1. Nạ kakaạph ika ilọ eghunotu phọ aJems?

AJEMS, umor phọ aZizọs, amite eghunotu awe dị oḅạr aZihova. * AJosef r’aMeri phọ omhạr bọ nyodị, uphomhoghiạn aZihova agey kụ olhọgh oomo inyaạm okumu Odị. AJems aghelhọm ni enhọn iyaạr—okumor umor ph’odị kụ aḍighi bọ aMesaya phọ. P’eeghe emạ eepoogh dị aJems amhoọgh oḍighi oniin olọ eghunotu phọ ephẹn phọ!

2. Ighẹn ariphigh kụ edị aJems amhoọgh otuạn omheeraam okumor umor phọ odị?

² AJems amhoọgh ni ibadị ariphigh otuạn omheeraam okumor umor phọ odị. (Mat. 13:55) Esi omaạm, aZizọs alhegheri agey Igẹ Iigbia phọ, dị 12 asiạ bịn alhọgh iikia ilhoghi ikumor awe olhegheri iyaạr phọ epẹ Jeruselem. (Luk 2:46, 47) Eeni aJems phọ akumuan ghan ni r’aZizọs siphẹ oḍighi amakạ phọ. Eru idiphọ, pọ odị akạr kụ alhegheri umor ph’odị agey. ANathan H. Knorr agbor ghan aḅẹm mọ, “Nạ kalegheri iboom ilọ oye mem dị nạ rakumuan r’odị.” * Iikia i/lo aJems alhọgh kẹn elhegh mọ “aJizọs aphophom ni olegheri-iyaạr aḅilẹ akpạr emụgh akpạr eye kụ aḅeraạn ghan Enaạn r’awe oomo amem.” (Luk 2:52) Odaphạn iphẹn phọ yira otue ni ootughiạn mọ odị aḍighom aani buḅẹl abumatuạn phọ aZizọs. Kuolọ ki/diphọ.

3. AJems azọ ika mem mọ aZizọs amhiigh bọ rukumuan phọ odị siẹn ade phọ?

³ AJems o/ḍighi onyọ amatuạn aZizọs mem mọ aZizọs rakumuan  bọ siẹn ade phọ. (Jọn 7:3-5) Iikia i/lo, eeni aJems phọ aḍighom aani ni siya phọ aZizọs abuẹn ootughiạn ghan bọ “mọ emụ odị i/pọ.” (Mạk 3:21) Iyaạr i/lo dị eḍeenhaan mọ aJems arọl li r’aMeri onhiin phọ odị mem mọ oghiigh bọ Zizọs siphẹ oreeny phọ.—Jọn 19:25-27.

4. Ighẹn araraạr ituughạ kụ edị yira kooḅeghiọn?

⁴ Asiạ r’eten, aJems amheeraam ni Zizọs kụ aḅilhẹ aḍighi oye dị ookpomhoghan aKristẹn phọ olhọgh ni eegu. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn iyạl araraạr otuughạ esi aJems: (1) ipẹ ewạ bọ mọ ophamhanhạm osooromhi aloọr ḅilhẹ (2) r’idị yira kotue otughemhị ghan agey.

5. AJems amhegheron ika mem mọ aZizọs amitenhaan bọ nyodị?

⁵ Pụr amem kụ edị aJems amheeraam bọ Zizọs? Roḅeton bọ Zizọs esi aḍuugh, “odị amitenaan Jems kụ agbi omitenaan oomo phọ abutelhedom mo.” (1 Kọr. 15:7) AZizọs romitenhaan Jems, bịn odị aḍighi otelhedom aZizọs. Odị arọl aani ni siphẹ osoph anyụ eedaneẹn phọ abumatuạn phọ okori ghan bọ uwaloor iigbia phọ epẹ Jeruselem. (Iiḍighi 1:13, 14) Onyebel r’oten, aJems aghelhọm ni eepoogh okumuan aani idiphọ oniin siphẹ aloor phọ repogh bọ siphẹ oḅẹl okuron asiạ phọ. (Iiḍighi 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Kụ egbi oteẹny 62 C.E., iphum ni nyodị ogẹ aḍinyạ oghiọm aKristẹn phọ abuphẹ osagharạn bọ uwaloor iigbia phọ. Mughumọ oḍuomolhoghi ayira ogheel k’akẹ obobọ orọl isiẹn ade phọ, yira romooghọm ni suọ ḍinyạ phọ aḍiphẹ phọ. (Jems. 1:1) Odaphạn ogbaạm iphirigba oḅẹl okuron asiạ phọ Josephus, Ogbogh Opinyọn Rikiạ aJu Ananias oọny Annas kụ angọ itọ oghiigh aJems. AJems aḅạr ri aZihova tutụ amhạn rukumuan odị siẹn ade phọ.

6. Ika kụ idị aJems agbatanhaạn r’abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị amem mọ odị?

⁶AJems asooromhi loor. Uḍighi ika kụ yira komeeraam bọ iduọn? Omhiịn ogbaranhaạn phọ odi bọ esi ipẹ aJems aḅilhẹ bọ asighẹ Zizọs ḅilhẹ r’ipẹ abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị phọ ozọ bọ. Mem dị aJems amhiịn bọ riphigh dị r’ilọ oogbaghanhaạn i/lo mọ aZizọs kụ Oọny phọ Enhaạn ni, r’osooromhi aloor odị amheeraam ni. Abupinyọn rikiạ phọ orọl bọ Jeruselem u/ḍighi aani idiphọ. Esi omaạm, bidị ukạr ri osighẹ riḍien abidị omhiịn dị aZizọs aḅeton Lazarọs esi aḍuugh. Kparipẹ r’oghol iduọn phọ omheeraam mọ aZizọs  omeerạ enye aZihova, bidị usopha ghụn oghiigh aZizọs r’aLazarọs. (Jọn 11:53; 12:9-11) Kụ mem mọ oḅeton bọ Zizọs siphẹ aḍuugh phọ, bidị usopha aaghinhaạn awe phọ ipẹ memite bọ. (Mat. 28:11-15) Ophoophe aloor akọm idị abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị phọ oghel aMesaya phọ.

7. Uḍighi ika kụ yira kokel bọ ophoophe aloor?

⁷Iyaạr ituughạ: Kel ophoophe aloor, ḍighi oye dị kadugh otughemhị. Idiphọ ezẹgh ketue bọ ni eḍue ighiph ekpom oye bịn ekọm idị ka/pooghu mun agey, pọ kụ idị ophoophe aloor rakparamhị ghan ekpom mọ ayira kaḅilhẹ ukikima iyira odaphạn iiḅakiọm mọ aZihova. Ophoophe aloor aḍighi idị aFarisi phọ oghel riphigh dị eegholhaan ni mọ aZizọs amoọgh ni uwaloor Enhaạn, ḅilhẹ mọ Oọny Enhaạn ni. (Jọn 12:37-40) Ipẹ phọ ikạr kụ eeph loor esi dị ikikima bidị omhoọgh aghuḍum k’agee-pọ. (Mat. 23:13, 33) P’eeghe idị emhạn maạr omheera mọ Ekpo-onhụ phọ Enhaạn ḅilhẹ r’uwaloor phọ odị kụ eeḅakị ghan roozọ r’iinyuughiom r’iitughiạn ḅilhẹ r’osopha ayira! (Jems. 3:17) AJems asooromhi loor, kụ ameera bọ mọ aZihova atughemhị nyodị. Kụ iduọn yira kooḅeghiọn bọ ni, osooromhi aloor kụ aḍighi bọ idị aJems amhoọgh ḍighalhanyạ itughemhị.

8. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍighi abugey abutughemhiạ?

⁸ AJems o/ghị askul dị oḅẹm m’ikị kụ emhiịn. Dị iikia i/lo, abuọ arumhụ phọ uphoghom ghan ni nyodị eniin phọ ekpeḍien phọ ophogh ghan bọ Pita r’aJọn—mọ “iḅạr awe ni bịn, dị ḍinyạ u/maạr.” (Iiḍighi 4:13) Aḍinyạ aBaibul phọ odị agẹ bọ eḍeenhaan ni mọ odị atuughạ ni ilọ oḍighi ogey otughemhiạ. Ii etu ni inẹ mọ eeni yira u/kị aani askul idiphọ aJems. Kuolọ, r’olhoghonhaạn aḍighaạgh uwaloor phọ aZihova ḅilhẹ r’itughemhị ookpomhoghan phọ, yira kotue ni oḍighi bugey abutughemhiạ. Omhiịn eḍeenhaan dị aJems angọ idiphọ otughemhiạ kụ ophogh raraạr ituughạ dị yira kosighẹ.

9. Nạ kagbạ ika eten itughemhị phọ aJems?

⁹AJems o/ḍighinhom ghan igbogh ikpo onhụ ḅilhẹ o/gbạ ghan raraạr eten dị ekpạr onhaghanhạn. Ipẹ phọ iḍighi idị awe phọ olegheri idị ewạ mọ bidị oḍighi r’ipẹ koḍighi bọ.  Miịn idị aJẹms asighẹ eten dị edugh atughemhiọm Kristẹn phọ ookolhobian okaran ghan iminhimhiịn dị ko/ḅarạm owunhughi ikalhạ. Odị agẹ mọ: “Yira olegheri ni odọ oḅaạl ologhi dị buphẹ okparạm bọ mem iminimiịn phọ omoọgh ghan. Nyina menaghạn ni okparạm mọ aJob, eḅilẹ elegheri idiphọ Omoọgh-we phọ angọ bọ nyodị eeḍiọm ruukuna phọ. Omoọgh-we phọ amoọgh ni iboom igbiririph r’onmạ ighirigiir.” (Jems. 5:11) Lọgh elhegh mọ aJems akpasị itughemhị phọ odị siphẹ Igẹ Iigbia phọ. Odị asighẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn kụ aḍeenhaan odọ idị aZihova rakpẹ ghan iikpiạ buẹn oḅạr bọ Nyodị idiphọ aJob. AJems atughemhị ghan ekpanhạ iyaạr phọ esi oḍighinhom ikpo-onhụ r’eten oghaaphạn dị edugh onhaghanhạn. Kụ ipẹ phọ isighẹ eghuan eghiomaạn aZihova kparipẹ r’aloor.

10. Eghẹn kụ eniin eten dị yira kotuughaạny aJems ilọ otughemhị ghan?

¹⁰Iyaạr ituughạ: Dughe aḅilhẹ akpasị itughemhị ph’anạ siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Aḍiigbu ayira ki/ḍighi oḍeenhaan emhaạr ayira, kuolọ oḍighi idị awe kolegheri mọ aZihova alegheri ni aḅilhẹ rapogh ghan bidị. (Rom. 11:33) Yira kotue oteẹny ḍiigbu phọ aḍiphẹ phọ esi okpasị ghan itughemhị phọ ayira siphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Esi omaạm, kparipẹ r’oḅenhị opọ nạ ratughemhị ghan bọ idị nạ muḍighi mughumọ nạ kụ odi dọl phọ odị, loghonhaạn ghụn nyodị ḍighaạgh ogbiran areḍeenhaan aBaibul phọ omhiịn aani aḍiitughiạn aZihova. Bịn meḍighi idị oghiilhaan aZihova kụ kanyu nyodị oḍighi idị eḅeraạn aZihova, k’/ayira.

11. Ighẹn iiḅaghamhị kụ edị aKristẹn phọ orọl bọ mem mọ Jems omhoọgh, kụ eeghe oroma kụ edị odị angọ bidị? (Jems 5:13-15)

¹¹AJems alhegheri ni iiḅaghamhị abumor phọ. Eegholhaan ni siphẹ aḍinyạ phọ odị, mọ aJems alhegheri ni iiḅaghamhị phọ abumor r’abumarani phọ osoman bọ, kụ angọ ghan bidị iromoghiom dị eegholhaan orue okpạr opu. Esi omaạm, abunhiin aKristẹn uubinya ghan ni oḍighi ilọ oroma. (Jems. 1:22) Abunhọn uḍighom ghan ogina araalhạ phọ bịn. (Jems. 2:1-3) Kụ abuniin kẹn urọl li dị ekparanhaạn ooḅakị anem abidị. (Jems. 3:8-10) AKristẹn phọ abuẹn phọ umhoọgh ni iboom iiḅaghamhị, kuolọ aJems aḍuom ni olhoghi mọ konmia ni. Odị angọ oroma dị ayoghoyoghọ ḅilhẹ aghị onyen, kụ aromha buẹn rodugh bọ eten aruwaloor owạ olhoghonhaạn aḍighaạgh ikumor awe phọ.—Bạl Jems 5:13-15.

12. Ika kụ idị yira komoọgh bọ egey ephoghom mem dị yira rologhonhaạn ḍighaạgh buẹn yira rotughemhị bọ?

¹²Iyaạr ituughạ: Legheri iiḅaghamhị phọ, kuolọ pamhanhạm ephoghom dị eeleeny ilọ abunhọn. Ibadị abuẹn yira rotughemhị ghan bọ Baibul phọ rekparanhaạn ghan ni oḍighinhom ipẹ bidị rotuughạ bọ. (Jems. 4:1-4) Etue ni esighẹ mem kụ bidị obilhẹ ikarạph araagharạ, omhoọgh igey araagharạ aKristẹn. Idiphọ aJems, ewạ mọ yira omhoọgh akpọ oḅio oḅenhị ghan abuẹn yira rotughemhị bọ esi dị ewạ mọ bidị oḍighi agey. Kụ ewạ momhoọgh ni egey ephoghom r’oḍuomolhoghi mọ aZihova kaḍur ri buẹn osooromhi bọ loor aloghomạ ḅilhẹ mọ kangọ kẹn ni bidị inyaạm onmia.—Jems. 4:10.

13. Odaphạn iphẹn edi bọ Jems 3:2, aJems alhọgh elhegh eeghe iyaạr?

¹³AJems amhiịn ni loor odị eten dị ekpeanhaạn. AJems o/mhiịn m’onọ kụ amhạn amaạr apu bueriphọ aKristẹn phọ, loor idị odị aḍighi umor aZizọs obobọ aroopoogh arukumuan dị odị amhoọgh. Odị amhạgh ghan bidị mọ “iiḅi asiya amị.” (Jems. 1:16, 19; 2:5) Odị o/ḅo ghan mudị odị kụ aseleman amhạn. Kparipẹ ghụn odị aḅarạm aani ni loor odị mem mọ  aḅẹm bọ mọ: “Oomo phọ ayira ro/gbạ ghan mem opiomạn.”—Bạl Jems 3:2.

14. Uḍighi ika kụ ewạ bọ oghaạph ghan mọ yira ropiomạn aani ghan ni?

¹⁴Iyaạr ituughạ: Ku/bulha mọ oomo ayira abuḍighinhom ikarạph. I/wạ mọ ootughiạn ghan mọ yira kụ upu buẹn yira rotughemhị bọ. Eeghe kụ iḍighi? Eḍighi iyaạr dị opọ nạ ratughemhị ghan bọ amhiịn nyinhạ idiphọ oye dị ra/piomạn ghan, pọ odị kaatughiạn m’onọ ka/tue akumu Enhaạn okạr ipẹ rewạ bọ. Kuolọ yira oḅenhị bidị mọ rikparanhaạn aani ghan ni iyira odaphạn asiigbu aBaibul phọ ḅilhẹ r’idị aZihova rulhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh, bịn medughanhaan buẹn yira rotughemhị ghan bọ omhiịn mọ bidị kotue ni okumu aani aZihova.

15. Nạ kakaạph ika ilọ araghaạph omaaniọm mọ aJems? (Jems 3:2-5, 10-12)

¹⁵AJems aḍighinhom oghaạph omaaniọm dị atir rokpom awe. Iikia i/lo uwaloor iigbia phọ kụ alhoghonhaạn ghan nyodị ḍighaạgh, kuolọ eeni odị atuughạ kẹn ilọ otughemhị ghan agey esi otuughạ ilọ araghaạph omaaniọm mọ aZizọs okumor umor phọ odị. Araghaạph omaaniọm mọ aJems aḍighinhom bọ siphẹ aḍinyạ phọ odị eegholhaan eḅilhẹ edugh onhaghanhạn.—Bạl Jems 3:2-5, 10-12.

16. Eeghe kụ iḍighi kụ ekpẹ bọ dị oghaạph omaaniọm ayira kamoon ghan?

¹⁶Iyaạr ituughạ: Ḍighinhom ghan oghaạph omaaniọm dị amhoon. Nạ aḍighinhom oghaạph omaaniọm dị akasiạn, pọ awe phọ ko/naghạn bịn kuolọ kokạr kụ omiịn iyaạr phọ nạ rakaạph bọ. Kụ iphẹn phọ keḍighi idị abuẹn ronaghạn bọ ko/bulha ikpanhạ igey aBaibul phọ nạ ratughemhị bọ. AZizọs asilor agey oḍighinhom oghaạph omaaniọm dị amhoon, kụ aJems umor phọ odị atuughaạny nyodị. Ooḅeghiọn oniin oghaạph omaaniọm aJems omhiịn idị amhoon.

17. Uḍighi ika kụ oghaạph omaaniọm mọ odi bọ Jems 1:22-25 amhoon bọ?

¹⁷ Bạl Jems 1:22-25. Esi ibadị ariphigh, oghaạph omaaniọm mọ aJems ilọ atamaḍiki phọ akạr kụ amoon. Oghaạph omaaniọm mọ odị atughemhị eniin iyaạr, mọ tutụ yira komooghọm suọ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, pọ ke/munheen esi aạl ghan bịn; yira koḍighi ghan ipẹ yira aạl bọ. AJems aḍighinhom oghaạph omaaniọm dị abuẹn odị rakaaphạn  bọ onhuụn onhaghanhạn—ilọ oye dị rapogha atamaḍiki. Ekạl phọ pọ: I/ḍighi osụ olhoghi dị oye kapogha atamaḍiki, amiịn esi dị ekpẹ oolemhi bịn abilhẹ bịn dị iyaạr u/ḍighi. Igina phọ kẹn, ke/ḍighi osụ olhoghi eru maạr dị yira aạl Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, kụ omhiịn iyaạr dị emhoghi onme siẹn aghuḍum mọ ayira, bịn kụ iyaạr yira u/ḍighi.

18. Ighẹn iraạr araraạr kụ edị ewạ mọ olhọgh elhegh mem dị yira r’oḍighinhom oghaạph omaaniọm?

¹⁸ Nạ katue ni atuughaạny aani Jems oḍighinhom ghan oghaạph omaaniọm esi oḍighi iraạr araraạr: (1) Miịn mọ oghaạph omaaniọm mọ anạ amoọgh ni muḅọph r’oghaạph phọ anạ. (2) Oghaạph omaaniọm mọ anạ adugh ni dị abuẹn ronaghạn bọ konaghanhạn. (3) Maạr aagholhomhi ipẹ kosighẹ bọ oḍighinhom. Eru maạr lọ ekparanhaạn nyinhạ omhiịn oghaạph omaaniọm dị akasiạn, pọ kiạ siphẹ Watch Tower Publications Index. Emhuoghaạph dị eḅẹm mọ “Ilustrations,” nạ kamiịn ni ibadị areḍeenhaan osighẹ oḍighinhom. Legheri mọ oghaạph omaaniọm mọ aḍighi idiphọ amicrophone—raagholhomhi ghan ekpanhạ iyaạr phọ. Esi iduon phọ, tuụgh ghan iyaạr phọ nạ rawạ bọ omạ omiteom bịn aghaạph amaaniọm. Etu ni inẹ mọ, yira u/tuạn oghuenhi asiloor kụ rotophomhi bọ sighalhanyạ itughemhị phọ ayira, kuolọ olhoghonhaạn aḍighaạgh oomo abulọ yira kotue oḍighi aani apakirị eghunotu oḅaạl olhoghi phọ aZihova.

19. Ika kụ idị yira koḍeenhaan mọ yira osereghiạn ni bumor r’abumarani phọ ayira?

¹⁹ Yira ko”mhoọgh aani ghan okumor umor dị amhunhughan, kuolọ mughuenhiom iyira r’eepoogh oḍighan eghunotu aKristẹn phọ oḍighi bọ ḍita abumor r’abumarani okumu aZihova. Yira koḍeenhaan bidị ephomhoghiạn esi ooḍikuan ghan abidị, otuughạ ghan ḍighaạgh abidị, ḅilhẹ r’oḍighan abidị epẹ arukumuan oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ r’itughemhị phọ. Mem dị yira okparaghạ otuughaạny eḍeenhaan phọ aJems esi araagharạ r’aroozọ, ḅilhẹ r’areten itughemhị phọ odị, kengọ eghuan aZihova kụ eḅilhẹ eḍighi idị awe iiḅi arokpom koḍuraan otuman Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira odi bọ k’akẹ.