1. Uzye ulupwa muno e Jemusi wakulizile lwalinji wuli?

E JEMUSI umuzuna wa kwe Yesu wakulizile mu lupwa luno lwawombelanga Yehova ni cisinka. E Jozefu ne Maria awakwasi wa kwe Jemusi, wakunzile nkaninye e Yehova, swinya welezyanga na maka yawo yonsinye pakuti wamuwombela. E Jemusi wizile awa nu longo na lunji uluyiwele. E songo wakwe wizile awa we Mesiya wino walayilizilwe. Lwalinji alongo nkaninye kwe Jemusi ukukulila mwe lo-o ulupwa!

2. Amilandu ci yino yalinji nu kulenga e Jemusi awavwamba ukukolanya umukulu wakwe?

² Kwawa imilandu imivule yino yalinji nukulenga e Jemusi awavwamba ukukolanya umukulu wakwe. (Mat. 13:55) Ku cakulolelako pano Yesu walinji vye ni myaka 12, wamanyile nkaninye Amawaliko, icakuti awasambilizya wa mu Yerusalemu wazungukangavye. (Luk. 2:46, 47) E Jemusi ne Yesu wafwile wawombelanga ponga umulimo wakuwaza. Ngavyo calinji, lyo afwile wizile amanya nkaninye umukulu wakwe. Umwanawitu e Nathan H. Knorr wakunzile ukulanda ukuti, “Tukamanya nkani umuntu nga mukuwomba nawe.” * E Jemusi afwile walolanga kuno e ‘Yesu akukula mu mano na mucimo nu kukundikwa nu Leza na wantu.’ (Luk. 2:52) Pa mulandu na vyonsinyene vyo-o, tungelenganya ukuti e Jemusi afwile awino watalicizilepo ukuwa amusambilizi wa kwe Yesu. Nomba wo-o asavino calinji.

3. Avyani vino e Jemusi wacisile pano e Yesu watalisile vye umulimo wakwe uwa munsi?

³ Pano Yesu wawombanga umulimo wakwe mu nsi, e Jemusi asitela asolepo ukuwa umusambilizi wakwe. (Yoha. 7:3-5) Cikaloleka ngati nawenye walinji pa lupwa wano wanenile Yesu ukuti  “wapena”. (Mar. 3:21) Swinya kutawa icili consinye cino cikalanjizya ukuti e Jemusi walinji ne Maria e mama wakwe pano awantu wapamantilanga e Yesu pa cimuti cakuculilapo.​—Yoha. 19:25-27.

4. Avyani vino twandi tusambilile?

⁴ Mukupita kwa mpindi, e Jemusi wizile asuwila e Yesu swinya wizile awa we eluda umucindikwe mwi wungwe lya wina Klistu ilya kutalicilapo. Mwe co-o icipande twandi tulande pa masambililo yawili yano tungasambililako kwe Jemusi: (1) umulandu wuno tuzipizile ukutwalilila ukuwa awayicefye ne (2) vino tungacita pakuti tuwe swe wakasambilizya awazima.

5. Acani cino Jemusi wacisile pano e Yesu walolecezile kwe weliwe pa nsizi yakuzyulupuka?

⁵ Ampindi ci pano Jemusi wizile awa amusambilizi wakwe Yesu? Walile Yesu wazyulupuka vye watalicizile, ‘ukuloleka kwe Jemusi, nga apano aloleka ku watumwa wonsi.’ (1 Kor. 15:7) Wo-o vino Yesu walolecezile kwe Jemusi calenzile apiluke nu kuwa amusambilizi wakwe. Swinya e Jemusi apano walinji pa muputule wa papela mu Yerusalemu pano awatumwa walindililanga ukupocelela umuzimu wutele wuno Yesu wawalayile. (Imili. 1:13, 14) Mukupita kwa mpindi, e Jemusi wizile awombako na mwi wumba lino likatungulula mwi wungwe lya wina Klistu ilya kutalicila. (Imili. 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Swinya pano citani cifike mu 62 C.E., umuzimu wa kwe Leza walenzile alembe kalata ku wina Klistu awapakwe. Yo-o kalata yikatwavwa nasweswenye ya-a amanda asa mulandu ni suwilo lino tungalanga twawa na lyo nampo nga alyakuya kwi yulu nanti alya kwikala munsi. (Jemu. 1:1) E kalemba wi lyasi lya kali e Josephus walemvile ukuti, wino wanenile awantu ukukoma e Jemusi, we Simapepo mukulu e Ananiya umwana wa kwe Anasi. Jemusi watwalilizilevye ukuwa uwa cisinka kwe Yehova mpaka na pano wamazile umulimo wakwe uwa munsi.

6. Amunzila ci muno Jemusi wapusanizileko ni ntunguluzi zya simapepo?

⁶E Jemusi walinji umuyicefye. Amulandu ci wuno tungalandila wo-o? Mulole vino intunguluzi zya simapepo zyacisile pe Yesu na vino e Jemusi weni wacisile. Ku cakulolelako pano Jemusi waweni vino vyalanjizyanga ukuti e Yesu walinji Amwana wa kwe Leza, wayicefizye nu kuzumila. Lelo intunguluzi zya simapepo mu Yerusalemu asa vyo zyacisile. Zyakanile ukuzumila ukuti e Yesu wazyulupuzile e Lazaro. Zyakanile nu kuzumila ukuti e Yesu wafumile kwe Yehova. Lelo  zyavwambanga ukumukoma nukukomela kumwi ne Lazaro nye. (Yoha. 11:53; 12:9-11) Na pano Yesu wazyulupusilenye zyo-o intunguluzi zyakasi zifise icintu cakula wo-o, pakuti awantu watamanya. (Mat. 28:11-15) Pa mulandu wa kuti zyalinji ni cilumba, zyakanile Mesiya.

7. Amulandu ci wuno tutazipizile ukuwa ni cilumba?

⁷Isambililo: Tutawa ni cilumba lelo twayikundila ukusambilizwa ne Yehova. Wulyanye vino indwala yingalenga umwezo wakana ukuwomba icete avino ni cilumba cingalenga twapotwa ukwivwila vino Yehova akutunena. AwaFalise walinji ni cilumba nkaninye, icakuti wakanile ku mufulonye ukuzumila vino vyalanjizyanga ukuti e Yesu walinji Amwana wa kwe Leza swinya watungululwanga nu muzimu uwutele. (Yoha. 12:37-40) Icilumba cino wakweti cawifile nkaninye amuno calenzile watawa ni suwilo lya wumi wa muyayaya. (Mat. 23:13, 33) Cacindama nkaninye ukutwalilila ukuleka Izwi lya kwe Leza nu muzimu wakwe uwutele wapilula vino twawa, vino tukakwelenganya na vino tukapingulapo cila wanda. (Jemu. 3:17) Pa mulandu wakuti e Jemusi walinji amuyicefye wayikundizile ukuleka Yehova awamusambilizya. Ndi vino twandi tulole, ukuyicefya akuno kwalenzile awe we kasambilizya muzima.

8. Avyani vino vingatwavwa ukuwa wakasambilizya awazima?

⁸ E Jemusi atafisile apatali na masambililo ya ku muwili. Intunguluzi zya simapepo zifwile zyamulolanga wulyanye vino zyalolanga umutumwa Peter ne Yohani ukuti “walinji awantu wavye wano watasambilizile.” (Imili. 4:13) Lelo e Jemusi wizile awa we kasambilizya muzima. Tukasinincizya co-o icisinka nga twawazya Baibolo mwi buku lino likakwitilwako izina lyakwe. Ukukola Jemusi, ncepamwi naswenye tungalanga tutafika apatali na masambililo ya kumuwili. Lelo naswenye tungawa swe wakasambilizya awazima nga cakuti umuzimu wa kwe Yehova watwavwa swinya tukuwomvya navino iwungwe lyakwe likutusambilizya. Lekani tulande pa misambilizizye ya kwe Jemusi tulole navino tungasambililako.

9. Uzye imisambilizizye ya kwe Jemusi yalinji wuli?

⁹E Jemusi wawomvyanga amazwi amapepuke  sana ukwivwa. Pa mulandu ni nzila impepuke yino walondolelangamo ivyewo, wano wasambilizyanga wamanyanga zuwa icakucita ni vya kucita. Ku cakulolelako, mulole vino walondolozile munzila impepuke pano walandanga ukuti awina Klistu wazipizile ukuyipekanya ukufyengwa nu kusipicizya ukwasowa ukuwa ni cikonko. Walemvile ukuti: “Muno akuzizimichizya kwawo tukutanji awalongo. Mwayivwila ivyakuzizimichizya kwakwe Job mwamanya nachino Imfumu yamuchitizile pakupelelechezya. Amuno Imfumu awili wankumbu-nkumbu nuluse.” (Jemu. 5:11) E Jemusi wasintilizile nkaninye pa Mawaliko pano wasambilizyanga awina Klistu wawuye. Wawomvizye Izwi lya kwe Leza pakwavwa iwumba ukumanya ukuti e Yehova akalambula wano wawa ni cisinka kwe weliwe ndi vino walambuzile Job. E Jemusi wawasambilizizye lyo-o isambililo ukuwomvya vye amazwi amapepuke swinya amivwike. Wo-o vino wacitanga, calenganga awantu watawika amano kwe welilwe lelo wacindika Yehova.

10. Amwinye muno tungakolanya Jemusi pano tukusambilizya?

¹⁰Isambililo: Mwasambilizya mu nzila impepuke swinya mwawomvya izwi lya kwe Leza. Pano tukusambilizya wanji, tuzipizile ukuleka awantu walola ivintu ukuvula vino e Yehova wamanya na vyo akawasakamala, asa kuwalanjizya vino twamanya. (Roma. 11:33) Tungacita wo-o nga cakuti tukuwomvya Amawaliko pe vyonsinye vino tukulanda. Ku cakulolelako, ukucila ukunena umusambi vino sweswe tungacita pe vimwi, tuzipizile ukumwavwa ukwelenganya pa vyakulolelako vya mu Baibolo nu kumwavwa ukulola vino e Yehova akakwelenganya na vino akayivwa pe wowo umulandu. Nga twacita wo-o apano aliwomvya vino wasambilila pa kuti asecelesye Yehova asa sweswe.

11. Antazi ci zino awina Klistu wano walinjiko mu mpindi ya kwe Jemusi wakweti swinya wawavwile wuli? (Jemusi 5:13-15)

¹¹E Jemusi wamanyile intazi zino awina Klistu wawuye wakweti. Amazwi yano yawa mwe kalata yino walemvile yakalanjizya ukuti wamanyile intazi zino awina Klistu wawuye wapitangamo, swinya wawavwizye ukumanya vino wangazicimvya. Ku cakulolelako, awina Klistu wamwi watakonkanga zuwa ukusunda. (Jemu. 1:22) Ne wamwi wamwamilanga ku wavyuuma. (Jemu. 2:1-3) Wanji nawo wapotwanga ukuyilama mwe vyo wawomvyanga ululimi. (Jemu. 3:8-10) Nanti acakuti wa-a awina Klistu walinji ni ntazi inkulu, e Jemusi wawalolanga ukuti wangapiluka. Atawapisile namumbali pakuwavwa mu nzila yacikuku. Wano cawapotanga ukupiluka wawanenile ukuya mukunena waeluda pa kuti wawavwe ukupiluka.​—Wazyani Jemusi 5:13-15.

12. Uzye tungacita wuli pano tukwavwa wino tukasambilizya Baibolo?

¹²Isambililo: Mwamanya vino wanji wakupitamo, lelo mwawika amano ku vizima. Awavule wano tukasambilila nawo Baibolo mpindi zimwi cingawatalila ukukonka vino Baibolo yikasambilizya. (Jemu. 4:1-4) Pangapita impindi pakuti waleke ukucita iviwipe nukuwa ni miwele ya wina Klistu. Ukukola Jemusi, tuzipizile ukusipa pakuti tunene awasambi witu muno wazipizile ukuzifyako. Tuzipizile twalola ivizima mwe wano tukasambilizya Baibolo, nukusuwila ukuti e Yehova akapalamika awayicefye kwe weliwe. Swinya aliwapa amaka yano yaliwavwa ukupilula imiwele yawo.​—Jemu. 4:10.

13. Ukulingana ne Jemusi 3:2, acani cino Jemusi wamanyile?

¹³E Jemusi wamanyile ukuti atapusineko na wina Klistu wawuye. Atalolanga ukuti wacindime nkaninye ukucila awina Klistu wanji pa mulandu vye wakuwa umuzuna wa kwe Yesu, nanti pa mulandu ni milimo yino wawombanga  mwi wungwe. Wisile awina Klistu wawuye ukuti “wanawitu.” (Jemu. 1:16, 19; 2:5) Cinji atacitanga ivintu pakuti wanji wamulola ngati wapwililika. Lelo pano wavwanzile ukuti: “Swensi tukawifya,” nawenye wayiwisilemo.​—Wazyani Jemusi 3:2.

14. Amulandu ci wuno tuzipizile ukunena umusambi ukuti nasweswenye tukaluvyanya?

¹⁴Isambililo: Mwakwizuka ukuti swensinye swe wawembu. Tutazipizile twakwelenganya ukuti twalusya wano tukasambilizya Baibolo. Nu mulandu awakuti, nga umusambi watalika ukulola ukuti tusiluvyanya, angatalika ukulola ukuti atanga akumanisye ukukonka amasundo ya kwe Yehova. Lelo nga twamulondololela ukuti nasweswenye manda yamwi cikatuwomela ukukonka amasundo ya mu Baibolo, swinya twamulondololela navino Yehova watwavwa ukupiluka, tungamwavwa ukumanya ukuti nawenye angawombela Yehova.

15. Avilanjililo vya musango ci vino Jemusi wawomvyanga? (Jemusi 3:2-6, 10-12)

¹⁵E Jemusi wawomvyanga ivilanjililo vino vyafikanga wano wasambilizyanga pa mwezo. Kweni umuzimu wutele awuno wamwavwanga, lelo afwile wasambilizile sana ivyakuwomvya ivilanjililo kwe Yesu, e songo wakwe. Ivilanjililo vino e Jemusi wawomvizye mwa kalata wakwe vyapepuka swinya amasambililo yakakwivwika.​—Wazyani Jemusi 3:2-6, 10-12.

16. Amulandu ci wuno tuzipizile twawomvezya ivilanjililo ivizima?

¹⁶Isambililo: Mwawomvya ivilanjililo ivizima. Ukuwomvya ivilanjililo ivizima kukalenga wano tukusambilizya watapelela vye pakwivwa cino tukulonda wasambilile, lelo wakatalika nu kulola cino wakusambilila. Ivilanjililo vyamusango wo-o, vikakwavwa wano tukusambilizya ukwizuka ivisinka vya mu Baibolo ivicindamisye. E Yesu wamanyile icete sana ukuwomvya ivilanjililo, nu muzuma wakwenye watalisile ukumukolanya. Lekani tulande pa cilanjililo conga cino Jemusi wawomvizye nukulola umulandu wuno cikawombela icete.

17. Amulandu ci wuno tungalandila ukuti icilanjililo ca pe Jemusi 1:22-25 cazipa nkaninye?

¹⁷ Wazyani Jemusi 1:22-25. Icilanjililo cino Jemusi wawomvizye ica cilola cikawomba uwusaka sana. Mwe co-o icilanjililo, wasambilizyanga pa cisinka conga. Co-o icisinka aca kuti, tuzipizile twawomvya vino tukuwazya mwi Zwi lya kwe Leza. Asakupelela vye pakuwazya ampela acikoma na mwiwe. E Jemusi wawomvizye icilanjililo ce vilyanye vino awantu  wacitanga. Walanzile pa muntu wino akuyilola mu cilola. Cino walandangapo aca kuti, citanga ciwe icete nga cakuti umuntu wayilola mu cilola swinya walola napano azipizile ukuzifya lelo wakana ukuzifyapo. Wonye avino citanga ciwemo amano nga cakuti twawazya Baibolo swinya twazana namuno tuzipizile ukuwombelamo, lelo twakana ukucitapo cimwi.

18. Avintu ci vitatu vino tuzipizile ukucita pano tukuwomvya icilanjililo?

¹⁸ Pano mukuwomvya ivilanjililo, mungakolanya Jemusi nga mukucita vyo-o vitatu: (1) Mwasinincizya ukuti icilanjililo cino mukuwomvya candi cimyavwe ukusambilizya cino mukulonda ukusambilizya. (2) Mwawomvya ivilanjililo ivipepuke. (3) Mwalondolola icete vino wangawomvya vino vili mucilanjililo. Nga cikamitalila ukwelenganya pa vilanjililo vya kuwomvya, mungawomvya Ibuku lya mu Ciwemba ilya Icisontelelo nu kuya pa mutwe wakuti, “Ivilanjililo.” Mulizana penepo ivilanjililo ivivule vino mungawomvya. Mwakwizuka ukuti ivilanjililo vyawa ngati acivwanjilo cino cikakuzya izwi pano umuntu akulanda. Vingavwa wano mukusambilizya ukwivwicisya icisinka cino mukulandapo. Fwandi mwalanjilila vye ivisinka ivicindame. Muwakwizuka ukuti cino tukawomvezya ivilanjililo akwavwa awavule ukwiza mu lupwa lwa kwe Yehova ulwa nsansa, asa kulenga wawika amano pe sweswe.

19. Tukalanjizya wuli ukuti twakunda awanawitu na wankazi?

¹⁹ E Jemusi walinji nu longo luno sweswe tusitela tuwepo nalo. Ulwakukulila ponga ne songo wakwe wino walinji amupwililike. Icintu cino sweswe tusitela tuwe naco. Lelo nanti ciwe wo-o, twawa mu lupwa ulukulu ulwa awanawitu na wankazi. Tukalanjizya ukuti twawakunda nga tukuwombela ponga nawo, tukusambililako kwe woliwo, swinya tukuwombela ponga mu mulimo wakuwizya nu kusambilizya. Tusilonda nanti katicinye ukupulumula lo-o ulongo. Nga tukwelezya na maka ukukolanya Jemusi mwe vino tukacita, na vyo tukusambilizya, tuliwacindika nkaninye e Yehova swinya tuliyavwa awantu awamyezo mizima ukupalamila ku Mukwasi witu uwa kwi yulu.