1. Afo ọkpọdọhọ ke ubon mme James eketie didie?

JAMES eyeneka Jesus okoto ubon emi ẹmade n̄kpọ Abasi etieti. * Joseph ye Mary emi ẹkedide ete ye eka esie ẹma ẹma Jehovah etieti ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ esie ke ofụri esịt. Ufọn efen emi James ekenyenede ekedi ke akpaneka esie ekedidi Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde. Ekedi ata n̄kpọ ukpono James ndito ubon emi ẹmade n̄kpọ Abasi ntre!

2. Nso ikpakanam James ekpebe akpaneka esie?

² James ama enyene ediwak ntak ndikpebe Jesus akpaneka esie. (Matt. 13:55) Ke uwụtn̄kpọ, Jesus ama ọdiọn̄ọ Ikọ Abasi etieti ini ekedide isua 12 tutu idem akpa ikpọ mme andikpep ke Jerusalem. (Luke 2:​46, 47) Anaedi James ama esida ye Jesus anam utom kapenta. Ekpedi ntre, ọwọrọ enye ama enen̄ede emehe ye eyeneka esie. Nathan H. Knorr ekesidọhọ ete: “Afo edinen̄ede idiọn̄ọ owo ke ini anamde utom ye enye.” * Ọsọsọn̄ ndikere ke James ikekwe nte ‘Jesus ọdiọn̄de-diọn̄ ọkọri ke ọniọn̄ ye idaha onyụn̄ okụtde mfọn ke iso Abasi ye ke iso owo.’ (Luke 2:52) Imekeme ndikere ke James ekpekesịne ke otu akpa mbon emi ẹkedide mbet Jesus. Edi idịghe se iketịbede edi oro.

3. Didie ke James akanam n̄kpọ ini Jesus ọtọn̄ọde ndinam se Abasi ọkọdọn̄de enye ke isọn̄?

³ James ikedịghe mbet Jesus ini Jesus okodude ke isọn̄. (John 7:​3-5) Ekeme ndidi James ama etiene esịne ke otu iman Jesus emi ẹkedọhọde ke “ibuot ọbọhọ enye.” (Mark 3:21) Inyụn̄ idụhe n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke James ama odu ye Mary eka mmọ ke itie emi ẹkekọn̄de Jesus ke eto ẹwot.​—John 19:​25-27.

4. Nso ke idikpep ito James?

 ⁴ Nte ini akakade, James ama edibuọt idem ye Jesus. Enye n̄ko ama edidi ebiowo emi mme owo ẹkponode-kpono ke esop Christian. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme n̄kpọ iba emi ikemede ndikpep nto James: (1) ntak anade ika iso isụhọde idem, (2) nte ikpekpepde owo n̄kpọ ọfọn.

5. James akanam n̄kpọ didie ini Jesus ekesetde okowụt enye idem?

⁵ James ama edidi ata mbet Jesus onyụn̄ ọsọn̄ọ ada ye enye. Ini ewe ke ofụri oro ọkọtọn̄ọ? Ke ẹma ẹkenam Jesus eset, “enye [ama] owụt James idem, ekem owụt kpukpru mme apostle.” (1 Cor. 15:7) Ke Jesus ama ekediwụt James idem ke James ekedikabade edi mbet esie. James ama etiene odu ye mme apostle ke ubet enyọn̄ ke Jerusalem ini mmọ ẹkebetde ndibọ edisana spirit oro ẹken̄wọn̄ọde. (Utom 1:​13, 14) Nte ini akakade, James ama etiene esịne ke otu mbon emi ẹkesede ẹban̄a utom ikọt Abasi ke eyo mme apostle. (Utom 15:​6, 13-22; Gal. 2:9) Mbemiso isua 62 eyo mme apostle, edisana spirit ama an̄wam enye ewet leta ọnọ mme Christian oro ẹkeyetde aran. Edide idori enyịn ndidu uwem ke heaven m̀mê ke isọn̄, leta esie oro osụk enyenyene ufọn ọnọ nnyịn mfịn. (Jas. 1:1) Josephus emi ekesiwetde mbụkeset ke eyo mme apostle ọkọdọhọ ke ẹkewot James ini akwa oku mme Jew, Ananias the Younger emi ekedide eyen Annas, ọkọnọde uyo ọdọhọ ẹwot enye. James ama ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ Abasi tutu okụre utom esie ke isọn̄.

6. Nso iwụt ke James iketiehe nte mme adaiso ido ukpono mme Jew?

⁶James ama osụhọde idem. Nso inam idọhọ ntre? Se n̄kpọ kiet mi: Nte enye akadade Jesus ke akpatre ama okpụhọde ye nte ediwak mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹkedade. Ini enye ekedikụtde mme n̄kpọ oro ẹnen̄erede ẹwụt ke Jesus edi Eyen Abasi, enye ama osụhọde idem enyịme. Edi mbọn̄ oku ke Jerusalem ikamaha ndinyịme. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ke Jesus akanam Lazarus eset, kpa ye oro, mmọ ikenyịmeke ke Jehovah ọkọdọn̄ Jesus edi. Utu ke oro, mmọ ẹkekam ẹyoyom usụn̄ ndiwot Jesus ye Lazarus. (John 11:53; 12:​9-11) Idem ke Jehovah ama akanam Jesus eset, mmọ ẹma ẹnam ofụri se ẹkekeme man mme owo  ẹkûdiọn̄ọ ke ẹma ẹnam Jesus eset. (Matt. 28:​11-15) Ntan̄idem mme adaiso ido ukpono oro ikayakke mmọ ẹnyịme ke Jesus edi Messiah.

7. Ntak emi nnyịn mîkpatan̄ke idem?

⁷Se ikpepde: Kûtan̄ idem, nyụn̄ nyịme Jehovah ekpep fi n̄kpọ. Ukem nte udọn̄ọ ekemede ndibiat owo esịt, iyakke anam nsio nsio n̄kpọ emi esịt esinamde, ntan̄idem ekeme ndinam eṣit owo ọsọn̄, iyakke anam se Jehovah ọdọhọde. Ntan̄idem mme Pharisee ama okpon tutu mmọ ẹkụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Jesus edi Eyen Abasi onyụn̄ enyene spirit Abasi, edi mmọ isụk inyịmeke. (John 12:​37-40) Ata idiọk mfịna ke mmọ ẹkesịn idem oro, sia oro ikayakke mmọ ẹdot se Jehovah edinamde ẹdu uwem ke nsinsi. (Matt. 23:​13, 33) Emi anam ikụt ke enen̄ede ọfọn iyak Ikọ Abasi ye spirit Abasi ẹn̄wam nnyịn ikpụhọde nte isinamde n̄kpọ, nte isikerede n̄kpọ, ye se imekde ndinam. (Jas. 3:17) James ama enyịme Jehovah ekpep enye n̄kpọ sia enye ama osụhọde idem. Imọn̄ ikụt n̄ko ke kpa nsụhọdeidem oro akanam enye enen̄ede ọdiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ.

8. Nso idin̄wam nnyịn ikeme ndikpep owo n̄kpọ ọfọn?

⁸ James ikenen̄ekede ika n̄wed. Imenịm ke mme adaiso ido ukpono eyo esie ẹkeda enye nte ‘owo emi mîfiọkke n̄wed ye usụhọde owo’ ukem nte mmọ ẹkedade apostle Peter ye John. (Utom 4:13) Edi James ama ekpep ọdiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ ọfọn. Ke ini isede n̄wed James emi enye ekewetde, iyokụt ke enye ama ọdiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ etieti. Ukem nte James, ekeme ndidi nnyịn inen̄ekede ika n̄wed. Kpa ye oro, spirit Jehovah ye se esop esie ẹkpepde nnyịn ẹkeme ndinam ifiọk ndikpep owo n̄kpọ ọfọn. Yak ise nte James ekesikpepde owo n̄kpọ inyụn̄ ise se ikemede ndikpep nto enye.

9. Didie ke James ekesikpep owo n̄kpọ?

⁹James ikesitịn̄ke ikọ emi ọsọn̄de owo ndifiọk. Se enye ekekpepde ama esisọp an̄wan̄a owo. Oro ama anam mbon emi enye ekekpepde n̄kpọ ẹdiọn̄ọ se ẹkpenamde ye nte mmọ ẹkpenamde oro. Imokụt oro ke nte enye ekekpepde mme Christian ke akpana mmọ ẹnyịme ndiyọ ukọbọ edi  iyatke esịt. Nte enye eketịn̄de ama ọsọp an̄wan̄a owo. Enye ekewet ete: “Nnyịn idọhọ ite ke mbon oro ẹkeyọde ukụt ẹkop inemesịt. Mbufo ẹmekop nte Job ọkọyọde ukụt, ẹmenyụn̄ ẹkụt utịp oro Jehovah ọkọnọde enye, nte ke Jehovah enen̄ede enyene esịt ima onyụn̄ atua owo mbọm.” (Jas. 5:11) Ndi omokụt ke James akada se enye ekpepde mme owo oto N̄wed Abasi? Enye ama ada Ikọ Abasi an̄wam mbon emi enye ekekpepde n̄kpọ ẹkụt ke Jehovah esidiọn̄ mbon emi ẹsọn̄ọde ẹda ye enye ukem nte Job. Mme ikọ emi James akadade ekpep mmọ n̄kpọ ikọsọn̄ke owo ndifiọk, ukpepn̄kpọ esie ikonyụn̄ iwakke n̄kukọhọ. Enye ikoyomke mme owo ẹkere ke se imọ ikpepde oto imọ, edi okoyom ẹkụt ke oto Abasi.

10. Nso idi usụn̄ kiet emi ikemede ndikpebe James ke ini ikpepde owo n̄kpọ?

¹⁰Se ikpepde: Kûyak se ekpepde owo awawak n̄kukọhọ, nyụn̄ da se ekpepde to Bible. Nnyịn ikpodomoke ndinam mme owo ẹkụt ke imọdiọn̄ọ n̄kpọ etieti. Ikpakam idomo ndin̄wam mmọ ẹkụt ke Jehovah enyene ọniọn̄ onyụn̄ enen̄ede ekere aban̄a nnyịn. (Rome 11:33) Iyan̄wam mmọ ẹkụt oro edieke idade se ikpepde mmọ ito Bible. Ke uwụtn̄kpọ, utu ke ndidọhọ owo emi isikpepde Bible, “ekpedi ami ndi fi, n̄kpanam ntem,” ikpakam in̄wam enye odụn̄ọde ọdiọn̄ọ se mme asan̄autom Abasi ke Bible ẹkenamde ẹban̄a utọ n̄kpọ oro, onyụn̄ odụn̄ọde ọdiọn̄ọ se Jehovah ekerede aban̄a se enye aduakde ndinam oro. Edieke enye anamde se ikpepde enye, edidi ke ntak emi enye oyomde ndinem Jehovah esịt idịghe nnyịn.

11. Siak mme mfịna emi ndusụk mme Christian ke eyo James ẹkenyenede. Nso item ke James ọkọnọ mmọ? (James 5:​13-15)

¹¹James ama ọdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi nditọete esie mînamke ọfọn. Ke leta oro James ekewetde, imokụt ke enye ama ọdiọn̄ọ mme n̄kpọ oro nditọete mîkanamke ọfọn, onyụn̄ ọnọ mmọ item idịpke inua. Se ndusụk mi: Ndusụk mme Christian ikesisọpke ndinam se ẹdọhọde. (Jas. 1:22) Enyene mbon emi ẹkesikponode mme imọ owo ẹkan ubuene. (Jas. 2:​1-3) Ama esinyụn̄ ọsọn̄ ndusụk nditọete ndikpeme inua ikọ mmọ. (Jas. 3:​8-10) Idịghe ekpri mfịna ke nditọete oro ẹkenyene oro, edi James ama enịm ke mmọ ẹkeme ndikpụhọde. James iketreke ndidọhọ mmọ nnennen n̄kpọ, edi ikesueneke-suene mmọ. Enye ama ọdọhọ mbon emi ẹyomde un̄wam yak ẹka ẹbịne mbiowo man ẹn̄wam mmọ ẹkeme ndikpụhọde.​—Kot James 5:​13-15.

12. Didie ke ikpowụt ke nnyịn iduọkke idotenyịn ke owo emi ikpepde Bible?

¹²Se ikpepde: Sinọ owo item edieke okụtde se enye mînamke ọfọn, edi nịm ke enye ekeme ndikpụhọde. Ekeme ndisọn̄ ediwak mbon emi ikpepde Bible ndinam se Bible ọdọhọde. (Jas. 4:​1-4) Ekeme ndida mmọ ini nditre ndiọi edu nnyụn̄ nnyene mme edu emi Christian ekpenyenede. Ukem nte James, ana inyene uko inam owo emi isikpepde Bible ọdiọn̄ọ ebiet emi enye mînamke ọfọn. Ana inịm n̄ko ke enye ekeme ndikpụhọde inyụn̄ inịm ke Jehovah oyokot owo emi osụhọrede idem adian idem onyụn̄ an̄wam enye ekeme ndikpụhọde.​—Jas. 4:10.

13. James 3:2 owụt ke nso ke James ọkọdiọn̄ọ?

¹³James ikadaha idem ke n̄kpọ ikaha. James ikekereke ke imọ ndidi eyeneka Jesus m̀mê imọ ndikama ikpọ utom ke esop anam imọ idi n̄kpọ ikan nditọete eken. Enye ekesikot mme Christian eken “ndima nditọete mi.” (Jas. 1:​16, 19; 2:5) Enye ikanamke mme owo ẹkere ke imọ imọfọn ima.  Utu ke oro, enye ama etiene esịn idemesie ini enye ọkọdọhọde: “Kpukpru nnyịn idedue ediwak ini.”​—Kot James 3:2.

14. Ntak emi ikpenyịmede ke imesinam ndudue?

¹⁴Se ikpepde: Ti ke kpukpru nnyịn idi mme anam idiọkn̄kpọ. Ikpanaha ikere ke imọfọn ikan mbon emi ikpepde n̄kpọ. Ntak-a? Edieke inamde mbon emi isikpepde n̄kpọ ẹkere ke nnyịn isinamke ndudue, emi ekeme ndinam mmọ ẹkere ke tutu amama mmimọ idikemeke ndinam se Abasi ọdọhọde. Ikpanam mmọ ẹdiọn̄ọ ke enyene ndusụk n̄kpọ emi Bible ọdọhọde emi ẹsisọn̄de nnyịn ndinam, inyụn̄ itịn̄ inọ mmọ nte Jehovah an̄wamde nnyịn inam se enye ọdọhọde, oro ayan̄wam mmọ ẹkụt ke mmọ n̄ko ẹkeme ndinam n̄kpọ Jehovah.

15. Mme uwụtn̄kpọ oro James ekesidade ekpep owo n̄kpọ ẹkesitie didie? (James 3:​2-6, 10-12)

¹⁵James ekesinọ uwụtn̄kpọ emi enen̄erede an̄wan̄a owo. Imọdiọn̄ọ ke edisana spirit ama esin̄wam enye, edi anaedi enye ama enen̄ede ekpep n̄kpọ oto mme uwụtn̄kpọ emi Jesus akpaneka esie ekesidade ekpep mme owo n̄kpọ. Mme uwụtn̄kpọ oro James ekewetde ke leta esie ẹma ẹsisọp ẹn̄wan̄a owo ẹnyụn̄ ẹnam emem utom ndidiọn̄ọ nte ẹkpenamde se enye etịn̄de.​—Kot James 3:​2-6, 10-12.

16. Ntak emi ọfọnde isinọ mme uwụtn̄kpọ emi ẹdikpepde owo n̄kpọ?

¹⁶Se ikpepde: Nọ mme uwụtn̄kpọ emi ẹdikpepde owo n̄kpọ. Edieke ọnọde mme uwụtn̄kpọ emi ẹkemde ye se afo ekpepde, se ekpepde ọyọsọp an̄wan̄a owo. Editie nte ke mmọ ẹkụt se etịn̄de ke enyịn, ndien oro idiyakke mmọ ẹfre mme akpan n̄kpọ oro Bible ekpepde. Jesus ama enen̄ede ọdiọn̄ọ ndinọ mme uwụtn̄kpọ oro ẹkpepde owo n̄kpọ ndien enye ke James eyeneka esie ekekpebe. Yak ineme kiet ke otu uwụtn̄kpọ oro James ọkọnọde inyụn̄ ise se inamde uwụtn̄kpọ oro enen̄ede ọfọn.

17. Nso inam uwụtn̄kpọ emi odude ke James 1:​22-25 enen̄ede ọfọn?

¹⁷ Kot James 1:​22-25. Awak n̄kpọ emi anamde uwụtn̄kpọ emi James ọkọnọde aban̄a ukụtiso enen̄ede ọfọn. Enyene akpan n̄kpọ emi enye okoyomde ndikpep. Enye okoyom nnyịn idiọn̄ọ ke man Ikọ Abasi an̄wam nnyịn, ke inaha ikokot kpọt, ana inanam se ikotde. N̄kpọ en̄wen edi ke James akada n̄kpọ emi edisọpde in̄wan̄a owo ọnọ uwụtn̄kpọ. Enye eketịn̄  aban̄a owo emi esede idemesie ke ukụtiso. Nso ke enye okoyom ẹkpep ẹto uwụtn̄kpọ oro? Enye okoyom ẹkụt ke ekpedi ndisịme edieke owo esede iso ke ukụtiso, okụt mbat edi inamke n̄kpọ ndomokiet iban̄a. Ukem oro ke ekpedi edieke ikotde Ikọ Abasi, ikụt ndiọi edu emi anade ikpụhọde edi nnyịn inamke n̄kpọ iban̄a.

18. Siak n̄kpọ ita emi anade inam ke ini iyomde ndinọ uwụtn̄kpọ.

¹⁸ Edieke oyomde uwụtn̄kpọ fo enyene ufọn ukem nte eke James, nam n̄kpọ ita emi: (1) Nọ uwụtn̄kpọ emi ekemde ye se ekpepde. (2) Da n̄kpọ emi mme owo ẹdisọpde ẹdiọn̄ọ nọ uwụtn̄kpọ. (3) Nam mme owo ẹkụt se afo oyomde ndida uwụtn̄kpọ oro n̄kpep mmọ. Edieke ọsọn̄de fi ndikụt uwụtn̄kpọ emi ekemde ye se oyomde ndikpep, ka Watch Tower Publications Index. Oyokụt ediwak uwụtn̄kpọ ke ibuotikọ emi ẹkotde “Illustrations.” Edi ti ke uwụtn̄kpọ esinam akpan n̄kpọ enen̄ede ọwọrọ ada. Ke ntre, kûdi ete itịn̄ ekpri n̄kpọ afo ọnọ uwụtn̄kpọ. Nọ uwụtn̄kpọ ke itie emi oyomde ndikpep akpan n̄kpọ. Edi, akpan ntak oro akpanamde idomo ndidiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ ọfọn ikpedịghe man ida ubọn̄ inọ idem nnyịn, ekpedi man in̄wam mme owo ẹdisịne ke ubon Jehovah ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt.

19. Nso ke ikpanam iwụt ke imama nditọete nnyịn?

¹⁹ Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi enyenede akamba eyeneka emi ọfọnde ama nte James ekenyenede, edi imenyene nditọete ke ofụri ererimbot emi ẹdianade ye nnyịn ẹnam n̄kpọ Jehovah. Edieke isidiande idem ye mmọ, ikpepde n̄kpọ ito mmọ, mînyụn̄ itreke ndisan̄a ye mmọ n̄kwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep owo n̄kpọ, oro oyowụt ke imama mmọ. Edieke idomode ofụri ukeme nnyịn ndinyene nti edu nte James, ndinam n̄kpọ nte enye, ndinyụn̄ n̄kpep owo n̄kpọ ọfọn nte enye, iyọnọ Jehovah ubọn̄ iyonyụn̄ in̄wam mbon oro ẹmade akpanikọ ẹkpere edima Ete nnyịn ke heaven.