1. Amun kan awlo nga Zaki trannin nun’n i ndɛ kan.

 ZAKI ti Zezi i niaan bian, yɛ awlo ng’ɔ tran nun’n i nunfuɛ’m be su Zoova kpa. I si Zozɛfu nin i nin Mari be klo Zoova tankaan kpa yɛ be tu be klun be su i kpa. Asa’n, Zaki i ɲrun kpɛnngbɛn Zezi yɛ ɔ ti Mesi mɔ be seli kɛ ɔ́ bá’n niɔn. Nanwlɛ, awlo nga Zaki o nun’n ti i liɛ ngunmin kun.

2. ?Kɛ e niɛn i sa’n, sa benin ti yɛ ɔ fata kɛ Zezi i wun yo Zaki i fɛ-ɔ?

² Kɛ e niɛn i sa’n, sa sunman ti’n ɔ fata kɛ Zezi i wun yo Zaki i fɛ. (Mat. 13:55) I wie yɛle kɛ i nun mɔ Zezi le afuɛ 12 bɔbɔ’n, ɔ si Ɲanmiɛn Ndɛ’n i kpa. I sɔ’n boli like klefuɛ nga be o Zerizalɛmun lɔ’n be nuan bɔbɔ. (Lik. 2:46, 47) Atrɛkpa’n, Zaki nin Zezi be dili waka sɛlɛ junman’n likawlɛ. Sɛ ɔ ti sɔ sakpa’n, nn e kwla se kɛ Zaki si Zezi i kpa. I nun mɔ aniaan bian Natan Nɔɔ i ɲin te o su’n, ɔ kɛn i titi kɛ: “Kɛ a nin sran kun be di junman likawlɛ’n yɛ a si i kpa-ɔ.” * Asa ekun’n, kɔlɛ’n Zaki sieli i nzɔliɛ kɛ “kɛ Zezi ɲín kɔ́’n, nn i ngwlɛlɛ úka su kɔ́. Ɲanmiɛn klun jɔ i wun, kpɛkun i wun yo sran’m be fɛ.” (Lik. 2:52) I kwlaa sɔ’n ti’n, e kwla bu i kɛ Zaki yɛ ɔ́ wá yó sran klikli ng’ɔ́ káci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n niɔn. Sanngɛ nɛ́n i sɔ sa’n yɛ ɔ juli-ɔ.

3. ?Kɛ Zezi dí Ɲanmiɛn junman’n, ngue yɛ Zaki w’a yoman-ɔn?

³ Kɛ Zezi dí Ɲanmiɛn junman’n asiɛ’n su wa’n, Zaki w’a kacimɛn i sɔnnzɔnfuɛ wie. (Zan 7:3-5) Atrɛkpa bɔbɔ’n, ɔ o Zezi i osufuɛ nga be seli Zezi kɛ “i ti w’a saci’n” be nun wie. (Mar. 3:21) Asa ekun’n, Biblu’n nun’n like fi kleman kɛ, kɛ be boboli Zezi waka’n su mɔ i nin Mari jin i wun lɛ’n, nn Zaki o lɛ wie.—Zan 19:25-27.

4. ?Ninnge cinnjin benin yɛ é wá fá e ɲin é síe be su-ɔ?

 ⁴ I sin’n, Zaki wa lafili Zezi su yɛ ɔ kacili Klisifuɛ. I kpa bɔbɔ’n, ɔ yoli asɔnun kpɛnngbɛn nin be nga be dunnin Klisifuɛ klikli’n be ɲrun mmua’n be nun kun. Like suanlɛ nga nun’n, é wá fá e ɲin é síe i ninnge cinnjin nɲɔn mɔ Zaki i su ndɛ’n kle e’n be su. I klikli’n yɛle like nga ti yɛ ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ titi’n. Kpɛkun i nɲɔn su’n yɛle like nga e kwla yo naan y’a si sran’m be like kle kpa’n.

5. ?Kɛ Ɲanmiɛn cɛnnin Zezi’n, ngue yɛ Zaki yoli-ɔ?

⁵ ?Blɛ benin nun yɛ Zaki kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ-ɔ? Kɛ Ɲanmiɛn cɛnnin Zezi’n, Zezi “yili i wun nglo kleli Zaki. I sin ekun’n, ɔ yili i wun nglo kleli akoto’m be kwlaa.” (1 Kor. 15:7) Kɛ Zezi yili i wun nglo kleli be’n, i sin yɛ Zaki kacili i sɔnnzɔnfuɛ-ɔ. Asa ekun’n, i nun mɔ akoto’m be yiali Zerizalɛmun lɔ sua ba kun nun mɔ bé mínndɛ kɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man be’n, nn Zaki o lɛ wie. (Yol. 1:13, 14) I sin’n, Zaki wa kacili be nga be dun Klisifuɛ klikli’m be ɲrun mmua’n be nunfuɛ. (Yol. 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Asa ekun’n, kwlaa naan afuɛ 62 w’a ju’n, Ɲanmiɛn maan Zaki klɛli Klisifuɛ mɔ Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be fluwa. Fluwa sɔ’n i nun ndɛ’n ti e liɛ wie. Sɛ é kɔ́ ɲanmiɛn su-o, annzɛ é ká asiɛ’n su wa-o, e kwlaa e kwla ɲan ndɛ sɔ’n i su ye kpa. (Zak. 1:1) Zaki suli Zoova kpa lele fa guɛli i ti nin i bo. Kɛ é sé yɛ’n, ɔ o ɲanmiɛn su lɔ. Be flɛ laa sa’m be su like suanfuɛ kun kɛ Zozɛfu. Ɔ seli kɛ bian kun mɔ be flɛ i kɛ Anasi’n i wa Ananiasi yɛ ɔ seli kɛ be kun Zaki-ɔ. Ananiasi sɔ’n ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan.

6. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o Zaki nin Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn’m be afiɛn-ɔn?

⁶ Zaki yoli wun ase kanfuɛ. ?Ngue yɛ ɔ kle sɔ-ɔ? Kɛ Zaki wunnin i wlɛ kɛ Zezi yɛ ɔ ti Mesi’n, ajalɛ ng’ɔ fali’n kle sɔ weiin. Kɛ ɔ wunnin i wlɛ weiin kɛ Zezi yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa’n, w’a siman su akplowa kun. Sanngɛ Zerizalɛmun lɔ kpɛnngbɛn’m be liɛ’n b’a yoman sɔ. I wie yɛle kɛ kɛ Zezi cɛnnin Lazaa’n, be wunnin nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, be waan be lafiman su kɛ Zoova yɛ ɔ sunmannin Zezi-ɔ. I kpa bɔbɔ’n, be kunndɛli kɛ bé kún i nin Lazaa. (Zan 11:53; 12:9-11) Asa ekun’n, kɛ Ɲanmiɛn cɛnnin Zezi’n be kunndɛli kɛ bé fía ndɛ sɔ’n su naan nán nvlefuɛ’m be si nun. (Mat. 28:11-15) Kɛ mɔ  kpɛnngbɛn sɔ’m be tu be wun’n ti’n, be kacili be sin sili Mesi’n.

7. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e tu e wun-ɔn?

⁷ Like ng’ɔ kle e’n: Nán e tu e wun, yɛ maan e kplin su kɛ be kle e like titi. Tukpacɛ wie o lɛ’n kɛ ɔ yo sran’n, ɔ kete i awlɛn ba’n nun ndin mun. Ɔ maan i awlɛn ba’n kwlá siman kpa kun. I wafa kunngba’n, sɛ e tu e wun’n e awlɛn’n kéte. Ɔ maan e su faman atin nga Zoova kle e’n su kun. I sɔ sa’n juli Farizifuɛ’m be su. Kɛ mɔ be tuli be wun’n ti’n, be awlɛn’n keteli. Ɔ maan kannzɛ bɔbɔ be wunnin i wlɛ weiin kɛ Zezi ti Ɲanmiɛn i Wa naan Ɲanmiɛn wawɛ’n wo i su’n, sanngɛ b’a lafimɛn i su. (Zan 12:37-40) Kɛ mɔ be tuli be wun’n ti’n, be su ɲanman nguan m’ɔ leman awieliɛ’n wie. (Mat. 23:13, 33) I sɔ’n kle kɛ ɔ ti cinnjin kpa kɛ e kplin su kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin i wawɛ’n be kaci e nzuɛn’n nin e akunndan’n. I liɛ’n, ajalɛ nga é fá’n ɔ́ jɔ́ Ɲanmiɛn klun. (Zak. 3:17) Kɛ mɔ Zaki yoli wun ase kanfuɛ’n ti’n, ɔ kplinnin su kɛ Zoova kle i like. Ɔ maan ɔ sili sran’m be like kle kpa. Siɛn’n, é wá fá e ɲin é síe i sɔ liɛ’n su.

8. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a si sran’m be like kle kpa-ɔ?

⁸ Zaki w’a diman suklu w’a ɔman mmua. Kɔlɛ’n, i sɔ’n ti’n Zifu’m be kpɛnngbɛn’m b’a bumɛn i wie kɛ nga b’a buman akoto Piɛli nin Zan be wie’n sa. Be waan akoto sɔ’m “b’a diman suklu naan be timan sran dan.” (Yol. 4:13) Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zaki sili sran’m be like kle kpa. Yɛ i sɔ liɛ’n i ɲin fite Biblu’n nun fluwa ng’ɔ klɛli mɔ i dunman o su’n i nun. Kɛ Zaki sa’n, atrɛkpa’n y’a diman suklu dan. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zoova i wawɛ’n nin i anuannzɛ’n be fanngan nun’n e kwla si sran’m be like kle kpa. Maan e fa e ɲin e sie i wafa nga Zaki kleli sran’m be like’n i su naan e wun wafa nga e kwla niɛn i ajalɛ’n su’n.

9. ?Kɛ Zaki klé sran’m be like’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

⁹ Kɛ Zaki klé sran’m be like’n, w’a kanman ndɛ nga i wlɛ wunlɛ yo ya’n annzɛ ɔ ti sukusuku’n. I sɔ m’ɔ yoli’n ti’n, be nga be tieli i ndɛ’n be wunnin like ng’ɔ fata kɛ be yo’n ɔ nin wafa nga be kwla yo sɔ’n be wlɛ weiin. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n ɔ wlali Klisifuɛ’m be fanngan kɛ sɛ be bu be lufle’n, maan be tra  be awlɛn yɛ nán maan be fa sie be klun. Blɛ sɔ’n nun’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n i wlɛ wunlɛ timan kekle. Ɔ seli kɛ: “Be nga be trali be awlɛn’n, e se kɛ be liɛ su ti ye. Amun tili Zɔbu i awlɛn m’ɔ trali’n i su ndɛ’n. Yɛ amun wunnin kɛ Zoova maan i bo guali kpa mɛnnin i. I lɛ’n nun’n, Zoova kleli kɛ sran ndɛ lo i kpa naan ɔ si sran aunnvuɛ.” (Zak. 5:11) E sie i nzɔliɛ kɛ afɔtuɛ sɔ mɔ Zaki mɛnnin i niaan mun’n, ɔ taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Zaki fali Ɲanmiɛn Ndɛ’n kleli be kɛ Zoova yra be nga be su i kpa kɛ Zɔbu sa’n be su titi. Zaki w’a kanman ndɛ nga i wlɛ wunlɛ yo ya annzɛ ɔ ti sukusuku’n. I sɔ’n ti’n, sran’m b’a faman be ɲin b’a siemɛn i su. Sanngɛ be fali be ɲin be sieli i Zoova su.

10. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zaki i ajalɛ’n su-ɔ?

¹⁰ Like ng’ɔ kle e’n: Kɛ é klé sran’m be like’n, maan ndɛ nga e kan’n i wlɛ wunlɛ yo pɔpɔ yɛ maan ɔ taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Kɛ é klé sran’m be like’n, nán e yo naan sran’m be bu i kɛ e si like kaka. Sanngɛ maan e uka be naan be wun i wlɛ kɛ Zoova si ngwlɛlɛ kpa naan be ndɛ lo i. (Rɔm. 11:33) Kɛ ɔ ko yo naan i sɔ liɛ’n w’a yo ye’n, maan ndɛ nga é kán’n i kwlaa taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. I wie yɛle kɛ sɛ Biblu’n nun like suanfuɛ kun usa e ngwlɛlɛ afɛ’n, nán e kan like nga e bɔbɔ é yó’n i ndɛ e kle i. Sanngɛ maan e fɛ i ɲin e sie i Biblu’n nun ndɛ wie’m be su naan ɔ wun akunndan nga Zoova bu i sa sɔ’n su’n i wlɛ naan i bɔbɔ fa ajalɛ. Sɛ e yo sɔ’n, nán like ng’ɔ jɔ e klun’n yɛ ɔ́ yó-ɔ. Sanngɛ ɔ́ yó like ng’ɔ jɔ Zoova klun’n.

11. (1) ?Zaki blɛ su’n, ngue yɛ ɔ kleli Klisifuɛ wie’m be yalɛ-ɔ? (2) ?Afɔtuɛ benin yɛ Zaki mannin be-ɔ? (Zaki 5:13-15)

¹¹ Zaki mɛnnin i niaan’m be afɔtuɛ trele wie mun. Fluwa nga Zaki klɛli’n kle weiin kɛ ɔ si sa ng’ɔ o i niaan Klisifuɛ’m be su’n. Ɔ maan ɔ mannin be afɔtuɛ trele wie mun naan b’a kwla wun sa sɔ’m be trawlɛ. I wie yɛle kɛ Klisifuɛ sɔ’m be nun wie’m be sisi be bo naan b’a fa afɔtuɛ ng’ɔ man be’n su. (Zak. 1:22) Wie’m be liɛ’n, be fa be wun mantan be nga be le sika’n be ngunmin. (Zak. 2:1-3) Wie mun ekun be liɛ’n, be siman be nuan tra. (Zak. 3:8-10) Kannzɛ bɔbɔ Klisifuɛ sɔ’m be yi ayeliɛ tɛtɛ wie’m be nglo’n, sanngɛ Zaki lafili su kɛ be kwla kaci be sa. Kpɛkun ɔ mannin be afɔtuɛ trele wie mun. Sanngɛ ɔ yoli sɔ amanniɛn su. Asa’n, ɔ wlali Klisifuɛ sɔ mɔ Ɲanmiɛn sulɛ nun’n sɛ é kwlá sé’n be kpinndinman’n be fanngan kɛ be wun asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun naan be uka be.—An kanngan Zaki 5:13-15 nun.

12. ?Wafa sɛ yɛ e kwla uka Biblu’n nun like suanfuɛ mun-ɔn?

¹² Like ng’ɔ kle e’n: Maan e lafi su kɛ sran’m be kwla kaci be sa. Kɛ ɔ ko yo naan be nga e kle be Biblu’n nun like’n be nun wie’m b’a nanti like nga be suan’n su’n, ɔ timan pɔpɔ manman be. (Zak. 4:1-4) Kɛ ɔ ko yo naan b’a wla be ayeliɛ tɛ wie’m be ase naan b’a fa Klisifuɛ nzuɛn’n, ɔ kwla fa blɛ. Sanngɛ kɛ Zaki sa’n, nán e sisi e bo naan y’a se be kɛ be wla be ayeliɛ wie’m be ase. Asa ekun’n, maan e lafi su titi kɛ be kwla kaci be sa. Kpɛkun maan e lafi su kɛ Zoova úka be naan b’a yo sɔ. Afin i yɛ ɔ yo maan wun ase kanfuɛ’m be bɛ i sulɛ-ɔ.—Zak. 4:10.

13. ?Kɛ nga Zaki 3:2 fa kan’n sa’n, ngue yɛ Zaki wunnin i wlɛ-ɔ?

¹³ Zaki w’a yoman kɛ i kpa trɛ i wiengu mun. Kannzɛ bɔbɔ Zaki ti Zezi i niaan bian naan ɔ di junman dan asɔnun’n nun’n, sanngɛ w’a bumɛn i kɛ ɔ ti kpa tra aniaan onga mun. I kpa bɔbɔ’n, ɔ flɛli aniaan mun kɛ i “niaan kpa mun.” (Zak. 1:16, 19; 2:5) Asa ekun’n, Zaki w’a yoman kɛ ɔ fɔnman le sa. I sɔ liɛ’n i ɲin fite ndɛ yɛ m’ɔ kannin’n nun. Ɔ seli kɛ: “E kwlaa e fɔn kpɛ sunman.”—An kanngan Zaki 3:2 nun.

14. ?Ngue ti yɛ sɛ e di Biblu’n nun like suanfuɛ’m be nanwlɛ kɛ e kusu e fɔn wie’n i sɔ’n ti kpa-ɔ?

 ¹⁴ Like ng’ɔ kle e’n: Nán e wla fi su kɛ e kwlaa e fɔn. Ɔ fataman kɛ e yo naan Biblu’n nun like suanfuɛ’m be bu i kɛ e ti kpa tra be. I wie yɛle kɛ nán e yo naan be bu i kɛ e liɛ’n e yoman sa tɛ le. Afin sɛ e yo sɔ’n, ɔ cɛman naan b’a bu i kɛ be su kwlá nantiman Ɲanmiɛn i mmla’m be su le. Sanngɛ maan e di be nanwlɛ kɛ ɔ ju wie’n Ɲanmiɛn i mmla’m be su nantilɛ’n ti kekle man e. Kpɛkun maan e kan wafa nga Zoova uka e’n i ndɛ e kle be. Sɛ e yo sɔ’n, bé wún i wlɛ kɛ be kusu be kwla nanti Zoova i mmla’m be su wie.

15. ?Sunnzun ase nga Zaki fali be’n be ti sɛ? (Zaki 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Sunnzun ase nga Zaki fali be’n be wluwluli sran’m be wun. E si kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n ukɛli i naan w’a si sunnzun ase’m be fa. Sanngɛ kɔlɛ’n ɔ niannin wafa nga i ɲrun kpɛnngbɛn Zezi fali sunnzun ase mun’n i su wie. I sɔ’n ti’n, sunnzun ase ng’ɔ fali be’n be wlɛ wunlɛ yoman ya. Ɔ maan sran’m be wunnin like trele ng’ɔ fata kɛ be yo’n i wlɛ.—An kanngan Zaki 3:2-6, 10-12 nun.

16. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa sunnzun ase nga be wlɛ wunlɛ ti pɔpɔ’n niɔn?

¹⁶ Like ng’ɔ kle e’n: Maan e fa sunnzun ase nga be wlɛ wunlɛ ti pɔpɔ’n. Sɛ e fa sunnzun ase nga be wlɛ wunlɛ ti pɔpɔ’n, sran’m bé wún ndɛ nga e su kan’n i wlɛ kpa. Kpɛkun be wla su fiman ndɛ cinnjin’m be su ndɛndɛ. Sunnzun ase falɛ nun’n, sran fi toman Zezi. Ɔ maan i niaan bian Zaki niannin wafa ng’ɔ fali sunnzun ase mun’n i su. Maan e fa e ɲin e sie i sunnzun ase mɔ Zaki fali be’n be nun kun su. Kpɛkun é wá kán like nga ti yɛ sunnzun ase sɔ’n ti kpa dan’n i ndɛ.

17. ?Ngue ti yɛ sunnzun ase nga Zaki fali m’ɔ o Zaki 1:22-25 nun’n ɔ ti kpa dan-ɔn?

¹⁷ An kanngan Zaki 1:22-25 nun. Niannun’n i su sunnzun ase nga Zaki fali’n ti kpa dan. Zaki kunndɛli kɛ ɔ́ klé kɛ sɛ e kunndɛ kɛ é ɲán Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su ye’n, ɔ fataman kɛ e kanngan nun ngbɛn. Sanngɛ maan e nanti i nun ndɛ’n su wie. I sɔ’n ti’n, ɔ fali sunnzun ase kun mɔ i ndɛ tiefuɛ’m be kwla wun i wlɛ ndɛndɛ’n. Ɔ fali sran kun m’ɔ niɛn i ɲrun niannun nun’n i su sunnzun ase. ?Ngue yɛ sunnzun ase sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ sran kun niɛn i ɲrun niannun nun naan ɔ  wun i kɛ ɔ fata kɛ ɔ siesie i lika wie i ye naan ɔ yoman’n, i sɔ’n timan ngwlɛlɛ ayeliɛ. I wafa kunngba’n, sɛ e kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun naan e wun i kɛ ɔ fata kɛ e kaci e sa ninnge wie’m be nun naan e yoman’n, i sɔ’n timan ngwlɛlɛ ayeliɛ wie.

18. ?Kɛ é fá sunnzun ase’n, ninnge cinnjin nsan benin yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁸ Kɛ é fá sunnzun ase’n, maan e nian Zaki i ajalɛ’n su. Maan e yo ninnge nsan nga mun: I klikli’n, maan sunnzun ase nga é fá’n ɔ nin ndɛ nga e su kan’n be wɔ likawlɛ. I nɲɔn su’n, maan sunnzun ase’n i wlɛ wunlɛ yo pɔpɔ. Kpɛkun i nsan su’n, maan sran’m be wun wafa nga be kwla nanti like nga sunnzun ase’n kle be’n su’n i wlɛ. Sɛ sunnzun ase falɛ ti kekle e sa nun’n, e kwla nian e like kunndɛlɛ fluwa kun nun. (Index des publications des Témoins de Jéhovah). Fluwa sɔ’n i ndɛ ja nga be flɛ i kɛ “Exemples” i nun’n, sunnzun ase kpanngban mɔ be kwla uka e kpa’n be o lɔ. Sunnzun ase’m be ti kɛ miklo sa. Kɛ sran kun ijɔ miklo nun’n, ndɛ kwlaa ng’ɔ kan’n i ɲin fite kpa. I wafa kunngba’n, sunnzun ase’m be yo maan ndɛ nga e kan’n i ɲin fite kpa wie. Sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ti yɛ é fá sunnzun ase é yíyí ndɛ tɛkɛtɛkɛ kwlaa nga é kán’n nun-ɔn. Maan e fa yiyi ndɛ cinnjin’m be nun ngunmin. Sɛ e yo sɔ’n, é sí like kle kpa. I yo, like nga ti yɛ e kunndɛ kɛ é sí like kle kpa’n, nán kɛ e waan sran’m be fa be ɲin be sie e su ti-ɔ. Sanngɛ e kunndɛ kɛ é úka sran kpanngban naan be su Zoova wie.

19. ?Ngue yɛ e kwla yo fa kle kɛ e klo aniaan mun-ɔn?

¹⁹ E liɛ’n e leman aniaan kun mɔ fɔ nunmɛn i nun kɛ Zaki sa. Sanngɛ e le aniaan kpanngban mɔ e nin be su Zoova likawlɛ-ɔ. Maan e yi i nglo kɛ e klo be. I wie yɛle kɛ maan e fa e wun e mantan be, yɛ e nian be ajalɛ kpa’n su. Asa ekun’n, maan e nin be e bo yo kun e di sran’m be like klelɛ junman’n. E ayeliɛ’n nun-o, sran’m be like klelɛ nun-o, maan e nian Zaki i ajalɛ’n su. Sɛ e yo sɔ’n, é mánmán Zoova yɛ é úka sran kpa mun naan be fa be wun be mantan e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n m’ɔ klo sran’n.