹ̀ neǹ vígà nè m̀m̀ ẽ?’ Bẹẹ ààla é láá sièi kpóó ló kọ é gbàntṍ ló Jíízọ̀s vaá sí ló neǹ vígà gé zọ̀ẹ naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Be è náa vó, èé láá nó nu dòòmà bá Jékọ̀b.

15. Mósĩ́ deè ní e gè tú nòòkúu ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 4:2, 3 siimá tóm é láá nvèè bá nèi kọ é zọ̀ neǹ vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló é?

¹⁵ Bugi togó boo nú ea gáẹ̀ beè láá naaá beè Jékọ̀b beè zọ̀ a vígà tala boo nen ea beè di lèlà àbèè nen ea lọ! Kà pọ́lọ́ nu gáẹ̀ láá sìlà aa m. Tṍó e síì ló neǹ vígà gé zọ̀ẹ naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló, à dú bíi kọ é naa vó mm̀ kìlmà kpá ló kẽ. (Bugi Ẹ́fẹsọ̀s 4:2, 3.) Kpá Próvẹẹ̀b 18:19 kọ́ọ̀: “À ólò tàvàlà ge zọ̀ vígà e súng bã́e naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló èlmà bon ea palàge agaló, vaá à íe kàna ea dì belí kpátẽ́ ea di nvéè bũ.” Tṍó e kọ́ọ̀ nè nen kọ á gbẹẹ vó, àé náa kọ á lọ̀l “kpátẽ́” nvéè bũá naa ní eé bã́ m.

16. Éé ní ea bọ́ló kọ é bugi togó boo é, vaá ló éé?

¹⁶ À dú nágé bíi kọ é tú ọ̀ẹ̀ dẽe bùgmà togó boo bel eé ló nè bẹẹ vígà nè bá eé lóómá. Tṍó e ni kpenà ló, àé dú bíi kọ é gbóó sí ló neǹ vígà e beè naa nú ea kyẽ́eá vaá pììga boo gè zọ̀ẹ naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Túá ból, àé láá ló bel e bè náa é kpé tṍ gè dã̀. Àé láá valíí ló gè bã̀ súng àbèè ge gbĩ́ gè ló bel leevè bẹẹ bá, sõò é kọọ̀ ge naa vó é náa kọọ̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló á dì? Ẽ́èe. Kẽ̀èa boo kọọ̀ ge zọ̀ o vígà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló palàge dú bíi èlmà ge gbĩ́ gè nyimá ló nen ea di lèlà àbèè nen ea lọ.—1 Kọ́r. 6:7.

17. Éé ní eo é láá nó lọl ló nu dòòmà bá Gilbert e?

 ¹⁷ Ene kà vígà págbálà ea bée kọlà Gilbert beè pììga boo gè zọ̀ nen naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. À kọ́ọ̀: “Enè nen ea dú mm̀ beélè tọ nè m̀m̀ beè ié tã̀àgã̀. Mm̀ bàà gbáá, m beè pììga boo gè zọ̀ẹ lóá bel boo mm̀ gbọ́ọ́-gbọ̀ọ̀ ló kọbéè fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló láá dì.” Éé ní e Gilbert beè kpáá naa ẽ́? À kọ́ọ̀: “Buù tṍó em gbĩ́ gè zọ̀ẹ loá bel boo, m̀ ólò tã̀àgã ló Bàrì vaá kọ́ nè nà bá kọọ̀ ním é nveè súng be à ló bel e bè náa bọ́ló nèm. M̀ beè di kpènà ló gè ia ló nèe. M beè nó kọọ̀ náa dú bíi kọ ḿ pììga boo gè leevè bel nà bá, nà tóm beè dú gè naa kọọ̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló á dì.” Éé ní ea beè sìlà aa mmé? Gilbert kọ́ọ̀: “Nieí, m̀ íè dĩ̀ìnè ló bùlà boo béè lé gbaaló ea di zẹ̀ẹ̀ pá beélè tọ nè m̀m̀.”

18-19. Éé ní ea bọ́ló kọ é naa be è náa nú ea kyẽ́ neǹ vígà ẹ, vaá ló éé?

¹⁸ Éé ní ea bọ́ló kọ ó naa tṍó eo nyímà kọọ̀ ò náànìè nú ea kyẽ́ neǹ vígà ẹ? Gbàntṍ ló dùùlà bá deè tṍ Jíízọ̀s ea kil ló gè nvèè fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Tã̀àgã ló Jìhóvà, vaá ò dẹẹ̀a boo a nyómá káí kọ á nvèè bá nè ni kọ ó láá zọ̀ nen naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Be ò náa vó, nyíé ni é ẹ́ẹ, vaá níá zógè kọọ̀ ò gé gban tṍ ló Jíízọ̀s.—Máát. 5:9.

¹⁹ Nyíéi ẹ́ẹ kọọ̀ Jìhóvà dì ea gé néi dùùlà bá deè tṍ tenmá bá Jíízọ̀s ea dú “togó ló a bõ̀òna ló.” (Ẹ́fẹ. 5:23) Naanii èé bééláfùl ge gbànie tṍ ló belí bé e neǹ tóm Pítà, Jém̀z, nè Jọ́ọ̀n, beè ‘gbànìe tṍ ló’ naaá. (Máát. 17:5) E nó bé eé láá zọ̀ neǹ vígà e beè naa nú ea kyẽ́e naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló naa. Be è náa vó vaá gbẹá boo èèlè ea é náa kọ é ié dùmí, nyíéi é ẹ́ẹ kátogóí vaá dì deèsĩ́, èé íe ẹ́ẹ́ nyíe ea é di lee.