1. Oghẹrẹ uviuwou vẹ Jemis o no ze?

JEMIS yọ oniọvo Jesu, yọ a rọ egagọ Ọghẹnẹ zaharo ho evaọ uviuwou rai. Ọsẹgboni riẹ Josẹf avọ Meri a you Jihova gaga, yọ a jẹ dawo ẹgba rai kpobi re a gọe. Ere ọvo ho, oniọvo ọkpako riẹ ọye ọ te jọ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na. A rẹ ruẹ oware nọ u woma tei hi inọ uviuwou ovona ọye avọ Jesu a no ze.

2. Eme gbe eme ọ hae te lẹliẹ Jemis wo adhẹẹ kẹ Jesu ziezi?

² U wo eware buobu nọ e hae te lẹliẹ Jemis wo adhẹẹ kẹ Jesu nọ ọ jọ oniọvo ọkpako riẹ. (Mat. 13:55) Wọhọ oriruo, Jesu ọ riẹ Ikereakere na ziezi. Nọ ọ jọ ikpe ikpegbivẹ, eware nọ ọ riẹ i gbe ekpako obọ Jerusalẹm nọ e riẹ Ikereakere na ziezi unu. (Luk 2:46, 47) O sae jọ nọ Jemis ọ jẹ hai lele Jesu ru iruo ekapenta. O tẹ rrọ ere, kiyọ ọ te rọ uvẹ yena riẹ oniọvo riẹ na ziezi. Brọda Nathan H. Knorr ọ jẹ hae ta nọ: “Whọ rẹ riẹ ohwo ziezi nọ who te bi lele iei ru iruo.” * Ebaibol ọ ta nọ: “Jesu ọ tẹ be rro, yọ areghẹ riẹ o bi vihọ, o te je bi wo ọjẹrehọ evaọ obọ Ọghẹnẹ gbe ahwo.” Jemis o je muẹrohọ eware nana kpobi. (Luk 2:52) Fikiere ma sai roro nọ Jemis ọ hae te jọ usu ahwo ọsosuọ nọ a jọ ilele Jesu. Rekọ o via ere he.

3. Eme Jemis o ru hu evaọ oke nọ Jesu ọ gbẹ jọ otọakpọ?

³ Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, Jemis ọ jọ olele riẹ hẹ. (Jọn 7:3-5) Ẹsejọhọ Jemis ọ jọ usu imoni Jesu nọ i je roro nọ “iroro riẹ e gbẹ gba ha” na. (Mak 3:21) Yọ Ebaibol na ọ ta ẹme ọvuọvo nọ u dhesẹ nọ Jemis ọ jọ kugbe oni rai Meri hi oke nọ Jesu o ro whu evaọ ure-oja.​—Jọn 19:25-27.

4. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ Jemis o fi ẹrọwọ họ Jesu uwhremu na, o te ti zihe ruọ  Oleleikristi jẹ jọ ọkpako ukoko nọ o je wuhrẹ inievo na evaọ ukoko Ileleikristi na. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware ivẹ jọ nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi Jemis. Eye họ, (1) oware nọ o rọ roja re ma wo omaurokpotọ, gbe (2) epanọ ma sai ro wuhrẹ amọfa ziezi.

5. Eme Jemis o ru uwhremu na nọ Jesu ọ romavia kẹe no?

⁵ Oke vẹ Jemis o ro zihe ruọ olele Jesu? Nọ a kpare Jesu no uwhu ze no, ọ “romavia kẹ Jemis, kẹsena ọ tẹ romavia kẹ ikọ na kpobi.” (1 Kọr. 15:7) Nọ Jesu ọ romavia kẹ Jemis no, iroro Jemis i te muhọ enwene, o te ti zihe ruọ olele Jesu. Jemis ọ jọ kugbe ikọ na evaọ oke nọ a je rẹro ẹzi ọfuafo nọ Jesu ọ ya eyaa riẹ na evaọ ubruwou ehru nọ a jọ evaọ obọ Jerusalẹm. (Iruẹru 1:13, 14) Uwhremu na Jemis ọ jọ omọvo utu ẹruorote na. (Iruẹru 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Yọ taure ukpe 62 C.E. u te ti te, Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ Jemis kere ileta se Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo. Ileta yena i bi fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ, te ma rrọ ikpodhiwu hayo ẹruore otọakpọ obonẹ ma wo. (Jem. 1:1) Ogbiku ahwo Ju jọ nọ a re se Josephus ọ ta nọ Ananias the Younger nọ ọ jọ ozerẹ okpehru ahwo Ju ọye ọ kẹ udu nọ a ro kpe Jemis no. Jemis ọ gọ Jihova bọwo ẹdẹ nọ o ro whu. Ẹruore obọ odhiwu o wo.

6. Ẹvẹ Jemis o ro wo ohẹriẹ no ilori izerẹ na?

⁶Jemis o wo omaurokpotọ. Fikieme ma rọ ta ere? Oware nọ Jemis o ru nọ ọ ruẹ vevẹ nọ Jesu họ Mesaya na u wo ohẹriẹ gaga no onọ isu egagọ na a ru. Nọ Jemis ọ ruẹ oware nọ u dhesẹ vevẹ nọ Jesu họ Mesaya na no, o te zihe ruọ olele riẹ. Oware nana nọ o ru na u dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ. Rekọ ilori izerẹ obọ Jerusalẹm a ru ere he. Wọhọ oriruo, a ruẹ vevẹ nọ Jesu ọ kpare Lazarọs no uwhu ze. Ukpenọ a rọwo nọ Jihova o vi Jesu ze, a tẹ gwọlọ nọ a re kpe Jesu avọ Lazarọs no. (Jọn 11:53; 12:9-11) Uwhremu na nọ a ruẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze no, a te je ru re ahwo a gbẹ riẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze he. (Mat. 28:11-15) Omorro ilori izerẹ na u ru nọ a rọ siọ Mesaya na.

7. Fikieme o rọ roja gaga re ma whaha omorro?

⁷Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Ma rẹ whaha omorro jẹ rọwo nọ Jihova o wuhrẹ omai. Wọhọ epanọ ẹyao ọ rẹ sai ru nọ udu ohwo u gbe ro kie ziezi hi na, ere omorro  o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ gaviezọ họ nọ Jihova ọ tẹ be make kẹ omai ohrẹ. Omorro ahwo Farisi na o ga te epanọ a gbẹ jẹ rọ rọwo nọ Jesu họ Mesaya na ha dede nọ o ru eware buobu nọ i dhesẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ riẹe oma. (Jọn 12:37-40) Omorro rai na o raha okpoware jọ ku ae. U ru nọ a gbẹ sai ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. (Mat. 23:13, 33) Oware nana u wuhrẹ omai nọ u wuzou gaga re ma ru oware nọ ma wuhrẹ evaọ Ebaibol. Ma vẹ jẹ yare Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ omai nwene uruemu gbe iroro mai, re ma sai ru oware nọ u fo. (Jem. 3:17) Jemis ọ rọwo nọ Jihova o wuhrẹ iẹe keme o wo omaurokpotọ. Yọ wọhọ epanọ ma te ruẹ na, omaurokpotọ u ru nọ Jemis ọ rọ riẹ epanọ a re wuhrẹ ahwo ziezi.

8. Eme o ti fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ a re wuhrẹ ahwo ziezi?

⁸ Jemis o kpohọ isukulu ilogbo ho. O te jọ nọ ubiẹro ovona nọ isu egagọ oke yena a je ro rri Pita avọ Jọn inọ “a kpohọ isukulu hu yọ a viodẹ hẹ” na, a je ro rri Jemis re. (Iruẹru 4:13) O make rrọ ere na, Jemis ọ riẹ epanọ a re wuhrẹ amọfa ziezi. Ma rẹ ruẹ onana vevẹ nọ ma te bi se obe nọ o kere evaọ Ebaibol na. O sae jọ nọ ma kpohọ isukulu ilogbo ho. Dede na, ẹzi Jihova gbe eware nọ ukoko Jihova u bi wuhrẹ omai e sai fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ a re wuhrẹ ahwo ziezi. Joma ta kpahe oghẹrẹ nọ Jemis o je ro wuhrẹ ahwo gbe eware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ei.

9. Oghẹrẹ vẹ Jemis o je ro wuhrẹ ahwo?

⁹Eme nọ a rẹ kaki wo otoriẹ rai eye Jemis o je ro wuhrẹ ahwo. O soriẹ ze nọ ahwo nọ o je wuhrẹ a jẹ rọ riẹ oware nọ a re ru gbe epanọ a re ro ru ei. Wọhọ oriruo, Jemis o wuhrẹ nọ Ileleikristi a re thihakọ nọ a te bi kienyẹ ae, yọ a re du mu ofu hu. Oghẹrẹ nọ ọ rọ ta ẹme na u vẹ gaga. Ọ ta nọ: “Ma rẹ sae ta nọ enọ i thihakọ a re wo evawere. Wha yo kpahe ithihakọ Job jẹ ruẹ epanọ Jihova o ru kẹe uwhremu na, onọ u dhesẹ nọ Jihova ọ rrọ yoyou gaga je wo ohrọ-oriọ.” (Jem. 5:11) Whọ rẹ ruẹ nọ Ikereakere na Jemis  ọ rehọ uwuhrẹ riẹ na no ze. Ọ rọ Ikereakere na fiobọhọ kẹ ahwo nọ o je wuhrẹ riẹ nọ Jihova ọ rẹ ghale ohwo kpobi nọ o kru ẹrọwọ riẹ, wọhọ epanọ Job o ru nọ ọ rọ ghale iẹe uwhremu na. Eme nọ e rrọ vevẹ nọ a rẹ sai wo otoriẹ rai lọlọhọ Jemis o ro wuhrẹ ahwo oware nana. Onana u ru nọ ahwo nọ a je se eme riẹ a gbe je ro rri rie fihọ ohwo nọ o wo eriariẹ vrẹta ha, ukpoye kọ Jihova a je jiri.

10. Edhere jọ vẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jemis nọ ma te bi wuhrẹ ohwo?

¹⁰Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Rọ eme elọlọhọ wuhrẹ ahwo, re whọ hae jẹ rehọ ẹme ra no Ebaibol ze. Ma te bi wuhrẹ ahwo, orọnikọ ma re ru re a jiri omai inọ ma riẹ gaga ha. Ukpoye, ma re fiobọhọ kẹ ae ruẹ nọ Jihova họ ọnọ o bi wuhrẹ omai eware nana kpobi, yọ o you omai gaga. (Rom 11:33) Re ma sai ru ere, ma rẹ rehọ eware nọ ma bi wuhrẹ ahwo no Ebaibol ze. Wọhọ oriruo, nọ ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol ọ tẹ vuẹ omai ẹbẹbẹ jọ, ma rẹ vuẹe oware nọ ma hai ti ru hu o hae jọ nọ mai ma wo ẹbẹbẹ na. Ukpoye ma re dhesẹ iku jọ kẹe evaọ Ebaibol, ma vẹ jẹ nọe enọ nọ i re fiobọhọ kẹe roro, re ọ riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ o ru. O ve ti ru eware nọ o bi wuhrẹ na fikinọ ọ gwọlọ ru eva were Jihova orọnikọ mai hi.

11. Eme Ileleikristi jọ a je ru evaọ oke Jemis nọ u woma ha, kọ eme Jemis ọ vuẹ rai? (Jemis 5:13-15)

¹¹Jemis ọ jẹ hae jẹ ame họ agba ta ẹme he. Who te rri ileta nọ o kere na, whọ rẹ ruẹ nọ ọ riẹ eware nọ Ileleikristi oke yena a je ru, nọ i woma tere he, yọ ọ vuẹ rai oware nọ a re ru vevẹ re a sai nwene. Wọhọ oriruo, ejọ rai e tẹ maki wuhrẹ oware no, a jẹ kaki ru ei hi. (Jem. 1:22) Efa i je dhesẹ ọriẹwẹ. Edafe na ọvo a jẹ hai rri ovao. (Jem. 2:1-3) Yọ efa jọ a jẹ ma ẹme rai te he. (Jem. 3:8-10) Oware nọ Ileleikristi yena a je ru na u gine woma ha. Rekọ Jemis o rri nọ a sai nwene. Ọ rọ edhere owowolẹ vuẹ ae oware nọ u fo nọ a re ru vevẹ. Dede na, ọ jẹ ame họ agba tae he. Ọ tẹ jẹ ta kẹ Ileleikristi nọ oware o thọ obọ hayo nọ e raha uzi inọ jọ a nyabru ekpako na re a fiobọhọ kẹ ae.​—Se Jemis 5:13-15.

12. Eme ma re ru ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ ma bi wuhrẹ re ọ sai nwene?

¹²Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Whọ jẹ ame họ agba ha nọ whọ tẹ be vuẹ ohwo oware nọ u fo eruo, who ve je rẹro nọ ọ sai nwene. O sae jọ bẹbẹ kẹ ahwo buobu nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol re a ru eware nọ a bi wuhrẹ na. (Jem. 4:1-4) Ẹsejọhọ u ti kri re ohwo nọ ma bi wuhrẹ o te ti siobọno ekpehre uruemu, je wo uruemu nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. O tẹ rrọ ere, ma rẹ daoma rọ aro kele Jemis. Ma rẹ vuẹe oware nọ o re ru vevẹ re ọ sai nwene. Ma re fi unu họ akotọ họ. Dede na, ma re rẹro nọ o ti nwene, ma vẹ jẹ riẹ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ ohwo kpobi nọ ọ ginẹ gwọlọ gọe nwene je kurẹriẹ ze.​—Jem. 4:10.

13. Ma te rri ẹme nọ ọ rrọ Jemis 3:2 gbe ẹme-obotọ riẹ, ẹvẹ ma rẹ sae ta nọ Jemis o je rri omariẹ?

¹³Jemis o je rri omariẹ kpehru vi amọfa ha. Dede nọ Jemis avọ Jesu oniọvo, yọ o wo iruo buobu evaọ ukoko na, o je rri omariẹ nọ o woma vi Ileleikristi efa ha. Evaọ ileta nọ o kere se inievo na, o se rai “inievo iyoyou mẹ.” (Jem. 1:16, 19; 2:5) Ọ jẹ ta eme nọ e rẹ lẹliẹ ahwo rri rie fihọ ohwo ọgbagba ha. Wọhọ oriruo, o si omariẹ noi hi nọ ọ ta nọ: “Mai kpobi ma re ru eware thọ unuẹse buobu.”​—Se Jemis 3:2 gbe ẹme-obotọ.

14. Fikieme u ro fo re ma rọwo nọ eware e rẹ thọ omai obọ ẹsejọ?

 ¹⁴Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Ma rẹ kareghẹhọ nọ mai kpobi na erahaizi. Ma du roro nọ ma rọ oghẹrẹ jọ kpehru vi ahwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol ho. Fikieme? Keme ma te bi ru re ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol o rri omai fihọ ohwo nọ o re ru thọ họ, o sae lẹliẹe roro nọ ọ te sai koko izi Ọghẹnẹ ziezi hi. Rekọ oware nọ u fo họ, ma rẹ vuẹe nọ dede nọ ma be daoma koko izi Ọghẹnẹ, eware e rẹ thọ omai obọ ẹsejọ. Ma vẹ jẹ vuẹe epanọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai koko izi riẹ ghele. Ere ọ te rọ ruẹ nọ kpakọ ọyomariẹ ọ sae gọ Jihova, inọ ọ te sai koko izi riẹ.

15. Ẹvẹ iriruo nọ Jemis ọ jẹ hai ro wuhrẹ ahwo e jọ? (Jemis 3:2-6, 10-12)

¹⁵Jemis ọ jẹ hae kẹ iriruo nọ i re duobọte ohwo udu. Ma riẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹe. Rekọ o wọhọ nọ oware ofa jọ nọ u fiobọhọ kẹe gaga họ, ọ jẹ hai roro kpahe oghẹrẹ iriruo nọ Jesu, oniọvo ọkpako riẹ ọ jẹ hai ro wuhrẹ ahwo. Iriruo nọ Jemis ọ kẹ evaọ ileta riẹ na e rrọ vevẹ, yọ oware nọ ọ gwọlọ nọ ahwo a wuhrẹ no ai ze, a rẹ gwọlọ iẹe bẹ hẹ.​—Se Jemis 3:2-6, 10-12.

16. Fikieme u ro fo re ma hae kẹ iriruo nọ i re duobọte ahwo udu?

¹⁶Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Hae kẹ iriruo nọ i re duobọte ahwo udu. Whọ tẹ be hae kẹ iriruo itiena, ahwo a rẹ gaviezọ kẹ owhẹ ziezi, yọ o rẹ wọhọ ẹsenọ a be ruẹ oware nọ who bi wuhrẹ ae na. U re fiobọhọ kẹ ae kareghẹhọ igogo eware nọ who bi wuhrẹ ae no Ebaibol ze. A tẹ be fodẹ ohwo nọ ọ rẹ kẹ emamọ iriruo gaga, Jesu họ ohwo na. Jemis nọ ọ rrọ oniọvo riẹ ọ rọ aro kele iei. Joma ta kpahe oriruo jọ nọ Jemis ọ kẹ gbe oware nọ o lẹliẹ oriruo na kiehọ ẹme nọ ọ jẹ ta na ziezi.

17. Fikieme oriruo nọ ọ rrọ Jemis 1:22-25 o ro woma gaga?

¹⁷ Se Jemis 1:22-25. Eware buobu e riẹ nọ e lẹliẹ oriruo nọ Jemis ọ rọ ughẹgbe kẹ na kiehọ. Ọ jẹ rọ oriruo na wuhrẹ oware jọ. Oye họ, re ẹme Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ omai, orọnikọ ma te sei no yọ u re no ho. Ma re ru oware nọ ma se na. U te no ere no, oriruo ohwo nọ o bi rri ughẹgbe nọ Jemis ọ kẹ na yọ oware nọ ahwo a riẹ ziezi. Ohwo ọ tẹ jọ ughẹgbe ruẹ oware  jọ nọ o thọ evaọ oma riẹ, ọ rẹ kpọe họ. O gbe ru ere he, yọ oware areghẹ hẹ. Epọvo na re, ma tẹ jọ Ebaibol na se ku oware jọ nọ u woma tere he nọ ma be hai ru, ma gbe siobọnoi hi yọ oware areghẹ hẹ.

18. Eware esa vẹ ma re wo họ iroro nọ ma tẹ gwọlọ kẹ oriruo?

¹⁸ Re whọ sae riẹ epanọ a rẹ rọ oriruo wuhrẹ ahwo ziezi wọhọ Jemis, who re ru eware esa jọ: (1) Ruẹ nọ oriruo na o fo oware nọ who bi wuhrẹ na. (2) Rọ oware nọ ahwo a riẹ rọ kẹ oriruo na. (3) Jọ oware nọ whọ be rọ oriruo na wuhrẹ na u vẹ kẹ ohwo na. Otẹrọnọ whọ be sai roro ku iriruo nọ who re ro wuhrẹ ahwo ho, rri obe na Watch Tower Publications Index. Whọ te jọ otọ uzoẹme na “Illustrations” ruẹ iriruo buobu nọ whọ sai ro wuhrẹ ohwo. Kareghẹhọ nọ wọhọ epanọ ọgba o re ru ẹme do ga ziezi na, ere oriruo o re ru ugogo oware nọ ma bi wuhrẹ vẹ kẹ ohwo ziezi. Fikiere daoma ruẹ nọ ugogo oware nọ whọ gwọlọ nọ ohwo na ọ riẹ na ọvo whọ rẹ kẹ oriruo kpahe. Dede na, hae kareghẹhọ nọ oware nọ o be lẹliẹ omai daoma epanọ ma te hai ro wuhrẹ amọfa ziezi họ, orọnikọ re ma dhesẹ kẹ ae nọ ma riẹ epanọ a re wuhrẹ gaga ha, ukpoye kọ re ma fiobọhọ kẹ ae kurẹriẹ ziọ ukoko Jihova nọ ma be jọ wo evawere na.

19. Eme ma re ru ro dhesẹ nọ ma you inievo ukoko na?

¹⁹ Jemis o wo oniọvo ọkpako nọ ọ jọ gbagba, rekọ ma wo oniọvo otiọye he. O make rrọ ere na, ma wo inievo nọ e wọhọ ahwo uviuwou mai nọ ma gbẹ rrọ ukoko na. Ma tẹ be hae jọ kugbe inievo-emezae gbe inievo-emetẹ nana jẹ be hai wuhrẹ mi ai, bi lele ai kpohọ usi uwoma je wuhrẹ ahwo Ebaibol, yọ ma bi dhesẹ nọ ma you rai. U ti woma gaga nọ ma tẹ be rọ aro kele Jemis evaọ uruemu mai, oghẹrẹ nọ ma bi rri omamai, gbe oghẹrẹ nọ ma bi ro wuhrẹ ahwo. Ma te ru ere, o te wha orro se Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai. U ti je fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wo emamọ eva nọ a ti ro si kẹle iẹe.