1. Yaˬkoˆ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ nga?

 Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ nyiˇ Yaˬkoˆ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. b Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma pyeuꞈ˗eu Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ naˇ oe meh lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Meˬsiˇyaˆ pyeuꞈ meh. Yaˬkoˆ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ ya huiˬ laˇ˗euˬ heu naˇ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu nga.

2. Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ aˇ doˆ˗ahˇ noeˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu nga?

² Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ noeˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya kawˆ jaˆ˗eu yaw duˬ baw meh. (Maꞈtehˬ 13:55) Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ tseˇ nyiꞈ kʼoꞈ kʼawˆ ngeh neh Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ saˬ laˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ laˆ zahˬ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:46, 47) Kʼoeˇ naˇ Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ laꞈ saˇ maˇ˗euˬ gaˇ ya mˇ taꞈ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dui dui˗eu yaw duˬ baw tehꞈ˗a. Naˬdaˬ Naw “Aˬ dui tiˬ gʼaˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ taꞈ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗eu meh” lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ehˇ˗eu meh. c Kʼoeˇ naˇ Yaˬkoˆ “Yeˬsuˇ˗aˬ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu gʼawˇ mawˇ huiˬ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma tsaˬ” gaˇ ya mawˇ˗euˬ tehꞈ˗a. (Luˇkaꞈ 2:52) Aˬ dui Yaˬkoˆ naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ dahˬ beh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ tehꞈ˗a lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ toˆ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a.

3. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ dahˬ beh laˇ ngeh Yaˬkoˆ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

³ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh Yaˬkoˆ zaˬ lahˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ siˬ. (Yoˇhaˬ 7:3-5) Maˇ diˇ naˇ Yaˬkoˆ “Yeˬsuˇ tsawˇ uˬ uˬ˗iˇ˗euˬ ngaˇ” lehˇ ehˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ gaˇ duˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 3:21) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ ngeh Yaˬkoˆ  aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Maˬliˇ nehˬ˗ehˇ teu gaˇ jawˇ˗eu lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ jiˇ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ ya mawˇ˗a.—Yoˇhaˬ 19:25-27.

4. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

⁴ Aˇ nah naˇ Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yaˬkoˆ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. (1) Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh aˬ myah luꞈ ya taˬ aw˗eu nga? (2) Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu nga?

5. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ Yaˬkoˆ˗ahˇ bi mawˇ le ngeh Yaˬkoˆ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁵ Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ lahˇ tiˬ gʼaˬ aˬ geu ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ taꞈ naˇ “Yaˬkoˆ˗ahˇ bi mawˇ le˗awˇ, gʼaˬ kʼehˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ bi mawˇ le˗euˬ meh.” (1 Gawˇliˬtu 15:7) Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ teu poˆ ya mawˇ˗euˬ taꞈ naˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu nymˇ laꞈ taˆ tiˆ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ dawˬ luꞈ ngeh Yaˬkoˆ jiˇ teu gaˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:13, 14) Aˇ nah naˇ Yaˬkoˆ teu ngeh yamˬ˗ahˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:6, 13-22; Gaˬlaˬtiˆ 2:9) Yaˬkoˆ A.D. 62-euˬ jeˬ hu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ jawˇ gaˇ sahˬ boꞈ tiˬ taꞈ boꞈ gʼeh˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ teu taꞈ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ dahˇ tsoeˬ luꞈ meh siˬ. (Yaˬkoˆ 1:1) Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu Joˬsiˇpaˬ˗suiˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, Yaˬkoˆ Yuˇdaˆ˗euˬ Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Aˬna˗euˬ aˬ li Aˬnaˬniˇ neh dawˬ biꞈ˗awˇ bi sehꞈ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Yaˬkoˆ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ meh.

6. Yaˬkoˆ hawˇ˗eu zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

⁶ Yaˬkoˆ taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ ehˇ nya˗eu nga? Aˇ nah naˇ Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ noeˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ noeˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ nga lehˇ ja sawˇ ma. Yaˬkoˆ Yeˬsuˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ duˬ ngeh taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ taˆ lehˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ naˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu piˇ ma yaw huiˬ deuˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ Laˬzaˬluˇ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi oe˗euˬ lehˇ ha geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Laˬzaˬluˇ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ paˇ leh jeh˗eu meh. (Yoˇhaˬ 11:53; 12:9-11) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ bi siˬ nya mawꞈ˗eu miˇ neh laˆ zaꞈ˗eu leh jeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 28:11-15)  Piˇ ma yaw huiˬ heu deuˬ naˇ nui ma huiˬ˗eu miˇ neh Meˬsiˇyaˆ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗aˬ.

7. Aˬ dui nui ma huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya yahˇ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ: Nui ma maˬ huiˬ ni mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ. Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ nui ma shaˬ jiˇ shaˬ jehꞈ, naˇ gawˇ baˬ da neh gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ ni pyeuꞈ iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma yaw jeˬ ma jeˬ heu jiˇ nui ma huiˬ˗eu baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ ni pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu meh. Paˬliˬsehˇ deuˬ nui ma huiˬ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za taˬ˗euˬ maˇ jawˆ ni siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. (Yoˇhaˬ 12:37-40) Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ maˬ paˇ za˗eu meh. (Maꞈtehˬ 23:13, 33) Teu miˇ neh aˬ dui jiˇ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui ma hawˇ˗eu noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ heu˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. (Yaˬkoˆ 3:17) Yaˬkoˆ taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗awˇ, taˬ aw˗eu jeˬ baˬ da neh yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ja sawˇ ma.

8. Aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁸ Yaˬkoˆ naˇ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ dzaw goˇ taˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ “zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ maˬ ya dzaw haw˗euˬ dahˇ taˆ zaˬ” pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu loꞈ˗ehˇ Yaˬkoˆ˗ahˇ jiˇ haw˗euˬ tehꞈ˗a. (Gʼaˬkʼehˇ 4:13) Ehˇ kʼawꞈ Yaˬkoˆ naˇ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ meh. Gaˇ kawˆ teu Yaˬkoˆ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ Yaˬkoˆ loꞈ˗ehˇ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ maˬ dzaw goˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ dzaw nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ heu baˬ da neh, aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yaˬkoˆ yaw muiˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ nya˗eu nga lehˇ haw˗awˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

9. Yaˬkoˆ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ˗eu nga?

⁹ Yaˬkoˆ dawˬ dawˬ ma hawˇ˗eu yaw kaꞈ yaw siˇ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ maˬ zmˬ˗a. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw˗awˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yaˬkoˆ Ka li zaˬ deuˬ  maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ pu ngeh nui ma maˬ ya naˇ˗a lehˇ mehˬ˗eu meh. Yaˬkoˆ “Aˬ yawꞈ maꞈ daˬ dzeuˇ oˇ dzeuˇ nya˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ aˬ dui kuˇ˗eu ma. Yawˇbaˆ aˬ joˆ˗ehˇ oˇ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, aˇ saˬ saˬ ngeh Sahˬpaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ naw maꞈ siˬ nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗aˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 5:11) Yaˬkoˆ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ yaw awˬ awˬ˗ehˇ mehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Yawˇbaˆ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ biꞈ meh lehˇ gʼoˆ shaw leˇ ni Jaˇliꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yaw awˬ awˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ hawˇ˗eu yaw awˬ awˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ mehˬ˗eu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui ma aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ jaˆ˗eu meh.

10. Aˬ dui Jaˇliꞈ mehˬ ngeh Yaˬkoˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁰ Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ: Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ yaw awˬ awˬ lehˇ mehˬ. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh yawˬ ha aˇ naˆ ni siˬ nya˗eu lehˇ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ ni Yeˬhawˇbaˬ aˇ naˆ ni siˬ nya˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ ya bi siˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 11:33) Aˬ dui aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ ngaˇ nawˇ pyeuꞈ law nmˇ˗aˬ heu loꞈ˗ehˇ jahˇ ma, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ jahˇ ma lehˇ ngehˬ ngeh to˗aˬ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ nya ni hawˇ˗eu gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ gʼoˆ shaw nya ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, dzaw zaˬ deuˬ aˬ dui nui kʼahˇ shiˇ ni maˬ ngeuˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni ya mˇ nga lehˇ siˬ leˇ˗eu meh.

11. Yaˬkoˆ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? (Yaˬkoˆ 5:13-15)

¹¹ Yaˬkoˆ kʼaˇ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ haw. Aˬ dui Yaˬkoˆ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ haw ngeh aˬ yawꞈ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, shaˬ zahˬ teu˗ahˇ laˆ piˇ nya˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ na Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ya gaˬ ngeh taˆ lehˇ maˬ mˇ caw ni nyi naˬ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:22) Tiˬ gʼaˬ na naˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 2:1-3) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ja˗eu meh. (Yaˬkoˆ 3:8-10) Ehˇ kʼawꞈ Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma maˬ jiˇ ni gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˇ coe ni nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya ni aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laˆ lehˇ shaˇ lehˇ gʼa biꞈ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 5:13-15-ahˇ gui.

12. Aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw zaˬ˗ahˇ caw ba ngeh yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw daˆ leꞈ nya˗eu nga?

¹² Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ: Kʼaˇ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw daˆ leꞈ. Dzaw zaˬ deuˬ yawˬ ha neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu shaˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Yaˬkoˆ 4:1-4) Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Ka li zaˬ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ bi ahˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui Yaˬkoˆ loꞈ˗ehˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsahˇ˗ahˇ ya toeˬ mehˬ peuˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ taˬ aw˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ kuˇ laꞈ˗awˇ, dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗awˇ, yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ya haw daˆ leꞈ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 4:10.

13. Yaˬkoˆ 3:2-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loˆ˗ehˇ Yaˬkoˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu nga?

¹³ Yaˬkoˆ yawˬ ha˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ haw. Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ nyiˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, huiˬ˗eu gaˇ deuˬ za taˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ deuˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “ngaˇ gaˬ dui dui˗eu aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ Ka li zaˬ deuˬ˗oˇ” lehˇ kuˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:16, 19; 2:5) Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ yawˬ jeˬ na luꞈ byah kuꞈ jiˇ˗eu maˬ jahˇ geuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ “Aˬ dui dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ni mˇ lehˬ˗eu meh” lehˇ aˬ yawꞈ yawˬ ha˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ˗awˇ ehˇ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 3:2-ahˇ gui.

14. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya ehˇ peuˬ˗eu nga?

 ¹⁴ Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ: Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ iˬ baˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ dzaw zaˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mˇ lehˬ haw˗euˬ loꞈ˗ehˇ jahˇ geuꞈ naˇ, dzaw zaˬ deuˬ Miˬyehˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ mˇ nya nga lehˇ noeˬ leˇ nya˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ dui jiˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu maˬ awˬ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzawˇ nehˬ naˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ nya ngaˇ˗a lehˇ mawˇ leˇ˗eu meh.

15. Yaˬkoˆ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ nga? (Yaˬkoˆ 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Yaˬkoˆ aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ. Yaˬkoˆ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu teu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh dui dui˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaˬkoˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yaˬkoˆ neh zmˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ heu naˇ, yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ taˆ lehˇ bi siˬ laˇ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 3:2-6, 10-12-ahˇ gui.

16. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ ya zmˬ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ: Aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ. Aˬ dui, aˬ dui mehˬ luꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ˗eu heu naˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ dui neh mehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˇ baˇ jiˇ mawˇ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ noeˬ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ naˇ yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ˗eu nya dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yaˬkoˆ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yaˬkoˆ neh zmˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ haw˗awˇ, yaw jeˬ ma jeˬ teu aˬ jeˬ miˇ neh muiˬ˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

17. Yaˬkoˆ 1:22-25 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh muiˬ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ pyeuꞈ˗eu nga?

¹⁷ Yaˬkoˆ 1:22-25-ahˇ gui. Yaˬkoˆ neh zmˬ˗euˬ aˇ baˇ haw teuꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw jeˬ ma jeˬ heu naˇ, yaw mya jeˬ lehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Yaˬkoˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh gaˬ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za mawꞈ naˇ, Jaˇliꞈ gui˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni maˇ diˇ ya mˇ caw meh lehˇ mehˬ nehˬ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ deuˬ yaw awˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya˗eu aˇ baˇ haw teuꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ aˇ baˇ haw teuꞈ˗ahˇ haw ngeh, laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ haw  mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ laˆ poˆ maˬ laˆ paˇ˗eu heu naˇ, laꞈ˗i dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui Jaˇliꞈ gui ngeh laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ laˆ poˆ maˬ laˆ paˇ˗eu teu naˇ, nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

18. Aˬ dui yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ ngeh aˬ jeˬ gaˇ kawˆ 3 kawˆ˗ahˇ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ ngeh, gaˇ kawˆ heu smˬ kawˆ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu neh Yaˬkoˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. (1) Aˬ dui mehˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ. (2) Yaw awˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ. (3) Aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ taˆ lehˇ bi siˬ leˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ. Nawˇ aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ ya zmˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya naˇ, Gʼawˇ˗ciˬtaoˬbeuˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ toeˬ mehˬ˗eu jeˬ lehˇ ehˇ gaˇ haw iˇ nya meh. (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ) Teu laꞈ kʼoeˇ “Yaw jeˬ ma jeˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ laꞈ oˆ, aˬ dui zmˬ nya˗eu yaw jeˬ ma jeˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ heu naˇ, dawˬ ngehˬ gaˬ˗eu keu ka pyeuꞈ˗eu maiˇkoˇpoˬ loꞈ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Maiˇkoˇpoˬ naˇ teˇ saˇ bi kʼaˆ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ yaw jeˬ ma jeˬ heu jiˇ, aˬ dui mehˬ mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw maˇ bi maˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha mehˬ luꞈ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu tsahˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh tehꞈ˗ehˇ yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya mawꞈ˗eu heu naˇ, aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ bi noeˬ huiˬ mawꞈ˗eu miˇ neh maˇ ngeuˇ ni, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ bi jawˇ laˇ mawꞈ˗eu miˇ neh ma.

19. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui Yaˬkoˆ loꞈ˗ehˇ byah kuꞈ˗eu aˇ doˆ maˬ jawˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗euˬ nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ duˇ˗eu Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ ma. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ cawˬ cawˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu meh. Aˬ dui noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ, mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ, Yaˬkoˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ za ni mˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ nui gaˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu mˬ taˆ Aˬda˗euˬ dawˬ peh jiˆ peh laˇ nya ni caw ba˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh.