1. Oknimaytyäˈäk pënë Santiago fyamilyëˈäjt.

 SANTIAGO yëˈë myëgaˈaxˈäjtë Jesus, yeˈky pyejty mä tuˈugë familyë mëdiˈibë oy Dios mëduundë. * Ja tyääk tyeetyëty, José mëdë María, mëkë nety ttsoktë Jyobaa ets tyuundë mëjääw parë oy Dios mëduundë. ¡Ixënë Santiago pën fyamilyëˈäjt! Pes ja myëgaˈax Jesus, yëˈë nety jäˈtäämp extëm ja Mesías mëdiˈibë yajwandak.

2. ¿Tiko njënäˈänëm ko Santiago mëjwiin kajaa tijatyë myëgaˈax tyukniˈˈijxë?

² Tamˈäjtpë nety kanäk pëky tijaty mbäädë Santiago tyukniˈˈixëtyë Jesus, ja myëgaˈax (Mat. 13:55). Extëm nˈokpëjtakëm, jantsy jeˈeyënëmë netyë Jesus jyëmëjt 12, ko dyajmonyˈijx dyajmonyjyäˈäwëdë ja mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë nety jam yaˈëxpëjktëp mä ja templë (Luk. 2:46, 47). Santiago, waˈan nanduˈun tyuuny mëdë Jesus mä ojts tsyats jyëëttë, pën duˈun, seguurë ko mas niˈigyë ojts tˈixyˈaty ja myëgaˈax. Nathan Knorr duˈun ijty xëmë jyënaˈany: “Ko mduunmuky mët tuˈugë jäˈäy mëjwiin kajaa tijaty xyjyaty”. * Waˈanë Santiago nanduˈun tpëjkyë kuentë ko ‘Jesus yeˈky pyejty, wijˈëdëtsp kajˈëdëtsp. Tukxoondakëp ja Dios ets ja jäˈäy’ (Luc. 2:52, TY). Santiago yëˈëxyëp jawyiinë Jesus yˈëxpëjkpëˈäjt, mët ko yëˈë nety myëgaˈaxˈäjtypyë Jesus, per kyaj duˈun tyuun jyäjtë.

3. ¿Wiˈixë Santiago jyënany ko Jesus tmëduuntsondakyë Tyeety yä Naxwiiny?

³ Ko Jesusë tmëduuntsondakyë Tyeetyë yä Naxwiiny, kyajnëmë netyë Santiago tˈëxpëjkpëˈaty (Fwank 7:3-5). Waˈan yëˈëjëtyë  Santiago, jyënany: “Tëëda yëˈë lyokë” (Mar. 3:21). Ets ko Jesus ojts yajkëxwojpnë kepykyëjxy, kyaj mää yajnigajpxy ko Santiago yajpaty mëdë tyääk, María (Fwank 19:25- 27).

4. ¿Ti majtsk pëky nimaytyäˈägäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

⁴ Ko tiempë nyajxy, ta Santiago ojts tmëbëjknë Jesus ets jantsy oy tyuuny extëmë mëjjäˈäy mä kongregasionk. Mä yäˈädë artikulo nˈixäˈänëm majtsk pëky tijaty xytyukniˈˈijxëm extëm yajmaytyaˈagyë Santiago. Myëduˈuk, ¿tiko mbäät nˈijtëm yujy tudaˈaky? Ets myëmajtsk, ¿wiˈix mas oy mbäädë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm?

5. ¿Ti tyuunë Santiago ko nyaybyatë jatëgok mëdë Jesus mä nety të jyukypyeky?

⁵ ¿Näˈä Santiago ojts tpanëjkxtsondaˈagyë Jesus? Jaˈko Jesus jyukypyejky, ko “kyëxeˈky mä yëˈë Santyäˈägë, es [...] mä nidëgekyë apostëlëty” (1 Kor. 15:7). Tim tëgäjtsë jyukyˈäjtënë Santiago ko nyaybyatë jatëgok mëdë Jesus. Santiago tamë nety yajpääty Jerusalén mët ja apostëlëtëjk ko tyukëdakë ja Diosë myëjääw (Apos. 1:13, 14). Ets ok, mä primer siiglë, Santiago yëˈë nanduˈun mëdiˈibë ojts twoowˈyeˈey ja Diosë nyax kyäjpn (Apos. 15:6, 13-22; Gal. 2:9). Mä tkatukjäˈtynyëmë jëmëjt 62, Santiago nyijäˈäyë ja Dios mëduumbë mëdiˈibë nety nëjkxandëp tsäjpotm. Yäˈädë neky mëdiˈibë jyaay, mëjwiin kajaa tyam pyudëkëdë, duˈun pënaty jukyˈatandëp jam tsäjpotm o yä Naxwiiny (Sant. 1:1). Josefo, tuˈugë ëxpëkyjyaˈay mëdiˈibë jukyˈäjt mä primer siiglë, jyënaˈany ko Santiago yëˈë ojts yaˈoogyëtyë Anán, ja saserdotë wintsën. Santiago kyaj tmastutyë Jyobaa axtë yˈoˈky.

6. ¿Wiˈix jyaˈayˈajtyë Santiago ets wiˈix jyaˈayˈäjttë pënaty nyiwintsënˈäjttë relijyonk?

⁶ Santiago yujy tudaˈaky jyaˈayˈajty. Min nˈokˈijxëm wiˈixë Santiago jyaˈayˈajty ets wiˈix jyaˈayˈäjttë pënatyë nety nyiwintsënˈäjttëp ja relijyonk. Ko tˈijxy tijatyën yajnigëxëˈkypy ko Jesus jantsy yëˈënë Diosë yˈUˈunk, ta tkupëjky mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat. Per pënaty nyiwintsënˈäjttë relijyonk jam Jerusalén kyaj tkupëjktë Jesus. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj tmëbëjktë ko Jesus të nety tjantsy yajpëdëˈëgyë Lázaro mëdiˈibë tyimˈijxtë. Kyaj tmëbëjktë ko Jyobaa jantsy yëˈë netyë Jesus të tkexy, niˈigyë ojts tniˈanaˈamëdë parë Jesus yˈoogët mëdë Lázaro (Fwank 11:53; 12:9-11). Ok, ko Jesus jyukypyejky, ta jäˈäy tjakuyuˈutsandë parë kyaj pën tnijawët (Mat. 28:11-15). Pënaty nyiwintsënˈäjttë ja relijyonk mëj këjxm nyayjyäˈäwëdë, pääty kyaj tkupëjktë Jesus extëmë Mesías.

7. ¿Tiko kyaj yˈoyëty nnayjyäˈäwëm mëj këjxm?

 ⁷ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Ko kyaj mbäät nnayjyäˈäwëm mëj këjxm ets nasˈijxëm parë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Duˈun extëm ko tuˈugë jäˈäy kyaj oyë nyeˈpyny nyekytyuˈuyeˈey mä kyorasoon, mbäät kyaj oy nyekytyunyë kyorasoon. Nanduˈunën jyaty ko jäˈäy tyuktëkëtyë mëjˈat këjxmˈat, mbäät jyuunyë kyorasoon ets tsyiptakxëty tmëmëdowëdë Jyobaa. Ja fariseety yëˈë naytyukmëmadakëdë mëjˈat këjxmˈat, pääty kyaj tkupëjktë ko Jesus yëˈë Diosë yˈUˈunk, oy tjatimyˈijxtë yajxon ko myëdäjtypyë Diosë myëjääw (Fwank 12:37-40). Mëjwiin kajaa nyaytyukˈaxëktuunëdë ko jyaˈayˈäjttë mëj këjxm, pes yajtëgooytyë jyukyˈäjtënë winë xëëw winë tiempë (Mat. 23:13, 33). Päätyën jyëjpˈamëty ets nasˈijxëm parë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëmë Diosë yˈAyuk ets ja myëjääw mä tijaty ndunäˈänëm ets nanduˈun parë dyajtëgatsëdë jukyˈäjtën ets ja jot winmäˈäny (Sant. 3:17). Nˈoknasˈijxëm parë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, duˈun extëmë Santiago ttuuny mëdiˈibë ijt yujy tudaˈaky. Per minë net nˈokˈijxëm wiˈixë Santiago jantsy oy yaˈëxpëjky mët ko yˈijty yujy tudaˈaky.

8. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë oyë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm?

⁸ Santiago kyaj nëgoo yˈeskuelëˈäjty. Duˈun extëmë Pedro mëdë Juan, pääty pënaty nyiwintsënˈäjttë ja relijyonk jyënandë ko “kyaj tmëdattë ja ëxpëjkën” (Apos. 4:13). Perë Santiago jantsy oy yaˈëxpëjky, duˈun extëm nˈijxëm mä ja liibrë mëdiˈibë myënëjkxypyë xyëëw. Nanduˈun ëtsäjtëm, waˈan kyaj nëgoo të nˈeskuelëˈäjtëm extëmë Santiago. Perë Diosë myëjääw etsë nyax kyäjpn, yëˈë xyaˈˈawij xyaˈˈagajëm ets mbäädë net jantsy oyë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm. Min nˈokˈijxëm tijaty mbäädë Santiago xytyukniˈˈijxëm.

9. Oknimaytyäˈäk wiˈixë Santiago ojts yaˈëxpëky.

⁹ Santiago kyaj ojts dyajtunyë ääw ayuk mëdiˈibë tsip yajjaygyukëp. ¿Wiˈix pyudëjkëdë jäˈäyëty? Ojts tjaygyukëdë ti nety tsojkëp ttundët ets tiko duˈun ttundët. Extëm nˈokpëjtakëm, Santiago jantsy wingëjxy ojts ttukniˈˈixë ja Dios mëduumbëty ko kyaj mbäät tpëjkëˈëktë akë ko kyayajtundët ja tyëyˈäjtën. Duˈun tkujäˈäyë: “Ëtsäjtëm njënäˈänëm ko jotkujk yëˈëjëty diˈibaty të tmëmadäˈäktë ja ayoˈon. Të xymyëdowdë  ja Jopë myaˈxtujkën, es xynyijawëdë wiˈix ja Nintsënˈäjtëm oknëm oj myoˈoyëty ja jotkujkˈäjtën, mët ko jyantsy pyaˈˈayoy yëˈë Nintsënˈäjtëm” (Sant. 5:11). Extëm nˈijxëm, Santiago yëˈë tyukkäjpxpajtë Diosë yˈAyuk ko yaˈëxpëjky. Duˈun ttukˈijxy ja jäˈäyëty ko Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty kyaj myastuˈutyëty extëmë Job. Santiago jantsy wingëjxyë jäˈäy ojts dyaˈëxpëky ets yëˈë yajtuunë ääw ayuk mëdiˈibë kyaj tsip yajjaygyukë. Ko duˈun ttuuny, ta kyaj këˈëm nyayajmëjpëtsëëmë, yëˈëjën ojts dyajmëjpëtsëmyë Jyobaa.

10. Ko jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, ¿wiˈix tuk pëky mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën?

¹⁰ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Ko tsojkëbë jäˈäy wingëjxy nyaˈëxpëjkëm ets ndukwäˈkpajtëmë Diosë yˈAyuk. Kyaj jeˈeyë jäˈäy ndukˈijxëm nuˈunën tijaty njäjt nnijäˈäwëm, yëˈëjën ndukniˈˈijxëm pënën Jyobaa ets nuˈunën myëmay myëdäjˈyëty (Rom. 11:33). Ets mbäät duˈun nduˈunëm, pën yëˈë xëmë ndukwäˈkpajtëmë Biiblyë. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj jeˈeyë nˈanëëmëyäˈänëmë jäˈäy tixyëp ëtsäjtëm nduˈunëm ko netyë duˈumbë jotmay nbatëm. Tsojkëbën nyajwinmäˈäyëm wiˈix mbäät pyudëkëtyë ijxpajtën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë ets tˈixët wiˈixë Jyobaa wyinmay ets nyayjyawëty. Ets ko tkuytyunët tijaty jyajtypy mä Biiblyë, yëˈë nety ko dyajxondäˈägäˈänyë Jyobaa ets kyaj yˈëtsäjtëmëty.

11. ¿Ti jotmayë nety pyattëp nääk ja Dios mëduumbë, ets wiˈixë Santiago yˈanmääyëdë? (Sant. 5:13-15).

¹¹ Santiago nyigäjpxën tijaty extëm tyëyˈäjtënëty. Mä ja neky mëdiˈibë jyaay, mbäät jap nbëjkëmë kuentë ko jyaygyujkëbë nety tijaty jotmay pyattëp ja myëguˈuktëjk ets päätyën tˈanmääy tidën tyundëp. Extëm nˈokpëjtakëm, tamˈäjt nääk ja Dios mëduumbëty mëdiˈibë nety tsiptakxëp parë tkuytyundët ja ëwij käjpxwijën (Sant. 1:22). Tamˈäjt nanduˈun mëdiˈibë yëˈëyë yˈagëˈë yˈaxäjëdë ja kumeenyjyaˈayëty (Sant. 2:1-3). Ets tamˈäjtë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tsiptakxëdë nyayˈaguwits nyayjyëjpkuwitsëdët (Sant. 3:8-10). Extëm nˈijxëm, mëjwiin kajaa nety ja jotmay mëdiˈibë pyattëp, perë Santiago ninäˈä kyawinmääy ko tëdën kyanekyˈoyëdë. Niˈigyën tsuj yajxon ja myëguˈuktëjk tmooytyë ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë nety kyaj oy nyekyˈittë mëdë Jyobaa parë tˈëxtäˈäytyët ja mëjjäˈäytyëjk ets pyudëkëdët (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 5:13-15).

12. ¿Tiko kyaj yˈoyëty ets tëgatsy nwinmäˈäygyojëm mä pënaty nyaˈëxpëjkëm?

¹² ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Ko kyaj yˈoyëty ets tëgatsy nwinmäˈäygyojëm mä pënaty nyaˈëxpëjkëm. Mayë jäˈäy tsiptakxëdëp tkuytyundët ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajkypyë Biiblyë (Sant. 4:1-4). Mbäät nyaxyë tiempë parë dyajtëgatstëdë jyaˈayˈäjtën etsë net jyukyˈatët extëmë Dios ttukjotkëdaˈaky. Per oy ko nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Santiago, ko nˈanmäˈäyëm ja mëdiˈibë nyaˈëxpëjkëm määjën tsyokyëty nyayaˈoyëdët. Ets kyaj yˈoyëty nwinmäˈäygyojëm ko tëdën kyatëgatsy, pes oy ko ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ko yëˈë myëjwoobyë jäˈäy mëdiˈibë yujy tudaˈaky ets pyudëkëyaampy parë dyajtëgatsët ja jyukyˈäjtën (Sant. 4:10).

13. ¿Wiˈixë Santiago jyaˈayˈajty? (Sant. 3:2).

¹³ Santiago kyaj nyayajmëjpëtsëmanë. Kyaj mëj tyimnayajnaxanë o wyinmääy ko mbäät tnikëjxmˈatyë tuungë jëjpˈambë, mët ko yëˈë tmëgaˈaxˈatyë Jesus. Pes ak duˈun tjäˈäwëdë extëmë myëguˈuktëjk pënaty mëët tuˈugyë Dios mëduundë (Sant. 1:16, 19; 2:5). Kyaj wäˈätsjäˈäy nanduˈun ojts tyimnayajnaxyëty. Pes yëˈë jyënany: “Nidëgekyë nbekytyuˈunëm” (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 3:2).

14. ¿Tiko kyaj yˈoyëty ndimnayajnäjxëm wäˈätsjäˈäy?

¹⁴ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Tsojkëp njamyajtsëm ko niˈamukë ndëgoˈoyëm. Kyaj yˈoyëty nyajwinmäˈäyëmë jäˈäy mëdiˈibë nyaˈëxpëjkëm ko ëtsäjtëm  ninäˈä ngatëgoˈoyëm. ¿Tiko kyaj? Yëˈko mbäädë net wyinmay ko yëˈë ninäˈä tkamëmadäˈägët tkuytyunët duˈunë Diosë yˈanaˈamën. Per pën ndukmëtmaytyakëm ko xytsyiptakxëm nanduˈun nguytyuˈunëmë Diosë yˈëwij kyäjpxwijën ets nˈanmäˈäyëm wiˈixënë Jyobaa të xypyudëjkëm parë të nyajtëgäjtsëmë jukyˈäjtën, duˈunë nety ndukˈijxëm ko yëˈë mbäät tmëdunyë Jyobaa.

15. ¿Mëdiˈibë ijxpajtënë yajtuunë Santiago? (Sant. 3:2-6, 10-12).

¹⁵ Santiago yajtuunë ijxpajtën mëdiˈibë ajäjt jotjäjtë. Seguurë ko yëˈë pudëjkë espiritë santë, per waˈan yëˈë nanduˈun pyudëjkë ko tˈëxpëjky tijaty ijxpajtënë nety të dyajtunyë Jesus, ja myëgaˈax. Ko Santiago tjääy tuk pëkyë Biiblyë wingëjxy ja ijxpajtënë mëdiˈibë yajtuun ets pojënë yajjaygyukë wiˈix nyiwijy nyikejy (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 3:2-6, 10-12).

16. ¿Tiko yˈoyëty nyajtuˈunëmë ijxpajtën mëdiˈibë mbäädë jäˈäy pyudëkëty?

¹⁶ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Tsojkëp nyajtuˈunëmë ijxpajtën mëdiˈibë jäˈäy pudëkëdëp. Ko duˈumbë ijxpajtën nyajtuˈunëm, mbäädë jäˈäy pyudëkëty parë tpawinmayët mëdiˈibë jam ndukmëtmaytyakëm ets tjamyatsët tijaty tukniˈˈijxëbë Biiblyë. Jesus jantsy oyatyë ijxpajtënë dyajtuuny, etsë Santiago nanduˈun ojts ttuny. Min nˈoknimaytyakëm tuˈugë ijxpajtënë mëdiˈibë yajtuun ets nˈokˈijxëm tiko jäˈäy tˈoymyëdoowdë.

17. ¿Tiko yˈoyëty ja ijxpajtën mëdiˈibë yajmaytyakp mä Santya̱ˈa̱gʉ 1:22-25?

¹⁷ (Käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 1:22-25). Ja ijxpajtën mëdiˈibë Santiago pyëjktak, mbäät xypyudëjkëm mëjwiin kajaa. Pes nyijäˈäwëbë nety wiˈix ja jäˈäy pyudëkëyaˈanyëty ko tˈijxkijpxyët ja Diosë yˈayuk mët tuˈugë ijxn. Pën ëtsäjtëm nyaytyukpudëkëyäˈänëm ja Diosë yˈAyuk kyaj jeˈeyë tsyokyëty ngäjpxëm, tsojkëbën nguytyuˈunëm tijaty xytyukniˈˈijxëm. Santiago yëˈë yajtuunë ijxpajtën mëdiˈibë mbäät pojënë jäˈäy tjaygyukë: extëmë ko tuˈugë jäˈäy nyayˈixyëty mä tuˈugë ijxn, ¿ti tukniˈˈixëyan? Pes ko tuˈugë jäˈäy nyayˈixyëty mä ijxn, yëˈëjën parë dyaˈoyëyany mëdiˈibë jam kyaj tˈoyˈixy. Nanduˈuntsën jyaty ko ngäjpxëmë Biiblyë, yëˈën parë nnayaˈoˈoyëm ets nyajtëgäjtsëmë jäˈäyˈäjtën.

18. ¿Ti mbäät nduˈunëm tëgëk pëky ko nyajtuˈunëmë ijxpajtën?

¹⁸ Min nˈokˈijxëm wiˈix tëgëk pëky mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Santiago ko nyajtuˈunëmë ijxpajtën: 1) nˈokˈijxëmë yajxon pën ja  ijxpajtën naymyënëjkxëp mët ti jam nmaytyäˈägäˈänëm. 2) nˈokˈyajtuˈunëmë ijxpajtën mëdiˈibë mbäät pojënë jäˈäy tjaygyukë. 3) nˈokˈijxëm yajxon pën tëdën ja jäˈäy tjantsy tjaygyukë mët ja ijxpajtën mëdiˈibë të nbëjktakëm. Pën xytsyiptakxëm nbatëmë ijxpajtën mëdiˈibë mbäät nyajtuˈunëm, mbäät xypyudëjkëmë Índice de las publicaciones Watch Tower. Ko ndëjkëm mä jyënaˈany “Ejemplos” tap myiny kanäk pëkyë ijxpajtën mëdiˈibë mbäät nyajtuˈunëm. Ja ijxpajtën, mbäät mëët yaˈijxkijpxyë tuˈugë mikrofënë: pes yëˈë parë wäˈäts yajmëdowët tiijën nmaytyakëm. Nanduˈuntsën jyaty mët ja ijxpajtën mëdiˈibë nbëjktakëm, yëˈëjën parë yajxonë jäˈäy tjaygyukët ti jam ndukniˈˈijxëm. Pääty, nˈokwinˈijxëm yajxon ja ijxpajtën mëdiˈibë nyajtunäˈänëm mä nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy. Ko nduˈunëmë mëjääw parë oyë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, kyaj yëˈëjëty parë këˈëm nayajmëjpëtsëmäˈänëm, yëˈë duˈun mët ko nbudëkëyäˈänëm mayë jäˈäy parë tyëkëdët mä Diosë nyax kyäjpn.

19. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë mëët tuˈugyë nDiosmëduˈunëm?

¹⁹ Ëtsäjtëm, kyaj nmëdäjtëm tuˈugë mëgaˈax extëmë Jesus mëdiˈibë mbäät yajxon tijaty xytyukniˈˈijxëm, per nmëdäjtëmë nmëguˈukˈäjtëm mä Diosë nyax kyäjpn mëdiˈibë duˈun njäˈäwëm extëmë familyë. Ets mbäät mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm ko mëdë xëëw tiempë nyajnäjxëm mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ets mä jäˈäy nyaˈëxpëjkëm. Ko nbanëjkxëmë Santiago yˈijxpajtën mä jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, duˈunë nety nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets nbudëjkëmë jäˈäy parë niˈigyë tmëwingondët.